Ds. Bonhoeffer stierf
duidelijke visie
met
Groninger verzet
tegen catechismus
ZIEKENHUISPREDIKANT
HEEFT HULP VAN
PATIËNTEN NODIG
GEEi
LEVEN
sssj&rs! sjtjms
geslacht
VanVollenhoven
Pieter „gewone burger1
of „patriciërszoon11
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 13 MAART 1965
(Van een onzer redacteuren)
Op de morgen van die
bewuste dag, zo tussen 5 en 6
uur werden de gevangenen,
onder wie admiraal Canaris.
generaal Oster, generaal Tho
mas en rijksrechter Sack uit
de cellen gehaald en werden
de vonnissen van het Kriegs-
gericht voorgelezen. Door de
halfgeopende deur van een
kamer in de barakkenafde-
ling zag ik voordat hij de ge
vangeniskleding had afge
daan ds. Bonhoeffer ge
knield in een innig gebed met
zijn Herrgott. Het gebed van
deze buitengewoon sympa
thieke man was zo vol over
gave en vertrouwen op een
vast en zekere verhoring, dat
het mij ten diepste heeft ont
roerd. Ook op de gerichts-
plaats zelf deed hij nog een
kort gebed en toen besteeg
hij de trap naar de galg, moe
dig en vol rust. De dood volg
de binnen enkele seconden.
Ik heb in mijn bijna 50-jarige
artspraktijk bijna nooit ie
mand zo vol vertrouwen op
God zien sterven
gevaar liep door hem „bekeerd" te
worden. Door een behendige ver
deel- en heerspolitiek had de
regering de Bekennende Kirche tot
een steeds kleiner territoir weten
terug te dringen en bij het uitbre
ken van de oorlog was zij als het
ware tot de catacomben terugge
drongen. Toen kwam de oorlog en
nog maar weinigen konden weer
stand bieden aan de propaganda.
Velen capituleerden voor de kreet:
Het Duitse vaderland is in gevaar!
En welke principiële bezwaren
men ook tegen Hitier mocht heb
ben, velen waren geneigd deze
principiële strijd tijdelijk op te
geven om eerst te helpen de
oorlog te winnen. Duizenden Duit
se predikanten, ook van de Beken-
Dit schreef dokter H. Fischer- nende Kirche hebben als soldaat
Hullstrung, de kampdokter
het concentratiekamp Flossen-
burg over het levenseinde
hun plicht gedaan. De gewetens
conflicten. die dit voor velen mee
bracht zijn onvoorstelbaar
die daar
Dietrich Bonhoeffe
op maandagmorgen 9 april 1945 heen.
tussen vijf en zes uur de dood
door de strop onderging.
De dienstknecht is niet meer
der dan de Heer. Zo rondom de
Goede Vrijdag moet men daar-
i denken. De Heer onderging
JN de Groninger
Kerkbode wordt
verteld, 'dat het
niet eenvoudig is
geweest, om in
deze provincie de
catechismuspreek
op zondagmiddag
ingevoerd te krij
gen. Hoewel de
provinciale syno
de in 1612 het be
sluit daartoe nam
duurde het nog
tot 1621, dat de
invoering met behulp van de
overheid kon worden doorgezet.
Volk of geen volk, op 11 novem
ber 1621 moest in alle kerken
begonnen worden met de ver
klaring van Zondag 1.
De opkomst was allerdroevigst,
zoals blijkt uit een rapport van
oktober 1622 in de classis Lopper-
sum. Het resultaat (toen men dus
uit zijn op eigen zieleheil (dat zal
hun bovendien toegeworpen wor
den): zij mogen geen genoegen
nemen met het „geestelijke" «zoals
men maar al te graag doet, om de
wereld aan de profane politici
over te laten. van hieruit laat
zich zijn houding in de oorlog
verklaren, die allerminst „geeste
lijk" was); zij mogen de „religie"
met overlaten aan de religieus-
aangelegden, want het evangelie is
een woord tot alle mensen: zij
mogen hun leer niet omzetten in
een wereldbeschouwing, in meta
fysica, want het Evangelie is er
niet om de wereld te verklaren: zij
mogen de „religie" niet gebruiken
als een apotheek om er pijnstillen-
Spsl de middeltjes uit te halen; zij
|§m mogen de zonde niet toedekken
g met liefelijke toespraken en zoet
houdertjes. Christenen mogen al
leen naast Jezus gaan staan in zijn
lijden. Doen zij dit, dan komen zij
tot de verrassende ontdekking, dat
de schijnbaar zo sterke mondige
wereld ineens de oren spitst, want
die Evangelie is nieuw. Dat is wat
anders dan die oude, afgezaagde
„religie", waarop men uit ten
treure reeds is uitgekeken.
