Grafisch visitekaartje
van Sowjet-kunstenaars
Oude legenden In
een nieuu/ geu/aad
KWARTSLAG
Eenzaamheid zonder
uitzicht
De blikken trommel
Eerste
presentatie
sedert de
oorlog
Gerrit Krol:
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 23 JANUARI 1965
QE SOWJETUNIE wil in het vrije
Westen een been aan de grond
krijgen met de export van fotografi
sche en elektronische produkten. Als
eerste land is voor de campagne
Nederland gekozen. Vooraf heeft
Rusland naar Den Haag zijn cultu
rele visitekaartje gestuurd, bestaande
uit een speciaal geselecteerde collec
tie grafische werken van drieënvijftig
erkende Sowjetkunstenaars. Deze
eerste presentatie sedert de oorlog
van hedendaagse, officiële kunst is
tot 22 februari in het Haags Ge
meentemuseum te zien.
ONE W A "R
'E/ACE
XCEAIIR.P/»
■fellf rji ri'
lCl i
D PAz.
P- MMP F
E PAIX P
fTPEACE
IERSPC
DEN MH
rïati
M R E? - N
tpnstpnvij
f.ïAZPOKO,
Ml
^^BEI
R\UI\
^3T?mpl
FRIEDE
1 IA'
V RACE
Grafici hebben in de Sow jet
unie een belangrijke functie bij
de door het regime geleide ver
heffing van het volk. Er is een
honger naar kennis gewekt, en
die wordt gestild met een enor
me produktie van boeken; op
allerlei terrein en veelal geïllus
treerd. De grafische kunst heeft
daarom een sterk illustratief
karajcter, gebonden aan het on
derwerp en ideëel beantwoor
dend aan de staatsregels. Een
kunstenaar die in deze over-
heidspas wil lopen, heeft aan
opdrachten geen gebrek, wordt
goed betaald en verwerft
typisch Russisch een schone
titel.
SYMBOLEN
De nuchtere Nederlander
moet er wel even aan wennen,
de exposanten in de catalogus
te zien geïntroduceerd als
„Schilder van het Volk", „Mees-
ter-emeritus van de kunst" of
„Briefwisselend lid van de Aca
demie voor Schone Kunsten van
de U.S.S.R.". Maar goed, zo kunnen houden met historische de vrijheid in het slop kan
heeft ieder zijn statussymbolen, thema's, met landschappen en raken.
Rusland is een immens con- voorstellingen van dieren. Dan
glomeraat van rassen en meer is hun expressie spontaner en
dan tachtig talen. Al zijn ver- ook meer overtuigend.
schillen naar volksaard in de
kunstuitingen wel aanwijsbaar,
overheersend is toch de ge-
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiigiiiiii
iiiiiiiiih
Y)E BEKENDE Zwitserse auteur
Walter Nigg, predikant in Zurich,
die reeds zovele figuren uit het ver
leden nader tot de mensen van onze
tijd heeft gebracht (Grosse Heilige;
Vom Geheimnis der Mönche; Das
Buch der Ketzer; Maler des Ewigen)
geeft in zijn Glanz der Legende1)
beschrijvingen van twaalf heiligen
uit de eerste Christelijke tijd, te be
ginnen met Johannes de Evangelist,
Maria Magdalena en Veronïka, en
eindigend met Hieronymus van
Bethlehem en Martinus van Touro.
Legenden ranken bijna steeds om het
leven van heldhaftige martelaars. Ze
bloeien vooral in de middeleeuwen: men
denke slechts aan al de legenden om
Franciscus van Assisi. In de tijd van hu
manisme en reformatie worden ze, ook
al om het veelvuldige misbruik dat er
van gemaakt werd, als bijgeloof verwor
pen en ontstond de fatale woordspelling:
legende liegende.
De mens van 1964 kent de legenden
niet meer, zou hoogstens zijn oude groot
moeder kunnen noemen, die hem vele
jaren geleden er enkele heeft verteld.
