KARL LODY- de spion die
een oorlog
verloor
Story of the Tokio spy ring
ZONDAGSBLAD
Nieuwe l ei else Courant
EEN BLIK „ACHTER DE SCHERMEN"
21 Geheimen
ontsluierd
ZATERDAG S JUNI 1965
Colonel Vernon Hinchley, achter welk
pseudoniem zich twee auteurs verbergen
van wie er een tijdens wereldoorlog num
mer 2 een belangrijke functie bekleedde
bij de Briftse contra-spionage, heeft 27
raadselachtige spionagegevallen uit de
twintigste eeuw in een boek gebundeld-
Het is vertaald in het Nederlands ver
schenen bij Nijgh en Van Ditmar, Rotter
dam, onder de titel: Achter de schermen
(333 blz-, 13 50).
De blik achter de schermen, die colonel
Vernon Hinchley zijn lezers geeft, is bij
zonder belangwekkend, vooral daarom
omdat de verhalen zijn ontdaan van elke
fantasie. De schrijver heeft enerzijds
kunnen putten uit zijn rijke ervaring, an
derzijds gebruik kunnen maken van offi
ciële rapporten, waardoor bepaalde „ge
vallen", die in het jongste verleden sterk
de aandacht hebben getrokken, tot hun
ware proporties zijn teruggebracht.
Onder de beschreven spionage-verhalen
zijn die over George Blake, „Buster"
Crabb, de kikvorsman, die op een dag
verdween en van wie men niets meer
heeft gehoord, dr. Graves, de spion, die
een oorlog won, ook over de beruchte
Mata Hari, van wie de schrijver zegt,
dat zij onschuldig ter dood is veroordeeld,
omdat zij nooit spionage heeft bedreven.
Twee verhalen: Karl Lody, de spion die
een oorlog verloor, en; Dr. Sorge, de
Duitser die Rusland redde, zijn hier
naast beknopt weergegeven.
.(Van een onzer
redacteuren)
Karl Lody is de geschie
denis ingegaan als de
man, die - zonder het te
weten - er het zijne toe
heeft bijgedragen, dat
Duitsland wereldoorlog
nummer 1 verloor. Hij
was een Duitse spion,
eerst marine-officier ge
weest en later diploma
tiek koerier. Zijn taak was
de Britse vloot in haar
oorlogsbases in Schotland
nauwkeurig te observeren,
en wat hij waarnam via
een contactman door te
geven aan het hoofdkwar
tier te Berlijn.
Hij wendde voor een Ame
rikaans toerist te zijn en
dat kon kloppen, want hij
sprak Engels met een
Amerikaans accent. En
hoewel hij ongeoefend
was en beslist alle capa
citeiten miste, die een
spion moet bezitten, ver
kreeg hij toch de inlich
tingen die hij wenste,
doch alleen door het feit
dat de Engelsen van nature
spraakzaam zijn en hele
maal niet achterdochtig.
Niettemin werden zijn ac
tiviteiten bekend en wel
doordat hij op een merk
waardige manier de aandacht
op zich vestigde. Al zijn te
legrammen verzond hij aan
een zakenman in Stockholm,
zekere Adolf Burchard, en
elk telegram besloot hij met
de zin: „Hoop dat we die ver-
vloekte Duitsers spoedig ver
slaan".
Dit nu verbaasde de zuinige
Schot, die als beambte van
het telegraafkantoor de te
legrammen kreeg aangebo
den. Dat iemand a raison van
veertig cent per woord elke
keer zo'n lange zin liet over
seinen vond hij gewoon be
lachelijk. Hij lichtte de plaat
selijke politie in, die op haar
beurt de inlichtingendienst
inschakelde. Toen was het
met de activiteiten van Karl
Lody gedaan. Het adres in
Stockholm stond bekend als
een camouflage-adres van
een Duits spionagecentrum.
En de naam Burchard kwam
de natie u inlichtingen te ver
strekken over troepenverplaat
singen".
Karl Lody vernam het verhaal
eveneens. Maar hij bleef wat
aan de voorzichtige kant. Hij
vroeg zich af of het juist was
een rapport in te dienen, dat in
feite alleen maar gebaseerd was
op geruchten.
Eén ding kon hij doen: zelf
een onderzoek instellen. Hij
ontmoette toevallig een oude
kennis, een Canadese journalist,
die eveneens probeerde achter
de waarheid te komen. Samen
reisden ze naar Edinburgh, en
daar, op het Waverley station,
zagen zij treinen naar het Zui
den vertrekken met neergelaten
rolgordijnen. Dit klopte dus met
de verhalen. Het kwam niet in
hen op, dat het Engelse soldaten
zouden kunnen zijn, die onge
stoord wilden slapen.
