CHURCHILL DE GROTE
HEENGEGAAN
Een leven vol carrières nam een einde
111
MEESTER VAK HET WOORD
Grote historische taak riep hem
zijn vijfenzestigste jaar
op
W
y
965
(Van een onzer redacteuren)
K KOM NIET om Caesar te begraven, maar om hem te prijzen
Deze woorden sprak de vroegere Britse premier en leider van
de LabourpartijClement Attlee, op de dag, dat Churchill zijn
tachtigste verjaardag vierde. Het was niet zo maar een gebaar
tegenover een oude man, die na een werkzaam leven de leeftijd der
teer sterken had bereikt en verdiende, dat hem de lof der natie werd
toegezwaaid. Churchill bevond zich toen nog in het volle leven. Hij
stond aan het roer en dacht er niet aan, dat uit handen te geven.
Attlee was leider van de oppositie in het Lagerhuis, waar hij bijna
dagelijks de degen kruiste met zijn oudere tegenstander, in wie hij
telkens zijn meerdere moest erkennen. Want Churchill had in Enge
land zijns gelijke niet. De woorden van Attlee waren dan ook een
huldeblijk zonder weerga en een ridderlijke erkenning van de groot
heid van de man, die in de tweede wereldoorlog voor alle vrijheid
lievende volken een symbool van onverzettelijkheid was.
Nu is de Caesar van de twintigste
eeuw heengegaan en wie vermag zijn
grootheid te beschrijven? Lewis Broad
heeft het enkele jaren geleden ge
poogd. Toen hij zijn gegevens begon
te verzamelen, was hij van plan, uit
het leven van Churchill een zedenles
te putten voor andere politici. Hij
zag hem aanvankelijk als een man,
die zijn leven lang telkens aan de
consequenties van zijn eigen fouten
had weten te ontsnappen. Een man,
die er door eigen politieke handigheid
steeds weer in was geslaagd, de straf
te ontlopen, welke gewoonlijk was
weggelegd voor hem, dia fout op
fout maakte.
Broad krabbelde een lijst neer van
fouten, die vaag in het geheugen wa
ren gebleven: de débacle bij Antwer
pen, de glunder van Gallipoli, de mis
rekening van de anti-bolsjewistische
expedities, het herstel van de gouden
standaard, leidend tot de ramp der
algemene stakingen van 1026. Voorts
peinsde hij over de plooibaarheid van
opvatting van de man, die begon als
conservatief, daarna liberaal werd,
vervolgens radicaal en tegenstander
van een krachtige vloot, maar ook
First Lord of the Admiralty en voor
stander van een zo krachtig mogelijke
vloot en tenslotte weer conservatief.
En zelfs toen hij weer in de boezem
van de moederpartij was terugge
keerd, scheen hij geen trouw volge
ling te kunnen blijven en moest hij
met alle geweld stemming maken te
gen de nieuwe Indië-politiek ora zo
de partijleiding aan Stanley Baldwin
te kunnen ontfutselen.
Universeel
Hoe meer hij zich evenwel in zijn
stof verdiepte, des te onwaarschijn
lijker kwam Broad de juistheid van
zijn stelling voor, als zou Churchill
een geslepen politicus zijn, die zich
aan vele vergissingen had schuldig
gemaakt. Restte hem het antwoord te
geven op de vraag, hoe geslepen de po-
Toen Churchill als jongeman van
26 jaar zijn intrede in het Lagerhuis
deed, had hij al een carrière als mi
litair en als oorlogscorrespondent ach
ter de rug. Op zijn politieke loop
baan van 19001914 had hij zonodig
zijn reputatie opnieuw kunnen vesti
gen. Tijdens de eerste wereldoorlog
en het naspel er van ontvouwde zich
een derde carrière en een vierde in
de twintiger en dertiger jaren. Met
het aanvaarden van het premierschap
in 1940 luidde hij een vijfde in en
ook na de tweede oorlog zijn zijn
verdiensten voor Engeland, Europa en
de rest van de wereld nog zeer groot
geweest-
ren bewees, zouden een normaal
mens totaal hebben uitgeput, nog
afgezien van de ontelbare redevoe
ringen (meer dan 3000), die ïtuk
voor stuk doorwrochte meester
werken waren. Zijn levenskracht
en veelzijdigheid behoorden tot
vroegere generaties. Zij speelden
hem aanvankelijk parten, want
toen de vele gaven van de jon
ge Churchill met diens universe
le geest niet langer verborgen
konden blijven, kwamen de boze
tongen los. Men verweet hem
een gebrek aan kritisch vermo
gen, maar erkende tegelijkertijd
zijn kundigheid, werkkracht, wel
sprekendheid, schrijversgaven,
geestigheid en veelzijdigheid.
