„Mijn heerlijkheid
ligt braak"
llikHllUtl lllg CU Fr-ko^:-zirn'
interpretatie aas©?
von knnrmiiiipk
V au IVUUI lil lult/A s; .r:
Boeiende biografieën
van femmes fatales
Kasseier
Musiktage
1965
F. ten Harmsen-van der Beek
ZATERDAG 23 OKTOBER 196S 1
ZONDAGSBLAD
„Chormusik heute", zo luid
de het thema van de werk
vergaderingen, die de Ar-
beitskreis für Hans- und Ju-
gendmusik voor de Kasseier
Musiktage van dit jaar had
belegd. Een thema, dat zowel
de praktische instudering als
de problemen van de inter
pretatie omvatte en dat grote
belangstelling trok van mu
ziekleraren, koordirigenten,
cantors, kortom van allen, die
beroepshalve met koormuziek
en koren te maken hebben.
Deze belangstelling kwam ook
uit het buitenland. Want, zoals
dr. Richard Baum, de secretaris
van de Kasseier Musiktage
meedeelde, er waren uit dertien
landen bezoekers naar de mu-
ziekweek in Kassei gekomen,
onder wie een flink contingent
Nederlanders en Fransen.
Het ging dus om de huidige
«tand van zaken in de koormuziek,
en daarom waren ook inleiders
gekozen, die geheel en al met de
koorproblematiek vertrouwd zijn:
Frauke Haasemann, „Stimmbildne-
rin" aan de Westfaalse Kerkmu-
ziekschool te Herford. Willi Tra-
der. leider van de Niedersachsi-
sche Singkreis Hannover, en Wolf
gang Gönnenwein. dirieent van het
Süddeutschs Madrigalchor Stutt
gart en docent aan de Staatliche
Hochschule für Musik aldaar. Een
klein koortje, gerecruteerd uit de
Niedersachsische Singkreis (alle
Jonge en voortreffelijk geschoolde
:oorzangers), zat op het podium
om voorbeelden te zingen en bij
de gemeenschappelijke kooroefe
ningen tot steun te dienen. Dat
was in alle opzichten een grondig
uitgedacht werkplan, dat veel nut
afwierp.
Stemvorming
Frauke Haasemann behandelde
„Chorisohe StimmHldunp mit
Laiensangern", d.w.z. hoe een ama
teurkoor stemvorming bij te bren
gen. Men kan er immers niet
genoeg op wijzen, hoe dringend
nodig stemtechnische oefeningen
roor elk koor zijn. Bij elk dilet
tantenorkest kan men pas als lid
«angenomen worden, als men de
techniek van het instrument tot op
tekere hoogte beheerst. Maar bij
menig amateurkoor kan men als
Ud komen zonder enige ervaring
in het zingen, mits men maar een
min of meer .aardige stem" heeft.
Zo'n „aardige stem" alleen is echt
niet voldoende. Ook een stem is
een instrument, het kostbaarste,
dat wij gekregen hebben, en wij
moeten er dan ook zorgzaam mee
omgaan, goed en verstandig oefe
nen en gebruiken. En het Is aan de
koordirigent om zijn koorleden
voortdurend goed te leren zingen.
Frauke Haasemann gaf aan hoe
deze oefeningen in te richten,
daarbij uitgaande van het onover
troffen „Handbuch der Chorlei-
tung" van Kurt Thomas (die wel
niet aanwezig was, maar op wiens
kennis men steeds terugviel!): het
„locker machen" (losmaken), de
activering van het middenrif, het
wekken van de resonantie, de in
tonatie-oefeningen, de dynamische
oefeningen etc. En zij zette dit
alles meteen in de praktijk om.
zodat de aanwezigen ijverig aan
het brommen, zoemen, armen
zwaaien en zingen gingen. Een
vrolijke en verwarmende bezig
heid in het herfstige Kassei.
Instud°ring
Willi Trader besprak de metho
den, die bij het instuderen van een
nieuwe compositie toegepast kun
nen worden, en het was alweer
Kurt Thomas, met wie hij begon.
