MASSAMOORD OP ARMENIËRS
BEGON VIJFTIG JAAR GELEDEN
J
Van gereformeerde kerkstaat tot;
Christus-belijdende volkskerk l
Twee Zilveren
Jeugdcentra
E
GEESTELIJK
LEVEN
Karavanen des doods
trokken door Turkije
Boek van prof. Haitjema roept vragen op
Alledaags geloven
etrfM Mhdaw/mt1:
Natuurlijke ontmoeting
als vormingselement
3*
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 24 APRIL 1965
i de overle- Wat
fVan onze kerkredactie)
i leidende rol onder de Arme- in Syrië en Mesopotamië. Op 15 roofd
lentratlckampen volk overbleef, werd van alles be
het zwaarbeproefde staatsgodsdienst aan te nemen.
..noodzakelijke militaire maatre- reau van Aleppo het volgendi
gel": de ..verwijdering van alle telegram:
onbetrouwbare elementen uit de
oproerige Armeense centra".
de grenzen gejaagd.
r in 1915-'16
Karavanen
Hoeveel Armeniërs
gedood zijn,
„Vroeger is u reeds meegedeeld, bepalei
dat de regering op bevel van het
comité heeft besloten, o
Armeniërs, die in Turkije
volkomen uit te roeien. Wie zich Daarnaast waren ongeveer 200.000
tegen dit bevel zouden willen over" Turkije verspreid. mo.oo« i">-
1914 1.850.000 Armeniërs in
sOle Turkije waren. In 1919 woonden er
nog 200.000 in hun woongebied.
moesten sterven. Men ging
daarbij methodisch te werk: Dii
,,Het long-Turkse centrale comité heeft besloten ons vaderland te be- trict na district werd „gereinigd'
a of het nu in de nabijheid van hc-
vrijden van de tyrannie van het vervloekte Armeense ras. Het neemt daarom oorlogstoneel lag, dan weiihonder-
I H i.OOO be
iden zich in de concentr*tie-
- o uen, vncnutjii uer regeung ie Lj.i. kampen, terwijl er 250-000 over de
f Hoe betreurenswaardig de midde- Russische grens waren revlucht.
len ter vernietiging ook mogen Er zouden dan dus ongc-
(De Perzen aanbaden Zoroas
ter). De katliolikos der Ar
meniërs riep daarop een synode
onmogelijk meer te samen. Deze synode zond de
koning een eenvoudig antwoord:
„Christus is eenmaal gestorven
voor ons. Wij zijn bereid op onze
Hem te sterven."
Dit antwoord werd vijftig
jaar geleden herhaald.
zullen zonder te
gevoel of gewe- zijn vermoord. De Arme-
In de jaren
de eerste oorlog
alige Volkeren
bond gesproken over de Armeen
se vluchtelingen, die het bloed
bad van vijftig jaar geleden over
leefd hadden. Er tcerd besloten
een commissie in te stellen.
Fridljof Nan sen midden)
de leider. Secr
V. Quisling, wiens naar
Tweede W ereldoorlog e,
niem voor verraad zou
(staande rechts). De a
s de Noor
de
inde links: de llali-
La Ctivi
zittend links: de Engels
nieur C. E. Dupuis en zittend
rechts: de Fransman G. Carle.
Zij gingen op ueg om eindelijk
iets te doen voor de weinige over
levenden van een christelijk volk
de Eers
Wereldoorlog door de Europest
landen volkomen in de steel
was gelaten.
zonder te letten op
den kilometers daarvandaan. In
de verantwoording op zijn patriottische schouders voor de schande, die uit dien grote karavanen werden de onge-
3 r r lukkigen voortgedreven over de
hoofde zou vallen op de Osmaanse historie. Het comité heeft besloten, om alle bergen naar de woeste Arabische
r vlakten, waar niets was. om hen
Armeniërs, die in Turkije wonen, uit te roeien zonder één levende ziel te laten van het nodige te voorzien,
ontkomen en het heeft de regering daartoe vérstrekkende volmacht gegeven.
q, kinderen of zieken, een eind aantal, terwijl
hun leven moeten maken. ::jr- -
>rdubbelen dit
binnenlandse 600.000 wordt aangehouden.