i jaar bezig was)
1 In Garmerwolde had de pastor
willen beginnen: hij heeft het
driemaal laten aankondigen,
maar er is geen mens gekomen.
o Die van Westeremden heeft
drie maal voor twee mensen
gepreekt en is toen maar op
gehouden.
3 In Garreisweer is verschillen-
de keren gepreekt, maar
heeft men toen eindelijk móe
ten ophouden wegens gebrek
aan toehoorders
In Bierum is men ook begon-
nen. maar er zijn slechts twee
of drie toehoordersgeweest.
In Losdorp kwamen er ook
7 In Loppersum is de hele win-
ter door gepreekt, maar er zijn
soms heel weinig toehoorders
geweest, gerekend naar zulk
een volkrijke kerspel; na Pa-
In Garsthuizen zijn ze er ook
mee begonnen. Daar kwamen
de eerste keer maar vijf, en
daarna maar twee toehoor
ders.
]9 In Zeerijp is lot aan de vas-
tentijd gepreekt (tot de lij-
densweken) toen is de pastor
begonnen met de lijdensge
schiedenis, en nu weer met de
catechismusprediking.
13.
20 De pastor van Spijk is er ook
mee begonnen en heeft vijf
keer voor zijn koster en houden,
schoolmeester gepreekt (dus
voor één man. want de
schoolmeester was in de goede classis Lopp.
oude tijd tevens koster). In dit stedum, Wittew
Die van Godlinze is eveneens
begonnen: na verschillende
preken gehouden te hebben,
heeft hij in het laatst geen
toehoorders meer gekregen en
heeft er dus mee moeten op-
Van de andere kerken in d«
zoals 't Zandt,
m. Wolter sum,
Ten Boer en Thesinge wordt niets
vermeld. Ze kunften vacant zijn of
ïddags op het kerkhof bij- niet ter classis. Het uitgebrachte
eenkwam. Ook wanneer de rapport leert ons wel, dat het met
dominee kwam om de preek de belangstelling voor de cate.
te houden bleven de jongelui chismuspreek over het algemeen
♦„„k w treurig gesteld was.
toch op het kerkhof bijeen,
terwijl ze daarbuiten zo luid
praatten, dat ze hem over
stemden.
li In Leermens wilde de pastor
er mee beginnen, maar er
kwamen geen toehoorders, zo
dat hij onverrichterzake naar
huis heeft moeten gaan.
De overheid vaardigde wel plak
katen uit en ook niet zonder resul
taat.. maar nu nog In 1680 rees de
klacht, dat in verschillende plaat-
geen toehoorders kwamen
Onversaagd
Bonhoeffer heeft dit christen
zijn met zijn leven waar gemaakt.
Nooit heeft hij de veiligheid ge
zocht; nooit heeft hij gecapitu
leerd. maar altijd heeft hij gehan
deld vanuit zijn godsdienst, d.i.
vanuit zijn dienst aan de levende
God. Deze dienst heeft hem ge
maakt tot een man van staal,
onverschrokken en onversaagd.
Eens zei hij het zo:
Der eine fragt: Was kommt
danach?
Der andere: Was ist Recht?
Und also unterscheidet sich
Der Freie von dem Knecht.
Politiek
Ds. Dietrich Bonhoeffer
de dood des kruises, de veiligheid.
