SCHIETSTOEL, laatste redmiddel voor straaljagervliegers
HBEHi
James Martin uitvinder
van „redfauteuil"
Auschwitz-proces:
zesmaal levenslang
Nieuwsgierigen bij provo-
rel streng gestraft
DONDERDAG 19 AUGUSTUS 1965
Jljte
(Van onze luchtvaartmedewerker)
TTET publiek verbaast zich tegenwoordig nauwelijks meer, als
-Tl een straaljagerpiloot „in nood" per schietstoel zijn toestel
verlaat. De dagbladen maken, enerzijds gelukkig, anderzijds
helaas, zo vaak melding van een succesvolle noodsprong, dat de
schietstoel langzamerhand bij ons is ingeburgerd. Onlangs redde
de duizendste vlieger zich het vege lijf met een schietstoel. Deze
mijlpaal is voor ons een reden, enige aandacht aan dit reddings
middel te schenken.
Met de idee om iemand levend het
luchtruim in te schieten is al vaak
gespeeld: Jules Verne liet in zijn
fantasie een gezelschap in een holle
kogel een reis naar de maan onder
nemen. Alhoewel dit meer aan de
ruimtevaart doet denken dan
een schietstoel, was het toch al een
beginvorm van dit nieuwe hulprnid-
del der techniek. De uiteindelijke
vormgeving ervan komt toe aan de
ingenieuze James Martin. Zijn vin
ding is uitgegroeid tot een onmis
baar uitrustingsstuk van het moder
ne straalvliegtuig.
James Martin is Ier van geboorte:
«en uiterst praktisch man. die geen
ttd heeft voor theoretici. Zijn enige
1 Jobby is werken en daarom is hij
nooit tevreden over zijn volbrachte
dagtaak, die reeds vröeg in de mor
gen begint en soms diep in de nacht
eindigt Hij is pas in zijn element,
als hij in gesprek is met een straal
jagerpiloot. die zich het leven heeft
gered d.m.v. een door hem ontwor
pen schietstoel.
Noodzaak
In de laatste jaren van de tweede we
reldoorlog waren de snelheden van de
jachtvliegtuigen zo hoog geworden, dat
de vlieger niet meer eenvoudig over de
rand van zijn cockpit kon stappen om
zich met een parachute in veiligheid te
stellen. De grote luchtdruk, waaraan de
piloot van het straalvliegtuig werd
blootgesteld, zodra hü boven de stuur
hut uitkwam, zou hem dadelijk onge
nadig tegen de stuurhutrand of de staart
slaan. Waar menselijke kracht te kort
schiet helpt mechanische kracht en zo
ontstond uit bittere noodzaak de uit-
werpbare schietstoel.
In 1944 werden zowel in Duitsland als
in Engeland experimenten uitgevoerd,
om te komen tot een redelijk bruikbaar
middel om de cockpit ook bij hoge snel
heden ,,in geval van nood" te kunnen
verlaten. De eerste bruikbare toepas
sing van de schietstoel vond plaats in
me! 1945 vanuit een Engels propeller
vliegtuig van het type Defiant die op
de plaats van de geschutskoepel een
schietstoel kon herbergen. Daarop volg
de een nieuwe testperiode od de grond,
waarbij gebruik werd gemaakt van een
driepoot met een rail. waarlangs de
stoel omhoog werd geschoten.
De eerste vrijwilliger voor dit nieu
we beproevingsmiddel was Bernard
Lynch, een van de technici van Mar
tin-Baker. die in 1945 langs de rail
omhoog geschoten "werd. tot een hoog
te van anderhalve meter. Alles bijeen
werden niet minder dan 180 afvuur-
proeven met dit apparaat onderno
men. waarbij diverse soorten aandrij
ving werden getest Bij één daarvan
nam een redacteur van het Britse
luchtvaarttijdschrift „The Aeroplane",
tnr. Andrews, in de stoel plaats. Na
lijn ..ejection" klaagde hij over ern
stige pijn in de lendenen en de vol
gende dag werd hij in een ziekenhuis
opgenomen met een verbrijzelde rug-
gewervel.