Churchill's levensgeschiedenis
is een eigenaardig mengsel van
woorden en daden. Als natio
naal leider trad de man van de
daad op de voorgrond. Toch was
zijn reputatie eerder op woorden
dan op daden gevestigd. Het
geschreven en gesproken woord
brachten zijn grootheid het
meest aan het licht. Uit zijn
woorden hebben overal ter
wereld vrije en onvrije mensen
inspiratie geput. Nooit hebben
redevoeringen zo'n enorme in
vloed op het wereldgebeuren
uitgeoefend als de zijne.
Het uitdrukken van zijn ge
voelens in woorden was hem
volgens Broad een diepgewortel
de behoefte. Lichamelijke en
geestelijke indrukken ontketen
den krachten in het gevoelige
instrument van zijn brein, die
woorden in beweging brachten.
Zijn redevoeringen en geschrif
ten stonden vol uitlatingen, die
door de stimulans van verse in
drukken aan hem waren ont
worsteld.
Als schrijver was hij de even
knie zo niet de meerdere
van de beste beroepsliteratoren.
Zijn moed was ontembaar, zijn
ontvankelijkheid een voorbeeld
voor allen. Nooit werd hij be
roofd van zijn innerlijke en
uiterlijke Jongensachtigheid en
evenmin van zijn ontvankelijk
heid voor nieuwe feiten en
ideeën, zo schreef eens Lord
d'Abernon over hem.
In 1953 werd hem de No
belprijs voor de literatuur
toegekend. De prijs werd
aan Lady Churchill uitge
reikt, omdat de premier
zelf op de Bermuda-eilan
den vertoefde, waar hij be
sprekingen voerde met pre
sident Eisenhower.
JU officier bij de huzaren
in 1910 legermanoeuvt
fn 1900 werd hij voor Oldham
het Lagerhuis
redevoeringen betreft", heeft Churchill eens gezegd „ben ik er
minder gelukkig aan toe dan anderen. Als zij tijdens een banket
een rede houden, pikken de verslaggevers er één of meer zinnen uit of
'zij begaan zelfs de fout, er helemaal niet over te schrijven. Helaas geven
ze van mijn redevoeringen een min of meer volledig verslag en kan ik
deze dus niet opnieuw gebruiken. Voor mij is elke rede een première".
CïVER Hitier: „Deze verdorven mart, deze vergaarbak en belichaming
van vele vormen van zieldodende haat. dit monsterlijk produkt van
onrecht en schande uit vroeger dagen, heeft besloten, ons roemrucht ras
door blindelingse slachting en vernietiging te breken".
f)E Brits-Amerikaanse toenadering lag hem na aan het hart. Daarover
vinden we de volgende ontboezeming: Evenals de Mississippi blijft het
eenvoudigweg voortrollen. Laat het onverbiddelijk, onweerstaanbaar en wel
dadig voortrollen naar weidse landen en betere dagen".
DIJ het overlijden van Chamberlain: „Het was Neville Chamberlain's lot
in de loop van één der ernstigste wereldcrises door de gebeurtenissen
in het ongelijk gesteld, in zijn hoop teleurgesteld, en door een verdorven
man misleid te worden. Die bedrogen hoop. wensen en geloof behoorden
zeker tot de opmerkelijkste en weldadigste instincten van het menselijke
hart het verlangen naar vrede, het werken voor de vrede, hoe gevaarlijk
dit ook was en zonder iets te geven om populariteit of bijval".