Bonhoeffer bevond zich bij het
uitbreken van de oorlog in Ameri
ka om lezingen te houden aan de
universiteiten.
desondanks be-
weest, die door de oorlog vroegtij
dig verspild zijn. Van zijn aardse
plannen is niets terechtgekomen.
De val van Hitier bracht tegelijk
derging de dood door de strop, Niebuhr schreef hij dat
de verachtelijke dood uit land de^beslissingen -
vielen en niet ui het veilige
buitenland. Hij moest bij deze
Toen Dietrich Bonhoeffer stierf beslissingen zelf aanwezig zijn.
waren er nog maar weinigen die
hem indachtig waren: enkele
bloedverwanten, wat oud-leerlin
gen, enkele bekenden en misschien
ook wat contact-personen in hel
buitenland. Alles bij elkaar nog te
tellen. En misschien waren er
onder die weinigen dan ook nog, veien nog
die. als ze naar hem gevraagd
waren geweest, gezegd *r 1
hebben: Ik ken die mens mei:
Immers Bonhoeffer had in zijn
laatste levensjaren gevaarlijk spel
gespeeld. Zo gevaarlijk, dat men
de oorlog eigenlijk nog niet
*9 *'35 de ineenstorting van Duitsland
mee. Jarenlang scheen het alsof de mane. Dat
Duits- stem van Dietrich Bonhoeffer voor 1
altijd het zwijgen was opgelegd,
maar uit het puin en de duisternis
van de tijd hadden leerlingen en
geestverwanten bewaard wat hij
op schrift had gesteld m J
Wilt U meer lezen van en over
Dietrich Bonhoeffer? Lees dan:
Bonhoeffer Auswahl, een
Ohnmachtige, als een machteloos bloemlezing uit al zijn geschriften,
kindje op weg naar Zijn kruis. (648 blz D.M. 24-). Begegnungen
mit Dietrich Bonhoeffer, ein
„Kunt u niet één uurtje met Me Almanach. Getuigenissen
waken?' vraagt Jezus in Gethse- vrienden
Zijn reis na;
wordt als het
de tekst: Zie wij gaan op
Jeruzalem....Bonhoeffer maai
zich geen illusies. In Duitsland
hem het lijden wachten en
oplossing meenden door de omstandigheden op niets is
;»aoo6~ - °,e" zmv*r uitgelopen en bij vriend en vijand
zouden 3 ,f £'1- "gee® ook geen onverdeeld gehoor had
Duitsland in 1939 ^ntoSer welr" herontdekt. Uit
bepaald door fragmenlen van zjjn nalaten
schap is zijn leer. die hij verzegeld
had met zijn leven weer tot
gestalte gekomen. Hoewel zijn
aardse en politieke werkzaamheid
verwanten. (182 blz.
precies- het omge- D.M. 4.-). Bonhoeffcr-Brcylcr,
keerde van alles wat de „religieu- een dagboek uit zijn schriftelijke
ze" mens van God verwacht. De nalatenschap, (niet opgenomen in
mens wordt opgeroepen het lijden Bonhoeffer Auswahl) (527 blz.
van God aan de god(de)loze we- D.M. 16.-). Alle uitgaven van Chr.
reld mee te lijden". KaJser Verlag te Munchen zijn in
Daarom mogen christenen niet de Nederlandse boekhandel te ver-
aan „religie" doen. Zij mogen niet krijgen.
kerkredactie)
wordt gevraagd of bezoek
een predikant op prijs wordt n.h.-bijvoegsel
TJET GEBEURT nogal eens, gesteld en zo ja, aan welke do-
1A dat er teleurstellende minee men de voorkeur geeft,
misverstanden ontstaan bij De predikant krijgt dan van de
de bezoeken van ziekenhuis- administratie van het zieken-
predikanten aan de patiënten, huis een kaart met de medede-
Patiënten worden overgesla- |j„g, dat die en die hem ver
gen of krijgen pastoraal be- wacht,
zoek, dat ze niet wensen.
Dit systeem werkt volgens ds. bracht wordt of bij
Rosbergen heel goed; veel beter, waarbij geen gelegenheid
dan het vorige toen men in een vragen,
schrift, dat in het ziekenhuis lag,
kon lezen welke hervormde _pa- 5cflf//c
willen hun
.niets" te zijn,
oegsel bepaald niet in
verband brengen met het verlan
gen naar een dominee.
