Keten van HELDENDADEN
MILITAIRE
WILLEMS-ORDE
ZONDAGSBLAD
Nieuwe L ei else Couiramt
een gouden draad door de historie
van land en volk
Jos Gemmeke, de enige
vrouw uit het verzet,
die Ridder MWO werd
Honderdvijftig jaar
ZATERDAG 24 APRIL 1965
Els van Dalen had haar plaats
ingenomen bij het springgat en
tuurde in de duisternis naar de
lichtsignalen, die in de buurt
van Nieuwkoop zouden worden
afgegeven, ten teken dat zij
daar het vliegtuig moest verla
ten. Maar anderhalf uur reeds
had de bommenwerper cirkels
gedraaid en nog waren er geen
lichtsignalen gezien. De piloot
wilde terugkeren, omdat hij het
niet verantwoord achtte met
een aangeschoten machine lan
ger te zoeken. Het was Els van
Dalen of haar hart bleef stil
staan. Zij wist, dat ergens men
sen op haar stonden te wachten,
mensen die haar nodig hadden
èn de wapens. Asjeblieft,
smeekte ze de piloot, probeer
het nog een keer.
De piloot liet zich vermur
wen. Nog eenmaal duwde hij de
neus van de bommenwerper om
laag en toen ineens, ja, daar
zagen ze de rode en groene
lichten. Ze waren waar ze
moesten zijn. De piloot riep:
.Go" en Els van Dalen sprong.
Ze sprong in het duister van de
nacht. Maar ze was op een veel
te geringe hoogte gesprongen.
De parachute kreeg geen kans
meer haar vaart af te remmen.
Met een zware smak viel ze in
een weiland op naar rug. Haar
parachute kon ze niet loskrij
gen. Hij werd een speelbal van
de wind. die hem greep en haar
meesleurde. Ze bleef liggen in
een sloot, en zo vonden de
verzetsmannen haar. Ze had
haar rug ernstig bezeerd, maar
ze klaagde niet. Het kroos van
de sloot zat in haar kletsnatte
haren. Maar ze hielp de ver
zetsmannen met het in trucks
laden van de zware containers
met materiaal, waarop in Hol
land werd gewacht.
Ze verkleedde zich bij een
boer en toen reden ze dwars
door Duitse controleposten naar
Den Haag. En tot het eind van
de oorlog ging ze door met het
werk, dat ze was begonnen
omdat ze niet had kunnen ver
kroppen. dat haar land doo
vreemden was overvallen.
er blijk van gaven het leven
veil te hebben voor koning (in)
en vaderland.
Sinds koning Willem I in 1815
de ridderorde instelde, zijn er
in totaal 6200 Ridders in de vier
klassen waaruit de Orde bestaat
benoemd, te weten: 51 Groot
kruisen, 84 Kommandeurs. 392
Ridders derde klasse en 5673
Ridders vierde klasse.
In ons land wonen vandaag
de dag nog 95 Ridders in de
Militaire Willems-Orde en twee
van hen zullen op 1 mei te
Amsterdam worden gehuldigd,
omdat zij dan de dag herdenken
waarop zij vijftig jaar geleden
tot Ridder werden geslagen. Het
zijn J. V. Romijn en P. J.
Looyer.
Overal
De Militaire Willems-Orde is
overal ter wereld door Neder
landers verdiend. De onder
scheiding werd verleend na
hardnekkige gevechten in Atjeh
en op Lombok, zij is uitgereikt
voor daden van moed, beleid en
trouw betoond op de slagvelden
in Europa en in het Verre
Oosten tijdens de Tweede We
reldoorlog en tijdens de politio
nele acties in Indonesië en de
strijd in Korea daarna. Zij is,
ook postuum, uitgereikt aan
officieren, onderofficieren, kor
poraals en soldaten van iee-.
land-, en luchtmacht en aan
burgers, die zich in het verzet
bijzonder moedig hebben gedra
gen.
In enkele zinnen soms maar
staan in de Ridderregisters de
roemruchte daden opgetekend.
