Ring des Nibelungen in
Wieland Wagners regie
Zwarte romantiek is
nog steeds actueel
De onbekende 20e eeuw
tiende jaar „Nieuw-Bayreuth
[Nieuwe
I uitgave
van
j Novalis j
Van Julian tot James Bond
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1965
MB
I Sinds 1951, na een zevenjarige onder
breking, zwaaien Richard Wagners klein
zoons, Wieland en Wolfgang, de scepter in
layreuth, dit centrum van Beieren, tevens
jelegen in het hart van Duitsland, waar
ens per jaar, slechts gedurende een week
f vijf, de muziekdrama's van Wagner tot
leven komen in het in 1876 geopende,
jpeciaal voor opvoering van de „Ring des
pibelungen" gebouwde, Festspielhaus op
„Griiner Hügel". Na het vijftienjarig
Regime van Winifred Wagner, die in 1930
j) haar beurt de leiding had overgenomen
(ran Richards zoon Siegfried, en na de
inderbreking door de oorlog, sloegen de
eide kleinzoons een geheel andere weg in
an hun moeder en haar voorgangers tot
log toe gevolgd waren.
Hun lijfspreuk voor het nieuwe Bayreuth
>erd een uitspraak van Richard Wagner zelf,
oor zijn vrouw Cosima, dochter van Liszt, in
878, toen de Ring klaar was, genoteerd tijdens
voorbereiding van Parsifal:
„Ach, ik heb een afkeer van al dat kostuum-
i schminkgedoe. Nadat ik het onzichtbare or-
'.st heb geschapen, zou ik ook het onzichtbare
\iheater willen uitvinden
In 1951 wierp Wieland met zijn regie van de
Jing veel heilige huisjes omver, in 1960 zette
Wolfgang dit op zijn wijze voort en nu in 1965
e Ring in weer een nieuwe enscenering van
'ieland was aangekondigd, had de internatio
nale pers zich, in ongewoon groten getale naar
Bayreuth begeven, vol spanning, wat de uit
komst zou zijn.
Nu wij aan het eind van deze eerste première-
nreek de gehele tetralogie van de Ring kunnen
iverzien, moet onmiddellijk gezegd worden, dat
er geen sprake was van boeh-geroep, zoals in
063 bij Wielands nieuwe enscenering van de
.Meistersinger". Integendeel, de waardering is
rij algemeen. Toch zijn er grote verschillen met
Wolfgangs regie. Wieland heeft de grondgedachte
aten varen, dat het ringsymbool ook het toneel
beeld moet beheersen: geen ronde schijf als
peelplan, die in de loop van het drama in stukken
iaat en waarvan fragmenten voor alle mogelijke
lecorstukken en speelbodem worden gebruikt,
gedurende de gehele tetralogie een verhoogd
ivaal podium op het toneel. Aan de vorm van
het podium zijn dus de gedachten van Wieland
liet af te lezen, mpar wel aan de decors.
De afzichtelijke dwerg M\
U1S
Dialoog
de persconferentie verzocht
Wieland hem niet naar een inter
pretatie van zijn regie te vragen,
vooral omdat toen de opvoering
van de Götterdammerung nog
moest komen. Bovendien kan men
het als waardevol beschouwen, dat
zijn regie, evenals de tekst, veler
lei interpretatie toelaat. Toch zijn
we wel zoveel te weten gekomen,
dat Wieland de Ring ziet als eer,
ondergangstragedie, als een „mora-
lisches Weltgericht". als een ge
weldige dialoog over de tegenstel
lingen van materialisme en idea
lisme. „Ik ben immers heel pre-
heeft Wieland eens in een
rview gezegd, „Walhalla is
1 Street". Dat wil dus zegge i.
de goden hun burcht Walhalli
door de reuzen Fasolt en Fafner
vd, althans hebben kunne.i
met het goud uit de Rijn.
„zon der diepte", waarva.i
onder meer de ring werd gesmeed
door Alberich. Deze ring kon al
leen gesmeed worden door iemand,
die de liefde afzwoer. Op ziin
beurt offert ook Wotan de liefde
op, daar door de bouw niet alleer.
de breuk met zijn vrouw Fricka
groter wordt, maar hij ook op
aanstichten van Loge aanvankelijk
Fricka's zuster Freia aan de reuzen
als pand gaf. Dat dit alles, ondanks
de geboorte van de waarlijk vrije
held Siegfried, uiteindelijk in de
Götterdammerung toch tot de on
dergang van het Walhalla èn van
de goden leidt, rechtvaardigt de
visie van een Wotantragedie te
spreken.