Het hele üitroeiingsplan
oet denken aan dé Joden-
'ervblgingen in het Derde
Rijk. Het kwam voort uit
De minister
Er zijn verhalen van deze uitge
hongerde en stervende mensen, doet denken
kwellend als een nachtmerrie. Zij
de keuze gesteld
Van juni tot augustus (dus in het tussen overgang „oclc „U1111CIVC u,
- heetst van het jaar) trokken deze de dood. Wie overging, moest zich het verwijderen
De reqerinq zal de wall s en de leqeraanvoerders de nodiqe wenken geven, om karavanen des doods m voortdu- niet alleen laten besnijden,
3 a zj i rende reeksen uit alle steden
de islam of koele politieke berekening:
van Syrië, Djemal Bey, 18 februari 1915.)
Geen christelijke kerk heeft niërs het grootste bloedbad uit
zo onder de vervolging geleden hun geschiedenis, de massa
als de Armeense Kerk. Geen moord die begon op 25 april
kerk heeft ook naar verhouding 1915.
van haar getalsterkte meer t
dI°z?8.\tZeh/bebe„ïeHenïüLi,n
deze eeuw hebben tienduxzen jegeris de christen-Armeniërs, die
den, voor de keuze gesteld tus- grote delen van hun rijk bewoon-
sen de islam en de dood, het den, een haat die versterkt werd
geloof hunner vaderen kloek- door het verschil in ontwikke-
moedig met de dood bezegeld, lingsniveau. Op een voor de Ar-
Dit jaar herdenken de Arme- meniërs tragische wijze werd hun
weinig en dan slecht, of totaal dwijnen
niets. Die moeilijk mee konden Het 'verloop van de oorlog honden'
i het Armeense lijden
ZIJ GAVEN
HEM TE
ETEN...
Het stond weggedrukt by liet
linder belangrijke nieuws, ergens
een boekje in de krant. Het
■as ook heel ver weg gebeurd,
i Australië. Maar het liet me
niet los.
tiek.
paar
ïsjes
elf daar ontdekten ergens in een
ifvoerput een man. Hü was er i
lan liet werk geweest, uitge
gleden en zat muurvast. Hoe lang
hü er al gezeten had, zei het be
richt niet, maar deze meisjes
hebben hem er nog elf dagen
laten zitten. Wel spaarden zij
hun brood op eu brachten hem
iedere dag wat te eten. Pas na
elf dagen sprak een van' de
meisjes haar mond voorby en
werd hiin „,gëhèim" verradén.
moest ik denken:
Doen wjj grote mensen soms niet
hetzelfde? Er wordt zoveel aan
dacht geschonken aan de liulp
onderontwikkelde volkeren,
:oals dat tegenwoordig ge
noemd wordt: aan jonge naties
die bezig zyn zich te ontwikkelen.
We spreken en schrijven zoveel
iterkerkelyke hulpver
lening1' en hebben het dan over
He mogelyke en ongetwyfeld
aardevolle acties. We kweken
is in de woestijn van Chili en
kuikens in de Kongo; we bouwen
irkensstallen in Italië en drai-
ren moerassen in Griekenland,
an dat alles geen woord van
kwaad. Dat is goed en noodzake-
lyk werk.
Maar soms heb ik het gevoel
dat we precies doen als die
meisjes uit Australië. We brengen
de mensen brood voor hun maag.
We houden hen in het leven.
Maar we laten hen vast zitten in
hun moeilykheden. Een boter
ham brengt geen verlossing, en
een gevulde maag geen zonden-
vergeving, een ei schenkt geen
verzoening en betere landbouw
techniek opent de deur van de
hemel niet.
We houden mensen in het
leven, maar stellen zc niet in
staat om werkelijk to leven, het
Leven van pasen le ontvangen,
ola wy niet naast al die goede
diensten ook vertellen Wie
Christus is (niet was), wat Hy
voor ons gedaan heeft en wat Hy
in ons wil doen.
Als wy niet meer dan jonge
landen helpen en jonge kerken
steunen, zitten wij zelf nog ge
vangen in een ouderwetse vorm
van liefdadigheid. Maar de bybel
vraagt geen liefdadigheid van om
maar dat wij door onze woordei
en daden de Liefde van Cliristu
openbaren. En die liefde wil nie
slechts de maag vullen, maar ooi
het hart vervullen, die liefde wi
ons niet alleen als mensen mt
clkaai
God
alles
liefde wil^
op aarde, sclicnkc
die de mensen tc
nu reeds hit
Wee de ker
len geeft, mat
De Europese publieke opinie,
door zendelingen steeds meer inge
licht over de vervolgingen van de
Armeniërs, eiste van de Europese
regeringen maatregelen jegens de
„zieke man" aan de Bosporus. De
verschillende mogendheden voel
den hier stuk voor stuk wel voor,
maar wantrouwden elkaar, uit
vrees, dat de ander te machtig zou
worden in het Midden-Oosten.