Men leest, dat de Europese
ziekenoppasser J. H. Geelen op
7 augustus 1882 tijdens de ge
vechten bij Tjot Rang (Atjeh)
een zo zeldzame mate van moed
en zelfopoffering ten toon sprei
dde, dat hij telegrafisch door
Ziin Majesteit de Koning tot
Ridder in de Militaire Willems-
Orde werd benoemd.
Gedurende het zeer hevige
en op korte afstand gevoerde
gevecht al zijne krachten aan
de verzorging der gewonden
wijdende, bekwam deze militair
een schotwond in den arm, doch
na zich voorlopig verbonden te
hebben, bleef hij zijne taak met
de meeste toewijding volbren
gen; ook nadat hij ten tweeden
male door een kogel, ditmaal in
arm en rug, getroffen was. Eerst
nadat hem op den terugtocht
naar Toengkoep het ongeluk
trof door beide benen geschoten
te worden, staakte deze brave
militair zijn dienst en liet hij
lems-Orde der vierde klasse werd
benoemd, omdat hij op 10 mei 1940
bij Wateringen, geheel alleen en
slechts bewapend met een karabijn
drie Duitsers uit een klein geland
vliegtuig gevangen nam en daarna
twaalf goed bewapende Duitsers
uit een transportvliegtuig tot over
gave dwong. En in de nacht van 11
op 12 mei, ingedeeld bij een groep
onder een officier, droeg hij „op
uiterst stoutmoedige wijze en in
feite de leiding van de groep
nemende, bij tot het zuiveren van
aanvankelijk door de vijand bezet
te huizenblokken, waarbij hij van
dak tot dak springend de overige
manschappen van zijn groep tot
voorwaarts gaan aanmoeidigde".
Op 12 mei werd Clasener op het
gevechtsveld bevorderd tot dienst
plichtig sergeant.
En te Voorburg verwierf de
reserve tweede luitenant de cava
lerie G. J. L. Maduro het Ridder
kruis vierde klasse van de Militai-
re-Willems-Orde, bij de bestor
ming van de villa Dorrepaal. Lui
tenant Maduro, naamgever van
Madurodam. verloor het leven in
de bezetting, toen hij gevangen zat
'm een Duits concentratiekamp.
Eindeloos
Eindeloos lijkt het aantal blad
zijden van de Ridderregisters,
waarop de namen van die duizen
den dapperen staan geschreven.
Men leest de naam van de kapitein
der Mariniers Willem Schuiling,
die wero onderscheiden met het
Ridderkruis der v i rde klasse voor
zijn grote moed en bijzonder be
leid als compagnies-commandant
bij het zuiveren van en het stand
houden op de Boompjes te Rotter
dam. Willem Schuiling moest de
onderscheiding helaas postuum
gorden verleend. Hij overleed
schuilplaatsen te
verlaten. Hij
plaatste toen een
witte lap op de
borstwering. Op
dat moment kwam
Toelen als ordon
nans met het bevel,
dat onder geen
voorwaarde de te
rugtocht mocht
worden aanvaard.
Hij verwijderde
daarop de witte
lap. Toen hij terug
keerde naar zijn
compagniescom
mandant werd hij
beschoten en raak
te hij gewond.
Postuum werd
de Militaire Wil
lems-Orde der vier
klasse verleend aan
de reserve tweede
luitenant-waarne
mer B. Swager-
man. De mutatie
in het Ridderregis-
ter vermeldt, dat
hij op 10 mei 1940
in een onbescherm
de bommenwerper
naar Ockenburg
vloog om dit vlieg
veld te bombarde
ren. Op de terug- - -
reis werd het toe-
stel door Duitse ja-
gers boven zee ter -
hoogte van Katwijk jplëfe
neergeschoten. Van
de vijf inzittenden
ontkwam alleen
Swagerman aan de
dood. Hij daalde
met zijn parachute op zee. wist
zich van zijn valscherm te ontdoen
en vervolgens vijfhonderd meter in
zijn zware vliegeruniform naar de
wal te zwemmen, waar hij zich bij
de vechtende troepen aansloot.
