f Leids oorlogsdagboek J.H. Kasten (9)
Honderd Leidenaars danken hun
leven mede aan 'n warme kachel
Koninginnedag-
in Leiden
?Medio '42: Duitsers vorderen
?n:
waakhonden en goede fietsen
Officieren 11a melden in Breda
direct krijgsgevangen gemaakt
JS
Mevr. Tolenaar herinnert zieh hongerwinter met warmte
Groep van 15 vrijwillig(st)ers |gy
BRÉS m 1 11^
richtte ziekenhuis in voor I
u <1 n
koude, ondervoede zuigelingen JL 4M& BB1
et
jrstopt. Ze
Explo
De illegaliteit verspreidde tij
dens de oorlog onder andere
deze foto van koningin Wilhel-
/0I mina, prinses Juliana en haar
b< dochtertje Beatrix en Irene.
isje De heer Kasten heeft de foto
goed bewaard.
(Exclusieve publicatie Nieuwe
Leidse Courant)
mei 1942 Willem moet naar
huprcda, waar alle officieren, cadct-
'si^cn en adelborsten zich moeten
handden in de Chassc-kazernc. In
kranten staan de tyden voor
n sllc terugreis aangegeven. Laat in
avond doen allerlei geruchten
s^e ronde. Willem komt niet te-
3befcUg. wij wachten tot midder-
'mepacht.
.*aJö mei Vroeg In de morgen
al bekend, dat alle officio
ufen zyn vastgehouden. Zij wor-
len overgebracht naar een kamp
n Duitsland. Half negen brengt
Alle post een gestencilde brief, on-
^Jlcrtckcnd door Willem. Hierin
wordt de reden van de interne-
'tffpng meegedeeld. Militaire klc-
toiletbenodigdheden
25 kg) moeten voor
Breda worden Ingele-
g,hoogstel
hjo mei ii
1
(18 mei Rokerskaarten geldig. De
wordt gedistribueerd. Gelukkig
ad. ter een pijpje.
Israg jUnj jn de afgelopen nacht van
1 v°ti tot twee uur veel vliegtuigen over.
>erio(t is nu al de derde nacht dat er zo
Jozfeselijk veel wordt gevlogen. Nie
tend kan slapen. Hevig afweervuur.
ft lij horen dat Keulen gebombardeerd
Deleó
,oti9 juni Willem heeft bericht ge-
dat hij te Neurenberg in krijgs-
Vjvangenschap zit. Naar Den Haag ge-
rHejjest om een pakket voor hem bij het
hisnfade Kruis te brengea
NNI?5 ^un'- Hedenavond twee zware
lminslagen dicht in de buurt, rich-
chrP Katwijk. Ben uit bed gegaan
jt was elf uur. Ik zag een grote brand
ou- :ec
Waakhonden
28 juni Moet met onze hond
J naar de veemarkt op last van de
Ortskommandant. Kon direct weer
terug, want ze moesten grote hon
den hebben (waakhonden). Dus
met onze Kobus weer naar huls.
26 juli Afgelopen nacht wet
^r veel vliegtuigen over. Omstreeks
uur bominslagen in de omge-
Alles dreunt en rinkelt. Zwaar
eervuur. Rijwielen worden gevor-
door de Duitsers. Het hele huis
boven naar beneden doorzocht
ilosie
15 augustus Vannacht een harde
slag en veel geraas. De lucht was
roodgekleurd. Vanmorgen bleek
dat het persgasstation aan de Hoge
Rijndijk in de lucht is gevlogen.
Veel huizen in de omtrek bescha
digd. De krant meldde vanavond
de fusillering van vijf Nederlan
ders. als waarschuwing tegen ver
dere sabotagedaden.
31 augustus Er komen 's nacht:
nog steeds veel vliegtuigen over. Twet
maal bominslag in de omgeving. Het
is vandaag Koninginnedag- Oranje
bloemen bij het portret van de Ko
ningin gezet.
2 oktober Tot heden weinig bij
zonders. De avonden zijn regenachtig.