Hij was zijn tijdgenoten ver vooruit
INSTON LEONARD SPENCER CHURCHILL, militair, Wkh^dde3oorlo""wa^^ti^Sf had
oorlogscorrespondent, staatsman, historicus, redenaar, glwa'arschuwd en™dieV Engeland's
schrijver en schilder, werd op 30 november 1874 geboren als bondgenoten
zoon van de staatsman Lord Randolph Churchill, zoon van de beuken.
hertog van Marlborough en lijnrechte afstammeling van de
befaamde overwinnaar in de slag bij Blenheim, een der eerste
Britse bevelhebbers, die zich aan de zijde van de koning-stad
houder Willem III schaarden. Zijn moeder, Jennie Jerome, was
Amerikaanse van geboorte.
De grootste liefhebberij van de
jonge Winston was oorlogvoeren
met tinnen soldaatjes en voor zijn
vader leed het geen twijfel, dat
zijn zoon zijn carrière in het leger
zou vinden. Na enige jaren te Har
row te hebben gestudeerd, kwam
Winston op het militaire college te
Sandhurst en pas bij
ging slaagde hij
.l derde po-
ternauwernood
„i werd hij offi-
bij het Vierde regiment huza-
Een avontuurlijke loopbaan volg
de. Hij vocht op Cuba, in Indië en
aan de Nijl en in de Boerenoorlog
werd hij als oorlogscorrespondent
door de boeren krijgsgevangen ge
maakt. Hij begon Afrikaans te le
ren, maakte zich populair bij de Bloed, zweet
bewakers en toen hij zijn kans
schoon zag, ontsnapte hij door op
een goederentrein te springen. Zijn
gevangenschap had nog geen maand
geduurd.
In 1906 werd hij onderminister
van koloniën en twee jaar later
kreeg hij als minister van handel
een zetel in het kabinet. Tot 1929
was hij bijna ononderbroken minis
ter van binnenlandse zaken, marine,
munitie, oorlog, luchtvaart, kolo
niën of financiën. Zijn politieke car
rière werd door de wereldoorlog on
derbroken door een periode van ac
tieve dienst in Frankrijk. Het was
aan hem te danken, dat de Britse
vloot aan het begin van de eerste
wereldoorlog gevechtsklaar was.
Zeer belangrijk
was tijdens de oor-
log zijn steun aar
de campagne in d«
Dardanelles
Bij zijn terugkeer in Enge
land ging hij in de politiek en
in 1900 kwam hij als conserva
tief afgevaardigde in het Lager
huis. Op verscheidene punten
verschilde hij van mening met
de leiders van die partij en toen
Joseph Chamberlain diens cam
pagne tot hervorming van de
tarieven begon, werd Churchill
een overtuigd voorstander van
vrijhandel en ging hij over naar
de Liberale partij, die toen nog
een belangrijke rol speelde.
ils jongen tan 13 jaar
op Harrow
In 1955 door de poori der historie
Het
zeide Churchill met
stem, die van aandoening
diep gevoel trilde: „Ik kom binet
thans aan het einde van mijn de slaap. Soms
reis. Ik hoop, dat Ik nog enige een ogenblik de
diensten kan bewijzen. Maar
wat die ook mogen zijn en wat
- ook zal gebeuren, ik ben
vergadering van het Britse ka- stonden aan :jn sponde
knikkebollen
ereldberoemdi
i machtigen, met wie hij
behoedzame vertrouwelijk-
•h reven hem
j voor blijven en rust te houden. Maai
verge- de oude heer stond er op, mede
te helpen.
w Churchill
misleidend buÏÏ£ "ÏJ' erg blij
stellen
zeker van. dat ik de emoties held had getafeld en kwinksla- het huis afvroegen.
laggevers. die zich buiten hoofd.dat de premier
1 r.rnn -Rr tannic jfhunke ik
gehonden,
Churchill, waarop geschre-
en stond, dat zijn paard bij de
wedrennen had ewonnen. Zijn
aanvanke- strijd tegen de tijd was toen
naar toen nog niet geëindigd, maar ten
schoot hem ineens door het slotte moest ook hij zich over-
Franse lcrlei snufjes om het leven ge- rijk debat werd
doktoren makkelijker te maken voor een kreeg^ Macmillan
zijn stoel geketende in va-
bed te lide.
