Iedere dag wachten honderden
Kongolezen op „mama dokter"
Papoea-christenen strijden tegen de cargo-cultus
MET
DE
EVA DE HARTOG
WILDERNIS IN
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 3 JULI 1965
H droog. De dag was
lang geweest en warm,
vochtig warm. Van tijd
tot tijd was de regen met
harde slagen neergevallen
op de warme straten en
huizen van Leopoldstad.
Maar toch hadden we ons
hele programma afge
werkt: Een bezoek aan
het centrale kantoor van
de Raad van kerken en
zendingen van de Kongo.
Een bezoek aan het lec
tuurcentrum ,,Leco". Een
bezoek aan de directeur
van het bijbelgenootschap.
Een bezoek aan een chris
ten-journalist. Een lunch
met Amerikaanse zende
lingen die het radiowerk
leiden. Een diner van te
sterk gekruid gazellen-
vlees laat op de avond,
toen we over onze ergste
honger heen waren. En
om kwart over negen had
den we nog tegen elkaar
gezegd: „We kruipen in
bedDe ventilator zoem
de en bracht in de te
kleine kamer, die we met
z'n drieën moesten delen,
nauwelijks enige afkoe
ling. Het laken was eigen
lijk al een te zware vracht.
In de kamer naast ons
zaten een paar Kongolese
predikanten naar een
voor een bepaalde ziekte
Franse radlO-Ultzendingte zetpil nodig; had en liet zo
luisteren. Op de brede nMes" fi*—-
veranda hoorde we stem-
men in een Kongolese Dorpen
taal.
En opeens was daar die
verbaasde Nederlandse vrou
wenstem: „Ze liggen al in
ichzelf ph de
Drie weken lang trok onze kerkredac
teur met twee collega's door het hart van
Afrika om een studie te maken van het
christelijk lectuurwerk in het kader van
de Brood voor het Hart-actie, waarvoor
op giro 500100 nog altijd niet helemaal de
benodigde anderhalf miljoen gulden bij
een is.
In Leopoldstad maakte hij kennis met
een verpleegster van het Leger des Heils,
kapiteine Eva de Hartog uit Schevenin-
gen, die in de wildernis de dorpen be
zoekt om de mensen medische 'hulp te
verschaffen.
Het Leger des Heils heeft altijd de
naastenliefde in de praktijk gebracht.
William Booth trok de wildernis van
Oost-Londen in. Eva de Hartog, een eeuw
later, werkt in de letterlijke en geeste
lijke wildernis van Kongo. In haar brandt
het vuur van het eerste uur.
Dwaalde twee weken geleden een on
zer redacteuren door die donkere wijk
van Oost-Londen om een moment-opna
me te maken van de plaats waar het Le
ger des Heils begon, nu laat onze kerkre
dacteur een dag zien uit het leven van één
van de duizenden officieren die de voet
stappen van William Booth drukken in
verre continenten.
Holland l,aar weer
oeslurcn lielpt zij de orouwen toch meestal rooi
nets. Maar dp mannen moeten altijd heialen. Dez
ionge man. die griep had gehad, kreeg een aanta
itaminepillen. Uit het borstzakje tan zijn overhentc
rol; hij een grote hoeveelheid franken, zeker tooi
120 .\ederlandse guldens. Gewillig betaalde hij, t ooi
i ktca
gegeven om met haar verf zijn
eigen afdeling op te laten knap
pen. Hij belooft dat hi] er iets
aan zal laten doen. De volgende
week hoort ze dat hij de man
die zijn eigen kantoor heeft
opgeknapt in de gevangenis
heeft laten gooien. Even is ze
sprakeloos van zoveel onrecht.
Dan stapt ze op de administra
teur toe en zegt voor het gehoor
van al haar patiënten dat ze er
niet aan denkt nog langer in
zijn dorp te helpen. Eerst die
man uit de gevangenis en haar
kamer opgeknapt, anders komt
ze niet terug.