Ondanks deze tegenslag ging James
Martin onverstoorbaar voort en kreeg
van de Britse regering een straalvlieg
tuig tot zijn beschikking, die voor zijn
proefnemingen werd verbouwd Vanaf
juni 1946 werden de eerste poppen uit
de tweede cockpit van de straalmachine
geschoten en al spoedig bleek dat de
inmiddels verbeterde methode perfekt
werkte. Het volgende proefkonijn zou
nu een men? moeten zijn. Op 24 juli
1946 schoot Bernard Lynch zichzelf op
drij kilometer hoogte uit een Meteoor,
die met een snelheid van ongeveer 600
km per uur vloog. De stoel werkte per
fekt en Lynch maakte een veilige lan
ding. Dit was de eerste menselijke ejec
tion in Groot-Brittannië en ongetwij
feld een belangrijke mijlpaal in de ont
wikkelingsgeschiedenis van de schiet
stoel. Voor zijn moed werd Bernard
Lynch tn 1948 de „British Empire Me
dal" toegekend.
Uitschieten
De methode van uitschieten kan op
twee manieren geschieden: de eerste is
de bekende, waarbij de piloot een gor
dijntje over zijn hoofd trekt. De tweede
mogelijkheid is via een D-vormige ring
aan de voorkant van de zitplaats van de
vlieger. Deze tweede methode kan ge
bruikt worden wanneer té grote ver-
snellingskrachten het de piloot onmo
gelijk maken zijn armen op te lichten.
Als de vlieger, die in moeilijkheden
is geraakt, zün schietstoel gaat gebrui
ken. trekt hij aan de D-ring tussen zijn
voeten. In een oogwenk worden zjjn
hoofd, armen en benen gebonden en
wordt hU uit het vliegtuig geschoten.
Verticale vinnen zijn in de stoel inge
bouwd en stompe 30 cm brede vleugels,
die op hun plaats springen na het los
komen van de cockpit, sturen de stoel
in gelijkmatige glijvlucht, zonder
duikelingen tot de parachute zich auto
matisch opent beneden de 5000 meter en
en snelheid van 560 km per uur.
Daarna valt de stoel onder de vlieger
weg. Op deze wijze verlaten de Star-
figihter-vlieeers hun machine, die met
snelheden van meer dan 2000 km/u door
het luchtruim razen
De meest bekende methode vindt
plaats door middel van een gordijntje.
Dit gordijntje heeft niet de bedoeling de
springer te blinddoeken, maar zijn ge
zicht te beschermen tegen de felle lucht
stroom, die hij zal ondervinden zodra hü
zich buiten de stuurhut begeeft Ook
drukt dit gordijntje het hoofd van de
'lieger tegen de hoofdsteun van de stoel,
zodat de halswervel van de persoon niet.
door het bij de plotslinge versnelling
aar voren schieten, worden bescha
digd.
Gezien de succesvolle resultaten van
de Martin-Baker proeven, besloot de
Britse regering alle straalvliegtuigen
met dit nieuwe veiligheidsmiddel uit te
rusten. Een voorbeeld dat thans in 42
landen navolging heeft gevonden. Geza
menlijk hebben deze landen zo'n 23.000
Hier een proej met een schietstoel
vanaf een vrachtxoagen. Vier jaar
geleden werd deze proef voor het
eerst met succes volbracht.
Martin-Baker-schietstoelen in gebruik,
waarmee ééns in de drie dagen ergens
ter wereld een straaljagerpiloot zün
leven redt.
Ontwikkeling
Met de ontwikkeling van het straal
vliegtuig ontwikkelde zich ook de
schietstoel. Zo moet bij ieder nieuw
type vliegtuig de schietstoel aan dit
nieuwe ontwerp worden aangepast,
o.a. door de beschikbare plaatsruimte.
Ook zijn er verschillen tussen de stoe
len van de piloot en de overige leden
van de bemanning. Zo zijn er alleen
ai voor de Britse Canberra-bommen
werper vijftien verschillende varian
ten gebouwd. Naast de modificaties op
de verschillende stoelen ontstonden
er tevens een reeks van verbeterin
gen.