Thomas immers heeft de koordiri
gent geëmancipeerd uit het kapel
meesterschap en tot een artistieke
hoogte opgevoerd door het hand
werk te verfijnen en de weten
schap!
moet de compositie eerst eens
bekijken en haar karakter bepalen:
ze kan melodisch bepaald zijn, of
metrisch, ritmisch, of harmonisch
en dynamisch. Dan pas kan hij
weten hoe hij moet gaan instude
ren, welke methode van aanpak
hij kan kiezen. Hierbij zijn ver
schillende wegen mogelijk: de di
rigent kan het koor de hoofdlijnen
van de compositie voorzingen of
voorspelen, het koor kan de voor
naamste melodie meteen meezin
gen, hij kan een solokwartet in
schakelen, een zg. „Ansingerchor",
«n hij kan ook de grammofoonop
name laten horen, al bestaat dan
het gevaar, dat het het werk te
Drie referaten werden op de
Arbeilstagung gehouden over de
^"9 0 a huidige stand van zaken in de
T*l 1 koorzanc. nl. door TFilli Trader,
u groot koor plus twee instrumentale
koren, maakte Gönnenwein de ver-
■u H standige opmerking, dat men eens
Z, B moet uitscheiden met te spreken
waar men de oude instrumenten
uit de tijd zelf nog kan bespelen,
zoals in het Haagse Gemeentemu
seum), alleen al door de huidige
stemming, die zeker wel één a
anderhalve toon hoger is komen te
moeilijk gaat vinden en er dan het werk en van de dirigent in liggen, alsook door de getempe-
maar liever mee stopt! Steeds put- welke richting de opvatting uit- -
te Willi Trader uit zijn eigen zwaait,
praktijk, steeds liet hij voorbeel-
den horen, vooral toen hij de StlllnetTOUW
articulatie en de intonatie behan-
delde. Zo ging hij stap voor stap Hoc gtaat het nu met de „stijlge-
verder, waarbij vragen en discus- trouwe" interpretatie? Wat dit be- dise klank
sies niet uitbleven. tekent werd gedemonstreerd - -
Vondel zou het gebruik
van bovenstaand motto, ont
leend aan zijn gedicht
Huigh de Groots Ver
lossing, in dit verband
vermoedelijk afkeuren; hij
beschouwt het juist als een
„eeuwige eer" voor Maria
van Reygersberg, dat zij
iedereen te slim is afgeweest,
haar man in de gevangen
schap getroost en ten slotte
uit Loevestein bevrijd heeft.
Maar bij het lezen van de
biografieën van deze beide
vrouwen, Lou, de vriendin
van Nietzsche en van Rilke,
en Milena, de geliefde van
Kafka, kwam dit woord me
telkens weer in herinnering,
zonder de onvoorwaardelijke
lof van Vondel, zonder de
morele veroordeling, die bij
hen misschien begrijpelijk
zou zijn. Ze zijn beiden
„femmes fatales", evenals Al
ma Mahler-Werf el, wier
autobiografie reeds eerder
werd besproken.
Lou, in 1861 als dochter van
een Russische generaal geboren,
maakte het haar moeder heel
wat lastiger dan haar vijf
broers samen. Voor haar vader
hij was al 57 jaar. toen zijn
enige dochter ter wereld kwam
had zij liefde en eerbied.
Ongemerkt versmolt zijn beeld
in haar hart met dat van een
vriendelijke, vaderlijke God,
tot wie ze zich steeds kon
wenden, als ze troost of hulp
nodig had.
en de dwang der aristocratische
kringen, waartoe ze door haar
geboorte behoort, en kiest als
Die Welt, sie wird dich
schlecht begaben
Glaube mir 's!
Sofern du willst ein Leb en
Raube dir 's!
negentiende jaar gaat ze naar
Zürich, om daar godsdienstwe
tenschap, filosofie en kunstge
schiedenis te studeren, maar
moet voor een dreigende tuber
culose naar een zachter klimaat.