Gedurende de volgende dagen
kreeg Lody meer inlichtingen
van inwoners uit Edinburgh en
Dundee, die beweerden de Rus
sen met eigen ogen te hebben
gezien. En toen zag hij zelf een
trein met soldaten in blauwe
uniformen met ronde petten
zonder klep. Nu was er geen
twijfel meer mogelijk. Dat
moesten Russen zijn. Dat het
ook Engelse mariniers zouden
kunnen zijn, kwam niet bij hem
Telegram
Donald Maclean, die tegelijk
Burgess uitweek.
voor op de lijst van verdachte
personen. Alle brieven en te
legrammen van Lody aan
Burchard werden onder
schept, op een telegram
na.
Standbeeld
Later stelde de beroemde En
gelse militaire historicus kapi
tein B. H. Liddell Hart voor een
standbeeld op te richten voor de
onbekende kruier, die door het
verspreiden van een gerucht
Karl Lody er toe bracht de
Duitsers een inlichting te geven,
die de loop van de voor Duits
land zo tragische gebeurtenissen
sterk zou beïnvloeden.
Het werd een van de meest
lachwekkende zaken uit de ge
hele wereldoorlog nummer 1.
Op het station van een dorpje
in Zuid-Engeland stopte een
lange trein vol soldaten. Voor
een ogenblik maar stapten de
mannen uit om hun benen te
strekken. Een kruier staarde
verbaasd naar die geweldige
invasie. Hij was niet bepaald
een licht, en hij begreep geen
woord van hetgeen de soldaten
tegen elkander zeiden. In zijn
oren klonk Schots even onver
staanbaar als welke buitenland
se taal ook.
Hij wilde er graag het zijne
en het fijne van weten.
„Vanwaar komen jullie?",
vroeg hij een onderofficier.
„Van Ross-shire", was het
antwoord.
Op dat ogenblik werd het
gerucht geboren. De kruier wist
niet veel van aardrijkskunde af
en de onderofficier had een
zwaar accent. Juist toen hij nog
wat wilde vragen floot de loco
motief en haastten de soldaten
zich hun plaats in de trein in te
nemen.
's Avonds, in de dorpskroeg,
had de kruier wel een en ander
te vertellen.
„Het waren er duizenden", zei
hij tegen een ieder, die het
wilde horen en dat waren er
velen „geweldige kerels al-
De voormalige Britse diplomaat Guy
Burgess, die sinds jaren voor de
Soujetunie heejl gespioneerd.
lemaal, maar je kon geeen
woord verstaan".
„Maar wat waren het dan?"
„Dat heb ik ze gevraagd, ze
zeiden Rooshians!"
Vuurtje
Het sprookje van de Russen
ging als een lopend vuurtje van
stad tot stad en het werd steeds
meer aangedikt. Dat ene batal
jon Schotten iperd een compleet
leger van behaarde Russen met
sneeuw aan hun laarzen. Dui
zenden Engelsen hadden hen
(inderdaad) gezien. Want de
trein was vele stations gepas
seerd. terwijl de rolgordijnen
van de rijtuigen waren neerge
latenDat gaf te denken.
Heel Engeland raakte er vol
van. In het Lagerhuis stelde een
parlementslid vragen. Hij kreeg
het gebruikelijke antwoord:
„Het is niet in het belang van
Lody was door het dolle heen.
Alle voorzichtigheid uit het oog
verliezend en zonder code te
gebruiken seinde hij aan Adolf
Burchard in Stockholm:
„Wilt u direct telegrafisch
contact met Berlijn opnemen
(in code of op welke manier u
goeddunkt) en berichten, dat op
5 september grote aantallen
Russische soldaten Edinburgh
passeerden op weg naar Londen
en verder naar Frankrijk. Ik
schat 60.000 man. Ik ging naar
het station en zag de treinen
met grote~ snélheid voorbij ko
men, met gesloten rolgordijnen.
De landingen in Schotland von
den plaats in Aberdeen".
Dat was het telegram, dat d«
Britse inlichtingendienst door
liet.
Op hetzelfde ogenblik, dat
Karl Lody het telegram verzond
voerde Sir George Aston de
opdracht, die hem was gegeven,
uit. Hij moest in Oostende lan
den met een brigade mariniers,
niet om te vechten, want er
waren geen Duitsers in de om
geving, maar om de aandacht
op zijn aanwezigheid te vesti
gen. Zijn mannen moesten met
veel vertoon in de omgeving
rondzwerven en zich overal la
ten zien, zodat hun brigade wel
een divisie leek. Het nieuws zou
de Duitsers spoedig bereiken en
zij zouden zonder twijfel een
deel van hun strijdkrachten los
moeten maken om de bedrei
ging van hun flank af te weren,
Daarmee zou Astons taak vol
bracht zijn. Bij het eerste sein
van een aanval mocht hij zijn
manschappen weer naar Enge
land terugbrengen.