Het is de vooravond van 3 oktober.
Geen drukte in Leiden, want de ge
bruikelijke taptoe is verboden. Om
negen uur echter een aantal bommen
werpers met zwaar gedreun over Lei
den in oostwaartse richting. Toch tap
toe voor 3 oktober.
Indrukwekkend
3 oktober Dienst in de Pieters
kerk met dr. G. J. Streeder als voor
ganger. De kerk is weer stampvol. Als
vorig jaar. weer een indrukwekkend
samenzijn. Een prachtige herfstdag,
maar er is natuurlijk geen feest. Geen
paling of fruit te krijgen. Toch huts
pot met klapstuk gegeten, al ontbrak
de traditionele haring. Wegens kolen-
gebrek hebben wij de haard in de
huiskam'er verwisseld voor een kleine
Californië.
24 november Gisteren 40 jaar
getrouwd. Veel aanloop. Vanavond om
vijf uur hoorden wij hier een harde
slag. Denkelijk het springen van een
mijn. Vliegtuigen hoor je de laatste
dagen niet. Het zal de stilte voor de
storm zijn.
30 november De Californière
brandt goed. De haarden staan op stal.
het vernuftig gemaskeerde por
tret van koningin Wilhelmtna.
Het berust (voor zover wij kun
nen nagaan) op de traagheid van
het oog. Men moest er enige mi
nuten ingespannen naar kijken
en dan plotseling het oog af
wenden en in een lichtbron tu
ren. Dan zap men wie ver
trouwd was met de trekken van
de koningin haar portret dui
delijk. Dc Duitsers verspreidden
het bericht, dat dit brandplaatjes
waren. Als men de uitgeworpen
geallieerde vliegtuigen) plaat
jes beetpakte., zou men brand
wonden oplopen door fosfor
Ook dit heeft de heer Kasten be.
pet De polyester polka
ialop-kolder van Centrum
Wij moeten erg zuinig zijn met brand
stof. Wij hebben 8 hl. antraciet, maar
wij moeten er tot maart mee doen.
Gelukkig nog een partijtje hout van
prof. Oort gekregen en nog wat van
een boom uit de laan.
1 december Vanmorgen, toen ik
naar het Roode Kruis was, kregen
in Leiden bezoek van vliegtuigen. Er
waren er vier in zwaar gevecht gewik
keld. denkelijk twee Engelse en twee
Duitse. Er werd zwaar geschoten. De
projectielen werden op verscheidene
plaatsen gevonden. Op de Sterrewacht
had iedereen het schouwspel gezien.
Bus te water
5 december Sinterklaasavond,
maar geen oude viering. Om zes
uur vanavond reed de autobus Lei
denZoetermeer in het Rapen
burg bij de Nonnensteeg. De 19
passagiers zijn gelukkig allen ge
red. De bus lag op zijn kant in het
water. De ruiten alle ingetrapt. Dc
achterdeur lag gelukkig boven de
waterlijn.
7 december Horen dat de Phi
lipsfabrieken in Eindhoven gisteren
zijn gebombardeerd
8 december Verzending pakketten
tot 5 januari stopgezet. „Er gaan te
veel naar onze officieren"
20 december De hele maand
tig geweest, maar vanavond echter
weer een massa vliegtuigen over. Uur
lang geronk van zware Bommenwer
pers. Weinig afweervuur. Heldere
maneschijn.
31 december Naar de Pieterskerk
geweest. Voorganger was ds. D. Kuil
man. Volle kerk. Een mooie preek.
1 januari 1943 Alles wel hier.
27 januari Willem en Jetty ge
trouwd (met de handschoen). Een
grote dag voor ons. 's Avonds trekken
meer dan een uur lang zware machi
nes over.
3 februari Gisteravond viel er een
bom in de omgeving. Volgens de kran.
ten zijn er grote dingen op komst.
