Oudewaters
heksen
komen
at
ZATERDAG 17 APRIL 1965
(Van een onzer redacteuren)
Remonstrantse
letters op de nieuwe deur van het iets schuin
is aan de Markt te Oudewater, waarin in 1560
Jacob Hermanszoon, beter bekend als
zeventiende
weinu, aaT is juist. Maar er
irroegste tijd van haar zever
wn het verleden grondig uit
i Maar ondanks dit verlies i
'iroont, is Oudewater nu on
terug te vinden uit de
heeft de meeste sporen
alle
i des lands'
^■^EAROOM" staat er in re
I vooroverhellende, zeventic
f de theoloog en stichter de
Arminius, werd geboren,
t Kan dat niet? Kan iemand uit 1560 niet
^/elnu, dat is juist. Maar er is daar in Oudewater maar weinig meer
oegste tijd van haar zevenhonderdjarig bestaan. De tand des tijds
itgewist.
het feit, dat er slechts één Arminiaan meer binnen de
haar schoonheid wellicht nog even belangrijk, als het vroeger
lom haar handel was. Als het stadje van 3 tot I I september zijn verjaardag viert, zal het dat
^■Jiatste goed laten merken En dat er „tearoom" op de deur van het Arminiushuis staat, is
het bewijs van, dat het historische mes bovendien aan twee kanten snijdt
De Oudewatersen (zoals de 70-jarige onbezoldigde stadsarchivaris A. W. den Boer de inge-
letenen noemt) maar volgens burgemeester H. J. M. Bosma zijn het Oudewatemaars
glL.met de klemtoon op de n" zijn er zich ter dege van bewust dat ze in een bijzonder stadje
Vonen. De middenstanders begrepen best, dat hun zakelijke belangen schuil moesten gaan
achter antieke puien en gevels. ,,Dat trekt bekijks", zei een van hen. En een ander liet onlangs
fels naam van de plaats, waar zijn jongste spruit was geboren, op het kaartje vermelden: ,,Blij-
Ittrk" (van de televisie). Want ook dat is Oudewater.
1 Maar de exclusiviteit komt wel heel duidelijk tot uiting, nu besloten is dat het hoofdkwar
tier" van grappenmakers-in-het-groot, The Ancient Order of Brother John, hier zal worden
bevestigd.
De voorzitter van deze exquise club, waar van slechts vijftig leden uit de hele wereld lid
]ijkjin' 's ^eer S'es Numann, een 245 pond wegende (zoals de historische heksenwaag van
Dudewater uitwees) directeur van ,,een bekende gloeilampenfabriek in het
Joop Geesink („vriend van de voorzitter") zal een „standbeeldje" van zijn
2 flat in Oudewater plaatsen.
Maar goed: het
twerfegon bij Armi-
ius. Of eigenlijk
egint het na-
laan lurl*J'k n°2 eer'
er.
Oud-gemeente-
icretaris A. W.
Boer weet
aar alles van te
ertellen. Hij
eeft zich zijn
v ele leven bezig
ehouden met de
estudering van
ludewaters ge-
chiedenis en
eeft daarbij mar
ante aspecten
ntdekt. Zijn ge-
egen kénnis van
historie resul-
riendschap met
erschillende
^aanstaande
iren. Binnen-
t verschijnt
i zijn hand
ivendien een dik
ad. Voorts is de
Den Boer
oorzitter van de
laatselijke VVV.
De oudste nog
staande herin-
enng aan het
erleden van Ou-
•water is de her-
irmde kerk. Zo-
Zo zal Oudewater er in september
uitzien. De hele bevolking gaat ter
gelegenheid van het zevenhonderd-
jnirg beslaan in historische kledij.
Zelfs de bakker en de melkboer
zullen „in passende kleding" hun
boodschappen bezorgen. Deze op-
487
w
s die
zij afkomstig uit de
iertiende eeuw. Op het ogen-
ik wordt de kerk fraai geres-
ureerd. Vanaf grcte afstand
rent het bouwwerk boven het
ndschap uit. De kerk staat
liswaar wat aan de rand van
stad, maar dat komt doordat
bebouwing zich in een andere
chting heeft ontwikkeld.