Deze ontwikkeling Is voortgekomen
uit de noodzaak tot verhoogde veilig
heid op geringe hoogte voor piloten van
straalvliegtuigen. De meeste dodelyke
ongelukken met militaire straalvliegtui
gen geschieden immers door vlamdoving
de motor bij starts en landingen.
Waardoor het noodzakelijk werd dat de
vliegers hun toestel op grondniveau kon
den verlaten. Daarnaast kwamen er vér-
ticaal startende en landende vliegtui
gen op de markt. Aan deze verticale
start en landing zijn nogal wat risico's
verbonden. Immers indien er op ge
ringe hoogte een storing optreedt en de
vlieger zijn schietstoel moet gebruiken,
bood de „conventionele" stoel niet ge
noeg veiligheid, doordat de parachute
zich op geringe hoogte niet snel genoeg
zou ontplooien. Daarom monteerde Mar
tin-Baker een paar extra raketjes aan
de bestaande stoel, die de vlieger eerst
ongeveer honderd meter doet stijgen.
De eerste succesvolle lage ontsnapping
vanaf een stilstaande vrachtauto met
oplegger werd op 30 april 1961 gereali
seerd, later gevolgd vanuit een vlieg
tuig. De eerste Amerikaanse VTOL-
vlleger heeft inmiddels al zijn leven te
danken aan deze Martin-Baker verbete-
Onderwater
In de zomer van 1961 kwam Martin-
Baker alweer met een vernieuwing,
die speciaal bestemd was voor ma
rine-vliegers. Deze opereren vanaf
vliegkampschepen en lopen daarbij de
kans dat hun machine in de zee weg
zinkt Dil gebeurde ook in december
1961 toen een vliegtuig, onmiddellijk
na de katapult start, vanaf het vlieg
kampschip, in zee stortte. Het toestel
begon direkt te zinken en op een diep
te van dertien meter slaagde de vlie
ger erin de schietstoel in werking te
stellen en bereikte veilig het water
oppervlak, om daarna door middel
van een helikopter aan boord te wor
den gehesen.
Dit was voor James Martin weer een
ongeval waar iets aan gedaan moest
worden. Want ondanks het feit dat ook
deze vlieger weer het vege lijf had we
ten te redden kwam er toch ook een
geluksfaktor bü- Zelfs onder water had
de vlieger zijn positieven bij elkaar ge
houden en z'n nooduitrusting in wer
king gesteld. Maar wat zou er gebeurd
zijn als de man bewusteloos was ge
weest? Daarom- werd de stoel nu uitge
breid met nieuwe apparatuur, die auto
matisch de menselüke handelingen ver
richt, zodra het toestel op een bepaalde
diepte gekomen is. De druk van het zee
water is voldoende om de raketten in
werking te stellen en twee speciale
luchtzakken, waarvan een oneer en een
achter de vlieger, worden automatisch
opgeblazen om een veilige separatie van
vlieger en stoel te bewerkstelligen. Op
17 juli 1962 werd de eerste succesvolle
menselüke onderwaterschietstQel-proef
volbracht, zonder dat er een enkele han
deling van de man zelf was verricht.
Compleet met opgeblazen zwemvest
kwam hü aan het wateroppervlak en zo
was ook dat probleem weer opgelost.
Zo ontstonden er in de loop der jaren
een groot aantal verbeteringen, die ook
door de concurrentie weraen overgeno
men. Martin-Baker was geen éénling
meer, want zijn ideeën hadden in Ame
rika, Frankrijk en andere landen navol
ging gekregen. Maar toegegeven moei
worden, dat hèt nieuws en dè verbete
ringen nog steeds, als eerste, uit het
brein van James Martin komen.
James Martin, diiecteur en chef con
structeur van de Britse Martin-Baker
Aircraft Co., boekte niet alleen tech
nische resultaten maar verwierf ook di-
Rechts op deze combinatie foto de
schietstoel. Links een beeld van de
eerste proeven met schietstoelen.