Wat moeten we in onze eeuw van tech
niek en sport, van ideologieën en een
verzakelijkte Stijl met de legende be
ginnen
Walter Migg heeft zich deze vraag ook
gesteld en in een uitvoerige inleiding
geeft hij rekenschap over de door hem
gekozen vorm van uitbeelding. Uitgangs
punt voor hem is niet het oude verhaal,
maar de situatie van de mo
derne mens. Het was daartnj
voor hem niet mogelijk, het
patina van de oude wijze van
uitdrukken te behouden
hij heeft getracht, ze op vol
komen nieuwe wijze weer te
geven.
Een enkell voorbeeld.
Als Nigg de legende van
Christophorus wil vertellen,
begint hij te spreken over de
moeilijke positie van de
ZUIVERHEID
NA DE JONGSTE oorlog is
er bijzondere aandacht
gekomen voor wat men
Tussen olie ideologische „c- noemt het absurde. Ik denk
Wie zich er over verbaast, dat centueringen door is in de Rus- wel eens dat hiertoe twee
ususssvwouuu de getolereerde Sowjetgrafiek sische mens en zijn expressies factoren hebben samenge-
meenschappelijke trek, die de hem niet in het hart grijpt en een niet geringe mate van rui- kt. j „„..tellende din
jonge en ongekunstelde conser- êeen schoonheidsontroering verheid waarneembaar. De oor- ue umsieiienue uni
vatrice Bezmenova beschreef schenkt, moet wel bedenken, sprong daarvan moet ver vóór gen waartoe mensen in staat
als: „de liefde voor land en dat de kunstenaars is opgedra- de revolutie worden gezocht bij bleken, en de uitbanning van
volk het diepe begrip en het «en ^gebruikskunst te Jeveren de _oerbron van een beschaving de metafysische factor of wil
creatief gebruik van de traditie *®n dienste
der volkskunst".
de volksopvoe- twaarmede
GOEDE BRON
ding. Deze kunst heeft dezelfde 'niet relden ouder aanvoering met het verlies van het ge- schrappen. Men valt terug op vlakken. De derde dimensie, element, rijn voile rechten. Hel
functie als bijv. de historische, saloncoipmunisten, heeft loof aan een God die alles =-v.—j *-
platen in onze scholen en leer- willen breken. Iets in de bestuurt. De mens heeft God
ogen een verouderd ter verrijst een schim, die wij zichzelf is hij bang geworden.
leermiddel, voor de Russische
volksmassa is het dat nog niet.
Zodra dit wel het geval is, zal
de Sowjetkunst ongetwijfeld
apdere wegen inslaan.
mijlen ver van ons wensen.
Het is ook geen kleinigheid schrappen is natuurlijk fic-
TON HYDRA om zo maar een dimensie te tief. God laat zich niet uit-
ding van mens tot mens in het bewustzijn worden ver- „;len het boek - bevat. Veel
een ontmoetingsplaats die drongen, ze laat zich ver- hierin is spel en zeker niet een
wereld heet. Maar dat momd gelden als het absurde.
NEL NOORDZIJEen etmaal leven
zich stellen. Dan is er weinig
principieel verschil tussen zeke
re negerplastieken, demonen of
afgoden voorstellend, en bv. de
fantasiedieren uit de kolderpoë-
zie van vlak na de oorlog. Deze r'-SSLn
De samenstelster is wel zo
verstandig geweest, de Neder
landse museumbezoeker niet
kopschuw te maken met een te
grote dosering van ideologie en
arbeid verheerlijkende elemen
ten. In gematigde vorm zijn ze
intussen wel degelijk aanwezig. \/A f| II IAA
Blijkens de catalogus is „de V/A
reëele werkelijkheid" voor Sow- H moe, interessant Iijn de.
jetkunstenaars de nimmer op- ze ontwikkeling te volgen. In
drogende bron van mspuaüe. welke richling' 2al xij gaan?