Nu ligt dus het initiatief bij de
patiënt zelf en weten beide partijs
en waar ze aan toe zijn. Een
enkele keer kan hier een uitzonde
ring op moeten worden gemaakt,
bijvoorbeeld wanneer de zieke na
ernstig ongeluk binnenge-:
Daarom kan een artikel van
van ds. M. G. Rosbergen in
de (hervormde) Deventer
Kerkbode misschien enigs
zins als leidraad dienen voor
het ziekenhuispastoraat.
tot
tiënten waren opgenomen. Want
de praktijk gaf aan. dat niet ieder
die zich Nederlands hervormd
patiënt in een ziekenhuis blijkbaar zo kaal" staan
Waar eerder misverstanden over
daarom ook prija stelt op hf
intsnKoinnir 7H ninHan hof zieke (n). Zal ieder gesprek met
goed raad met hem wist. want
toen men in de kerk van Flossen-
burg een gedenkplaat wilde aan
brengen voor de gevallenen van
het concentratiekamp wist men
niet goed, waaronder men hem nu
moest indelen: onder de politieke
verzetsstrijders of onder de slacht
offers van het kerkelijk verzet. Na
veel gediscussieer werd het het
laatste. Toch het laatste, hoewel
hij tot de strop veroordeeld was
als V-Mann van de corrupte Ab-
wehr van Canaris, men weet dit
was de Duitse contra-spionnage,
waarvan de leiding met enkele
vertrouwelingen in het geheim
gewerkt had voor de val
arJ"'5- Bonhoeffer, dol gevonsden, wordt hij
dc Stunde der Kirche niet langer
meer „geestelijk" was, maar poli
tiek. Nu was de tijd aangebroken
om Hitler ten val te brengen en
daarmee Duitsland te redden. Dit
hield voor hem in, heel concreet
en precies: de nederlaag van Duits
land. Slechts door een nederlaag
zou Hitier kunnen worden wegge
vaagd. Er is een grote dosis
innerlijke, radicale moed voor no
dig voor een Duitser, om de
nederlaag van zijn eigen vader
land te wensen en het is te
begrijpen, dat velen Bonhoeffer op
deze weg niet wilden volgen. Hij
was voortaan een eenling met
enkele getrouwen, die ook niet
allemaal van zijn werkelijke doen
en laten op de hoogte waren.
Abwehr
In het begin van de oorlog wi
Bonhoeffer toegetreden tot de;
Abwehr, hoewel hij bij de
met de
jaren een theoloog met wie steeds
meer en steeds intensiever reke
ning gaat gehouden worden. En
dan blijkt het, dat zijn politieke
beslissing nauw verweven was met
zijn theologie.
Dit kristalliseert alles in het
kernpunt van Bonhoeffers theolo
gie: zijn strijd tegen de „religie".
Over dat woordje „religie" heerst
veel verwarring Men hoort wel
eens. dat Bonhoeffer aan het eind
van zijn leven niets meer van de
godsdienst moest hebben. Niets is
echter minder waar. Trouwens zijn
kamparts heeft betuigd, hoe hij
biddende de dood is ingegaan.
Maar in zijn gevangenisbrieven «er
uitgesmokkeld door goede bewa
kers) zegt hij het meer dan eens,
dat hij steeds dichter gaat leven
bij de Bijbel, met name het Oude
Testament en dat de liederen van
In hoeverre stond een nederlaag Paul Gerhard hem voortdurend op
hem voor ogen? Ook hierover had de lippen liggen,
hij zeer concrete gedachten. Hij 0nd „ligie" moet men echter
geea vage idealist of revolu- niet verstaan „godsdienst", maar
intelligent poli- juj^ het tegendeel van godsdienst,
nl. alle geestelijke opsier,
het Vermoedens
tionair. maar een intelligent poli- Fuist het tegendeel
«uwe..., - „m ticus Hyperintelligent zelfs. Bon- Klle geestelijke
Gestapo onder verdenking stond was er van overtuigd, dat de mens zich tracht te rechtv
- ----- individualistische acties mets zou- digen tegen God. bijv door een zg.
den uitrichten. Van het vroegere rJiigieus" wereldbeeld.