Stalingrad is gevallen. Afwachten
8 februari De kranten melden de
dood van generaal Seyffart, comman
dant van het NSB-legioen (doodge
schoten)
(Wordt voortgezet)
Open-Denrdiemt
LEIDEN Zondagavond om 7 uur
wordt in de Pieterskerk een Open-Deur-
dienst gehouden o.l.v. dr. P. L. Schoon-
heim. Het onderwerp is: ..Alsof het van
daag gebeurde"- Voor de samenzang
wordt een liederentolad uitgereikt. De
plaatsen in de kerk zijn vrij. Er worden
tijdens de dienst en bij de uitgang col
lectes gehouden.
De Duitsers wisten wel af van
hel als kinderhospitaal ingerichte
Katholiek Militair Tehuis aan de
Oude Singel. Er was voedsel, er
waren medicijnen, instrumenten,
er was linnengoed. Er was ook
een staf van ongeveer 25 mensen,
die zich geheel belangeloos inzet
ten om ondervoede babies te red
den. Maar nooit hebben de Duit
sers zich ermee ingelaten. Omdat
het een goed doel betrof waar
schijnlijk. Zoals deze oude oor
logsfoto duidelijk laat zien, was
het inderdaad een ziekenhuis
dank zij onvermoeibaar werken
in een daarop niet zo uitgezochte
omgeving.
(Van een onzer redacteuren)
LEIDEN „Huisarts Jan van Leeuwen van de Hoge Rijndijk (nu nar-
cotiscur in Haarlem) vertelde mij in de hongerwinter eens over zuige
lingen van patiënten, die door gebrek aan warmte geen normale tem
peratuur konden krijgen. De moeders kregen melkpoeder verstrekt,
maar zij konden dat niet aanmaken met warm water. De kinderen kre
gen geen warme kruiken: ze konden niet in warm water worden ge
wassen. Veel mensen hadden niets te stoken. Die babies waren ab
soluut ten dode opgeschreven, als er niet snel iets aan werd gedaan. De
ziekenhuizen waren overvol en gebrek aan warmte was bovendien geen
medische maar een sociale indicatie. Zodoende was er weinig hoop voor
hen. Jan van Leeuwen vroeg mij toen of er niet een flinke kachel met
brandstof te „organiseren"' viel. Die kachel kwam er. Met brandstof.
Zoals op andere plaatsen in de stad gebeurde, werd in het Katholiek
Militair Tehuis aan de Oude Singel-hoek Mare een zaal ingericht,
moeders hun zuigelingen met
hun flesjes konden warmen".
LEIDEN Hier volgt het programma voor de viering van de Konin
ginnedag.
7 uur: reveille door de stad;
8.15 uur: aubade Stadhuisplein;
9 uur: kinderfeest in bioscopen en Antonius-clubhuis;
9.30 uur: poppenkast in Den Burcht;
9.30 uur: optocht Burgemeesterswijk:
10 uur: kerkdienst Pieterskerk (voorg. ds. J. .4 Eekhof);
10 uur: kinderspelen terrein Zoeterwoudsesingel:
10 uur: gymnastiekdemonstratie op Stadhuisplein
10.30 uur: poppenkast in Den Burcht;
11 uur: kinderspelen Burgemeesterswijk:
11.30 uur: poppenkast in Den Burcht;
1.30 uur: start oranjewandeltochten Den Burcht
1.30 uur: kinderspelen Burgemeesterswijk, met poppentheater van
Oom Wim:
2 uur: mars van Jong-K. en G. en show op verscheidene plaatsen in de
stad;
2.30 uursportmiddag Kikkerpolder.
4 uur: concert Van der Werfpark door Werkmans Wilskracht;
4.30 uur: muzikale rondgang Nieuw-Leven
4.45 uur: wandelaarsdefilé bij stadhuis
7 uur: jeugdspelen Burgemeesterswijk
8.30 uur: muzikale demonstratie en taptoe op Pieterskerkplein door
K. en G.
i water konden wassen en waar zij
Tot zover het relaas van oud-com
pagniescommandant van de Birwne-
Isndse Strijdkrachten, C. Zandbergen.