Bij het opbreken van de vloe-
n in de kerk heeft men ont-
•kt. dat er omstreeks elfhon-
!rd al een Romaans kerkje
•ft gestaan.
Zoals elke stad die zich res
ideerde, heeft Oudewater ook
1 gehad. In 1321 kreeg men
larvoor toestemming van graaf
ïllem III („De Goede"). In de
mooie verlichting die
aanbrengen, beter uit.)
Lombaardhuizen
wil gevels afkomstig. Maar inmiddels
had Oudewater zijn machtspositie
verloren. Hoogtepunten in de ge
schiedenis deden zich vrijwel niet
meer voor. Het thans 4398 inwo
ners- en 224 hectares .tellende
stadje weerspiegelt gelukkig nog
overal de roem van weleer
Het Haventje, dat door de stad
loopt, wordt voortdurend „bege
leid" door gevelwanden. hetgeen
een pittoreske aanblik biedt. De
middeleeuwse sfeer proeft men
overal. Het in 1588 gebouwde
stadhuis (dat in werkelijkheid
nooit op stelten staat) draagt een
inmiddels weer bewoond ooie
vaarsnest
Twee panden, die een speciale
toelichting verdienen, zijn het Ar
miniushuis en de Heksenwaag.
Heeds eerder hebben de inwoners i an Oudewater zich in klederdracht gestoken, namelijk toen het enige jare
geleden .175 jaar geleden tias dat het stadje door de Spanjaarden uerd verwoest.
yjiiiiiiii;i;iii>i::iiiiiiiimiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiy|
Stad in
september
700 iaar
tTiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiï?
Een duidelijk bewijs van
Oudewaters belangrijkheid in
vroeger eeuwen, is de aanwe
zigheid van zogenaamde Lom
baardhuizen, die er al in 1319
waren. Lombaardhuizen waren
een soort geldwisselkantoren.
Hieruit heeft zich later het
bankwezen ontwikkeld. De
voorname positie van de stad
werd vooral aangetast, -doordat
de langsstromende IJssel als
verkeersverbinding van minder
betekenis werd. Andere voor
zieningen zijn daar niet voor in
de plaats gekomen.
Bovendien kwam Oudewater
meermalen bloot te staan aan
hevige twisten tussen de bisschop
pen van Utrecht en de graven van
Holland. Als grensplaats heeft het
stadje trouwens altijd een veelom
streden karakter gehad. Zelfs nu
nog. Zoals bekend, is het de
bedoeling Oudewater, dat nu nog
bij Zuid Holland behoort, binnen
kort -weer aan Utrecht „over te
doen".
De grootste ramp trof Oudewa
ter wel in 1575. toen een groot
Spaans leger onder bevel van
Gillis van Barlaimont het beleg om
de stad sloeg. Na een maand van
tegenstand werd de stad ingeno
men en helemaal in brand gesto
ken. Behalve de kerk ging bijna
alles verloren. Vele inwoners von
den de dood.
Gevels
ivenliende eeuw zijn de
[eer gesloopt. Alleen de stads
recht bestaat nog.
Op welke datum Oudewater
jrecies stad is geworden, staat
- ^et helemaal vast. In de (be-
bemde) kronieken van Heda
laat 12 juli 1265 vermeld. An-
pre geschriften spreken van
&57 en 1259- De heer Den Boer
een lange briefwisseling
pvoerd met oudheidkundigen
H'er dit onderwerp, maar men
er niet uitgekomen. Daarom
Heda maar aangehouden,
bat de feesten pas in septem-
iT~l )er worden gehouden, heeft als
'-""■rden, dat het dan 's avonds al
fat donker is: dan komt de
kwam aanvankelijk
van de grond. Bovendien
de Fransen Oudewater
keer. In de zeventiende
eeuw werd de restaura-
langepakt. Uit die perio-
vooral de vele. fraaie
OUDEWATER
Historisch be
zien kan „Hol
land" van de
komende grens
wijzigingsplan
nen met Utrecht
een aardig duit
je beter worden.