Duitsers, Engelsen, Fransen en
Russen verhinderden elkaar zo, .om
doeltreffend in te grijpen. Zij iosgeld wilde betalen. Na
Deze maand herdenken
wij de slachtoffers van de
laatste ivereldoorlog en niet
in het minst tie miljoenen
Joden die door de Duitsers
geofferd werden op het al
taar van het nationaal-socia-
lisme. Daardoor zijn tve
geneigd een ander „vreselijk
jubileum" te vergeten, de
moord van de Turken op
een miljoen Armeense chris
tenen nu precies 50 jaar
geleden. Zij iverden even
eens geofferd op het altaar
van een verwrongen natio-
konden
komen werden met de zweep bracht in het Armeense lijden een
voortgedreven tot ze neervielen, keer. In 1916 kwamen Russische
Jonge vrouwen en meisjes werden troepen over_ de grens. In het
element, dat het regime
een doorn in het oog was.
Turkse rijk moesten Het kon daarbij rekenen
op de sentimenten in het
volk jegens de ..christen-
wi uucpeii uver tic reus in nei Geen kerk heeft zoveel
de woes'tijnbevoiking verkocht, zuiden'werd'syrië doorTrankrijk vervolging moeten door
iswegge- bezet. Het is te begrijpen, dat vele staan, als de Armeense.
Armeniërs zich als vrijwilligers bij Omstreeks 450 u'ac b»f
Vprli^T^n hun bevrijders aansloten. Zij heb-
T Cl MCitCII u;J
ben hiervoor duur moeten betalen
na het sluiten van de vrede. In
1920 en 1921 kwam het tot een
blijkt uit het feit, daf van d< nieuwe vervolging vali d, overge-
18.000 gedeporteerden uit Karpoet bleve,n Armeniers. Opnieuw vielen uit,
en Sivas 350 in Aleppo aankwa- de «achtollers bi, tienduizenden,
men. Van de 19.000 uit Erzeroem
bleven er elf in leven. Dé tochten
duurden maanden en het einde
werd gevormc
tratiekampen,
geerde.
Op vele plaatsen vonden de
autoriteiten de deportaties overi
gens overbodig en werden de
Armeniërs dadelijk vermoord. Zo
werden op 18 juni 25.000 vrouwen
en kinderen door een cavaleriebri
gade bij Erzeroem neergeslagen.
Op sommige plaatsen werden de
christenen verbrand.
de Perzische vorst Jez-
degerd, die de treurige
primeur had. Hij vaar
digde een bevelschrift
de Armeniërs te
dwingen de Perzische
maakten wel elk afzonderlijk
de kans gebruik, om de Turkse
regering met de „Armeense kwes
tie" te chanteren, maar van enige
effectieve hulp aan de Armeniërs
kwam niets.
.Nationaal gevaar"
De enigen, die invloed konden
uitoefenen op de Turken, waren
hun Duitse bondgenoten. Zij slaag
bombardement den er inderdaad in, om de Ar-
veken namen de Turken meense bevolking van Konstanti-
de benen op zondag 16 nopel en van Smyrna te redden,
it een Russisch leger in Op hun protestnota's werden de
aantocht was. Van deze gelegen- feiten echter deels ontkend voor
heid maakte de bevolking van de een ander deel meende de Turkse
gehele streek (haast 200.000 men- regering (niet ten onrechte) dat
sent gebruik, om naar hun ver- hun bondgenoten niet de meest
wanten aan de andere kant van de geschikte personen
grens in Rusland te vluchten.
Maar het boek is meer. De beginsel tot
mdertitel luidt „Van gereformeer- staatsbec"
de kerkstaat tot Christus-belijden- kracht."
de volkskerk." Het is niet slechts ReSOFinefGIl
Europese mogendheden.
geschiedenis; het is -
een ideaal, en prof. Haitjema zelf
zou misschien zeggen: een geloof.