Ze stapt in haar „Dear old
Dutch" en rijdt weg. Twee we
ken later komt de administra- De man was op weg naar een ons een avondmaaltijd te berei- in Nederland geschreven. Het
teur naar Leopoldstad om te congres van féticheurs in Leo- den. Dan zeggen we „neen". En begin van medewerking is er.
vertellen dat alles in orde is en poldstad. Onderweg werd hij op haar eigen toon commande-
alstublieft terug ziek. Zijn eigen middelen baat- ren we: „Daar komt niets van „Als jullie er nu eens over
kennelijk had hij in. Trek wat anders aan, zoek schreven", zegt ze. ^Ve knik-
of ze w
komt. Later hoort ze dat de ten niet
druk van de bevolking die niet al te veel vertrouwen in een restaurant uit waar je graag
„mama dokter niet kan missen zijn collega's. In ieder geval wil eten en ga met je vriendin, ken» want tegen deze Vrouw
zo groot geworden is, dat hij kwam hij bij haar. Evenals al majoor Pijsel (ook een Neder- kun je geen „neen" zeggen,
wel bakzeil halen moest. haar patiënten kreeg hij een landse) met ons mee.'
aantal pillen: „Vanavond twee,
Féticheur Polikliniek
twee en 's avonds twee, de dag
De volgende donderdag is ze daarna drie +maal jSén.'^Genezen
„Misschien", vervolgt ze, „is
er wel iemand onder jullie
lezers die een instantie er
Aan tafel werden oude herin- ™>r warm kan maken". We
se bezoeken gaan door. En
middels zijn er al weer dele;_
ties gekomen van andere dor-
ronde. Dat kon hij niet voorko- ken gemeenschappelijke kennis- woorden, want ze is al bezig
men: „Heb je het al gehoord? sen. Maar al spoedig is Eva de \e beschrijven 'hoe ze zich
"daar" ook" niet "zou Mama dokter heeft een féti- Hartog al weer alleen aan het zo>,n rijdende kliniek voor-
kunnen komen. Want „mama cheur genezen J001?'/' "tff ee" IcrlanSen' stelt, 's Avonds laat, als we
dokter" heeft een goede naam. Doodmoe rijden we tegen het Naast de ambulance, die ze nu i
Gaat er niet het verhaal van die vallen van de schemering naar heeft, zou ze zo graag een °P ve°. naar net zen-
medicijnman, die bij haar huis. We zijn stil, onder de rijdende polikliniek hebben, dingshuis waar we logeren,
kwam om genezing te zoeken? indruk van het werk dat we Dan zou ze nog meer dorpen zeggen we tegen elkaar: Ze
Het verhaal is nog waar ook, al van zo nabij aanschouwd heb- kunnen bereiken. Dan zou ze de Uot dot die riidpn
is het misschien van mond tot ben. Maar Eva de Hartog wil al mensen nog beter kunnen hel-
mond een beetje gegroeid. haar keuken induiken om voor pen. Ze heeft al
vrienden de polikliniek er komt.
550 jaar geleden op de brandstapel
Maar ze doet wel meer. Als ze
niet verlies voelt ze diep en geld
voor een nieuwe tas bezit ze
Terwijl zij bezig is in de hut.
de lange rij patiënten heeft komt er een jongen van een
Kapiteine Eva de Hartog afgehandeld, gaat ze weer
heeft de dorpen uitgekozen, de vrouw toe. Ze knielt neer en
waar in het geheel nog geen vraagt: „Waar woont u?" Het is
medische hulp was. Ze komt op een afstand die deze zieke on-
een vaste tijd in de week en mogelijk meer kan afleggen. Er tje ruit de tas
waar ze ook komt, tachtig, hon- is slechts een beweging met niet helpen,
jaar of veertien. Hij heeft iets
waarvoor zij misschien interesse
heeft. Hy biedt haar ten ver
koop haar eigen hechtgarnituul-
Ze kan hel
(Van onze kerkredactie)
herdacht hoe 550 jaar geleden het concilie van Kon-
üanz begon (1414/'18), herdenken de protestanten een ge-
rukt het de beurtenis, die met de vorige onmiddellijk samenhangt: 550
bed!" Het licht knipte weer derd, soms driehonderd patiën- haar
aan. Er werd geklopt en we ten staan al op haar te wachten.