Mevrouw A. L. H. Tolenaer-Roebroek,
echtgenote van de internist aan de
Rijnsburgerweg en moeder van negen
gezonde kinderen, vertelt het verder.
..Boven het tehuis woonde zuster A.
Tolenaar. een gediplomeerd verpleeg
ster die na de oorlog mede het Wit-
Gele kraamcentrum heeft opgericht in
Leiden. Zij was door de ondergrondse
aangetrokken om tegen vergoeding de
leiding op zich te nemen van wat een
compleet kinderziekenhuis zou wor
den. Zij was mijn a.s. schoonzuster.
Zij vroeg mij ik woonde zelf in Den
Haag waar ik lerares was aan een
huishoudschool of ik de Ha'bo-kin-
dertjes wilde komen helpen. Er was
dringend een diëtiste nodig. Toen ging
ik. Het was denk ik februari '45.
Scharminkeltjes
CEMEENTE LEIDEN
tegen
-"d LEIDEN Dat
Officiële publikaties
mens zoveel onzin kan schrijven! En hoe.' Dimitn
el m+enkel Frank kan blijkbaar veel kanten op en al kan men bedenkingen
bben, het staat als een paal boven water, dat hij goed toneel schrijft.
te ,,le dialoog is vlot en hij kent de werking, of het nu Blaffen tegen de
is, of „Spinoza" of „De polyester polka", drie heel verschillende
cht iTfikken, hij toont zich telkens een goed toneelschrijver.
acitei'
ijn t<Vat het laatste van genoemde drie
recht*ken betreft, het is volkomen kol-
aaP A die door Frenkel Frank zó be-
terefdclci Gn bewerkt wordt, dat nie-
discrifid er iets in of achter kan zoeken,
van geeft het publiek alleen maar lach-
diatcties. Wie daar bang voor is, doet
i de
Hemelsbreed opdracht krijgt een
f«iekje te schrijven bij reclame voor
yester.
schrijveneer Treurniet, een soort detec-
Vj8orf komt met een kijker uit de keu-
ik 1{ bij Varenheid „liefdes loze lis-
Enk' bespioneren. En omdait bijna
profeereen in de strikken van Amar
evenehvard raakt, wordt het allemaal te
'n >n I om waar te zijn. Omdat het een
tehtig blijspel is, komen er natuur-
geen dramatische brokken, maar
kerei£r komt na soms vele buitelingen
vroutfr netjes op de plaats, waar hij
gehatrt
De toneelgroep Centrum heeft er
onder regie van Walter Kous een vlot
te opvoering van gegeven voor leden
van K. en O.
Wim van den Heuvel speelde de
rol van Varenheid met veel humor.
Los, maar niet losgeslagen. De hele
voorstelling heeft de regisseur goed
binnen de perken weten te houden.
Na Wim van den Heuvel willen we
Henny Orri noemen als Zara, een meer
of minder lichte juffrouw, maar die
door haar spel en vooral het vlotte
zeggen van de tekst geen aanstoot gaf
Het is vooral om deze rol, dat we
menen dat amateurs zich maar liever
niet aan dit stuk moeten wagen. Ze
missen nu eenmaal de techniek die
deze rol eist.
Zwakke plekken waren er niet Elke
rol was goed tot heel goed bezet, zo
dat het geen wonder was dat dc op-
voerenden een ovationeel applaus
kregen.
A. C. Bouwman
Sluitingsuur vergunnings- er
lokaliteiten op 30 april 1965.
De Burgemeester van Lelden brengt
ter openbare kennis, dat door hem
ontheffing is verleend van het sluitings
uur voor vergunnings- en verlofslokali
teiten in de nacht van 30 april op 1 mei
a.s. tot 1.00 uur en in de nacht van
5 op 6 mei a.s. eveneens tot 1.00 uur.
Houders van muziekvergunningen mo
gen gedurende bedoelde nachten tot dat
tijdstip muziek ten gehore doen brengen.
Sluiting gemeentelijke bureaus.