Duitsland was er nog slechts eén
Klrete'En 'bewijs daTde die met enig t JsXpp°3«k müieu "(zijn vatto
i spreekverbod had,
want Bonhoeffer was die gevaar
lijke woordvoerder van de Beken
nend)
Gestapo toen nog niet alles te
vertellen had.
De „officiële" opdracht
Abwehr aan Bonhoeffer was als V-
man binnen te dringen in de ringen
kringen van de Oecumenische Be- slechts
weging om eventuele plannen van
die zijde tegen Duitsland te onder
scheppen. Deze ..officiële" op
dracht gaf Bonhoeffer de gelegen
heid midden in oorlogstijd naai
het buitenland te reizen en in
vloedrijke figuren uit de kerken
w"£ «"as" hoogleraar in de piychia.rlc
macht Dat was nog het enige b!Uo<£
•ertuigd. dat de
WÊSÊ ucii waa uug uCl c,..Br - - de grondlegger
de instituut, dat nog niet helemaal exogene psychosen
uitgehold. Alle andere groepe- or or ipn 1
/aren gelijkgeschakeld;
de Wehrmacht kon men
f meer „onder ons" zijn.
Bovendien had Hitier zelf de
Wehrmacht nodig, hoewel hij
langzaamaan hier tegenover een
eigen macht aan het opbouwen
het haar te doen
wereld in het natuurwetenschappe
lijke wereldbeeld „mondig" was
geworden en geen behoefte meer
had aan „de werkhypothese God".
Bonhoeffer was de oude metafysi-
I uuouuwen Daarnaast verzette hij zich tegen
de Waffen S.S. Met. Canaris ™1S?^.1S'fSeh,a.Tte d"~
andere
II o.o. .«.ei v^oid.ia
[verwanten bereidde e
maken met de plannen die
de Abwehr bestonden 01
Hitlerregiem ten val te brengen.
Zo dook hij nu eens in Genève en
dan in Stockholm op. Zijn Engelse
contactpersoon, dr Bell, bisschop
van Chichester, heeft hij het^plan
van een opstand v<
macht tegen Hitier
doorgegeven ter voorlegging
minister Eden. Deze zag
bei hcuden^an^XIr <he'
dat de overspoeling vanuit het ;^|e rei^ie" een geestelijke
'dé-Wcii-r': de grenzen van 1938 dus ïurlTof'sereu™ s?Smingg£"'te-
Meer, niet dat dit een iltusio- zorgen kortom om zijn zonde toe
rtlnr, mne Hot hnri reker de te dekken. Tegen deze „religie"
plan was. Het had zeker ae zegt Bonl?oeffer vanuit de Bijbel
niet; in «lees: vertrouwde het mogelijkheden in zich gehad te hartgrondig
zaakje niet) en heeft de stukken slagen, maar Eden legde het
opgeborgen. Het is niet bekend of naast zich neer. Plannen voor U-„ j-
Eden met Churchill over deze aanslagen mislukten. Middeler- 'VlOrlQIy
zaken gesproken hoeft. Men heeft m :vn jp voort en Werd
reden aan te nemen dat dit niel wSfen sT steeds maëhti- E«"
het geval is geweest en eveneens. het evangelie, de boodschap van
andereUmening gehYfziL hïbbem hoeffer echter gearresteerd. Be- Gods komen In do wereld. Dezo
Eden heeft wel meer ongelukkiae wijzen tegen hem zijn nimmer wereld is mondig geworden. We
beslissingen op eigen houtje geno- gevonden, maar. de Gestapo had hoeven haar God niet meer op te
wel sterke vermoedens. In okto- dringen, tegen heug en meug (eet
ber '44 de gevangene van de vogel 0f sterf!). De mens in deze
febiuari 45 ver- mondjge wereld js de machtige,
Buchenwald, van-
Regensburg. later !t!rke ."«orden. Met z„n natuur-
Schönberg en tenslotte op «o'onschap kan hij do wereld
8 april naar Flossenbürg, waar vanzelf verklaren, met zijn psycho-
logie kan hij zichzelf verklaren
vanuit zichzelf. Voor al deze din-
Enige weg
Gestapo
Om Bonhoeffers situatie te kun- voerd
nen begrijpen moet men zich het daar
Duitsland van de oorlog indenken.