Ze wordt in Rome in het gast
vrije huis van Malwida von
Meyenburg opgenomen. Daar
ontmoet ze eerst de jonge filo
soof Paul Rée en kort daarna
diens vriend Friedrich Nietz
sche (38), die om gezondheids
redenen reeds gepensioneerd is
als hoogleraar, en na zijn ver
trek uit Bazel een zwervend
leven leidt, steeds op zoek naar
een klimaat (Sils Maria, Genua,
Nice, Rome, Turijn), waar hij
het uit kan houden en zich
relatief gezond voelt.
Onbekend
HIJ is nog een onbekende en
eenzame man, die in stilte aljn
boeken schrijft. Lou oefent op
belde mannen een betoverende
Invloed uit. en na enige tijd
vraagt Nietzsche, de latere
vrouwenhater („Du gehst zu
Frauen? Vergiss die Peltoche
nicht!), haar ten hnwelijk.
Zij is naar zijn mening
..scherpzinnig als een arend en
moedig als een leeuw, en ten
slotte toch een heel meisjesach
tig kind, dat misschien niet
lang zal leven". Lou denkt er
niet aan, zich te binden, voelt
zich trouwens nog eerder aan
getrokken tot Paul Rée, maar
geeft deze evenmin haar ja
woord. Paul Rée pleegt later
zelfmoord, de eerste, niet de
laatste, van haar afgewezen
pretendenten, die gewelddadig
aan zijn leven een einde maakt.
De blonde Beetle uit Nietz
sche's latere werk is de in het
mannelijke getransponeerde fi
guur van Lou.
Lou heeft een zeldzaam inspi-
de behandeling van psychisch
gestoorden. Op 76-jarige leeftijd
is ze gestorven.
Milena
Milena (met klemtoon op de
eerste lettergreep) JeseMkjr
wordt in de titel aangekondigd
als „Kafkas Freundin Milena
De toevoeging „Kafka's vrien
din" suggereert iets anders als
het boek ons biedt. Inderdaad
is zij als 24-jarige vrouw (ze
was toen getrouwd met Ernst
Polak) met Kafka in aanraking
gekomen, doordat ze zijn ee«te
novellen Das Urteil en Die
Verwandlung in het Tsjechisch
vertaald heeft. Uit dit contact
is een felle hoogoplaaiende
liefde gegroeid, die 1 Vi jaar
heeft geduurd, grotendeels een
briefliefde is geweest (Kafkas
Brlefe en Milena zijn nu uitge
geven door Willy Haas) en op
verzoek van Kafka is ge8io-
digd: hij was er psychisch niet
tegen opgewassen. De biografie
van Margarete Buber-Neumann
omvat echter Milena's hele le-
V<Ze is in 1895 in Praag gebo
ren als dochter van prof. Je-
sensky, verliest haar moeder als
ze 13 jaar is en moet dan alleen
met het huispersoneel een zelf-
standig leven leiden, liefst bin
nen de door haar stand voorge
schreven conventionele gren
zen. Na haar eindexamen stu
deert ze enige tijd medicijnen,
trouwt als 23-jarige dan tegen
het vaderlijk verbod in (de
bruidegom was Jood) met Ernst
Polak. Ze wil aan haar man en
haar vrienden (Kafka, Max
J Brod, Willy Haas, Franz Wer-
rerende Invloed op hoogbegaaf- .el Karl KrauS) alles geven,
de mannen. De Noor Poul kc^t daarin geen beperkingen,
Bjerre zegt van haar „Lou maar vindt het even vanze]f.
knoopt een hartstochtelijke re- sprekend van anderen alles aan
°on man aan en te- nemen en zelfs te eisen, wat
bepaald ogenblik
reerde stemming, die i_„
ook al niet kende zeker vóór
Bachs tijd. Etmann nu oriënteert
zich naar de oude uitvoeringsprak
tijk, die nu wel bekend is. maar
i met de „stijlge- buigt deze i
Schütz-interpretatie heft enorme
opgang gemaakt, tot zelfs in de
nieuwe muziek. Ehmann past hier-
doorehetC Dregdene^Kreuzchorde in zowel het persoonlijk „engage-
NIEUWE BOEKEN
voor U besproken
U'CI «1 interess^tnw_^"d/4fnnen. door net uresaener ivreuzcuoi. uc
handeling vari WollgMgGJonen- Norddeutsche singkreis. de Span- ment
wein, die in Duitsland beschouwd dauer Kantorei en de Westfalische vakke....ia v«..