Burgemeester en wethouders van Lei
den brengen ter openbare kennis, dat
de gemeentesecretarie en de bureaus
der gemeentelijke diensten en bedrij
ven. behoudens het hierna vermelde, op
vrijdag 30 april en woensdag 5 mei a.s.
dc gehele dag voor het publiek ge
sloten zullen zijn.
Het Stedelijk Museum „De Lakenhal"
zal op 30 april van 13.00 tot 17.00 uur
geopend zijn.
Voorts zal op zaterdag 1 mei a.s. bet
bureau van de Burgelijke Stand geopend
zijn van 9.00 tot 10.00 uur, uitsluitend
voor het doen van aangifte van over
lijden.
Voorlichting van Leids
Onderling Ziekenfonds
LEIDEN Het Leids Onderling Zie
kenfonds heeft giteren en dinsdag in
Den Burcht dc jaarlijkse twee voor-
lichtings- en filmavonden gehouden.
De heren H. J. Anbeck en J- de Vries
bestuurder en secretaris van dc cen
trale bond. hielden inleidingen ovei
..Wat staat er nu weer op stapel".
Alvorens een uiteenzetting te gever
van de ziekeniondsvoorzieningen die
thans op stapel staan, bespraken zij de
van kracht zijnde regelingen. Men
maakt thans nog een onderscheid tus
sen de verplichte verzekering (loon
dienst). de. vrijwillige (zelfstandigen
en ambtenaren) en de bejaardenver -
zekering. Ongeveer 70 pet van de be
volking valt onder dc ziekenfondsver
zekering. de overige 30 pet moet alle
risico's zelf dragen of op eigen initia
tief ergens onderbrengen.
De regering heeft thans een nieuwe
..volksverzekering" (op de manier zo
als AOW en AWW zijn geregeld) ïr
voorbereiding voor zware geneeskun
dige risico's. Hierin zullen onder meei
vallen de kosten van verpleging in
psychiatrische inrichtingen nadat het
eerste jaar door een ziekenfonds is be
taald1), in verpleegtehuizen, in tehui
zen voor lichamelijk gehandicapten,
enz. Verwacht wordt, dat een desbe
treffend wetsontwerp nog dit jaar
wordt ingediend.
Na drie voorfilmpjes konden de
aanwezigen genieten van de kleuren
film „Salem Alei'kum", geprojecteerd
door Gerard Bogaard.
H1LLEGOM Hedenavond houdt de
K.V.OB de jaarvergadering m Tres
long. aanvang 8 uur. De behandeling van
de beschrijvingsbrief is het voornaamste
agendapunt
Wij kregen soms doodgriezelige
kinderen binnen. Scharminkeltjes,
zo geworden door kou en honger.
Die konden na een bad en een
warme fles niet naar huis. Dc kin
derarts A. Kuyper uit Oegstgeest
nam ze onder zijn hoede. Gewel-
Mevrouw Tolenaar, die dank
zij haar moeizaam geworstel
met een moeilijke kachel eens
„Roetmop" werd genoemd, nu
gefotografeerd in de moderne
keuken van haar eigen huis
aan de Rijnsburgerweg, waar
zij moedert over haar negen
kinderen.
(Foto N. v. d. Horst)
Een aandoenlijke foto van „Voortorentje" en „Prinsesje", twee
kinderen die in erbarmelijke toestand bij zuster Tolenaar wer
den gebracht. De ouders konden de kinderen door de noodtoe
stand geen voeding en warmte geven. Ook deze twee zijn er
bovenop gekomen. Op de schoorsteen staat het speelgoed. Een
duidelijke illustratie van het geïmproviseerde maar uitstekende
ziekenhuisje.
dig, wat hij voor die kinderen
heeft gedaan. Ze moesten hier blij
ven, zei hij.
Aan Zandbergen en zijn mensen
vroeg hij om kinderbedjes. We kregen
een veertig. En dat, terwijl alles wat
hout was al in de kachels was verdwe
en. Er zijn er zelf bij getimmerd.
Dokter Kuyper sohreef voor elk
kind wij hadden er soms wel veer
tig af meer in huis een apart diëet
voor en medicijnen.