Doorvoering
„Rheingold"
vertoonde een consequente
voering van bovenstaande gedach
ten. Direct in de tweede scène zien
we de goden niet in „Freie Ge-
gend auf Bergeshöhen", zoals de
dichter-componlst voorschrijft,
geen burcht met in de morgenzon
glanzende tinnen, maar een somber
bouwsel, als een gevangenis met
vensters zonder tralies, maar door
lichtprojectie een grote gestileerde ckenszug' moet zijn: het lijk en door muzikaal en rotsvast in
tralie over de nele burcht: Wotan van Siegfried werd niet opgetild baar partij,
voelt zich „in eigen boelen gesl»- en aue aandacht concentreerde P*?r
gen", zoals de tekst zegt, en w.J h nn Aeyo misch. lyrisch bewogen zingende
i ons met hem
het komende noodlot.
goede Froh en last but not least
Erika Köth, die met haar zilveren
coloratuursopraan toch mild-warm
een verrukkelijk zingend Waldvö
gelchen liet horen.
Dan waren er nog enkele beken
de krachten, die voor het eerst in
Bayreuth 'een andere rol kregen
toegewezen: Ursula Boese, die met
de strakke bewegingslooshcid van
haar lage sopraan meer de on
wrikbare trouw in het huwelijü
waarvar. zij de beschermgodin is.
personifieerde dan ons muzikar.:
kon bekoren; Kerstin Meyer, die
in de Waltrautescène meer over
tuigde in haar heftige waarschu
wingen aan Brünnhilde dan in de
gevoelig gecomponeerde monoloog
over de toestand in Walhalla: Gerd
Nienstedt gaf in stem en verschij
ning een indrukwekkende Donner
te horen en te zien en Anja Silja
wijdde haar steeds groeiende dra
matische en vocale gaven aan de
.ertolking van Freia en derde
Norn. Dat Wieland Wagner voor
het eerst Wolfgang Windgassen
ook de rol van Loge liet spelen
var. een zeer goede greep. In deze
oartij die Wagner in overeenstem
ming met het ongrijpbare en onb_'
trouwbare karakter van de listige
Loge. vrijwel alle toonsoorten laat
doorlopen kreeg zijn stem alle
kansen, die hij dankbaar aangreep
Mannenkoor
En tot slot willen we niet verge
ten te vermelden, hoe koormeester
Wilhelm Pitz zijn mannenkooi
weer uitstekend had opgeleid en
zo de trawanten van Hagen hun
barse oerkracht ontketenden en
hoe het Walkürenensemble, sa
mengesteld uit zangeressen, die in
andere steden van Duitsland
hoofdrollen zingen, in onovertref
bare hecht getimmerde eenheid
daar stond en als bliksemstralcu
hun kreten de lucht insüngerde
Het Rheintöchtertrio gaf goede sa-
Dlt alles in een regie, die de
goddelijke en menselijke affecten
sterk uitbeeldde, en ook in he»
stille spel de psychische spannin
gen sterk voelbaar maakte.
Dr. W. J. SCHMIDT
Romantiek een ruisen
de beek, een stil woud,
een vervallen paleis in een
verwilderde tuin met af
brokkelende marmeren
beelden, ruïnes van ver
woeste burchten; roman
tiek de glans en warmte
van het leven, het gevoel
tegen het koel-analyse.
rende verstand, maar ook:
een nederdalen in de af
gronden van de ziel, het
perverse. Ferdinand Lion
noemt niet zonder reden
een van zijn boeken Ro
mantik als deutsches
Schicksal. Want de bloed
en bodemcultus van het
Derde Rijk, met als ge
vaarlijkste gifbloem de
genocide, is óók roman
tiek.
Van de witte romantiek, die
„de mens boven zichzelf uit wil
heffen", spreekt Novalis. „Op
een afstand wordt alles poëzie:
verre bergen, verre mensen,
verre gebeurtenissen. Alles
wordt romantisch". Van de
nieuwste uitgave van zijn wer
ken door Kluckhohn en Samuel
werd het eerste deel hier reeds
uitvoerig besproken (in het
nummer van 14 november
1964), We kunnen dus bij de
verschijning van het tweede
deel, dat voornamelijk het filo
sofische werk (Blutenstaub;
Fragmente) omvat, ons tot een
korte aankondiging beperken.