wordt als de „coming man op net Kantorei Bij het eerste koor richt ringspraktijken.
gebied van koor- en ork*std*fe®;1*- de interpretatie zich naar de typi-
man, die ae pro- sphp klank van de knapenstemmen, ConClUSlS
Ooggetuige in Indochina, door
Michael Field. Uitgave Neder-
land's Boekhuis, Tilburg.
bezield overdacht had,
ook van een scherp intellect
een sterke persoonlikheid. On<
werp was de verschillende koui- structpur>
klankidealen van onze tijd en de Helmuth vcia„inuu.
»i«>n van een partituurgetrouwe .g) behoudt het specifieke va..
g.m.n^koor in.iinmogeliikh..
los gehouden klank-
de derde (waarvoor
HelmuthRilling verantwoordelijk
kom™ ?«,4? GSnsSKbd« bóalende wijs. «ijn «A..1 v.r-
stelling voor, nl. dat men in de tellen over de veradhillende sta-
Paulus en de eikelmannetjes,
door Jean Dulieu Uitgave
Ptoegsma, Amsterdam.
Onuitputtelijk lijkt de fantasie
van Jean Dulieu, die zijn in ge
heel Nederland (en ook daarbui
ten) beroemd geworden Paulus de
Boskabouter het ene avontuur
i klankontplooiing i
„eergave van de muziek uit de ten, die iets meer dan tien j'aar
Barok alsook uit de tijd vóór de _lede„ - „zamenlijk rrans In. hcl a"dere ,aat >»<«ven. Dit nieuw-
Barok meer nadruk zal moeten T. uii HnM 1u u,m
gaat leggen op het „engagement" om dochina \ormden. Hij doet
tijd toe te met kennis van zaken,
i de tekst deze muzjek
Interpretatie
Verschilt de Matthaus-Passion
de Münchinger opvatting
heel veel van de
als geheel. Zou men nummer 2 een halen, terwijl bij de muziek uit de 1956 tot 1963 was hij als reizend pen Dulieu met de „teken-
constante klankmensuur kunnen Romantiek de distanciëring aanbe- correè»Dondent van de Dailv Tele-
noemen, dan zou nummer 3 een venng verdient. Bij de Romanti- corr«*>onaeni van ae uai y
ariabele klankmensuur genoemd sche muZiek komt het „ik" immers graph in Indochina werkzaam.
kunnen worden. Bij nummer 4
Matthóus-Passion öpname van 'Wilhelm Eh. Jmaak" w'a't' te "nadrukkelijk"'Een Wanneer hij een eigen interpre-
de Klemperer-opvatting? Zo be- mann) is door de toepassing van afdempen
gon Gönnenwein. Welnee, er be- het klein (FavoriU koor tegeijov*"-
staat tegenwoordig een „st
interpretatie" van Bach, met het
deze egocentriciteit, tatie
nee, er be- het klein (Favorit) koor tegenover doet déze muziek dichter bij onze het Westen geeft zal
„standaard- het grote (Kapell) koor alsook u)d staa„ wenen geen. za.
.joch met het van instrumenten een zeer grote niet altijd kunnen \o
1 uit^Bach niets klankvariabiliteit ontstaan. Zou de
actueels, mets avontuurlijks meer ideale koorU.nlniet zijn de
te voorschijn komt. De interpreta- klank, waarin ariabele en con-
hes lijken te veel op elkaar, vooral «™te klankmensuur elkaar door.
vat de instrumentale muziek be- dringen en waarin alle moeeluk.