Er was geweldig veel werk te doen.
Behalve zuster Tolenaar werkte een
groot aantal meisjes uit de stad hard
mee. In ploegen en volgens een schema.
Zij deden het. net als dokter Kuyper
ik, voor niets. Voor een maaltijd,
die via gaarkeuken en B.S bij ons
terecht kwam.
Mand brood
Wat mij die tijd het meest heeft
getroffen, was het feit dat er elke
dag weer een mand met brood
kwam van de B.S. Stel u voor.
toen iedereen honger had: een
mand met brood! En dan waren
er de andere spullen. De BS lever
de schitterend linnengoed. Dat
„haalden" zij bij boeren, die het
hadden geruild voor een beetje
eten. Zij werden goed aangepakt.
Sommige boeren de goede niet
te na gesproken konden niet
meer in huis komen vanwege de
goederen die zij zich lieten geven
voor eten.
Door de strenge discipline van dok
ter Kuyper moest er worden gewerkt
als in een echt kinderziekenhuis, hoe
wel het daar helemaal niet op was
ingericht. Wij hadden dan ook onze
handen vol met het waarborgen van
de hygiëne van gebouw en instrumen
ten. De meisjes werkten geweldig goed.
r zij moesten 's avonds om acht
uur binnen zijn. Zuster Toienaar en il
woonden boven het gebouw, dus werk
ten wij van zes uur 's morgens tot mid
dernacht.
Ik was in de keuken een stukje
van de bibliotheek met een monster
van een kachel gedetacheerd. Daar
stelde ik de inhoud van de flesjes
men en warmde ik het eten op voor
ongeveer 15 mensen. Maar ik boende
ook wel gangen en vloeren. Dokter
Va-n Leeuwen noemde mij „Roetmop",
omdat ik altijd met het slecht trekken
de fornuis stond te worstelen-
Het was nu ik erop terug zie
een prachtige tijd. Samenwerking,
doorzetten, geweldig hard en belange
loos werken van die vrijwilligsters, de
toewijding van verpleegsters en artsen.
En wat het belangrijkste was de
vreugde als de kinderen weer opknap-
Prinsesje
Wij hadden een jongetje van een
jaar. dat tien pond woog. Wij
noemden hem het „vuurtorentje"
omdat hij rood haar had. En een
„beeld" van een meisje, het „prin
sesje". Die twee waren er heel erg
aan toe. Maar wij hebben het ook
Van de ruim honderd ten dode op
geschreven babies die wij kregen, zijn
er meen ik slechts vijf gestorven. Toen
de bevrijding aanbrak, moesten wij
het gebouw verlaten. Zuster Tolenaar
(nu gepensioneerd in Rotterdam) en
ik hebben met de laatste zeven pa
tiëntjes in het E'.isabethziekenhuis de
onderneming afgerond. Toen kwam er
weer melk en warmte. Ons werk was
niet meer nod'ig. Wij hadden een hon
derd piepkleine Leidenaartjes mogen
redden. Ik ken er nog verscheidene
Behalve dat zij al haar krachten in
die hongerwinter volledig aan het
Habo-werk heeft gewijd, offerde
mej. Roebroek begin '45 nog meer
op voor de Leidse kinderen. Onvrij
willig en onbewust. Tijdens het bom
bardement op het Bezuidenhout-
kwartier in Den Haag was zij in Lei
den bezig. Haar familie kon nog een
zantal persoonlijke bezittingen uit
het huis redden, maar aan de uitzet
van „Roetmop" werd niet gedacht.
Het ouderlijk huis is volledig afge
brand, omdat de Duitsers niet wil
den blussen;hetwas geen militair
terrein. Ondanks dit teleurstellende
verlies van haar uitzet, trouwde mej.
Roebroek in oktober '45 met dr. To
lenaar, die zich op Dolle Dinsdag aU
internist te Leiden had gevestigd.
Een happy-end voor haar.
NIEUWE LEIDSE COURANT
DONDERDAG 29 APRIL T9f3