Toch zijn er in Novaüs' werk
bepaalde trekken, waarvan we
ons afvragen of die niet zieke
lijk zijn, zoals zijn verbinding
van liefde wellust, dood en
religie. Maar het is niet zonder
betekenis, dat in het uitvoerige
werk van Mario Praz: La carne,
la morte e il diavolo nella
letteratura romantica 'het
vlees, de dood en de duivel in
de romantische literatuur),
waarvan de Duitse vertaling
Liebe, Tod und Teufel ons
werd toegezonden, een boek
met een enorm aantal bewijs
plaatsen en een materiaalver
zameling, zoals ik die nog ner
gens aantrof, de naam Novalis
in dit verband nergens wordt
genoemd.
Dodelijk
Mario Praz, 1896 in Rome
geboren en na lange studie
en universitaire werkzaam
heid in Engeland nu hoogle
raar in de Anglistiek in zijn
geboortestad, toont in zijn
boek de cultus van het ab
normale in de beeldende
kunst en de literatuur, steeds
met wetenschappelijke dis
tantie en zonder enig onge
zond gesnuffel of lust tot
sensatie.
Reeds de Grieken hebben de
verderf brengende schoonheid
gekend: Medusa was voor ieder
die haar aanschouwde dodelijk,
omdat zij deed verstenen. De
middeleeuwen zijn zwaar met
romantiek geladen: monniken
en nonnen, misdadige priesters
en het nepotisme van kardina
len en pausen zijn factoren in
het onzuivere spel. Holbein
schildert zijn dodendans. Hie-
ronymus Bosch de verzoeking
van de heilige Antonius: de
terechtstelling van martejaren
is een geliefd onderwerp voor
schilders. Evenals bij Medusa
heeft het duivelse een geheim
zinnige aantrekkingskracht. In
Milton's Paradise Lost oefent
Lucifer een magische bekoring
uit, omdat hij het stigma van
gevallen schoonheid draagt.
Medea, die haar kinderen ver
moordt, is een geliefd thema.
Nog meer is dit het geval met
Salome, die op een schotel het
hoofd van Johannes de Doper
draagt. In Atta Troll weeft
Heine zijn fantasieën om Hero-
dias en haar dochter, die voor
hem samenvallen. Was zij een
duivelin?
Ob's ein Teufel oder Engel,
weiss ich nicht. Genau bei
Weibern weiss man niemals,
wo der Engel Aufhört und
der Teufel anfangt.
Hij veronderstelt, dat zij Jo
hannes liefhad, anders was haar
begeerte onverklaarbaar. Zal
een vrouw het hoofd begeren
liefheeft?
Liebeswahnsinn! Pleonas-
mus! Liebe ist ja schon ein
WAHNSINN.
Versmelting
Deze Salome wordt door Os
car Wilde en de compositie van
Richard Strauss tot een toneel
figuur. Ook hier de veronder
stelling van liefde en wreed
heid, die we o.m. bij Heinrich
von Kleist vinden met zijn
voorliefde voor „die Nachtsei-
ten des Lebens", b.v. als Pen-
thesilea de door haar zo be
geerde Achilles door wilde
honden laat verscheuren. En nu
noem ik nog alleen letterkundi-
ge werken van algemeen er
kend hoog niveau. Hoeveel eer
der moét dit gelden van lees
voer! Reeds eeuwen lang was
het ongelukkige vervolgde
meisje een geliefd literair mo
tief. De vervolgde onschuld gaf
de auteurs gelegenheid, onder
de mantel van wijze waarschu
wing jonge meisjes in de armen
van listige verleiders te laten
vallen. Zo kon een Frans
schrijver omstreeks 1850 een
parodistisch bedoeld recept
voor vervolgromans geven:
„Men neme een jonge ongeluk
kige vervolgde vrouw. Verder
een bloeddorstige brute tiran,
een gevoelvolle deugdzame pa
ge en een geniepige boosaardi
ge vertrouweling. Als men deze
personen bij elkaar heeft, zo
menge men die vlug in 6, 8 of
10 vervolgverhalen dooreen en
diene ze warm op".
Folteringen
Er zijn kunstenaars, die een
voorliefde hebben voor fysieke
en psychische folteringen, zoals
Lord Byron. We noemen hen
sadisten naar de Marquis de
Sade (plm. 1800), die wellust
en goddeloosheid op aangename
wijze met elkaar wil verenigen.