Reeds voor de oorlog behoorde
Bonhoeffer tot die krachten J_
Bonhoeffer tot die Krachten in ae de volgende dag de terechtstel-
Bekennend e Kirche. die de val t,tfe
Hiüer als enige uitweg zagen. "n9 tvacnue...-
Niet allen dachten
waren er, die meenden nog wel
met de man te kunnen praten,
maar Bonhoeffer i
Herontdekt
Negenendertig jaar oud is Bon-
i Hitier niet bekeren hoeffer geworden. Het is een
gen heeft hij God niet meer nodig.
Toch predikt het evangelie Gods
komst in d wereld. Maar hoe
komt God? Niet in majesteit,
veeleer het die vele veelbelovende levens ge- als Hij komt, komt Hij als
In diverse krantenpublikaties is de heer Pieter vai
Vollenhoven behalve „gewone burger" ook „patri-
ciërszoon" genoemd. Waarop grondt men die laatste
aanduiding, heeft ze historische reden van bestaan of
geldt het hier een snob-gezegde? Deze vragen en an
dere hebben we voorgelegd aan drs. G. J. Mentink,
conservator van het Gemeentearchief van Rotterdam,
dam, die er ons over inlichtte.
(Van een onzer
redacteuren)
Commentaar uit de ene
krant op de verloving van
prinses Margriet met dé
student Pieter van Vol
lenhoven: „Bij ons volk
j een soort snoDisme
zal het goed ontvangen jen hun geslachten
worden dat een gewone
burger de keuze van on
ze Prinses kan en mag
zijn". Kop uit een ande
re krant boven hetzelfde
blijde nieuws: „Zoon van qUa functie, prestaties
Hollandse patriciërs doet tus^ van meer dan gew
intrede op Soestdijk".
over. het z.g. „blauwe boekje"
waarin met naam en toenaam
Nederlandse patriciërs voorko
men. terug tot in vele geslach
ten. De uitgave hiervan is in
handen van particulieren.
Niet verheeld kan worden
dat hieraan in zekere zin een
na-apen van de adel inhaerent
is, die zijn ..rode boekje" heeft:
an notabe-
zoiets als
aarmerk „wettig gedepo
neerd" op te drukken.
Een tien....
Maar een belangrijk krite-
toch wél, dat men
ge-
Want weliswaar kan men hun
geslacht gevoegelijk vooraan
staand noemen, maar regenten
waren het toch niet, althans
niet tot 1795. dc Franse revolu
tie.
De reden hiervan moet ge
zocht worden in het feit dat zij
niet gereformeerd doch Doops
gezind en later Remonstrant
Gezegd kan voorts worden
dat liet geslacht Van Vollenho-
vcn tot dc staats- cn niet de
Prinsgczinden behoorde. Een
bewijs daarvoor vormt in dc
eerste plaats dat als de over
held van Rotterdam in het jaar
1786 overwegend uit patriotten
bestaat, zij er dus de meerder
heid hebben, Franpois van Vol
lenhoven tot kapitein van de
schutterij wordt benoemd.
Ten overvloede ziet men deze
zelfde Francois na 1795. de
Franse revolutie, als eersl in
zijn geslacht zitting in de raad
van Rotterdam nemen. Immers
nu vrijheid, gelijkheid en broe
derschap de leus is, behoeft het
religieuze kriterium. te weten:
gereformeerd zijn. niet
Dit proces verliep alweei
globaal gezien als volgt
Toen ons land het Koninkrijk
der Nederlanden was gewor
den, kon de tegenstelling Prins
en staatsgezinaen. die tot dan
toe gegolden had, niet meer
blijven bestaan. Immers: ook
van de staatsgezinden moest nu
getrouwheid aan het koning
schap (Oranje) worden ver
wacht.