Het M de goede bron, die m het Wordt he, een navolging va„ de
Westen helaas vaak werd veria- ontwikkeling die de moderne
ten, maar de Sowjet-realiteit be- beeldende kunst in de vrije
staat voornamelijk uit beelden weretd gedurende de laatste de-
van arbeid en arbeiders, stoere cennia hecft doorgemaakt? Het
brave borsten en strijders voor jjjkt niet waarschijnlijk dat het
vrede voor maatschappelijke Sowjetregime zijn „Meesters
verheffing en technische vorde- van het Vo!k.. de vrijheid aai
ringen. geven, de weg te gaan die in
In deze van hogerhand veror- het Westen inmiddels doodlo-
donneerde werkelijkheid is ech- pend blijkt te zijn.
ter weinig plaats voor de diepe- Hoe dan ook) de RUssische Een etmaal leven, de derde noemen. Het is een verslag van is worden ze
Mlf De vo£enexnort waïd?J kunstenaar»1 een v,™1Hn verhalenbundel van de een onbeschrijfelijke eenzaam- 's avonds feest,
bevènd^i fhusische kunst toon! 'ïj.T"ifcTLfeto schrijfster Nel Noordzij, biedt conta'c? iTde '2 ^-ontloopt de vrolijkheid niet maar vertekeningen te'zien
niet de mens in zijn verdrie,. «f'ontsna^en geen opwekkende lecLr. In p^chUg ver^eld'Uheï ^te" nog h*'r ™d'a ™er. n,aar «v,n duid.-
a"/ „°L*LrzeiLin...-i!; .aan hel waar.ln men de vijf bijzonder knap ge- geheimzinnige werk
poging om een soort program
ma in geschiedenissen om te
Tegenover dit absurde zijn zetten. Verhalen als Geukie de
drie houdingen mogelijk. Men ™etballer. De kroongetuige,
kan het absurde, met de angst Ha;deI en vooral ook De fanta.
daarachter, beeldend tegenover ?'ebMr zullen afzonderlijk ge-
lezen zonder dat men de andere
kent, voor tamelijk normale ge
schiedenissen kunnen doorgaan.
In andere, zoals o.a. De woon
wagen, Halte opgeheven, De
laatste schepselen, meestal al
leen aangeduid door een naam,
leken wel alleen maar produc
ten van speelse scherts, maar
wezen voor ieder die verder
kijkt dan zijn neus lang is naar
een diepere achtergrond, een
achtergrond die in de beeldende
de schildpad, treedt het element
van het vreemde duidelijker
aan de dag. Beziet men de
verzameling verhalen als ge
heel, dan is het ongetwijfeld
juist geformuleerd wat op de
achterkant van het boek staat:
de. Zelfs de vreemde mannetjes
en vrouwtjes in de reclame, en
ontlopen, er is caricaturen zoals van Van Beest
de hoofd- in Tussen d e R i 1 s geven
to 'ion
gasten nog door haar zonder
lijk uitdrukking aan elementen
van het absurde.