De 70-jarige
amateur-histori
cus A. W. den
Boer is er name
lijk achter ge
komen dat in
1280 de toenma
lige elect Jan
van Nassau van
Utrecht (een
niet door de
paus gewijde
geestelijke) Ou
dewater
geveer 660 pon
den (dat is om
gerekend onge
veer vierduizend gulden) heeft toegewe- wellicht nog is te vorderen. De waarde
zen aan graaf Floris van Holland. Dat vermindering van het geld in acht geno-
geld is echter nooit terugbetaald. De heer
D uf, j 7 ji ii j r- men en met de rente over die kleine ze-
Den Boer heeft er de Zuidhollandse Com
missaris der Koningin inmiddels op at- vennonderd jaren is die vierduizend gul
tent gemaakt, dat het geleende geld bij den uitgedijd tot een bedrag van ettelijke
de toewijzing van Oudewater aan Utrecht miljoenen guldens
Hollands slaatje
ezoldigd stadsarchivaris A. ff
r van Oudewater kent de gesel
als zijn broekzak. Arminiu
tegenwoordig niet slecht dot
de preekstoel" zegt hij.
1601, het jaar waarin de restaura
tie van het voorgedeelte in de
Hollandse renaissancestijl plaats
had
In 1963 is een twee jaar durende
restauratie klaar gekomen. De ge
hele achtergevel werd herbouwd
en in de oude stijl teruggebracht,
de trappentoren onderging eenzelf
de lot. Van binnen werden de
plafonds weer voorzien van zoge
naamde „moer" en „kinderbal
ken". terwijl het zelfs mogelijk
bleek de vroeger aanwezige conso
les met leeuwenmaskers weder
onder de moerbinten aan te bren
gen. Tussen de beide ramen van
de eerste verdieping heeft het
zandstenen beeldje „De Fortuyn"
dat wordt toegeschreven aan de
bouwmeester Hendrick de Keyser
en in het Rijksmuseum te Amster
dam werd bewaard, weer een
plaats gekregen. En dan is er
natuurlijk nog de wetenschap dat
de veelomstreden Arminius hier
werd geboren.
Conflict en
i Oudewater loopt, proeft men de middeleeuwse sfeer, hen der meest markante punten in de stud is de Markt. De jot
tools die vroeger tins en rechts zoals hg nu is. De inzet is het stadswapen.
Volgens oud-secretaris Den
Boer is de theoloog zelf geen
„vechtersbaas" geweest. Zijn
volgelingen waren het, die de
strijd maakten. Ook in Oudewa
ter laaiden de conflicten hoog
op. Inmiddels is de invloed van
Arminius in zijn geboortestad
dus ook al geslonken. Op het
ogenblik is de bevolking onge
veer half-om-half protestant en
katholiek.
Overigens verhult de heer Den
Boer. die gereformeerd is. niet,
veel respect te hebben voor de
theorieën van Arminius. „Ik maak
mij zelfs sterk" zegt hij. „dat als
die man in deze tijd in een
gereformeerde kerk zou preken
men nieteens zou merken, dat hij
er andere ideeën op na hield."
Heksenwaag
Vlak naast het Arminiushuis
staat een ander veelomstreden
pand, namelijk de Heksenwaag,
wellicht het bekendste waagge
bouw in Nederland. Het is een
tastbare herinnering aan de tij
den, toen men nog aan heksen
vervolging deed.
Het wegen van (magere)
vrouwen, die van hekserij en
zwarte kunst werden beschul
digd. was niet zomaar een be
vlieging. Eeuwenlang trokken
deze vrouwen naar Oudewater,
omdat de weegschaal daar juist
de reputatie genoot, het meest
betrouwbaar te zijn. Zelfs uit
Duitsland werden de vrouwen
hier naar toe gebracht.
Bovendien kreeg ieder, die
gewogen werd. een door het
stadsbestuur ondertekend certi
ficaat.
Volgens de heer Den Boer is er
in Oudewater nooit een vrouw te
licht bevonden. De Heksenwaag is
nu ingericht als een soort museum
met talrijke bezienswaardigheden.
Ook kan men zich *r weer laten
U ziet. er is niets nieuws onder
de zon. Het belang, dat Oudewater
eens was toebedeeld, keert lang
zaam maar zeker terug.
Het heeft zich slechts aan de
g ewijzigde tijdsomstandigheden
aangepast.
