65 Jaar Shakespeare-film
maar een film-
Shakespeare zou
eerst kunnen slagen
NOVALIS
HET TESTAMENT VAN
CONTRAMINEUR
EEN
FIRST LADIES"
op de grens
van twee rijken
Een lange reeks Engelse boeken van
tot pockets van allerlei aard
I de
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 14 NOVEMBER 196*
JN OKTOBER van dit jaar
was het precies vijfenzestig
jaar geledendat de eerste
Shakespeare-film ontstond.
Nu ja, filmDat is een wat
te groot woord voor het film
rolletje dat Sir Beerboom
Tree maakte van enkele
scènes uit de door zijn troep
in His Majesty's Theatre op
gevoerde „King John". Veel
weet men er niet van, want
Sir Beerboom, die later nog
menige Shakespeare-film op
zijn naam zou zetten, vond
deze poging niet erg ge
slaagd „alleen maar inte
ressant voor hen, die de op
voering kenden en de verzen
zelf kunnen meezeggen".
Maar in ieder geval, het idee
om werken van Shakespeare
te verfilmen was geboren. Dat
idee
loop van de tijd zijn van 25
stukken die
i zal er wel
m Forbes-Robertson (Ham-
S. A. Conkson (Horatio),
Engeland 1913
geen houden meer aan: Shakespea
re wordt het grote succes. Dene-
n, want in de marken verfilmt in 1912 reeds de
Hamlet op eigen terrein: Slot NIFIJNA/
Kronborg in Helsingör, (de enige
bijdrage der Scandinavische lan-
Shakespeare schreef 239 films den)-
Inmiddels is de derde periode
aangebroken: 19191928. Shake
speare wordt hoe langer hoe meer
een dankbaar benutte, vindingrijke
(en goedkope) leverancier van
draaiboeken. Bovendien, als het
historisch mogelijk wilden hebben, de film is er t
Zelfs proffen kwamen eraan te nooit komen..."
pas om te voorkomen dat er his- Zo pessimistisch ben ik nu ook
torische blunders zouden worden weer niet Sinds ik Cacoyannis'
de echte verfilming van Euripides' Elektra
heb gezien geloof ik tochi dat het js zeer verhelderend. Van de ge-
mogelijk is toneel tot film te r~ cu~'
gemaakt. Men kreeg
Shakespeare echter weinig
veel gespin, weinig gewin.
Niettemin, wat Wiesbaden deed
EV. GROLLE.
gemaakt, om maar te zwijgen
van die films die „naar een
idee van Shakespeare"
gemaakt.
Deutsche Institut fur Filmkunde 1920 de beroemde Svend Gade-
aangegrepen. temeer daar het
het Shakespeare-jaar viel, om in
de week van 28 oktober j.l. in
Wiesbaden een Shakespeare-Film-
Festival te organiseren. Tal van
oudjes zijn uit hun schuilhoeken
gehaald en menigeen heeft nu met
eigen ogen kunnen zien, hoe men
vroeger met Shakespeare om-
sprong. Maar het Instituut heeft Venetië, enz. enz.
verfilming van „Hamlet" met Asta
Nielsen: er klopt geen 6paan van,
want behalve op Shakespeare gaat
men terug op een 12e eeuwse le
gende en... op eigen faBtasie.
In '22 de Othello met Emil Jan-
nings en Werner Krauss, in '23
Henny Porten in De koopman van
PROBLEMEN
gedaan. Het heeft Stef-
fen Wolf, een van de begaafdste
jongere filmologen in Duitsland,
opdracht gegeven voor dit festival
een uitgebreide catalogus samen te
stellen. Het is een 134 pagina's
tellend Shakespeare-filmboek ge- Pickford in De getemde feeks,
worden met tal van unieke film-
- foto's en vele beschouwingen over
de Shakespeare-film.
Eerst in 1944 zou in Engeland
een nieuwe aanpak beginnen,
de vijfde periode Sir Lau
rence Olivier verfilmt „Hendrik
V", in 194S gevolgd door zijn
„Hamlet".
(Ik moet hier een bekentenis
vrij met afleggen: reeds verschillende
"5,ejJn malen had ik voordien Hamlet
op de planken gezien, maar Oli
vier opende toen mijn ogen en
van de film uit ("misschien nu
na zoveel jaren niet eens een
beste film) leerde ik het toneel
verstaan.)