„Wie zou willen betwijfelen,
dat moord een van de belang
rijkste natuurwetten is? Waarin
bestaat het doel der natuur, als
zij iets voortbrengt? Soms niet
daarin, haar werk spoedig ver
nietigd te zien? En als vernieti
ging tot haar wetten behoort, is
dan hij, die het werk der
vernietiging volbrengt, niet aan
haar gehoorzaam?"
Zijn duivelachtigheden on
derscheiden zich nauwelijks
van experimenten in een che
misch laboratorium. „Moord:
een beetje vernietigde materie,
een paar veranderingen in de
samenstelling, een paar molecu
len, die in de smeltkroes dei-
natuur teruggeworpen worden,
de natuur, die deze in enkele
dagen en in andere vorm aan
de aarde teruggeeft. Waarin zou
dan het slecht bestaan?"
Doen deze woorden, die ruim
anderhblve eeuw geleden wer-
Actueel
Zwarte romantiek: nog
steeds actueel, in onze fanta
sie, in boek en film, overal
waar zich een ziekelijke
nieuwsgierigheid naar het
lijden van de medemens doet
gelden.
Praz heeft zijn stof verdeeld
in vijf hoofdstukken met sym
bolische titels: De schoonheid
van Medusa; De metamorfosen
van Satan. In het teken van de
goddelijke marquis (d.i. Mar
quis de Sade). La belle dame
sans merci (titel van een ge
dicht van Keats over het motief
van de „femme fatale" en By
zantium (bloeddorst en zinne
lijkheid). Vele reprodukties
van schilderijen verduidelijken
de tekst van 300 bladzijden,
waarop nog 200 blz. kleinge-
drukte aantekeningen en ver
klaringen volgen.
J. H. SCHOUTEN
1. Novalis: Schriften 2. Das
philosophische Werk I. (784
blz. DM 48.) Uitgave W.
RIJPT het Calvinisme te mU een bundel opstellen van jonge te waarderen en te gebruiken als
Vlaamse intellectuelen. Het boek componenten van een nieuwe le-
heet: De onbekende twintigste vens- en wereldbeschouwing:
eeuw, met de ondertitel „list
literatuur"; het is een uitgave
hoog, wanneer het tege
lijk voor de aarde en voor de
met de bekende consequen
tie van Mattheüs 6:24? De ge.
Literair Labo
man, verschenen bij dezelfde uit
geverij. Roggeman behandelt Duits-
uicruiuui uei ia cvii uit »vc vuu -• een Grondige verandering
hemel wil leven? Is het die- Nijgh'".^ Van^Dltmar, Den"'Haag'' ua» het wereldbeeld, de een-
nen van de Heer dan niet Rotterdam; de omvang is 195 blad- wording onder alle aspecten on-
w tror. +,.rQQ *Uden en de prijs bedraagt 6,50. zer planeet, het bewust worden
het dienen^ van twee ner^n, Onlangs besprak ik de essaybundel jn ggn enkele generatie van de
Willy Rogge- versnelling van de geschiedenis,
o_ crj wetenschappelijk-technische
lovige kent de antwoorden schrijvende8tauteurs. Het onderha- ontwikkeling en de bevolkings-
jQ vige boek doet dat voor een deel toename (blz. 180).
en Weet de atloop (Upenba- 00g maar is toch overwegend
ring 22); is hij niet te verge- Frah. georiënteerd Ru is het fy- h
lijken met het jongetje in de twec ,aie„VSndig belezen te zijn. ;™<leert. bezlldt uit dit alles niet
klas dat het antwoord heef! al je*gd: de 'm'„ etot c kwalltatieve lof:
gezien en,voor de som geen sUnds^der^^van degens-
bezig te ontwikkelen tot de méér
mens (de term Übermensch heeft
een te kwalijke klank gekregen),
en wel door mutatie.
Een mens dus, om het in de
bijbelse terminologie te zeggen,
van andere bewegingen dan wij.
Op de oude aarde 'en niet op een
nieuwe aarde) zal een nieuwe
ontstaan. De oude aarde:
mens op de
met de lezeres die begonnen
is bij de laatste bladzijden
van het boek en in de gang
van het verhaal moeilijk heid dan
meer geïnteresseerd kan r>'*
zijn?
voorsprong; het
Dede officiële taal
het Nederlands is het Duits
ontmoet hier i
andere belezen
hij gewend is.