Belangwekkende gezichtspunten beseft dat zelf. In Cambodja
de ivlustraties in dit
boeiende en ook voor grote men
sen geschikte boek zijn, ofschoon
soms wel een beetje angstaanja-
de falende politiek van gend, bijzxmder knap. Twee nega-
hem tieve opmerkingen tot besluit: 1.
olgen Field
De schrijver moet zich niet te véél
hij twee jaar achtereen vertrou- op het grote mensenpubliek rich-
van de regering
ten: het kinderlijke karakter gaat
waarin alle mogelijk-
■"de-u tot brede modulatie ligg.nl
wat anders. Een koor is veel
individueler van klank, omdat de rilStOriSCn
menselijke stem strikt individueel
is. Elk koor heeft een eigen stem
pel, een eigen klankprofiel en een
eigen interpretatie-impuls, waar
door de interpretatie-mogelijkhe
den veel groter worden.
Welke eisen moet men nu
stellen om een juiste interpreta
tie te bereiken? Men moet zich
wel bewust zijn, dat het muzi
kale object tn wezen verborgen
blijft. De tekst kan de weg
wijzen en de muziek schijnt
door de noten heen! Dit wijst al
in de richting van de Strawinsky-
opvatting. Strawinsky definieert
de interpretatie als het tot
klank maken van de noten, dus
het dienstbaar zijn aan de no
ten. De dirigent moet in de
allereerste plaats handwerks
man zijn. Hij moet de partituur
in al haar structurele vormen
kennen, hij moet tekstkritiek
kunnen beoefenen, de uitvoe
ringspraktijk beheersen, kortom
de vakkennis in elk opzicht
bezitten en dan pas van hieruit
proberen het werk objectie/ te
„begrijpen".
Maar er is ook een tegenstro
ming en Wolfgang Gönnenwein
stelde om dit nader uit te leggen
twee markante persoonlijkheden
volgende keer zullen wij prins Norodom Sihanoek. die zijn dan teloor en maakt het boek
ingaan op de
orgel- en vriend werd. Hij zegi in sommige
.•ele kinders onbegrijpelijk. 2. De
uitgave is wel bijzonder luxueus
en daardoor bepaald niet meer
Drs. H. E. KOKEE-van den houden met het grote wereldge- binnen het bereik van alle jongens
koormuziek, die ten gehore werd opzichten bevooroordeeld
geen rekening te hebben ge-
VAN DEN BERGE beuren. (411 blz.. 10,50).
en meisjes. (238 blz., 18.90).
Boekbespreking
Rafels aan de franje, door Plm
Hof dorp. (Haagse mysterie-
reeks). Uitgave W. van Hoeve,
Den Haag.
Zich de hele dag verschuilen ach
ter de paperassen op zijn bureau
ligt commissaris Aremberg niet.
En gelukkig maar, want hij heeft
een fijne neus voor zaken, die niet
door de (wets) beugel kunnen. In
dit zevende deel van de Haagse
mysteriereeks, eveneens en topo
grafische detectiveroman. ont
moet de lezer (es) vele bekenden.
En de naam van Pim Hofdorp is
voldoende garant voor een behoor
lijke portie spanning, stadsbeschrij
ving en geschiedenis. (192 blz..
ƒ5.90).
De onschuldige dromers, door
Allee Tlsdale Hobart. Uitgave
West-Friesland, Hoorn.
In dit boek dat vooral voor lief
hebbers van geschiedenis interes
sant is. wordt, in romanvorm, de
ontwikkeling van de handel tussen
de Westerse en de Aziatische we
reld beschreven. Het boek behan
delt meer dan dit: het laat zier
hoe China in enkele tientallen ja
ren van feodale staat via de c mc-
cratie tot een communistische
•taat wordt. (282 blz. 8,90).