Maar 's avonds meldde hij zich op
Schiphol. De volgende dagen nam
hij weer deel aan verscheidene
vluchten. Hij sneuvelde op 13 mei
met de gehele bemanning, toen de
laatste bommenwerper na een
vlucht naar de Moerdijkbrug bij
Ridderkerk werd neergeschoten
Swagerman had deze vlucht niet
hoeven te maken. Hij nam geheel
vrijwillig de plaats in
moedig gedrggen
Alleen
u-Brandenburg.
Op de morgen van 12 mei, bij de
gevechten op de Grebbeberg, wist
de dienstplichtig soldaat J. F. C.
Toelen stellingen, die waren verla
ten weer te doen bezetten. Hij was
ordonnans van zijn compagnies
commandant. die hij met raad en
daad terzijde stond en hij trad op
met gezag als dat nodig was. Later
op de dag, toen de opstellingen bij
het Hoornwerk stormrijp waren
geschoten, er gebrek aan munitie
was en de mitrailleurs buiten
gevecht waren gesteld, kon een
van de sectiecommandanten zijn
soldaten niet meer bewegen de
IS aam
Haar naam staat opgetekend
in de Ridderregisters, die be
waard worden op de Kanselarij
der Nederlandse Orden te Den
Haag. Hij staat vermeld bij de
namen van duizenden anderen,
die in de loop van de honderd
vijftig jaar hebben uitgeblonken
door heldenmoed. Een zeer lan
ge reeks namen van mensen, die
in tijden van gevaar nooit aan
zichzelf hebben gedacht, doch
Namen, namen, namen. De
luitenant-ter-zee der eerste
klasse A. J. Bussemaker, com
mandant van de 016, voer in de
nacht van 11 op 12 december
1941 langs de noordoostkust van
Malakka. Nabij Soengei Patani
ontdekte hij een aantal Japanse
transportschepen. Boven water
varende ging hij tot de aanval
over. Hij aanvaardde daarbij
groot risico, want zijn actie
bracht hem in ondiep water, en
in geval hij ontijdig zou worden
ontdekt waren zijn kansen op
ontsnapping gering. Doch alles
verliep naar wens. Vier Japan-se
troepentransportschepen wer
den achtereenvolgens met torpe
do's tot zinken gebracht.
Hare Majesteit koningin Wilhel-
mina bepaalde, dat de naam van
de luitenant-ter-zee Bussemaker
zou worden bijgeschreven in het
register van de Militaire Willems
Orde als Ridder der vierde klasse.
En op 23 december 1941 wist de
luitenan"-ter-zee der eerste klasse
C. A. J. van Well Groeneveld als
commandant van K14 een 40.000
ton aan Japanse scheepsruimte te
vernietigen door een meesterlijke
aanval op een sterk beschermd
Japans konvooi, dat op weg was
naar Kuching aan de noordwest
kust van Borneo. Om nog voor het
invallen van de duisternis contact
met het konvooi te kunnen maken
moest hij met uiterste snelheid aan
de oppervlakte blijven varen
Even voor de duisternis inviel
kreeg de K14 he- konvooi in zicht
Het bestond uit drie transport
schepen. een tanker en drie oor
logsschepen. In sluipvaart ging de
onderzeeboot op de vijand af Het
water was ter p.'aatse slechts 12
meter diep en de K14 kroop dus
praktisch over de grond. In weer
wil van de tientallen dieptebom
men, die de Japanse oorlogssche
pen, onmiddellijk na de eerste
torpedo-aanval van de K14, wild
in zee smeten en het Nederlandse
Honderdvijftig jaar geleden, op 30
april 1815. stelde koning Willem 1
de Militaire W'l lems-Orde in.
„strekkende tot belooning van uit
stekende daden van moed, beleid
en trouw, bedreven door diegenen,
welke, zoo ter zee als te lande, in
welke betrekking ook, en zonder
onderscheid van stand of rang, Ons
en het Vaderland dienen. Deze
Orde zal echter in bijzondere ge
vallen ook kunnen worden gegeven
aan vreemde militairen, niet in
Nederlandschen dienst zijnde".