Dit gevoel van vreemdheid kan
nog toenemen doordat de behan
delde figuren: Raymond Roussel,
Paul Ligeti, Carl Einstein. Michel reaUame De nieinve
T.f>iris PiArro xinccnmcizi T.„„ic realisme. ue nieuwe
Vaak is gezegd: de gelovigen Leiris, Pierre Klossowski. Lou
tomen in wetenschap, kunst en Pauwels en Jacques Bergier voc
achteraan. Natuurlijk de meesten van ons onbekende
oude aarde: fantastisch realisme.
hebben zij hun eigen complex
beoefening van de filosofie reke- af;
nen) en zelfs de vrijzinnige theo
logen hebben door hun functie iets
met een of andere kerk te maken
Maar wie geven zelfs hier cle
thema's aan, wie formuleren zelfs
hier de wachtwoorden? Achteraan
onoeKende n J j
excentriek, Bevrijdend
Dit is één detail, dat duidelijk grijpender kan worden.
de werkwijze van Wieland illus
treert: welbewust bekommert hij Maar wij moeten nu van onz
zich niet om de regie-aanwijzingen beschouwing van Wielands reg
van zijn grootvader, maar hij geea afstappen en overgaan tot de
deze meer aan de Edda. dus aa.n
de Noorse dan aan de Germaanse
mythologie ontleende stof, mede in
het licht van zijn studie der CWXjiClu uiama ui<..n« u.j --w «r uw .T a
Griekse tragedie, een onder meer heeft gebracht door het menselijks VnJ» r HlferS Wohlfahr, an The New American
bijzonder mooi en uitstekend ge
ëgaliseerd, maar ondanks de
klankdosering door Böhm wordt
hij vaak overstemd.
Op de avond van de „Siegfried*
wachtte ons een grote verrassing:
i de afzichtelijke dwerg
Mime werd voor het eerst
grootheden zijn,
Het moet voor deze jonge Vla-,
mingen een bevrijdend gevoel zijn,
de werkelijkheid en haar geweldi-
Dp zes essni/s van irvnn* Vin- ge dynam>ek volledig te aanvaar-
J L j;. 9 J den en zich op deze stroomversncl-
mingen die xn dit boek verenigd ling geestdriftig in te schepen.
zijn, vormen een eenheid, on- Allerlei verdrongen religieuze be-
Kfiuan danks de verschillen in onder- hoeften kunnen er zich in uitleven,
komen betekent niet, dat "eronder werP- Die eenheid ligt in het met volledige inschakeling van het
de gelovigen geen voortreffelijke feit dat zij zich bezighouden „tndï«!?n.£gen' #me?.s E
met toren d,e in hel "iS"
uan de twintigste eeuw nage- Ook de z.g. occulte verschijnselen,
noeg onbekend zijn, en met de hele parapsychologische weten-
genoemde figuren, van funda- schap moet in het totaalstreven
PH| HHHH menteel belang zijn in het ont- worden betrokken.
maar ze zijn in de cultuur geen wikkelingsmoment dat het wes-
richtingaangevers, ze vormen geen terse denken en voelen thans V6rtT6kpunt
avant-garde. doormaakt. Deze essays zijn Auk
Halverwege de twintigste eeu-A voor stuv ^e neerslaa van ver- Het Massick-christeUjk ant"
ontdeden. Zij „il- °p "'T'lin
len daarvan mededeling doen en J' 7. u^ «ueaien in een
de aandacht vestigen op ver- nieuw klee* de mens *aa*
schijninpen en verschijnselen die ™.akc" "aar een hoger
elementen vormen of vormen ontwikkelingsstadium, maar
kunnen in de wordingsgeschie- f'JPt voor het eindgericht; deze
denis van het moderne denken we*"e,d ffa®t voorbij; wat komt
en het hedendaagse ervarings- antjcnrist en achter hem
besef." de Zoon «es Mensen enz. Jawel,
maar wanneer dit antwoord al-
'een maar de kracht heeft van
untaekt een citaat en van een statisch
Het zijn dus schrijvers die be-
paalde waarden willen ontdekken, j Een ?e,°ofsartikel is geen
maar wier werk zelf ontdekt moest einde, maar een vertrekpunt. De
worden. We zijn dus wel helemaal antwoorden die wij kennen mo-
in de experimentele sfeer. Roussc) gen niet in een brandvrije kluis
hield zich bezig met taal-experi- worden opgesloten. Al menen
brtchM,^mïUTdïtSe'St.nlhe'ïd ff rï'„,ï""'"1
in de opkomst, de bloei en het J* moeten ,7°£e" *e"
verval der onderscheidene cultu- maakt, al kennen wij uit Open-
ren Carl Einstein hield zich met baring 22 de afloop, het boek
stijl-experimenten bezig; Klossow- der aarde (die „des Heren is"
eeu1e £et d1 wer" dus «oordeljik: kerk) moet
kelijkheid, terwijl Pauwels en worden cesneld
Bere er met He men. -relf woraen gespeia.