Een oud grapje: de emaa
tegenover elkaar, nl. Kurt Thomas cipatie van de vrouw zal lei- alles wat m
en GüntherRamin. Thomas musi
ceert vanuit de muzikale substan- - hrnnH- *>n hrr
tie. hij benadert de muziek objec- de man. Maar dat IS niet Uit- Alleen
tief. bij hem heeft de muzikale gekomen. De vrouw is sociaal
woordentzkst'0omdz? ózTzkï .1 il tot op zekere hoogte geëman
de muziek is geïnterpreteerd en cipeerd, maar ook al ZOU dl
een bijzondeze onderstreping van ..0nedig zijn beshg krijgen
de tekst de structuur zou storen. 4 i 1 i „„wijii
Bij Thomas vinden we dus een eventueel ook op kerkelljJ
ideale objectiviteit in de zin van gebied, dan ZOU dit aan d<
Strawinsky. Bij Günther Ramin fnnrinmpntplp afhankelijk
vinden we het tegenovergestelde: lunaamenteie ainanKeiljK
hij musiceert vanuit zijn op%ratting heid der vrouw van de mar
van de woordentekst en gaat daar- niets veranderen
in tot aan de .muzikaal-esthetische
grenzen. Hij onderstreept wél, om- n- ie in d
dat bij hem de expressiviteit van Pie afhankelijkheid is m d
da tekst uitgaat. De tekst is dus ^heppmg gegrond en ts ulreed;
primair en moet de muziek volgen, fysiek manifest. Henriette Ro-
moet de muziek helemaal door- land Holst-van der Schalk
dringen. Pas wanneer de volle schreef het al jaren geleden in ze zich
gehonoreerd. De onmisbare en zo
kostbare vrouwelijke inbreng bij
nannen willen bekoksto-
op welk gebied dan ook, is
brood- en broodnodig, vooral in de
emancipatie op 'ederheid. 'die
licht en landschap, ja een man
van ziekte. Zwak
maar taai en onbeschoft. Hij
draait, de afgeleefde
kreeft, in kringen om mijn vij
vers, der seizoenen dolle
dolle naald deert hem, verstok-
ter, blijkbaar niet.
De verlegen bleke regen is al
weggebleven; de doorluchtige
wind. voortvluchtig, is in het gehei
me hout ontweken. Verwildering
heerst alom en willekeur haakt
bladerloos aan de ontdane hagen,
waarlangs aarzelend zijn zachte
L"nnige vr
olgt het
hem keren waar hij zeverend door
mijn bezeerde heesters breekt en
bevend speeksel kwijlt langs mijn
een „„na zvnn.rs.n-.vm.gv. twijgen. De dtóM.-
d. spr^kjessleer zw.m.ngd. d' de"
van der Beek en uitgegeven
door De Bezige Bij te Amster
dam (42 bldz., f3J>0). De voor
kant van het boekje geeft een
knappe tekening, als ik het goed
begrijp van de dichteres zelf,
bekijkt, een beetje treurig wordt.
Want wat ziet men in de werke
ijkheid? Het jonge meisje heefi
•eel meer vrijheid dan vroeger
naar wie iets afweet van de toe
de mannelijke sfeer ontleende
held met gebruikmaking van woor
den als verdomme
ondecoratieve
als een beledig
en natuurlijke in het park:
andere uit Want al mijn vijvers liggen
dicht, mijn paadjes raken
eer vertrapt, de schuwe schep-
selen hebben mijn struikgewas
ie jonge vrouw onder de druk van
omstandigheden en toestander
zichzelf kan blijven. Al veertij
jaar geleden voorspelde prof.
Hepp in een rede in de Amman-
straat-kerk een „uitverkoop v
ie vrouw tegen spotprijs'. Ook
ie literatuur blijkt iets dergelijks
Vrouwen voeren vaak een gefor-
ceerd-mannelijke taal. Hoe meei
een tragische in-
iruk maakt; een dichterlijke taal
die in zover aan die van Hans
Lodeizen is verwant, dat ze uit
twee in elkaar overvloeiende ele
menten bestaat: woorden en zin-
ia nen die het onuitspreekbare willen
benaderen met aanduidingen, sug-
?esties en woordspelletjes
zo te zeggen, „naakte" uitj
de conventie hebben -«en. die door dé onbegrijpeli
ltspra
>eHjk-
consequenties getrokken worden een van haar gedichten, onge- losgemaakt, des te onbeschermdei context een navrant reliëf verkrij
uit het principe van de woordge
bonden muziek, krijgt de muziek
haar volle effect.