De ondertitel kan in dit boelQlei
(Van onze kerkredactie) de laatste alinea van zijn jongst -
boek „De nieuwere geschiedenis ondertitel luidt „Van gereformeer- staatsbedrijf omschakelt
Prof. dr. Th. L. Haitjema ziet van Neerlands Kerk der Hervor- J" 1j~*
deren te berispen om hun gebrek „de gezondwording der Kerk als ming."
Het gebeuren te Van werd door gJ 31 Chrlstu.-beUjdende volkskerk" Döe emeritus.hooBleraar
oe Turkse, regering gebruikt als ï^l.ndse/akra^Mtsè ambis- slecb(s SU.P 1 schriitt de kerkgeschiedenis, of
de yurken zlêVbloedig wreekten aï'JG&ig?. LV1"grMe" Se liefde KertfvaStjSïïiS™
op $5 ppril werden op last van de m n e ne ts .p grondwetsherziening komen", die na .de Franse revolutie. Op bijzon- belijden*
ruster-van binnenlandse, zaken" de modern-democratische scheiding der bbeiehtfe-'Svtjze tfeeft h'!
Vernietiging van kerk en staat zal opheffen en w^elmg van de geesteni weer
ik.ukaobc.aaui.au.sdCA de vorige en de eerste helft v
r... gekomen, iiVOorlopige veiligheidsmaatregel". H|i had in zoverre gelijk, dat wegen zal uitstippelen om in nteu- deze wuu, Zijn boek is e
respectievelijk meer dan Acht van hen zijn na veel lijden toen de meeste deportaties achter we vormen het reformatorisch ka- uitwerking van de laatste colleg
ZU.ÜÜU Armeniërs het teruggekeerd. de rug waren. Het voornaamste, rakter van staat en volk ten onzent die hij voor zijn studen
Deze beroving van de Armeniërs dat nu nog te doen stond, was het te eerbiedigen." Hij schrijft dit in den heeft in Groningen
j u •- - vf-i ".««puck- van binnenlandse zakep
van de wereldopinie. Zo was het g00 aanzienlijke Armeniërs in
al In *894-1896 en in 1909 tot Konstantinopel gearresteerd als
moordpartijen gekomen, „voorlopige veiligheidsmaatregel".
itlPTfeluk meer Han _i_i _:7z 1
100.000'
leven verloren.
wereldse verwording
kerk als „sta1 1
„staatskerk"
Toen brak de eerste wereldoor
log uit. De Turken kozen de kant
van Duitsland. Het was een pu
bliek geheim, dat de Armeniërs in
hun situatie niet bereid waren, om
de Turkse zaak te verdedigen
tegen een eventuele Russische in
vasie. De Turkse regering begon in
de Armeniërs een nationaal gevaar
Omdat de Armeniërs zoveel mo
gelijk de militaire dienst poogden
te ontduiken, werden hun dorpen
door Turkse gendarmes schandelijk
geplunderd. Op 14 april 1915
kwam het tot openlijke gevechten
in het dorpje Sjatakh, niet ver van
de Russische grens. De Turkse
militaire commandant van de
streek wist enkele Armeense lei
ders over te halen, om vrede te
komen stichten. Zij werden in hun
slaap vermoord
„Verraad'
Op 17 april zette dezelfde com
mandant de aanval in op de
naburige stad Van, waar de Ar
meense bevolking geweigerd had
3.000 man voor het leger ter
beschikking te stellen, maar wel
Goedkoop
In de Ned. Herv. Kerk kent men
„de vrouw in het ambt In onze
(de Gereformeerde) kerken (nog?)
niet. Op de komende generale syno
de van Middelburg zal een rapport
over deze zaak worden uitgebracht.
Dit rapport, onder de titel „De
vrouw in het amht", werd aan de
kerken toegezonden. Op dc mode-
ramenvérgadering ^van vorige week
we betalen, drie krijgen wc gratis
van hei Algemeen Kerkelijk Bureau
(voor alle predikanten een). Dien
tengevolge was cr een rekeningetje
bijgevoegd, luidend: ,.1 vrouw in liet
ambt, ƒ0,55". Waurop een van de
broeders opmerkte: „Om dc kosten
behoeven we liet niet te laten.
lijk mensen doen voelen „Het gaat
u aan. wat hier wordt geboden is
een appèl tot allen".