C. RUNSDORP
specialisten zijn: eminente artsen,
psychologen, juristen, wiskundigen
natuurkundigen, ingenieurs. Maar.
3£ T' koT™ 'S Wn- ~r^eru0„;'^
kunnen
doen van de laatste, taaie resten
der negentiende-eeuwse denkwij
zen. Waar staat de christen, in de
ze branding van de cultuurgeschie
denis? Met name de calvinist moei
tonen wat zijn pretentie waard is.
Het lijkt er soms op, of de kerken
als een Laokoon-groep dreigen te
verstikken in de omstrengeling
van de beide reusachtige slangen
traditie en schisma.
Voorsprong
Zijn de „kinderen der wereld"
voor-zichtiger, kijken ze beter
vooruit? Ter bespreking ligt vóór
S^d?cr,%.wgddeeWe- Library te New York ont-
rS M.|«t SÊérSi- Vingen wij weer een uitge-
En laten we dan eens beginnci ge"df. "P de breide serie pockets Uit de
„iet het orkest onder leiding van met zijn kolossaal orgelend basge- c f
de zeventigjarige Karl Böhm - hjid jal evenzeer^ imponeerde^ aia bekende Signet- en Mentor-
denken stemt. Dat neemt niet m
dat er momenten zijn, dat het
toneelbeeld toch wel in sterke 0
tegenspraak komt met de muziek. met het orkest onder leiding
b v'. wanneer aan het eind van de 1
Rheingold de goden niet „in de
gloed van de avondzon naar de vuu4
stralende burcht" optrekken, zoa's uit de beste orkestleden
in de tekst staat, over een regen-- -
boog als brug. maa:
de duisternis ingaan.
Bergier met de mens zelf zouden
willen experimenteren. Het is on
doenlijk in kort bestek na te
vertellen wat in deze zes essays
wordt gesteld. Men komt terecht
in een gedachtenwereld die zich
van het rooms-katholicisme heeft
losgemaakt, maar waarin, mét het
ge-
reeks. Daar is bijvoorbeeld
nu als paperback de roman
Julian van Gore Vidal (a) vallen. Signet heeft
•Ul" Hazardous Duty, door David St
John, The Chinese Mask, door Bill --
Ballinger en ten slotte een nieuwe
de» Boeken zijn voorzien
"°ed ge' Outer Space.
ook het 19de eeüwse humanisme
trouwens elk gevestigd -isme
wordt verworpen. Gepoogd wordt
het gelaat
Boekbespreking
Tellem, verkenning van een oude
Afrikaanse cultuur, door Bert
Schlerbeek, Moussa Oumar 8y en
Herman Haan. Uitgave W. de
Om dan
het
- heel (West- èn Oost-) Duitsland. Debuut
de trapjes af Alleen de Ring betekent al 13 a 14
speeluren en dat in de komende Gevestigde reputaties in Bay
maand nog een keer plus 8 maal reuth in de achter hun namen eerder Uitvoerig 111 deze
Fliegende Hollander, 8 maal Tann- genoemde hoofdrollen hebben v
hauser en 4 maal Parsival! reeds: Theo Adam (Wotan). die in kolommen besproken). De
het moeilijke stemtype van hoge intiiccpri al biizondpr Prntf
eet c bas wat aan de lichte, baritonale miussen 31 Dljzonaer groif
de bolisten kant blijft, Josef Greindl, wieiu stapel klassieken der wereld
holle, grote stemgeluid beter b:i
Bij de vocale solisten trof mei, Hagen past dan bij de Wanderer, literatuur wordt weer wa'
een groot aantal aan. die hui. Gustav Neidlinger. wiens Albericn
sporen in Bayreuth reeds hebbe. moeilijk te overtreffen is, Leonir noger gemaakt CiOOr de pU
het zonnesymbool hoog opglanst verdiend. Daar zijn allereerst Bir- Rysanek als een felle Sieglinde en blicatie van Victor Hueo's reldsteden, die de Schot tijdens Grevheard
bij de woorden „Die Weckerm gitt Nilsson en Wolfgang Windga, Thomas Stewart als een Gunthe. D"Caxie van v ïcior nugo s h hl Greybeard,