En het meest troosteloze in dit
te kennen maar wordt slechts
ervaren door iemand die door
twee of drie levens tegelijk
soort dubbel-
TV.-.OV j„:j„ «»ca. Zulke mensen nu be-
£*ï.r3i±£: >chri>" c""'K
mensen die pas in hun een
zaamheid gelukkig zijn
wifbïmil evenmin DeTultê 8«otelijC dus "ook arts- Tchreven vejwlen koZn gzoep mannen die bomen
wij hem al evenmin. De halve tiek gekneld hield (als hij het het huis rooien. Alles in dat werk verhaal en in de andere is het Een 'tweede, meer filosofische
werkelijkheid, of nog minder, tenminste als zodanig heeft ge- j- "l!f blijft duister, ^de opdracht, ^het ontbreken van God als mógelijke houding, is de poging het absur- CONCENTRATIE
vctoom partner. zijn bestaan
zo moeilijk een weg door het d°?r (Nel Noordzij zelf "is komst worden niet
leven kunnen vinden, dat ^eeltelyk doof)
die wel een zindelijke en tech- voeid) en anderzijds met het mensen voor die slechts op doel
Süf? JlnJPPniei de' R.ïSï» d°°r het Westen geleverde be- zichzelf betrokken zijn en die "ringt geen geluid tot de ik-fi-
geeft ons niet de Russische wlJs v00rhanden. dat hij ook - - -
VRIJER
men ze eigenlijk wel als
zieken wil beschouwen, maar
de situatie waarin zij ge
plaatst zijn is op macabere
wijze „gezond", althans nor
maal.
Een citaat uit het titelverhaal,
Een etmaal leven, laat het dui
delijkst zien hoe somber het le
ven voor deze in zichzelf ver
verwarden is:
Het verslag van een etmaal le
ven en een etmaal staat hier gen.
duidelijk voor een heel leven
is een voortdurend ontwijken
van contact. Er is rumoer genoeg
in huis, kinderen vragen de aan
dacht, maar waar het mogelijk
Ik meen dit zo te mogen
geloo- ogen te zien. De denkende mens vertalen: inzicht is alleen moge-
chend, ze worden eenvoudig niet wil weten waar hij aan toe is. lijk door concentratie
als eventuele oplossing overwo-
Een etmaal leven, door Nel ArUTCDI/A MT"
Noordzij. Uitgave De Bezige //Av—M I tKKAlN I
Bjj, Amsterdam. (170 biz., f 5)
De rede kan het irrationele wel centratie kan slechts in afzon-
niet terzijde stellen, maar wel dering worden Verkregen. De
in kaart brengen, althans dit achtergrond der dingen, die al-
proberen. tijd wenkt, ontgaat hen die in
het dagelijks leven opgaan.
Krols figuren zoeken de een
zaamheid niet als een waarde
Een derde mogelijkheid is het °P zichzelf, maar als middel tot
in doel.
Wie de literaire waarde
De blikken trommel, door uiteraard, want
Güntcr Grass. Uitgave
Meulenhoff. Amsterdam.
„Er is niemand die aan mij
denkt, overpeinst zij, jk zou een
stem horen, als iemand mijn
naam noemde, maar mijn naam
valt in geen enkel huis" (blz. 135-
136).
Deze klacht, maar dan niet zo S;°d^am,™
bedoeld, zou men een van de con
clusies van het verhaal kunnen optreedt als dë ik-figuur.
J. M. schuilen mogelijkheden
deze situatie
Krol, een uitgave van Em. Que-
rido's Uitgeverij N.V. te Am
sterdam. Hijzelf noemt het „de
achterkant van de dingen" cri
hij zal daarbij, als geïnteres
seerd in de wetenschap van de
De fantasieboer. Krol weet wat
vertellen is; een enkele citaat
kan dit bewijzen:
„Houder meter links van de
plaats waar de tank stond, ivas
iemand uit het bos in het licht
een
aparte observatie, die de schrijver dacht hehhèn
mppstpriüif hpnnt oacni neDoen
in hst 0iiemand uit net oc
e onvermHdplHk Sekomev, .cmand
brengt de levensgeschiedenis
Oskar, een dwerg, die in het boek afkomst." Te
Zijn 37 jaar> zodat
ermijdelijk ge-
meesterlijk benut. ,'IWoen „n
Günter Grass beschikt over vele acïl van K31".