Het geschrift, dat bijdragen van
in het algemeen begrijpelijke taal
bevat, legt er dus de nadruk op
dat alle gewone gemeenteleden
van alle kerken bij alle zaken zijn
(l„1UFCa betrokken en steeds meer moeten
radio werden gehouden, ontstond worden betrokken. Ook wordt ge-
Alledaags geloven, gedachten
over het lekenapostolaat. Uitgave
in opdracht van de commissie
„Kerk overzee" van de Neder
landse Zendingsraad door J. H.
Kok N.V., Kampen.
dit boekje. Twee huisvrouwen, sproken
echtgenotes van hoogleraren, pro- „gewone'
fessoren, een ingenieur, een jurist
en predikanten geven hun gedach
ten weer over het vergeten ambt",
zowel in ons land als in de
zendingsgebieden. Er was veel
vraag van luisteraars
gehoorde, dat men wilde overlezi
in alle rust. Dat gaf de doorslag
publicatie, want de medewer-
wilden graag zoveel moge-
kenifer
de betekenis
christenen voor zen-
jurist dïngswerk in de ontwikkelingslan
den. Treffend juist schrijft samen
steller dr. P. L. Schram, secretaris
van „Kerk Overzee", in een inlei
ding „het boekje moge er mee een
het bewijs van zijn welke kansen de
kerk in de 20c eeuw heeft en tot
welk een verantwoordelijkheid de
ze kerk is geroepen". <Ï26 blz., -
3.75).
Herhaaldelijk zijn de afgelopen week de Zilveren Jeugd
centra, idee van Hare Majesteit de Koningin en Zijne
Koninklijke Hoogheid de Prins der Nederlanden, die daar
voor de terreinen Hunneschans en Zilveren Schor alsmede
een kapitaal ter beschikking stelden, waarbij het nationale
geschenk Zilveren Huwelijksfeest is gevoegd, ter sprake
gekomen.
Om de doelstelling van deze jeugdcentra die „mogelijk
heden tot ontmoeting willen scheppen voor jongeren uit
de gehele Nederlandse samenleving" wat doorzichtiger te
maken is bügaand artikeltje geschreven. Als bronnen fun
geerden enerzijds een publikatie uit Maatschappijbelangen
„Ontmoeting als vormingsclcment", voorkomende in het
nummer van april; anderzijds een toelichting van mej. drs.
N. H. Voltelen, vlce-voorzitter van het stichtingsbestuur
Zilveren Jeugdcentra en directielid van het oecumenische
vormingscentrum Oud Poelgeest.
volkskerk laat de rui- een objectieve kerkgeschil
resonnantie van de klankbo- de™» leveren. En op dat puniHl,
dem. die alleen een kerkstaat wf bem onverkort volgenten
geven kan, volledig en onverkort Want bestaat er wel zoiets al,
oorkomt tegelijkertijd de „objectief!" Is met alles wat wjLde
verwording van zulk een schrijven hoe objectief wu ook aoh
p de berg" tot een werk willen gaan. toch altijd beu.,
■lke de Kerk Ln keken van uit ons eigen geziditsl""
punt? Steeds zullen onze eigeij
ervaringen, onze inzichten en ideal
len op de een of andere manie!
meeresonneren. Prof. Haitjema wl
dat resonneren niet zoveel mogel
lijk voorkomen, maar zegt als he"
ware: „Het moet meetrillen in dit
boek."
Maar wat de schrijver in he
bijzonder mee wi1 laten trillen i
iet zijn eigen inzicht, maar wa
hij heeft leren zien als de groty
lijn van Gods Woord. Kerkge
schiedenis, schrijft hij. is niet onzi
geschiedenis, „de Kerk is draagste!
het Woord Gods n|&f| f|
Evenzo vond een geprojec
teerd rollenspel, waarbij de
Friezen de Limburgers zouden
trachten te spelen en omge
keerd. geen doorgang omdat
men een Fries en een Limburgs
forum waaraan alle mogelijke
vragen konden worden gesteld
bij nader inzien veel leuker
vond. Wel door gingen een
krantendag: wederzijdse inter
views. op grote vellen papier
vastgelegd, voorgelezen en op
gehangen: sportactiviteiten: ex
cursies. Alles om elkaar op zo
ongedwongen mogelijke wijze
te leren kennen (èn waarde-
(Van een onzer
redacteuren)
De Zilveren Jeugdcen
tra de Hunneschans (thans
gereed) en het Zilveren
Schor (in aanbouw) willen
ontmoetingsplaatsen voor
de jeugd zijn tot meerder
wederzijds begrip en res
pect. Dit kan velen nogal
hoog-idealistisch en vaag
voorkomen. Vandaar dat
we hieronder, aan de hand
van de praktijk op de
Hunneschans zijn al de
nodige ontmoetingen ge
weest een poging willen
doen de doelstelling con
creter onder de aandacht
te brengen.