De onderscheiding, de hoogste mili
taire dapperheidsonderscheiding
die ons land kent, bestaat uit vier
klassen: Ridders der eerste klasse,
genaamd Grootkruisen, Ridders
der tweede klasse, genaamd Kom
mandeurs en de Ridders der derde
en der vierde klasse.
Het grootmeesterschap van de orde
is onafscheidelijk verbonden aan
de Kroon der Nederlanden. Dit
betekent, dat Koningin Juliana
Grootmeesteresse is. Haar eerste
daad na haar kroning tot Koningin
der Nederlanden was, zoals be
kend, het verlenen van het Groot
kruis aan haar moeder, prinses
Wilhelmina.
Het versiersel van de Militaire Wil
lems-Orde bestaat uit een wit
geëmailleerd kruis met acht gou
den geparelde punten. De armen
van het kruis vermelden de woor
den: Voor Moed, Beleid, Trouw.
Over het geheel ligt het Bourgon
dische kruis, bestaande uit groene
laurierstokken, saamverbonden
door „de gouden vuurslag, op de
tegenzijde vervangen door een
blauw geëmailleerd medaillon,
waarop in het midden van een
lauwerkrans de letter W„ alles
gedekt door een gouden koninklij
ke kroon. Het lint is oranje met
smalle donker-blauwe strepen.
Tot de buitenlanders, die in de loop
van de honderdvijftig jaar met het
Ridderkruis der Militaire Willems-
Orde werden onderscheiden beho
ren de hertog van Wellington, Sir
Winston Churchill en president
Franklin D. Roosevelt, en voorts
tal van vorsten.
Bij het ontvangen van de decoratie
leggen de Ridders in handen van
hem, die de onderscheiding uit
reikt, de volgende eed af:
„Ik beloof en zweer mij als een
getrouw en wakker Ridder te zul
len gedragen, mijn leven altoos te
zullen veil hebben voor Koning
(in) en Vaderland, en door al mijn
vermogen mij steeds trachten
waardig te maken de onderschei
ding mij door de Koning(in) toe
gestaan. Zo waarlijk helpe mij
God Almachtig".
Het honderdvijftigjarig bestaan van
de Militaire Willems-Orde wordt
op 29 en 30 april en op 1 mei
feestelijk gevierd. Op 29 april
biedt de regering de Ridders in de
Ridderzaal een koffiemaaltijd aan,
koningin Juliana houdt een ont
vangst in Huis ten Bosch van alle
Ridders met hun echtgenoten en
de directe nabestaanden van
posthuum gedecoreerde Ridders.
Voorts is er een défilé van deta
chementen van de drie krijg's-
machtonderdelen op het Haagse
Lange Voorhout, een kranslegging
bij het Nationale Monument op de
Dam te Amsterdam en een bijeen
komst in Krasnapolsky te Amster
dam, waar de Ridders J. V. Romijn
en P. J. Looyer die in 1915 in de
Orde werden opgenomen, worden
gehuldigd.
(Van een onzer redacteuren)
„Zij heeft belangrijke dien-
iten bewezen aan de gealli-
lerde oorlogvoering en de Ne
derlandse regering. Deze on-
ianks haar jeugd in het on-
lergrondse verzet reeds in de
■Jaren 1942 en 1943 ervaren en
mm,beproefde vrouw heeft als
tontactagente verscheidene
nalen het transport van zen-
Iers en van andere uit Enge-
r* and ontvangen materialen,
iet daaraan verbonden le
vensgevaar ten spijt, bijzon-
Ier kundig en moedig ver-
torgd. In het bijzonder heeft
rij in de tweede helft van ok
tober 1944 met groot levens
gevaar zich per rijwiel van
lezet gebied met zeer belang-
ijke microfilms, bestemd
-,oor het Bureau Bijzondere
eidilDpdrachten te Londen, door
•ntrcle
bi
vijandelijke linies heen
\aar Brussel begeven, bij
elke tocht zij bij de brug bij
'eusden en vervolgens nabij
onder zwaar gealli-
terd en Duits vuur geraakte.