Deze proeven werden gemaakt
vanuit een propellervliegtuig van
het type Defiant.
verse onderscheidingen. Van de Royal
Aeronautical Society kreeg hü in 1951
de gouden Wakefield medaille, zeven
jaar later kreeg hij als eerste „niet
Amerikaan" de Laura Taber vliegveilig-
heidsonderscheiding. Daarmee was de
erkenning voor zyn werk nog niet ten
einde want in 1959 verwierf hU de soort
gelijke Cumberbath verering en dit
voorjaar de gouden medaille van zijn
bloedeigen Royal Aero Club.
De hedendaagse straaljagerpiloot
stapt met het grootste vertrouwen
in zyn machine. Als de nood aan de
man mocht komen, en dat komt, zo
leren de statistieken rekening
houdende met het groeiende aantal
vlieguren steeds minder voor. dan
heeft hij immers nog altijd zijn spe
ciale klapfauteuil ter beschikking.
Een hulpmiddel dat is uitgegroeid
tot een onmisbaar uitrustingsstuk
van het moderne straalvliegtuig.
Financieel overleg
Delegatie naar
Djakarta
DEN HAAG Vrijdag zal een Neder
landse delegatie op uitnodiging van In
donesië naar Djakarta vertrekken ter
voortzetting van de in november 1964 in
Nederland begonnen besprekingen over
hagende financiële vraagstukken.
Van de delegatie maken deel uit ver
tegenwoordigers van de ministeries van
buitenlandse zaken, financiën, economi
sche raken en van de Nederlandsche
(Vervolg van pagina 1)
Dr. Willy Frank (62), kamptandarts,
zeven jaar voor het helpen bij massa
moord in tenminste zes gevallen waarbij
in elk geval tenminste 1000 mensen ver
moord werden.
Dr. Viktor Capesius (58). kamp
apotheker. negen jaar voor het helpen
bij moord in tenminste vier gevallen,
met 2000 mensen per geval.
De SS segeant Herbert Scherpe (58),
vier jaar en zes maanden voor het hel
pen by moord in tenminste 200 gevallen,
waarbü er een met tenminste 700 slacht
offers.
De SS serpeant Emil Hantl (62), drie
jaar en zes maanden voor het helpen
by moord in tenminste 42 gevallen, waar
onder twee van elf 170 mensen. Hantl
werd onmiddelUjk in vrijheid gesteld
dat zijn tijd in voorarrest gelük stond
aan zijn straf.
Tot de vonnissen werd besloten
door drie rechter» en zes juryleden,
der wie vier huisvrouwen, die bü üjden
soms flauw vielen tüdens de vele n
den van gruwelüke getuigenissen. De
meeste beklaagden ontkenden persoon
lijk verantwoordelük te zijn vooi
massamoorden, zeggend dat zij handel
den op bevel van hun meerderen.
De eerste reactie van de toeschouwers
op de vonnissen scheen er een van
rassing te zün. De meeste verdedigers
hebben beroep aangetekend.
Te mild"
99
De reactie vat» de overlevenden var
Auschwitz werd samengevat door Jo
seph Slagter, uit Amsterdam, die 68 farm-
leden, onder wie zijn vader en zijn moe
der verloor d aardat zij in iutroeiingskam.
pen vermoord werden. „De vonnissen
tegen de meesten van deze mensen zijr
volgens mij te mild. Wij voormalige ge
vangenen zijn van mendngdartaddeSS-ers
die meehielpen de dodenkampen te doen
functioneren schuldig zün- Wü zien niet
dat zij die hielpen bü het transjort
zijn dan die het gas in de gaskamers lie
ten lopen.
Dr. Robert M. F. Kempner, Amerikaans
advocaat tijdens de Neurenbergse pro
cessen, zei „Hert is van de zorgvuldigste
oordelen diie nooit uitgesproken werden
sedert Neurenberg. Hafmeyer heeft be-
n een van de meest vooraanstaande
figuren te zijn van de Duitse rechtspraak.