met deze woorden: ,Jk
weet wel hoe der vrouwen ge
dachten dwalen om de
het leven staan. De ene boze
geest van het Victorianisme is uit
geworpen. maar zeven andere gees-
ten, bozer dan die ene, hebben in
Gönnenwein legde deze twee het kind De straf uit het para- het geledigde en schoongemaakte
«iTomlnjtp aldus vast: bij Thomas dijstierhoai: „lot d. mon zal urn hula Sun Inir.k g.nom.i
hMf) _i„,a, begeerte zijn en hij zal over u
heerschappij hebben" tekent de Tederheid
de overgave aan het werk. bij werkeHjicheid. ondanks ver- eaemeia
Ramin een persoonlijk „engage- raeend matriarchaat, vrouwen
ment", een zich volledig overge- op hoge posten, koninginnen in
ven, een zich volledig engageren Engeland en Nederland.
met het werk. Tussen deze twee
In Christus is man noch vrouw:
extreme standpunten vindt men nu deze woorden van Paulus zijn in
„Schwingungsbewegung" en de zich christelijk noemende
verlaten, mijn heerlijkheid ligt
braak. O keer, keer
oelluidende wind, verliefde re
gen weer tot aan mijn
haveloze heuvelen
Mag men hierin lezen een mis-
:hien onbewuste haatverklaring
lan de man in het algemeen, die
met zijn grofheid het teder instru
mentarium der vrouwelijkheid be
zeert en beledigt?
Geraffineerd
Knap werk
Ik schrijf geen opstel over de
vrouw, maar moet een dichtbun
del van een vrouw bespreken.
Die bundel heet Geachte naluur';
muizenpoot en achttien
dichte
i stuk, laat ik maar
Ïgen Vondelpark en daar wan-
t altijd een oude man. Ze te- ,d1.r_ wu ,1_aTr vlK
kent hem onbarmhartig in zijn af- heel anders schrijven; zij is in
ontsiering v.n de kert 2,„ aU dichter., iischtolfer
Maar dit zou te veel ruimte
aandacht vragen. Bij een ande
constellatie zou deze
het hangt af van het karakter van menlevingen nog bij lange na niet schreven door F. ten Harmsen
Dr. C. RIJNSDORP
aen luier oreugi uic zj. 0_ een bepaald ogenblik
7°ar a fch us tra W R üke s wenst 0ver Kafka schrijft ze:
Zarathustra, RUkes ^iemand heeft veel over hem
geweten, en de mensen hielden
niet voor een buitenge-
wou» mens. Éénmaal echter ge-
,bir.eenh^ to'deir."
schuldigde en hij zich niet
verdedigde. Omdat hij echter
Als ze 26 jaar is, trouwt ze zuJk een eerlijk en mannelijk
met de Oriëntalist Andreas gezicht had en deze beschuldi-
<geb. 1846), dus IS jaar ouder ging van belang was wilde ik
Hon TÏ4 maar t. Wio,art hard die met geloven. Het deed me
dan zij, maar ze weigert hard- onejndjg pjjni dat deze jongen
nekkig, werkelijk zijn vrouw te (Kafka was toen 38!) met het
worden. Wanneer hij ondanks oprechte gezicht en de rustige
haar aandrang niet officieel wil jgjn. die iemand ro recht aan-
keken, iets zo lelijks had kun-
scheiden eist ze volkomen vrij- nen £oen. Zo heb ik onder-
heid voor zich. Slechts zelden zocht, wat er eigenlijk gebeurd
is ze bij haar man, maar reist was. Daarbij ontdekte ik, dat
door Europa: be, geid verdient
ze met haar boeken en tijd- moois en edels over zichzelf
ïchifftartlkeMW In"ï897 ze is had moeten verraden, waarmee
dus 36 ontmoet ze in Mün- i«<fer ander beslist, ook zonder
Nietzsche1
Stundenbuch zouden zonder opw„Ipn
haar niet ontstaan zijn; in
U-,,mim.n„r Fine.m. Mencehpil nem met
chen de 21-jarige René Rilke
(ze verandert de voornaam in
Rainer), en wordt voor hem
moeder, madonna en geliefde.