Grondwet in de jeugdcentra
is dat daar altijd totaal van
elkaar verschillende groepen
bijeen worden gebracht. Zoals
onlangs een groep van 20 be-
drijfsjongeren (de Sp.hinx.
Maastricht) uit Limburg en een
even grote groep bedrijfsjonge-
ren (Philips. Drachten) uit
Friesland. Twee groepen dus
van in meer dan één opzicht
verschillende geaardheid.
Tevoren werd met de betrok
ken jongeren zelf een voorlopig
programma opgesteld: zij bepa
len dus het programma, dat
overigens niet meer dan een
vrijblijvende richtlijn wil zijn.
Bijvoorbeeld: was er een ken
nismakingsavond „gepland",
deze ging bij nader inzien niet
door omdat de kennismaking
Acht,
Zilts
Schor, thans in aanbouw nabij
Arnemuiden-Veere, vlak bij het
Veerse Meer. Achter de vlag ziel
men hel liturgische centrum, dut
een piramidevormig dak draagt
ten teken dal ook hier dc onl
moeting tot stand komt.
Vrijblijvend
De jongelui „maken" derhal
ve zelf hun programma: zij
blijven daarin volkomen vrij.
Op deze wijze immers krijgen
de eigen interessen van de
aanwezigen kans breeduit aan
dc orde te komen, waardoor zij
zich temeer bij het gebeuren
betrokken gaan voelen en er
aldus dc mogelijkheid van een
ontmoeting langs natuurlijke
banen, een echte ontmoeting
dus. kan ontstaan.
Deze (noodzakelijk geachte
vrijblijvendheid in programme
ring komt uiteraard ook tot
uiting in de levensbeschouwe
lijke sector: indien de jongeren
behoefte blijken te hebben aan
een dagopening, een dagslui
ting. een discussie over de
religie, dan zal de leiding van
het jeugdcentrum de realisering
hiervan met alle mogelijke
middelen stimuleren. Het eerste
woord moet echter altijd van
de aanwezigen komen.
zangboeken. gebedenboeken,
voorhanden. In dit kader moet
men ook zien de in Het Zilve
ren Schor speciaal gecreëerde
ruimte, die liturgisch centrum
heet: een zeer sober, gesloten
vertrek voor elke soort dienst
of mis, met verplaatsbare ban-
Zoals men weet worden bo
ven alle ruimten in Het Zilve
ren Schor waar ontmoetingen
plaats vinden pyramidevormige
kappen geplaatst. Zo ook is dit
het geval met de liturgische
ruimte. Hieruit kan men ten
overvloede concluderen dat ook
aan het levensbeschouwelijke
essentiële waarde wordt ge
hecht en dat het vrijblijvende
in de programmering bepaald
niet moet worden uitgelegd in
de traditioneel-negatieve bete
kenis die het woord „vrijblij
vend" hééft.
Maar goed, na dit uitstapje:
hoe werd de ontmoeting tussen
onze jonge Friezen en Limbur
gers nu belééfd? Het eerste
contact leverde enige gereser
veerdheid bij de Limburgers,
maar een joviale kennismaking
der Friezen op. Tóch was er
sprake van een vlotte vermen
ging en met name de Friezen,
die onderweg naar het jeugd
centrum weinig verwachtingen
koesterden („ik ging net zo lief
terug") kregen er echt plezier
Opvallend was de Friese be
langstelling voor het verschil in
religie: de Limburgse groep
was overwegend katholiek en
praktizerend; de Friese groep
protestant met een niet-prakti-
zerende meerderheid. Volgens
het Limburgse forum maakt het
geen verschil als een protestant
in een r.k. omgeving werkt en
er heerste echte verwondering
bij het ontdekken dat in de
Limburgse groep ook enkele
protestanten aanwezig wa-
De vragen van de Friezen
gingen dieper in op „de alge
mene Limburgse levenshou
ding" met als achtergrond hei
carnaval, uitgaande van de,ge
dachte dat dit evenement stoelt
op r.k. beginselen. De vragen
der Limburgers bewogen zich
meer op het gebied van sport
en recreatie.
is draagstel
5 midden ij
in de werel
ingen."