sen, die als Brünnhilde en Sieg- die met fraaie stem ons de tragiek The Hunchback of Notre bezocht
fried waarschijnlijk de beste com van deze figuur doet gevoelen. Ee.i
'Sr ia" binatie vormen, die op het ogen debuut in Bayreuth maakten: Lily Dame, van William Shakes-
de „Götterdammerung feUk Qp de w^re]d u chookasian als Erda. Ludmilla T_r
Het metallieke geluid van Nilssor Dvorókové (zeer bewogen Gutru- peare: deel Z van Henry IV,
is tegen alle orkestorgieën in alle ne). James King als veelbelovende j PpriHe<? vnnrt*
registers opgewassen. Zij is door Siegmund, Villiam Olvis met een nei drama rencies, voorts
Indrukwekkend
Indrukwekkend was de erua-
rmg, dat men zich op het toneel
inderdaad op de bodem van de
Rijn beuond en de Rijn in licht
projectie boren de hoofden
stroomde, vooral ujanneer dan
uiterste in het andere te Be door de bekende poUtle
1. Signet heeft voor Amerika ke journaIl3t Joseph Alsop, die Ir
resleg gelegd op Jemes Bond en dl, een nleuwe (lijn) metho
ip Maigret. You only live Twice Is dt aan d, hand do„ om mager
rén van de krachtpatserijen van wordcn. The Man who had Every
lames Bond, zoals dat door Ian lhIng door Donald M Murr„
Fleming werd beschreven. Van spelling (or the MilUons. doo-
Fleming verscheen In deze serie Mna L Fun]M!i t),, B]u, Gu|ta,
tok postuum nog Thrilling Cities, door Alex Austin en dt pittig.
beschrijving van diverse we- science-fiction van Brian Aldls
De auteurs, allen ledeD
(de zon) lacht in den Gund".
Bij de grote treurmars 1
slot van de „Götterdamu
misten we de „Trauerzug"
Volgens de aanduidingen 1
componist meer een ,JSche- registers opgewassen. Zij
Populair
Een aangrijpend relaas vormei
de Last Letters from Stalingrad
een boek, dat werd samengestel.
uit Duitse archieven.
Andere spionage-thrillers: Come
bepalen. Merkwaardig is
iok dat hier het elite-besef Nletz-
«che Ortega y Gasset en Ter Tellem-expeditle hebben er goed
3raak principieel wordt losgelaten aan gedaan na de boelende reeks
\atuurlljk willen deze jongeren televisie-uitzendingen hun bevindin-
?raag zelf een nieuwe elite vor- Ken ook in boekvorm te laten ver-
nen in het kielzog van de door schijnen Het boek kan men leder
'ien bewonderde voorgangers, moment grijpen om de beelden en
naar zij zien de massificatie nie! de moeilijkheden van een archeolö-
tls een bedenkelijke opstand dei gische expeditie, als die naar de
lorden, noch :e technokratle ah rotsige verblijfplaatsen naar de
iet begin van de ondergang. „Het Tellem. op zich te laten inwerken,
antastisch realisme is een enthou He auteurs zijn er voortreffelijk in
;iast positieve stelllngname tegen geslaagd hun moeilijkheden en ont-
>v*r de11.Pu,dl*« technlsch-weten dekkingen weer te geven Feitelijk
i™pP?r1AJk,e ontwikkeling" (blz kan men niet spreken van een reis-
173). WIJ leven „in een open tijd verslag, eerder van een boelend
waarin alles wat de mensheid toi verhaal, dat nog werd verlucht met
nu toe onvergankelijk achtte in- tachtig fotopagina's Weliswaar zijn
eens geplaatst wordt in het relati He oude Dogonverhalen en -Redich-
r V5" d« <>n«*erheid" ten n.et altijd vloeiend, doch dit
t !bl7- ,175)J In deze llJd dient men kan men de schrijvers niet euvel
J. VAN H. de volgende verschijnselen positief duiden. (176 blz., 6,50).