Bruggehoofd
Generaal Von Moltke had re
den om tevreden te zijn. De
Franse en Britse legers waren
in volle terugtocht voor de ster
ke en goed georganiseerde Duit
se strijdkrachten. Spoedig zou
den zij halt moeten houden.
Dan zou de laatste slag worden
geleverd en de oorlog zou ge
wonnen zijn door Duitsland.
Maar terwijl hij zich aan
allerlei bespiegelingen overgaf
bereikte hem het bericht, dat de
Engelsen in Oostende een brug
genhoofd hadden gevormd en
dat volgens het inlichtingencen
trum in Zweden, „ingelicht door
een betrouwbaar agent uit
Schotland", dit bruggenhoofd
zouden zijn gevormd door een
legerkorps Russische troepen.
Von Moltke stond perplex. Er
stond hem maar één ding te
doen. Het bruggenhoofd inslui
ten. Maar daarvoor was het
nodig, dat hij twee divisies
terugtrok uit Frankrijk.
Zo werden twee divisies ont
trokken aan de achtervolging
van de terugtrekkende Franse
en Britse legers. Zij namen hun
stellingen in rond Oostende,
wachtend op een Russische aan
val, die echter nooit kwam.
En Von Moltke maakte zich
gereed voor een definitieve slag
in Frankrijk. Maar de slag aan
de Marne ontwikkelde zich niet
volgens de plannen. Er werd
betrekkelijk weinig gevochten.
In de Duitse linies waren twee
openingen ontstaan, waardoor
de Engelsen en Fransen naar
het noorden marcheerden. De
bevelhebbers van de dichtstbij
gelegen Duitse divisies, besef
fend, dat zij dreigden te worden
overvleugeld, gaven haastig het
bevel tot de terugtocht. Zo
verloren de Duitsers de slag aan
de Marne en daarmee de kans
om de oorlog te winnen
Karl Lody is nooit te weten
gekomen, dat hij door het ver
strekken van verkeerde inlich
tingen aan Duitslands onder
gang had meegewerkt. Lang
voordat de oorlog ten einde
was, werd hij gearresteerd, ver
oordeeld en gefusilleerd in de
Londense Tower.........
Grootste
Wie is de grootste spion uit
de geschiedenis geweest? Des
kundigen geven die eer aan dr.
Richard Sorge „de Duitser, die
Rusland redde", lid van de nazi
partij, doch in wezen handlan
ger van de communisten
Hij was een bijzonder intelli
gente man en een briljant ta
lenkenner. Hij sprak Russisch,
Japans, Chinees, Frans en En
gels even goed als zijn moeder
taal Duits. De nazi's hadden
veel met hem op en dr. Joseph
Goebbels vond het een geweldig
idee, toen Sorge hem voorstelde
naar Japan te vertrekken als
Duits correspondent. Maar hij
bleef een Russische spion.
Door zijn goede relaties met
de Duitse ambassadeur in Tokio
kon hij Stalin rapporteren, dat
Duitsland op het punt stond
Rusland aan te vallen. Maar
Stalin weigerde dit te geloven.
Doch toen de Duitse aanval
eenmaal een feit was geworden,
bleken Sorge's waarschuwin
gen tot in elk detail te klop
pen.
Hij berichtte Stalin ook, dat
Japan Rusland niet zou aanval
len, omdat de Japanse belang
stelling naar Zuidoost-Azië uit
ging. Daardoor waren de Russen
in de gelegenheid hun beste
troepen uit Siberië terug te
trekken voor de verdediging 1
van Moskou. Het was een dub
beltje op zijn kant. „Sorge
heeft ons gered", riep Stalin uit,
die zelden uitbundig was in zijn
loftuitingen.
Toch, hoe voorzichtig Sorge
ook was, de verdenking van de
Japanners viel op hemtoen
bekend werd, dat Japanse ge-
Een val werd uitgezet en de
Japanners gebruikten daarvoor
een van de oudste trucjes in de
geschiedenis van de spionage:
een vrouwelijke lokvogel.
Pearl Harbour
Op een avond bevond Sorge
zich in een nachtclub, toen een
propje papier op zijn tafel werd
gegooid. Aandachtig las hij de
inhoud: „Japanse vliegdeksche
pen vallen waarschijnlijk op 6
december de Amerikaanse ma
rine in Pearl Harbour aan. Bron
betrouwbaar. Joe".
Sorge stak het papiertje in
zijn zak. Het werd gezien door
een zangeres, met wie hij later
op de avond haar zijn hitis- reed.