Welk een bijna religieus karak
ter deze liefde voor Rilke
kreeg, blijkt wel uit het vol
gende gedicht:
mir die Augen aus:
ich kann dich sehn,
wirf mir die Ohren zu: ich
kann dich horen,
und ohne Füsse kann ich
zu dir gehn,
und ohne Mund noch kann
ich dich beschwören.
Brich mir die Arme ab, ich
fasse dich
mit meinem Herzen wie
mit einer Hand
halt mir das Herz zu, und
mein Hirn wird schlagen,
und wirfst du in mein Hirn
den Brand,
so werd ich dich auf mei-
nen Blute tragen.
zulk
gelegenheid, gepocht
Reizen
Ze maakt met hem twee rei
zen naar Rusland: de eerste
maal ging haar man mee, en
die „voyage k trois" is blijk
baar zonder incidenten verlo
pen, de tweede maal met Rilke
alleen. Zij blijven enige tijd in
Moskou, waar de viering van
het Paasfeest op Rilke een die
pe en blijvende indruk maakt,
bezoeken Tolstoy op diens
landgoed Jasnaja Poljana; Rilke
wordt geschilderd door Leonid
Pasternak, de vader van Boris
Pasternak, die kort geleden ge
storven is. Lou wordt enige tijd
de muze van zijn poëzie.
allem S
r entgegen,
Enige tijd, nadat de vriend-
mein Frühlingswind Du, Du schap met Kafka
mein Sommerregen,
Du meine Juninacht mit tau-
send Wegen,
auf denen keln Geweihter
schritt vor mir:
ich bin In Dir"
geëindigd
Polak (er
de communistische partij,
ar wordt uitgestoten wegens
„..gehoorzaamheid aan de par-
Hoeveel vrouwen Rilke ook tij discipline. In 1940 wordt ze
kortere of langere tijd op zijn door de Duitse bezetting gevan-
levensweg vergezeld hebben, f^reklmp'Haven,bïuk™?:
Lou blijft het rustpunt voor bracht. Daar heeft de schrijf-
hem, waartoe hij steeds weer ster van bovengenoemd boes
terugkeert, tot aan zijn dood (die al verscheidene gevange-
nooft, nisjaren bij Stalin achter de
rug had) haar leren kennen en
liefhebben. Milena is in 1944 in
het kamp gestorven, haar
vriendin heeft uit liefde en
hoogachting haar leven be
schreven, waarin, zoals reed;
deerde (van een erotische rela- gezegd, de Kafka-episode
tie is geen sprake). Ze wordt slechts een betrekkelijk klein
een van zijn begaafdste leerlin- gedeelte uitmaakt,
gen, en, hoewel ze geen medi- Evenals Lou Salomé was Ml-
cijnen heeft gestudeerd, een lena een vrouw, bij wie iedere
bekwame psycho-therapeute burgerlijke waardebepaling te
Als haar man ln 1903 hoogle- kort schiet; zij is opgebrand in
raar in Göttingen wordt, kiezen de ontplooiing van haar per-
de soonlljkheid.
J. H. SCHOUTEN
Freud
een huis aan de rand
stad, dat ze Loufried noemen,
en waar het zonderlinge paar
enige tijd stof tot geroddel in
de deftige professorenkring
biedt. Hun levensvorm past niet
in een maatschappelijk milieu
Lou gaat door, als een wervel
wind door Europa te gaan, er
houdt de spanning, de dyna
miek, tot in de laatste jaren. Ze
schrijft een boek over Rilke
een autobiografie Lebensrück-
blick en wijdt zich vooral aan
1 H. F. Peters: Lou. Das Leben
der Lou Andreas-Salomé, 332
blz. Prijs geb. DM 19.80. 1964.
Ultg. Kindier Verlag, MUn-
Margarete Buber-Neumann:
Kafkas Freundin Milena. 1964.
316 blz. Prijs geh. DM 17.80.
Ultg. Gotthold Müller Verlag,
MUnchen.