Sommige vonnissen stemmen niet over-
met de morele schuld van de be
klaagden. maar zij corresponderen wel
met de feiten die in de getuigenissen ge
geven werden".
Motivering
Rechter Hofmeyer wees de veelvuldige
beschuldiging van de verdediging van de
hand dat alleen „het kleine wild" voor
de rechtbank gehaald werd, terwül de
grote nazi's aan hun straf ontkwamen. Hü
merkte op dat het merendeel van de lei
ders niet meer in leven is en voegde er
aan toe: „Maar de kleine jongens waren
Rookmagiër Grootveld;
Image van
geweld
besweren
AMSTERDAM Antirook
magiër Robert Jasper Grootveld.
geen Provo hoewel hij zaterdag-
midda gwel aanwezig was bij
het onderhoud van twee Provo's
met hoofdcommissaris Van der
Molen, heeft gisteren de volgen
de brief gericht aan burgemees
ter G. van Hall.
..Dit is om te zeggen, dat ik tt
beleefd verzoek voor a.s. zater
dag te 24 uur vergunning te ver
lenen. tot het betreden van het
opstapje rond het „Lieverdje".
Ten einde aldaar, direct rond het
..magies-centrum"de opgeroe
pen image van geweld te bezwe
ren. Hopende spoedig een uit
nodiging te krijgen om eventueel
een en ander nader toe te lich
ten, blijf ik vol respekt Robert
Jasper". De brief was onderte
kend met een duimafdruk.
voor het uitroeiingsplan in Auschwitz
even nodig als de grote".
HU besloot met „Zelfs als alle beklaag
den tot levenslang veroordeeld zouden
zün, zou de verhouding van de straf tot
het aantal slachtoffers zelfs geen even
redige boetedoening zün. Het menselük
leven is daarvoor te kort".
Zuid-Afrika nodigt
Brundage uit
JOHANNESBURG Het Zuidafrlkaan-
se Olympische comité heeft besloten de
Amerikaan Avery Brundage. de presi
dent van het Internationale Olympische
Comité uit te nodigen voor een bezoek
aan Zuid-Afrlka In het begin van het
volgend jaar.
Hiervoor zaïl een persoonlijke brief van
Frank Braun. de voorzitter van het ZufcL
afrikaan»? Olympische Comité, uitgaan.
Zuid'-Afriks, dart wegens zyn apart-
heidispolitie in de sport werd uitgesloten
van deelneming aan die Olympdsche Spe
len 1964 te Tokio, verwacht ook voor de
Spelen van 1968 in Mexico Cirty weer aan
hevige aanvallen bloot te zullen staan.
De eerste voorbereidende vergadering
van het I.O.C. voor de Spelen m 1968 zal
in oktober in Madirid worden gehouden-
Zuidwestelijke
wind
DE BILT Ons land bevindt zich
aan de rand van een depressie, die bij
IJsland weinig van plaats verandert,
maar ook aan de rand van een hoge-
drukgebied, dat zich van de Azoren
over Frankrijk naar Oost-Europa uit
strekt. Zwakke oceaanfronten veroor
zaken wolkenvelden, maar zijn in onze
omgeving wat de regen betreft weinig
actief. Het komende etmaal houdt de
aanvoer van vrij vochtige oceaanlucht
uit de omgeving van het Engelse Ka
naal aan:
Met een matige zuidwestelijke wind
blijven wolkenvelden binnendrijven,
vooral in de kustprovincies. In het
zuidoosten van het land is de kans op
opklaringen het grootst. Regen van
enige betekenis wordt niet verwacht.
In de temperaturen komt weinig ver
andering.
Strandverivachting
Een uitloper van het Azoren-hoge-
drukgebied blijft boven onze omgeving
sterk, dat de storingsfronten nog
geen kans krijgen. Ook morgen droog
met opnieuw zonnige perioden. Matige
wind tussen zuid en zuidwest In de
middag ongeveer 20 graden, zeewater
18 graden.
Vooruitzichten: niet warm maar wel
perioden met goed strandweer.