Op een leeftijd,
waarop de meeste
mannen zich uit
het openbare leven
terugtrekken (65 jaar) werd Church
ill geroepen, zijn grote historische
taak in de tweede wereldoorlog te
vervullen. De rol van leider in
deze oorlog begon op de tragische
tiende mei 1940, toen hij Chamber
lain opvolgde als minister-president
en zijn kabinet aan het Lagerhuis
voorstelde met de onvergetelijke
woorden: ,,Ik heb niets aan te bie
den dan bloed, zweet en tranen."
Voor het Britse parlement had hij
de diepste verering. Evenals zo
vele grote mannen hield hij van
macht en dramatische effecten- Het
vooruitsteken van zijn kin op ogen
blikken van nationale crises, het V-
teken met de vingers, de onafschei
delijke sigaar, zijn voorliefde voor
buitenmodel-hoeden tekenen de ac
teur, die in hem schuilde.
Reeds vele jaren voor de oorlog
waarschuwde Churchill voor het ge
vaar van het Duitse nationaal-socia-
lisme. Hij verzette zich tegen de
verzoeningspolitiek van Chamber
lain en eiste versterking van de
Britse defensie als middel om een
oorlog te voorkomen. En juist hij
moest zonder te beschikken over
de middelen, waarop hij herhaalde-
ONSTERFELIJKE
WOORDEN
Uit de-ze periode datert lijn
meest inspirerende uitspraken. Bij
zijn eerste redevoering in het La
gerhuis zeide hij: ,,WIJ sollen
vechten ter zee, te land en in de
lucht, met alle middelen, die God
ons geven zal, met als doel de
overwinning tot elke prijs."
Na de evacuatie van de resten
van het Britse expeditieleger uit
Duinkerken verklaarde hij: „Wij
zullen tot het einde toe strijden, in
Frankrijk, op de zeeën en oceanen,
op de velden en in de steden". Zijn
hand op de microfoon houdende
voegde hij er aan toe: „Ik weet al
leen niet, waarmee
Tijdens de slag om Engeland,
toén de Royal Air Force een wan
hopige strijd leverde tegen de Luft
waffe van Goering. sprak hij de on
sterfelijke woor-
- den: „Nooit waren
zovelen zoveel ver
schuldigd aan zo
weinigen".
In deze tijd
bracht hij ook zijn
omgeving tot wan
hoop door in het
geheel geen acht
te slaan op zijn
persoonlijke vei-
gewoon, van het
regeringsgebouw af het
luchtaanvallen op Lon-
het donker
ligheid. Hij
dak van
verloop t
volgen. Eens,
op een plat dak gezeten, werd hij
afgeleid door een zenuwachtig heen
en weer drentelende man, die ten
slotte op zijn vraag, wat er aan de
benepen antwoordde:
het ge-
..U zit op de schoorsteen
hele pand staat vol rook
deze dag nooit zal verge
len'. Langzaam buigend en
glimlachend verliet Churchill
daarna Westminster Hall,
gen had uitgewisseld.
Evenzeer heeft hij echter in
zijn laatste actieve jaren het
Britse volk nog opgezweept
overweldigend grote daverende redevoeringen, die kamer verliet
opnieuw de macht vata zijn ter kennis i
Een hall jaar later moral hij v2rPéSEd"n acht™
we| Groot-Britannië afhankelijk ge-
de'hand' mocht «orden was van instrumentjes
en dat ergerde hem volgens
zijn vrienden zozeer, dat hij
i vriend de zieken- zich tcrugworstelde naar zijn
om de verklaring herstel, terug naar het Lager-
i de journalisten huis. waar hij een halve eeuw
Enge- te brengen, hoorde hij achter politieke oorlogen had gevoerd
geven.
Zo u-as Churchill altijd op sijn best
zich evenwel ge'
door"de* last'der jaren. De „"„"„'u
litiek van grote draagwijdte.