wisten alleen maar te roepen: In ieder van de dorpen is ze - -- uuiawnueis um *,ij uc uui«e- jii
A U 11 pon nornlppfistpr hpnt begonnen in de open lucht. Ze aan het opleiden is duidelijk meester moeten roepen. Een gesteld, nadat hij door hei concilie als ketter veroordeeld
1 heeft zelfs wel bevallingen in te maken, dat de vrouw naar paar uur later zit de jongen in was.
mag u binnenkomen, anaers de openlucht moeten verrichten. ;iuis gebracht moet worden. Ze de cel. Hij bekent met drie
moet u even wachten." Ze Maar meestal zinnen de men- wordt voorzichtig in de ambu- vrienden de auto opengebroken
nodig om de verpleger jongen uit de hand, grijpt hem jaar geleden (6 juli 1415) werd de Tsjechische kerkhervor-
de ve%leeghJlp°-ed'ie 7e StanVrf Vaf '7e toge' mer Johannes Hus °P de brandstapel in Konstanz terecht-
Hus geldt met zijn voorganger de Engelsman John
ii uc uien- uiuiui uuuitiLiHiy i ii uc u'iiuu- vrienaen ae auto openeeoroKen --ï a 1 inr
was een verpleeqster en ze sen al gauw op een oplossing, 'ancewagen geladen. Even later te hebben. Ook de vrienden ^.7 belangrijkste „voorloper van de Reformatie
- „„7. „7 7n honnn opdat „mama dokter" niet de hobbelen we over het mulle worden gegrepen, maar haar tas Minstens evengroot is zijn betekenis als nationale held der
tens ook al omnen. co oegon hel£ dag in d£ brandende zon zand maor de brede za„dweg en de verdere inhoud - - - - -
onze kennismaking met een behoeft te staan. In een dorp wordt een zandpad. Plotseling verdwenen.
van de meest opmerkelijke bood de burgemeester haar een zitten we muurvast en er zit
vrouwen die wij in Centraal- kleine kamer van een admini- niet anders op dan dat we de
weru eeil hutje Van panmannen "»n
de Hartog, kapiteine van net gebouwd. Voor zichzelf vragen sprekend aan dat ook wij
Leger des Heils, verpleegster, deze mensen niets. Ze wachten handen uitsteken. Zo is deze
vroedvrouw, tandartse als het graag in de open lucht, als ze kapiteine: Ze kan 1
m.., mnmn rink. maar geholpen worden. indenken dat iemand
moet zijn, en de „mama dok gr slaan jonge mannen bi], de taak die op zijn weg komt
tervoor honderden en du> Ogenschijnlijk is er niets met zal onttrekken,
zenden Kongolezen, die ver hen aan de hand. Mama dokter
van de medische centra van iaat hen de tong uitsteken. VerloStaS
r,7. 7-*7. l," _:-i. keert zich dan om naar ons en
haar afhankelijk zijn bij ziek- zcgt. Die heeft een grjepje Het kan haar razen(j en
te en ongeval. Ze kwam ons gehad. Hij krijgt een paar vi- tegelijkertijd verdrietig ma-
uitnodigen om een dag met taminepillen van me." Maar er ken. als er mensen zijn die haar
haar de wildernis in te trek- staat ook een vrouw bij met de i„ de weg komen. Nog maar een
ken om iets te zien van het aan .het ho.oM' ™?r W11 m?1 !M"r.me?-
huis dragen. Eva de
eeds Tsjechen. Dit laatste deel van zijn levenswerk zal bij de
herdenkingsplechtigheden in Praag op de voorgrond staan.
Als ze dit vertelt kijken wij De Tsjechische autoriteiten hebben de oprichting van een
i We reizen door monument aangekondigd en de restauratie van het huis,
In Konstanz zal het accent huidige concilie (in 1963) uitge
van de grond. En we zeggen: daarentegen vallen op Hus' re- sproken heeft.
Als we terug zijn zullen wé ook formatonsche beteken^ bij de
vertellen van die tas van kapi- herdenking. De plechtigheden Archivaris
teine Eva de Hartog, want er dragen daarom
moet een nieuwe komen
Administrateur
karakter, omdat de Een groot aantal room:
vijfhonderdste verjaardag van tholieken zijn bezig met
Hus' dood (midden in de eerste actie voor een postume her
wereldoorlog) niet officieel her- opening van het proces tegen
Daar was ook die administra
teur van het dorp, waar zij een
eigen kamer kreeg. Het ge-
de bouwtje is maar klein. Rechts is
zijn kantoor, de ruimte links
dacht kon worden.