HOOGWATER SCHEVENINGEN
20 augustus: 7.44 v.m.: 20.12 nm
'het weer ev europa
Rapporten hedenmorgen zeven uur
i*aJ
ïl si H
Ij
-onbew
Athene
Barcelon;
Madrid
windstil 24 11
21 13 0.1
windstil 24 12
windstil 24 11
x> 2 25 15
windstil 24 10
windstil 28 16
n 5 31 23 0
Windstil 25 16 33
windstil 29 15
Vier jongelui kregen acht weken
AMSTERDAM Mr. G. H. Nomes,
Amsterdams politierechter, heeft gis
teren vier jongelui, die zaterdagnacht
aanwezig waren bij de Provo-rel rond
het beeld van het Amsterdamse lie
verdje op het Spui, veroordeeld tot
zeer zware straffen: acht weken cel.
waarvan ze er vier moeten uitzitten en
vier voorwaardelijk zijn met een proef-
tüd van drie jaar. De rechter beval
voorts de onmiddellijke gevangenne
ming van de vier jongens, die ervan
werden beschuldigd „fascisten" en
„Oranje-SS" tegen de politie-agenten
te hebben geroepen.
De vier verdachten hebben geen van
allen iets te maken met de anarchistische
Provo-groep van Roel van Duyn en Rob
Stolk, die de happenings rond het lie
verdje de laatste tijd overheerste. De 19-
jarige scholier E. Eichenbergen uit Zaan
dam was met zeven vrienden uit ziin
woonplaats gekomen om eens te zien. wat
ing gebeuren. Ook bü de 24-jarige
kantoorbediende C. Ch. Bey en de 18-
jarige scholier E. C. Botteman, belden uit
de hoofdstad, was er sprake van nieuws
gierigheid. De 24-jarige kantoorbediende
H. Poelstra uit Nijmegen was op weg
naar het station
Ze gaven allen toe, de termen ..fascis
ten" en Oranje-SS" te hebben gebruikt.
Zü verklaarden, dat de politie er kenne
lijk plezier in had gehad om niet alleen
de Provo's maar ook het publiek met de
blanke sabel te slaan. De NUmegenaar
verklaarde nog, niet het gezag als zoda
nig te hebben willen beledigen, maar al
leen hest groepje agenten, dat op het
Spul bulten het boekje ging.
De officier van justitie, mr. H. W. P.
de Vries, zei, „dat het duidelijk moet
zijn, dat er paal en perk wordt gesteld
deze uit de hand gelopen happenings
dat degenen, die hierbü betrokken
zijn, streng zullen worden gestraft". HU
eiste een gevangenisstraf van tien we
ken, waarvan vier onvoorwaardelijk met
een proeftijd van drie jaar.
Anarchisten
Mr. De Vries geloofde niet. dat de
provo's anarchisten zün. Anarchisten zün
idealisten. Provo's zün mensen die gaan
praten met de politie en zich laten foto
graferen. Ze ontkennen niet het gezag,
maar ze zijn er om het gezagte treite
ren, uit te lokken, en op de proef te stel-
len. Het is volgens mr. De Vries een ge
dragspatroon dat altijd weer terugkomt.
Hij geloofde, dat het duldelük iets is
van deze tijd, een gevolg van de snelle
opkomst van de psychologie, die door een
groot deel van de bevolking niet wordt
begrepen.
De verdedigers waren eerst een half
uur voordat do rechtzaak begon aan de
verdachten toegevoegd, zodat zü weinig
gelegenheid hadden zich op de zaak voor
te bereiden. Zy vonden, dat de door de
ofifcier geëiste straf veel te hoog was. Mr.
N. J. Geleijnse. die de kantoorbediende
C. Ch. Bey verdedigde, zei: „Deze jon
gens zün uit een overdreven mate van
nieuwsgierigheid by deze rel betrokken
geraakt". Hij vreesde een grote veront
waardiging bij het Amsterdamse publiek
als zü zwaar zouden worden gestraft,
waardoor de provokaties wel eens zou
den kunnen toenemen
Een fotograaf, die ln de rechtszaal van
vier verdachten een plaatje wilde ma-
ken, werd door agenten verwüderd.