„Nooit aarzelen, nooit moe
anhopen", zei
i po- zich In de gang
voortschrijdende tijd. oe on- hij ,n lljn |aatste 'ote rede - - --
Innelljke vijand van alle al, premler. En deze woorden ---
had datgene bewerkt. hebben xlch ln de herinnering
n de Britten gebrand en zich bulletin wilde wijzigen
sloffende en terug naar alles, wat hem
en dierbaar was geweest,
naar zijn sigaren en zijn
na zijn beroerte uit bed brandy en zijn normale levens
zijn medewerker in wijze op Chartwell, zijn eigen
i gepantoffelde voeten.
- slechts enkele
waarin dictators, legers
luchtvloten niet konden slagen.
Churchill deed afstand van de
machtspositie die hem lief was
en waaraan hij zich vele jaren
h"!i ""'k ne deTmlstT'|™J".|'
asthoudendheld v«n huil- -f
gekristalliseerd in steun
zijn politiek en die van zijn
Zijn persoonlijke leven 1
deed het ook. Zijn liefde voor
het woord en zijn dadendrang
nadden zijn zwakheid
Lady Churchill kaart
speelden om zich te ontspannen
na dagen van drukke bczighe-
buil-
i, die goede en minder
goede dagen had: een leven.
De Churchill, die door de gekenmerkt door de strijd van
nan tegen de tijd. Op en
golveDd was deze strijd.
Churchill weerde zich
poort der historie trad.
een oud man, die de
strompelde zoals een
pleegt te doen, maar de andere hardnekkig,
dag weer steeg tot grote hoog- In 1951 velde hem
ten van welsprekendheid en
scherpzinnigheid.
Een tweede beroerte trof hem
in 1953. Die verlamde hem en
beroofde hem van zijn spraak.
Mannen van zijn leeftijd gena
zen slechts zelden van zo'n zwa
re aanval en in zijn naaste om
geving verwachtte
ook, dat hij sterven
zijn vrienden gaf hem
zijn vriend, de uitgever Lord moderne invalidewagen met al
Toen, op 5 mei 1955 achter
haalde de tijd hem opnieuw
Hij trad af als premier, maar
bleef als gewoon lid zitting hou
den in het Lagerhuis. Hij voer
de daar bijna nooit meer het
woord. Op de voorste rij zat hij
maar te luisteren en zo nu en
Een dan liet hij een briefje brengen
de regeringstafel,
is, toen een zeer belang-
De waarheid
In het parlement en in radiopraat
jes tot het Britse volk (die ook
de volken van de bezette gebieden
inspireerden tot volhouden) gaf hij
een volledig verslag over de oorlog
voering. Hoe slecht het nieuws ook
was. zijn devies bleef „Vertel de
waarheid", in vertrouwen op het
krachtige moreel van het volk. Dit
vertrouwen sprak ook uit zijn ver
klaring in februari 1941. daags na
dat het Amerikaanse Huis van Af
gevaardigden de Leen- en pachtwet
had goedgekeurd: ,,Geef ons het ge
reedschap en wij zullen het werk
doen."
Als minister van defensie leidde
Churchill zo goed als alle fasen
der oorlogsinspanning. Als premier
hield hij zich voortdurend ter be
schikking van het parlement om al
le mogelijke inlichtingen te kunnen
verschaffen. Als oorlogsleider steun
de hij doorlopend het moreel van
het volk en hield hij het geloof in
de overwinning levend en boven
dien onderhield hij na de Duitse
aanval op de Sowjetunie in juni
1941 en de Japanse aanval op Pearl
Harbour in december van dat jaar,
nauw persoonlijk contact met de
geallieerde leiders en reisde hij
tienduizenden kilometers voor per
soonlijke besprekingen.
Begin 1943, na van besprekingen
in Casablanca en Turkije in Londen
te zijn teruggekeerd, werd Churchill
"k. Hij leed aan longontstek'T.g,
doch herstelde snel en in mei was
hij reeds we"- in de Ver. Staten
voor besprekingen met Roosevelt.