Rehabilitatie P
Niet alleen protestantse theo-
Hus. Zij staan onder leiding van
de stadsarchivaris van Kon
stanz, dr. Otto Feger, een auto
riteit op het gebied van de
„hussiologie", die de bewijzen
handen meent te hebben, dal
het Leqer des Heils dat tog bekijkt het papiertje dat de dacht veilig'op een geheel mag zij inrichten als haar „po- logen, maar ook historici vragen ln handen meent te hebben, dat f t voorvaderen v?Soêd' f 16i daarts-
...:t rin~„ C/.J10- verpleeghulp haar in de handen afgesloten binnenplaats stond, hkliniek Het gebouw is sme- zich af, of Rome nu niet kan ?r. êr°ye fouten zijn gemaakt p 7 Praaë al yier jaar
tuil zeggen door deze Sche-
veningse wordt verricht.
Natuurlijk namen we de uit
nodiging aan. De volgende dag
reeds stapten we in haar ambu
lance-Volkswagen die ze „Dear
old Dutch" (mijn ouwe trouwe
Hollander) had gedoopt. Ik vyas
zelf die dag haar eerste patiënt.
Een felle aanval van Kongolese
spit had mijn rug in een stijve,
halve hoepel veranderd. Kapi
teine De Hartog, die we al gauw
Eva gingen noemen (op haar
eigen verzoek), dook in haar lir
medicijnentas en gaf me een
paardemiddel dat al gauw zijn
uitwerking deed voelen.
Resoluut
Dat was „mama dokter" ten
voeten uit. Resoluut, direct en
vol vertrouwen: „Hier heb je
pillen. Neem er nu twee, over
twee uur nog twee, na het eten
twee en vanavond twee, dan
ben je er morgen vanaf." Of het
de pillen waren of baar bevel,
weet ik niet, maar ik was er de
volgende dag van af. Op die
zelfde manier behandelde ze
haar patiënten. In lange rijen
stonden ze in de dorpen reeds
op haar te wachten, meestal in
de brandende zon.
Een verpleeghulp nam de
temperatuur op; ze keek in hun
ogen, naar hun tong, voelde
eens hier en klopte eens daar
en dook dan in haar tas. „Luis
ter zei ze dan. Alleen als ze
zetpillen uitdeelde moest ze
duidelijk maken dat die niet
moesten worden opgegeten. Dan
gaf ze aanschouwelijk onder-
Vijs, koos er een baby uit, die
verpleeghulp haar
drukt. Ze laat het
staat
l de handen afgesloten binnenplaats stond, likliniek". Het gebouw is sme- zich af, of Rome nu niet kan -
40.5 Een ruit is stukgeslagen en haar "g, maar ze vindt al gauw een besluiten tot rehabilitatie van blJ de behandeling van de zaak
O
en werd hoogleraar en rector
aan de universiteit van Praag
en hofprediker van de Boheem
se koning Wenzel. Hij verkon
digde daar openlijk verschillen
de leerstellingen van Wyclif.
Hij keerde zich tegen het
bedorven pausdom en wilde een
hervorming van de kerk op
grondslag van een bijbels chris
tendom. Hij verlangde predi
king in het Tsjechisch, de
avondmaalskelk ook voor leken
en een terugkeer van de kerk
tot de apostolische eenvoud.
Maar hij was het beslist niet
met Wyclif eens in diens strijd
tegen de transsubstantiatieleer.
Zo op het oog lijkt Hus, vooral
in het licht van de huidige
ontwikkelingen in de Rooms-
Katholieke Kerk, dus bepaald
niet ketters meer.