talenten. Naast schrijver is hij
tekenaar, beeldhouwer en toneel- - -
schrijver. Hij van Pools-Duitse Krol ten tonele voert, zijn geen
~>anzig geboren: pas -
die
weer in de hand droeg en van
de andere hand een vinger op
stak en aan de windrichting
De rare snuiters die Gerrit scheen te bepalen op welk punt
—rol ten tonele voert, zijn geen Zlj. ™ans bevond. Een mili-
pogingen het absurde beeldend taiTd\e d«arna zakboek
zonderlinge verschijning stelt hem n,ac'htc^ k'u„„en S-5o;
min of meer boven de wet en hij
nog veel' ver- tegenover zich .te stellen en het je. 'cefjc- Toen za9 Fluit dat
te localiseren. Nee, het zijn
man stond, maar
Honger landen
Hongerlanden. door Noël Dro-
gat. Uitgave Nederlands Boek
huis, Tilburg.
Bijna 500 miljoen mensen heb
ben nog geen bestaansminimum en
één miljard anderen krijgen niet
eens het noodzakelijkste waarop ze
als mens recht hebben. Al deze
zogenaamde
mmi ÜB rakteristieken.
Men neemt het hem niet kwa
lijk, dat zijn onafscheidelijk attri
buut een blikken trommel is,
waarop hij „trommelt" wat hij te
zeggen heeft, en dat is veel! Dit
stuk speelgoed wordt echter een
merkwaardig symbool, want de
kleine man is toegerust met een
scherpe visie en zo trommelt hij
op het geweten, gewoonten en
toestanden, dringt door tot achter
de coulissen van het leven, en de
doorgaans nogal korte hoofdstuk-
worden soms opvallende ka-
Panorama der
Volken
„..oen, die niets demonisch, ^ijf. Allen gehelmd en uitgerust,
dierlijks of zelfs caricaturaals ™etu een geweer, uitgezet langs
hebben. En het absurde is hier de bosrflnd-
niet zozeer het schrikaanjagen- Het bliikt dat
de. als wel het onbrekende jonge Sijïers
exemplaar van de twee gepaar- -•
Het blijkt dat er tamelijk wat
inge schrijvers in ons land
zijn, die deze moderne vertel-
Panorama der Volken (I. Ame-
rika-Oceanlë), door dr. P. van
Ernst. Uitgave J. J. Bomen en
Zonen, Roermond/Maaseik.
gebieden een duidelijk beeld
hoe zij leven.
arme landen. Zij worden niet
geholpen met politieke en econo
mische oplossingen; met bekwame
leiders en technici; met kapitaal en
materiaal en met goede prijzen is vertaald. De schrijver moet zich ken. Ook het
voor de artikelen die men op de het gezichtspunt van de dwerg wel komen in dit boek goed uit de
markt brengt. Dit alles betoogt scherp gerealiseerd hebben, de verf. Honderden foto's en tekenin-
Noël Drogat. Juist omdat de blik van het kind op de grote gen maken dit boekwerk
schrijver niet theoretiseert en de wereld, echter toegerust met het ieder die interesse heeft
praktijk laat spreken, maakt hij onderscheidingsvermogen van een materie
waarheid, die alleen te ai5
het leven kunnen vormen. Als Het wooJrd
ik bij Krol goed tussen de
regels door lees, dan is het
Als eerste deel van een serie absurde voor hem slechts een
boeken over de volken der aarde verschijningsvorm, een ver
is verschonen Amerika-Oceanië. momming en op de achtergrond
Diverse deskundige medewerkers is er dan ook geen angst, maar
geven van de tientallen rassen in (teleurgestelde) verwachting.
Het is niet mijn bedoeling op
zijn bij film, radio en t.v.
oord is alleen maar mid
del, nooit meer doel in zichzelf
zoals vroeger bij beschrijvingen
wel voorkwam. Wat men dus
in dit boek waarderen kan is
het speelse element, de goede
stijl de impliciete erkenning
van een metafysische wereld en
zekere milde menselijkheid
waardoor die achtergrond te veel nadruk door alles heen- Meer m°et
niet van verwachten. (167
indruk (154 blz. 9.00).
volwassene. Geniaal gevonden zit. (515 blz. 2
te leggen. Het moet wel even,
•een omdat men anders kan denken blZ- J5-90)-
dete a'l«". ..">a" y?d£oze Geclong Vic„ Australië
begerenswaardig be- fantasieën te maken te hebben.