Na van Brussel naar Enge
land te zijn doorgezonden en
ia daar als zelfstandige agen-
!e v<an het Bureau Bijzondere
Opdrachten te zijn opgeleid,
s zij begin maart 1945 met
ten geheime opdracht in be
let Nederland geparachu-
Ieerd en is zij, niettegenstaan-
ie een bij het landen opgelo
ken vrij belangrijk lichame
lijk letsel, onmiddellijk na de
landing behulpzaam geweest
ig' !>tj het vervoer, der tegelijk
<net haar afgeworpen wa-
ge penen".
Om die reden werd Jos Gem-
Ineke de hoogste militaire dap-
[ETE^erheidsonderscheiding ver
leend, die ons land kent: Ridder
DTjn de Militaire Willems-Orde
8er vierde klasse. Vijf jaar na
;#j>et einde van de oorlog werd
irijd AJÜ door koningin Juliana tot
Ridder geslagen, als enige
trouw uit het verzet en na
l*n' firinses Wilhelmina ook als eni-
nanti vr0UW( ^je 00jj deze onder-
jcheiding heeft gekregen.
Zij was nauwelijks achttien
lar toen zij als Els van
jj, balen met het verzetswerk
%egon. En ze moet dit van
:onde af aan wel voortreffelijk
lebben gedaan, want steeds
rioeilijker werden de opdrach-
die haar werden toever-
rouwd. Toen zij in het late
lajaar van 1944 te Londen arri
veerde werd haar gevraagd of
:ij geheim agente wilde worden
:ei ja, hoewel ze wist dat ze
agente per parachute zou
torden gedropt en 75 procent
de gedropte agenten door
Duitsers was gevangen geno-
nen en het leven had verloren.
Asjeblieft
een stormachtige en ijs-
coude nacht in maart 1945 klom
i oude Britse bommen
werper. die boordevol was ge
touwd met vierentwintig lange
xmtainers met wapens, munitie
explosieven. Nederland lag
>nder een laag, dik wolkendek
)e piloot cirkelde rond boven
iet inktzwarte land, terwijl de
tog els van het Duitse afweerge-
oorlogsschip deden schudden en
trillen, wist de bemanning drie
Japanners tot zirken te brengen.
Luitenant Van Well Groeneveld
werd later onderscheiden met het
Ridderkruis vierde klasse der Mili
taire Willems-Orde. Helaas pos
tuum. want enkele dagen na zijn
terugkeer in Soerabaja verloor hij
het leven bij het demonteren van
Waalbrug
De naam Jan van Hoof, opgete
kend in de Ridderregisters zal
blijven herinneren aan de moedige
daad van een 22-jarige Nijmeegse
jongeman, die in het najaar van
1944. toen de oorlog naar zijn
einde holde, de Waalbrug voor de
geallieerden redde door met grote
koelbloedigheid de springladingen
pnklaar te maken. Een dag later
werd hij door Duitsers gewoon
vermoord. Een terrorist, zeiden ze
tegen eikaar. en zij schoten hem
dood. terwijl hij met de rug naar
hen toestond.
Maar koningin Wilhelmina
schreef later aan zijn ouders in de
brief, waarin zij hun meedeelde,
dat Jan van Hoof postuum was
benoemd tot Ridder in de Militaire
Willems-Orde:
„Geest en karakter van uw
zoon Jan konden de ondraaglij
ke last van onrecht en Duitse
dwinglandij niet langer dulden.
Zijn verzet groeide met de dag
en vond zijn hoogtepunt bij de
bevrijding van ons vaderland,
toen hij op 18 september 1944
door zijn heldhaftig optreden de
Waalbrug redde"
Honderdvijftig jaar Mili
taire Willems-Orde hon
derdvijftig jaar grote daden
van moed, beleid en trouw,
een keten van heldendaden,
die als een gouden draad
door de geschiedenis van ons
volk loopt
Literatuur:
A. S. H. Booms. Xeerlands krijgs
roem in Insulinde
J. J. C. P Wilson. Vijf oorlog*-
A. C. van Beers, Periscoop op!
Dick Hendrikse. De dag waar
op m(jn vader huilde