Toch bleef de politieke tegen
stelling ten diépste wel bestaan.
Aanvankelijk slapend: tot rea
1840. in welke periode de be
gaafde en krachtige persoon
lijkheid die Koning Willem I
was, in feite alleen de dienst
uitmaakte en de regenten hem
dit klaarblijkelijk graag lieten
doen
Maar als vervolgens de libe
rale klasse onder aanvoering
van de staatsman Thorbecke de
leiding gaat krijgen, als het
ware een hernieuwde regenten
stand formerend, komt de oude
tegenstelling toch weer, zij het
vijze,
andere
gelden. Francois van Vollenho- Deze leidende liberale klasse
Een derde krant ergert zich
hier weer aan. Waarom nu toch
in vredesnaam van „patriciërs-
zoon" gesproken?
aldus
halte moest zijn, hetgeen onder
meer inhield «en nog inhoudt»
dat men. in dit verband een
onvoldoende hebbende, de facto
uit het patriciaat kan verdwij
nen, en als nieuweling erin
opgenomen kan worden als er
in ditzelfde verband bij wijze
spreken een 9 of 10
gen in ïiet gewone menselijke worden gehaald. Een recenl
geluk van onze Prinses, zich
toch eigenlijk een beetje scha
men omdat ze de man van haar
keuze niet „sjiek" genoeg vin
den". Aldus de derde krant.
Vraag: Wat is er nu waar? Is
Pieter van Vollenhoven
noemt men hem
hem wat „sjieker" op te wer
ken uit een soort misplaatst
minderwaardigheidsgevoel,
als de commentator van
derde blad suggereerde?
Teneinde op deze vraag
voorbeeld van dat laatste
bijvoorbeeld oud-burgemeester
mr G. E. van Walsum van
Rotterdam.
Wat bedoelde men oorspron
kelijk met de aanduiding „Ne
derlands patriciaat"? Globaal
met uitvoerende macht beklede
families in met name Hollandse
steden in de zeventiende en
achttiende eeuw, de zg. regen
patriot, Remonstrant,
wordt daarom in de letterlijke
zin van het woord regent.
Echter niet lang. want bij het
opnieuw keren van het getij, in
1813, verdwijnt hij uit zijn
openbare functie bm er met
zijn geslacht, althans in directe
'ijn, nooit meer in terug te
keren. Want zeker in die tijd
beschouwde de publieke opinie
'voorzover die toen bestond)
•=-cn aantal patriotten niet alleen
ils .anti-oranjeklanten, maar
bovendien als landverraders als
..heulers met de vijand" de
Kohnte Fransozen.
Met het tot aanzijn roepen
van liet Koninkrijk der Neder
landen verandert er heel wat in
het Nederlandse patriciaat. Ten
eerste verheft de nieuwe ko
ning «Willem I) veel regenten
gewone jongen, een patriciër of gezegd werd dit gevormd door uit steden >n de adelstand,
i-.1 waardoor do z.g. „jonge adel"
wordt gevormd die nog steeds
het leeuwedeel omvat
het ten. Voor de Hervorming (circa
1572) waren ze rooms-katho-
liek, na de Hervorming kwa
namelijk „republikeins" (let op
de aanhalingstekens) in deze
zin, dat zij. zuiver staatkundig
gezien de bevoegdheden van
het parlement gaat vergroten
ten koste van de bevoegdheden
der Kroon.
Terugkerende tot de Van Vol-
lenhovens kan gezegd worden
dat dit geslacht voor de Franse
revolutie door de tijdgenoot
juist niet tot het Nederlandse
patriciaat werd gerekend en dat
dit in dc negentiende eeuw en
daarna wél het geval was. Dit
laatste. getHige ook het al lange
jaren voorkomen van dit ge
slacht in het meervermcldc
„blauwe boekje".