Maar dan verkrijgt het literaire
C. RIJNSDORP
EZARD SCHAPER
jeugd in onze dagen, de
jeugd, die uit de puinhopen
van twee wereldoorlogen
vlucht in sport en techniek,
in mode en sex. Zij vraagt:
Heeft het leven een zin? Is
er een doel van het bestaan,
waarvoor we ons kunnen in
zetten, of is alles alleen illu
sie en zwendel? Zijn God,
Christus, eeuwigheid, alleen
vrome, reeds lang achter
haalde woorden, of zijn dat
de realiteiten, waarop het
juist aankomt?"
Onder het gezichtspunt
de pedagogische nood in
gere zin beschouwd, krijgt de
oude legende van Christo
phorus een onverwachte ak-
tualiteit. Eerst wil hij de
„Übermensch" zyn of hoog
stens een „Übermensch" die
nen, dient daarom de duivel;
maar als deze het kruis
vreest, wil''1 hip alleen
kruis dienen. Hij draagt
.mensen' ó^er' een rivier;
vormt de verbinding tussen
twee oevers, is als 't ware
een brug, waardoor de men
sen tot elkaar kunnen ko
men. En dan leert hij de
grootste paradox; niet de
held, de Übermensch, is de
machtigste, maar het kind, dat
midden in de rivier hem
doopt. Nigg voegt bij de
navertelling tevens een inter
pretatie, waardoor de essen
tiële punten binnen de le
gende geaccentueerd worden.
„Noodzakelijk"
Nigg acht deze tweeslach
tige wijze van navertelling,
waardoor we nu eens de
oorspronkelijke dichter van
de legende, dan weer Nigg als
interpretator horen, voor on
ze tijd noodzakelijk. Legen
den, zegt hij, zijn onverganke
lijke verschijnselen op gees
telijk gebied: ze leven en
zullen altijd blijven leven.
Of wij in onze moderne
dwaasheid ze erkennen of
niet, ze behouden een glans,
die ook het duister van de
tegenwoordige tijd kan ver
lichten.
De auteurs van legenden
hebben geen naam, evenmin
als de dichters van sprook
jes. Slechts een enkele maal
gelukt het een modern
auteur in een begenadigd
ogenblik een legende te
scheppen, die de naïveteit en
de geloofwaardigheid van de
echte legende bezit. Deze ge
nade heeft Edzard Schaper
ervaren, toen hem" de legen
de van de vierde koning
werd geschonken.
Naamlozen
De evangelist Maltheus
vertelt ons van de „Drie
Koningen", die uit verre lan
den kwamen om Christus te
huldigen, maar is er nog niet
een vierde geweest? Met de
kostbaarste schatten van zijn
land hij was een Russisch
vorst volgde hij de ster,
maar voor hij de pasgeboren
koning had bereikt, had hij
alle schatten weggegeven. In
zijn roman Der vierte König2)
heeft Schaper de macht
van de machtelozen en de
machteloosheid der machti
gen beschreven. Het centrale
stuk van deze roman, die in
het door de Duitsers bezette
gedeelte van Rusland speelt
in 1943, is de legende van de
vierde Koning. Deze is nu
apart uitgegeven en verlucht
met zeer moderne en spre
kende tekeningen van Celes-
tino Piatti.
J- H. SCHOUTEN
1) Walter Nigg: Glanz
der Legende. Uitgave Arte-
mis Verlag, Zürich. (224
blz.) 24.50 Zw. fr.
2) Edzard Schaper: Die
Legende vom vierten König
(99 blz.). Uitgave Jakob
Ilegnes, Köln. Prijs DM.
9.80.