Bij
nadere bespreking met
de Limburgse jongeren von
den zij de Friezen helemaal
niet stijf (ze kwamen naai
ons toe), betrouwbaar, stoer
(de grote ernst waarmee aan
bijv. krachtspelletjes werd
meegedaan), leergierig, zich
zeer gemakkelijk uitend
gul (iemand die krap bij kas1
was vond „zo maar" een
consumptie-voor-niets voor
zich, in plaats van dat hem er
formeel geld voor werd ge
geven) en aanvankelijk niet
zo behulpzaam.
Geon feestneuzen
Terwijl de Friese jongeren van
de Limburgers vonden dat zij
behulpzaam waren, serieuzer
dan verwacht was (toch niet
die carnavalfeestneuzen zoals
je ze oppervlakkig misschien
zou noemen), bijzonder sport-
mindcd en hun „geloof' wel
iswaar serieus opvattend
maar er ook graag en geducht
de draak mee plachten te
tenslotte de
„jaar contact-
teraf. Daaruit bleek dat er
Typerend
algemene vraag
achf
kon dan ook na afloop in alle
objectiviteit worden geconsta
teerd:
„Dat dc jongelui tijdens deze
ontmoeting een belangrijk stuk
vorming aan elkaar hebben be
leefd (gegeven). Een verant
woord resultaat derhalve dat
demonstreert welk een wijdver
takte betekenis aan de doelstel
ling van de stichting Zilveren
Jeugdcentra kan worden toege
kend."
Gezichtspunt
Het is dus een. wat hij noen) D
„perspectivische geschiedenis" ge di
worden, geschreven vanuit ee
bepaald gezichtspunt. Zo beschrij! je
hij de aanvallen op de idee van di
gereformeerde kerkstaat die val
'nnen en buiten de kerk kwamei Je
Zo beschrijft hij het reveil en d k:
doleantie. Zo beschrijft hij fipure) bl
als Kohlbrugge en Hoed'-nakei bi
Zo geeft hij een geheel eiga k,
belichting van tal van feiten di
oppervlakkig wel bij dc meesl
geïnteresseerden bekend zij».
En vanuit die visie beschrijft h
ook zijn bezwaren tegen de „oecu
menlsche hoogconjunctuur" van q
moment. Hij vreest een „deprecil
tie van het dogma, de leer, d B
„belijdenis". Hij is bang dat i w
hun „oecumenisch enthousiasme n<
■elen „het hele kerkbegrip va V
twijfelachtige waarde" achten. Hj lii
ziet het gevaar van verkerkelijkin ai
van de Wereldraad van Kerke bi
waardoor men „de zichtbaarhei w
der Kerk naar haar wezen maar I h<
te gretig op hr uitwendige orgl v<
nisatie betrekt en zodoende lal hi
samenvallen met voor-alle-monsei m
mogelijke tastbaarheid en telbaa| m
heid."
Vragen
Prof. dr. Haitjema schrijft vanu
een visie die waard is bestudeei k>
en overdacht tc worden. I
spreekt een zeker verlangen u d'
zijn boek naar het verleden, na Vl
1" 'iid van de kerkstaat. Mai gl
ongetwijfeld zullen velen dit bot
neerleggen met de gedachte: hetl b]
andere richting?
Hij schrijft zelf: „Neen, ik idej
useer de „gereformeerde ker)
?taat" niet. Ieder theocratiscj
cultuursynthese historisch t
empirisch uiterst gebrekkig t
draagt alle tekenen
aeid aan zich." Maar hij schri
aan het eind ook: „Het is ge
olie leus waarmede onze kerke
de ons oproept tot de strijd
,het reformatorisch karakter
ïtaat en volk". Maar moet
dergelijk leus, ideaal of gelo
niet onherroepelijk leiden tot
.machtspositie van de Kerk"?
■s dat niet juist altijd weer
grootste verzoeking voor de ke
gebleken? Het boek van pi
Haitjema roept in dat opzicht v<
•len uiteindelijk meer vragen
dan het beantwoordt. Maar d:
zijn we hem toch dankbaar voer.
De nieuwer»' '•■cdenis
Neerlands Kerk der Hervormin
van gereformeerde kerkstaat
Christus-belijdende volksker
door prof. dr. Th. J. Haitjerr
Uitgave Boekencentrum
Gravenhagc. (Prijs II
blz.)