Maar andere rooms-katholie-
ken (en onder hen is de beken
de Weense kardinaal König)
wijzen er op, dat de voornaam
ste reden, waarom het concilie
van Konstanz Hus veroordeelde,
zijn kerkopvatting was. Hus
leerde, dat de ware kerk de
- gemeenschap der uitverkorenen
vijftiende eeutv zon vooraanstaande jSi waarvan niet de paus. maar
rol speelde. Op 6 juli 1415 werd hij Christus het Hoofd is. Niet het
levend verbrand, vanwege zijn „ket- ambtelijk priesterschap en de
tertjen tegen de kerk van Rome. objectieve voltrekking van de
sacramenten, maar alleen het
hebben aangetast, maar alleen bezit van de Geest doet delen in
de verworden middeleeuwse het heil, zo zei Hus.
kerk gezond hebben willen ma- Bovendien, zo zeggen deze
ken- rooms-kathoiieken, heeft Kon-
Het is niet ongewoon, dat een stanz alleen maar de excomnru-
nageslacht schuld belijdt om nicatie bevestigd, die de aarts-
de tempera- verlostas is gesIolenT Maanden- man die bet we' .w'l schoon de Bohemer. Bij de herdenking teêen Hus.
tuur onder de oksel", verklaart lang had ze voor deze tas met maken. Van haar eigen kleine van het concilie vorig jaar heeft Ook veel
ze. Maar ze heeft zich al weer zijn voor haar kostbare inhoud salaris koopt ze witkalk voor de de minister-president van Ba- tholieke theologen zijn
omgekeerd, roept de vriendin- gespaard. J"
nen en zegt hun dat ze de 's Morgens komt ze tot de
vrouw önder een boom in de ontdekking dat alles weg is,
schaduw moeten neerleggen, juist als ze wordt geroepen
Een dubbele longontsteking. De een
te helpen. In de dat niet haar kamer, maar die
blauwe verf voor de den-Württemberg, Kurt-Georg ning, dat Hus nooit veroordeeld
ii de binten. De man Kiesinger, de verwachting uit- had mogen worden. De Franse
het werk. maar als ze gesproken, dat de Rooms-Ka- benedictijner Paul de Vooght
tholieke Kerk bereid zal zijn meent bijvoorbeeld, dat Hus
i week later komt ontdekt
moet eigenlijk naar een kleine hut is niets aanwezig. van de administrateur gewit
ziekenhuis, maar ze durft niet. Met een roestig mes moet ze de opgeverfd is. e tiooa
en trouwens, waarschijnlijk is navelstreng doorsnijden als de Ze roept hem ter verantwoor- Paulus VI aan het begin van de van' de Reformatie beschouwd van «n arme i
er toch niet direct plaats. Mama baby er is. Met een lianendraad ding. Hij heeft immers opdracht tweede zittingsperiode van het mag worden. Hij zou nooit kreeg de kans
de „zaak-Hus" te rangschik- geen ketterse leringen verkon-
ken onder het pauselijk „ver- digd heeft. Deze theologen zeg-
zoek om vergeving", dat paus gen, dat Hus niet als voorloper
hierin had.
Hofprediker
Jan Hus werd in 1369 als s
(Van onze kerkredactie)
Waarom zijn de blanken
zo rijk? Deze vraag kwam
bij de inwoners van Nieuw-
Guinea op, toen in de
herfst van 1943 Ameri
kaanse en Australische
troepen op het eiland land
den, om het op de Japan
ners te heroveren. Zij za
gen honderden schepen
over de zee komen en hun
vracht uitladen voor de
blanke soldaten. Mensen,
die kort tevoren nog in het
stenen tijdperk hadden ge
leefd, keken verbaasd naar
de reusachtige voorraden
van alle mogelijke bege
renswaardige goederen,
van vlees-in-blïk tot zak
lantaarns.
Uit de vraag naar de rijk
dom van de blanken ontstond
de „cargo-cultus", die thans
met name in het Oostelijke
deel van het eiland, dat on
der Australisch bestuur staat,
de gevaarlijkste bedreiging
vormt voor de jonge kerken.
Tegelijk betekent het een
toenemend politiek gevaar.
Al gauw na de oorlog tra
den in verschillende streken
van Nieuw-Guinea mensen
op, die beweerden, dat zij
het geheim van de „cargo"
(een Engels woord, dat „la
ding" betekent) ontsluierd
hadden. Zij zeiden: De gees
ten van onze voorvaderen
zijn ons goedgezind en sturen
ons uit het dodenrijk sche
pen over de grote zee, om
ons de ladingen (de cargo) te
brengen. Maar wat gebeurt
er? De blanken staan klaar,
zij weten het toverwoord en
nemen de voor ons bestemde
goederen in ontvangst."