Onderweg stopte hij om een
sigaret op te steken. Terwijl hij
Dit is het U-2 verkenningsvliegtuig
zendertje bevat, some
in zijn zak naar lucifers zocht
voelde hij het stukje papier. Hij
wilde het verbranden, maar kon
zijn lucifers niet vinden. Daar
om scheurde hij het in kleine
snippers en gooide die uit het
portierraam. Even later ver
zocht de zangeres hem te stop-
peh 'omdat zij haar moeder
wilde opbellen en zeggen, dat
zij die nacht niet thuiskwam....
De volgende morgen betrad
het hoofd van de Japanse in
lichtingendienst Sorge's huis.
Hij zei geen woord. Hij liet
alleen een vel papier zien,
waarop honderden snippertjes
waren geplakt: de waarschu
wing voor Pearl Harbour.
Sorge werd ter dood veroor
deeld, maar het vonnis werd
niet voltrokken. Bijna drie jaar
zat hij gevangen, toen werd hij
vrijgelaten. Hoe zich dat heeft
toegedragen is nooit bekend ge
worden. Maar zeker is, dat d®
Russen hem wel een en ander
schuldig waren....
Later heeft men nog eenmaal
van hem gehoord. Op een avond
bevond een man, die sterk op
hem geleek zich in een nacht,
club in Sjanghai. De zangeres
die optrad was dezelfde als met
wie Sorge op die bewuste nacht
in zijn huis had vertoefd. Toen
ze hem zag, stopte ze midden in
een song. Ze begon te gillen van
angst en rende het podium af.
De man, die op Sorge leek,
verliet de zaal. Plotseling klon
ken er drie schoten.
Men vond de zangeres dood op
het trottoir, vlak voor de arties
tenuitgang
Dr. Richard Sorge, de man,
lie onder het mom van Duitse
ïazi te zijn, in Japan ten behoeve
an de Russen een spionage or
ganisatie opbouwde die nooit
lijn gelijke heeft gevonden, is
ia de oorlog onderwerp geweest
van tal van publieati
raai Charles A. Willoi
hoofd van Mac Arthu
tingendienst schreef
zijde verscheen er een
voerig verslag over de
ghby. het
en boek
i Japanse
ten, die Sorge mot zijn grote
kring van medewerkers ontwik
kelde.
Mat
daar blei
Richard Sorge, de man die de grootste spion aller tijden genoemd uordt.
het verhaal leemten. De gehele
waarheid bleef verborgen. Chal
mers Johnson, hoogleraar in de
politieke wetenschappen aan de
universiteit van Californië. heeft
een geslaagde poging gedaan ach
ter de gehele waarheid te ko
men. Hij heeft zijn ontdekkingen
neergelegd in het boek: An in
stance of treason, the story of
the Tokio spy ring, dat b(j Wil
liam Ileinrmunn Ltd, Londen, is
verschenen (met bijlagen 278
blz, 35 shilling).
Het belangrijkste lid van Sor-
ges organisatie was Ozaki Hot-
sumi, Japans grootste kenner van
de Chinese politieke, economische
en sociale geschiedenis, en daar
door de belangrijkste adviseur
inzake Chinese aangelegenheden
van Japans eerste minister prins
Konoyc.
Chalmers Johnson heeft het
waardevolle werk gecompleteerd
met een zeer uitvoerige toelich-
'ng op alle hoofdstukken en
verlucht
spy ring
speeld.
Sorge is in de gelegenheid
geweest zijn „opdrachtgevers" be-
1 van portretten
ie in de Tokyo
rol hebben ge-
langrijke tips te geven, die niet
altijd werden geloofd.
Het boek begint met een uit
voerige uiteenzetting over de po
litieke kant van spionage, waar
bij hij de figuur van Ozaki Hot-
sumi, die leefde van 1901 tot
1944, precies belicht (Ozaki Hot-
sumi werd op 7 november 1944
opgehangen). Dr. Sorge en hij
werkten samen sinds 1930. In dat
jaar werd hij speciale agent van
Rusland in Japan. Merkwaardig
is, dat Ozaki nooit lid is ge
weest van welke communistische
organisatie ook. Maar als intel
lectueel was hij wel een speciaal
soort communist.
Chalmers Johnson gaut nader
in op dc vraag of Ozaki Hotsumi
inderdaad een verrader kan wor
den genoemd. Zijn conclusie
luidt: Hij was inderdaad een
verrader, maar om patriottische
redenen. Veel uit Japans buiten
landse politiek veroordeelde hij,
en daardoor werd hjj in zekere
zin in een bepaalde hoek ge-
Wie zich aangetrokken gevoelt
tot de invloeden, die er toe heb
ben bijgedragen, dat in Japan
niet alleen tijdens maar ook voor
de oorlog een zo'n groot en
„voortreffelijk" spionagc-net kon
ontwikkelen, zal in Johnsons boek
niet worden teleurgesteld.