Het mag een verblijdende
symboliek genoemd worden
dat een lid van een notabele
familie, die voorzover valt
n? te gaan, in de vaderlandse
huidige adel, daar men in de historie weinig of geen blij-
republiek weinig adel had ge- ken van oranjeliefde heeft
1 te weten dat iedere histori- meerde huize
cus als een objectief gegeven
het Nederlandse Patriciaat aan
vaardt. Er bestaat ook een van
tijd tot tijd bijgewerkt naslag
werk onder dezelfde naam
Behoren de Van Vollenho-
ens tot dat Nederlandse patri-
iaat-In-engere zin? Het ant-
'oord moet ontkennend zijn.
Aderlating
Het Nederlandse patriciaat
onderging daardoor een ge
duchte aderlating. De aandui
ding patriciaat, nu eer „bour
geoisie" geheten, ging men
langzamerhand zien als een
verzamelnaam van geslachten
gegeven, straks zal huwen
met een telg uit het geslacht
der Oranjes. Het is er een
bewijs voor dat die oude
tegenstellingen er (gelukkig)
met meer zijn onder invloed
van de algemeen veranderde
inzichten omtrent het moder
ne koningschap.
zieke uitlopen op een gebed?
Dit gaat bepaald niet automatisch!
Hier kan de bezoekende predikant
echter voor een probleem komen
te staan soms: het wel voorstellen
bij iemand die er niet van gediend
is, zowel als het niet voorstellen
waar het juist wordt verwacht.
Is men er dan wel eens niet van
gediend? zult u zich misschien
afvragen. Stellig. Het overkwam
ds. Rosbergen eens, dat een niet
eens zo ernstige zieke de schrik
van haar leven kreeg, omdat ze
dacht dat ze op het sterven werd
voorbereid. Het is misschien een
merkwaardige waardering van het
bidden maar het komt voor.
Ook zijn er, die bij hun toch
zeker reële gebedsleven liever
geen derde inschakelen, daar ze
hierdoor de geheime omgang tus
sen henzelf en God doorbroken
zien. En dat moet natuurlijk wor
den gerespecteerd. Bovendien zal
lang niet altijd het karakter van
het gesprek vragen om een uit
monden in een gebed.
Het pijnlijkst wordt het echter
wanneer de dominee de zieke
teleurgesteld achter laat Had de
zieke zich wat in het gesprek te
ruggetrokken? Voelde de dominee
de situatie onvoldoende aan? Alles
is mogelijk Help in dat geval de
predikant even door eigen wensen
te kennen te geven.
Bij betrekken
Het allermoeilijkste is de
vraag: moeten de andere patiën
ten op de kamer of zaal bij het
gebed betrokken worden? Soms
wordt het bijzondei op prijs
gesteld en men neemt het de
bezoeker zelfs kwalijk wanneer
hij zich beperkt tot de zieken,
die hij opzoekt. Maar er kunnen
ook in de andere bedden patiën
ten liggen, die daar „echt niet
van gediend zijn. Ook kan het
zijn. dat een uur geleden een
andere dominee het ook al heeft
gedaan.
Ds Rosbergen vervolgt dan: „Ik
herinner me het volgende. Ik zat
aan een bed en we zaten midden
in een nogal aangrijpend gesprek.
Plotseling stond er. een paar bed
den verder, iemand op en riep
bevelend: „mag ik stilte vragen?"
Luid en lang werd er toen gebe
den. Ons gesprek moest worden
onderbroken en de sfeer die was
opgebouwd was kapot geslagen.
De zieke kent zijn zaal, de
bezoekende predikant niet. Daar
om zal de laatste het op prijs
stellen wanneer „zijn" patiënt hem
bijvoorbeeld zegt, dat er een paar
liggen, die nooit bezoek krijgen en
die 't toch wel op prijs stellen
>vanneer er gezamenlijk wordt ge
beden Wanneer dan de bezoeker
zelt dit nog even navraagt, is een
betere basis gelegd dan bij het
bevel van zoëven.
Ziekenbezoek geschiedt altijd in
een gevoelige en kwetsbare sfeer.
Wilt u dg bezoekende predikant zo
nodig even op weg helpen door de
situatie tc belichten? De patiënten
kunnen dan zelf de dominee hel
pen.