Wilde jacht
Een wilde jacht ontstond
onder de Papoea's naar het
geheimzinnige toverwoord.
Men ging de levenswijze van
de blanken tot in de kleinste
details nabootsen, om maar
in het bezit van de cargo te
komen. Dorpen werden ge
bouwd in de stijl van Ameri
kaanse legerkampen, waar
door men in militaire colon
nes ging marcheren. Lan
dingsbanen werden aange
legd met nagemaakte vlieg
tuigen als grote lokvogels
voor de grote zwaarbeladen
vogels uit de lucht, die ver
wacht werden, wel kwamen,
maar hoog overvlogen.
Niet alleen voor de heiden
se bevolking, maar ook voor
vele christen-Papoea's was
het onbegrijpelijk, waarom
God de Papoea's al die goe
deren onthield, die voor de
blanken vanzelfsprekend wa
ren. Zo kon het gebeuren in
Bongoe, in het Noordoosten
van Nieuw-Guinea, waar een
vermaard cargo-profeet
woont, dat alle christenen
terugvielen in heidense ge
bruiken en de kerk en de
christelijke school in de
steek lieten. In Kalasa ge
beurde het, dat drie van de
vier Papoea-dominees hun
gemeente in de steek lieten,
om een leidende rol in de
cargo-cultus te gaan spelen.
De kleine jonge lutherse
kerk in Oostelijk-Nieuw-
Guinea heeft daarom nu be
sloten tot een geheel nieuwe
aanpak van de strijd tegen
de cargo-cultus. De generale
synode heeft een geloofsbelij
denis opgesteld, die een dui
delijke afzwering van de cul
tus inhoudt. Maar de synode
begingen. Zo staat er in Genève tevoren had uitgesproken En
een monument, dat daar in 1903 tenslotte heeft het nageslacht
door protestanten werd opge- zich niet zozeer gestoten aan de
richt, waarmee zij hun leedwe- veroordeling zelf, als wel aan
zen uitspraken over het ter de wijze, waarop de Duitse
dood brengen van Michael Ser- koning Sigmund, die Hus eön
het aandeel dat Calvijn vrijgeleide beloofd had, zijn
woord brak.
Bevel
Het ziet er dus niet naar uit,
arme boer geboren. Hij dat de archivaris van Konstanz
te studeren zjjn zin zaj kj-jjggn en de Rooms-
Katholieke Kerk haar kans
waarneemt, door Hus bij dit
eeuwfeest te rehabiliteren. Het
meest bedenkelijke is misschién
wel het volgende:
In het kader van de Hus-
herdenking zal maandag in
Konstanz speciaal voor predi
kanten, geestelijken en leraars
een forumbijeenkomst worden
gehouden over het thema „Con
formisme zedelijke moed
geweten". Een van de forumle
den zou de r ooms-katholieke
studentenpater Leopold Welsër
uit Stuttgart zijn. Op grond van
een interventie van de aartsbis
schop van Freiburg (tot wiens
diocees Konstanz behoort) heeft
deze pater van zijn orde (de
jezuïeten) bevel gekregen, zich
op 5 juli niet in Konstanz op te
houden. Voorlopig wil de Rooms-
Katholieke Kerk blijkbaar offi-
Daarom hebben enkele Pa
poea-christenen een in- en
verkoop genootschap opge
richt, die Mamasoe heet. Ma-
masoe wil overal in het land
winkels openen en tegelijk
voor de export van inheemse
produkten zorgen, opdat de
Papoea's zo een aandeel in
de welvaart krijgen. De
Duitse zending heeft Mama
soe een kapitaal van 300.000
mark gegeven om op gang te
komen. Mamasoe zal een be
langrijke bijdrage kunnen
leveren, om terugval in het
heidendom van de Papoea
christenen in Oostelijk-
Nieuw-Guinea te voorkomen.
cieel nog niets met Hus te
maken hebben.
Of pater Welser zich wel of
niet aan dit gebod zal houden,
hij heeft in ieder geval de
gelegenheid gekregen om op
ongedacht actuele wijze over
het forumthema te mediteren.