Orson Welles komt met zijn
Macbeth ('48); de Russen met
Othello; MGM met Julius Caesar
('53) en Olivier met Richard III
('55). Nog steeds is waarschijn
lijk de goede Shakespeare-ver- f\IE CONTRAMINEUR is Jan
>r n.voehr.44 fnah J SSS\ 011 tint
Friedrich von Hardenberg, Hnge zu Sais, de gedichten (dus zijn dromerige jongen. Jaren na
geboren 1772 is een jong jurist de Hymnen an die Nacht en de diens overlijden zong hij in de
ingenieur, die op zijn 28ste 1
roman kerk onder tranen het lied: Was i
jaar sterft en van wiens uiter
lijk leven nauwelijks iets te
vertellen is, dan dat hij een
plichtsgetrouw ambtenaar was,
die op zijn 23ste jaar een meis-
Heinrich von Ofterdingen
aanhangsel de Dichterische Ju- gewesen'
Hf 224): Wat
war Ich ohne dich (n.l. Christus)
gezangbundel
ire zonder U
oorspronkelijks. Dit deel bevat naam van de dichter. „Dat
de
algemene inleiding
13 liefkr'eeg, dat twee (l*u overleden) kenner der Duit- jongmens
later, dus als kind D""1
)e
jaa
vijftien jaar, gestorven
toch zijn nu al anderhalve
eeuw dichters en geleerden be
zig om het raadsel van zijn
persoonlijkheid te doorgron-
romantiek Paul Kluckhohn -
een aparte inleiding bij ieder van
de onderdelen.
Een Novalis Hardenberg
nam deze naam van een van zijn
voorvaderen als pseudoniem aan
iemand, die onbebouwd
Friedrich wordt als
18 jaar student in
Jena. hoort de colleges van
Schiller, die voor hem ,.het vol
maakte model van zuivere hu
maniteit" en „de opvoeder
de komende eeuw" is.
j 'j. i- i TT 15 lemana, aie onoeuouwa T - -
den. Maeterlinck en Hermann land ontgint: dat heeft hij in de
Hesse, om er slechts twee te literatuur ongetwijfeld gedaan.
Opgevoed
noemen, gaan eerbieding bij
hem in de leer; zijn werken
zijn vele malen herdrukt ei
mijn vreugde kan ik hier
nieuwe uitgave aankondigen
Zijn studies zet hij voort
~;~zig en Wittenberg, hij krijgt
betrekking in de salinen
komt op een dienstreis in
sombere vrolijke gezin van de familie
,Een kwartier besliste over mijn
n." Na haar dood houdt hij
dagboek met dubbele tijdre-
die begint bij haar
Geen begrip
Jan GreshoffWachten op Charon
bekering meende, dat
vrolijke omgang een Christen
die veel beter is dan de mi) niet paste, sloot hij zich nauw
bekende en van het noodzake- aan bij zijn moeder. Deze schik-
lijke wetenschappelijke appa- te zich geheel onder haar gemaal ■terfd*f; Niet de levende, maar
- or, Knnr/ii> v>an-> nif i-, nriornn de gestor ven geliefde wordt de
beschermgeest van zijn poëzie.
(Soortgelijke klanken horen
bij Gerrit Achterberg).
De cultus van de dode is ver
bonden met het verlangen met
Christus verenigd te zijn. Zijn
geloofsbelijdenis is samengevat in
twee woorden: ChristusSophie.
Er kunnen ogenblikken zijn, dat
hij alles transparant ziet, dat de
hemelse geliefde hem tegemoet
treedt. Verdwenen zijn dan
een ogenblik ruimte en tijd,
dwenen is de menselijke be
perktheid. Duizend jaren zijn dan
als één dag. één dag als duizend
Het graf
raat voorzien is 1) Feitelijk evn baarde hem elf kinderen.
een tweede druk: de eerste van heeft overleefd:
1929 is reeds lang uitverkocht,
bovendien heeft het Novalis-
onderzoek de laatste 35 jaar
niet stilgestaan.
Het eerste deel (er zullen er
nog drie volgen) bevat Die Lehr- had weinig of geen begrip
zijn intrede ge<
De tekst van Shakespeare zelf
kan nu gaan klinken, maar hier
door worden de moeilijkheden niet
c. verkleind, doch integendeel ver-
Steffen Wolf zelf schreef het groot. Tot nu toe had men van
beredeneerde overzicht van deze Shakespeare een kijkspel kunnen
VIJF PERIODES
tak van filmhistorie. Hij deelt maken,
de 65 jaar globaal in vijf perio-
De eerste (van
1 daar genoegen
er van tijd tot
geslaagd een film te ver-
SL-S1?. feïfe «33 EtSVrULXSL -
^■|H_ Uiteraard begreep
een eigenlijke film mag nog dat film geen verfilmd toneel mag
geen sprake zijn. Interessant is
uit die tijd (1907 Georges Mé-
liès' „Shakespeare écrivant Jules
Het heeft altijd bij Jan Greshoff
filming niet gevonden, maar er Greshoff (geb. 1888) en dat 5.ebo?rd: de. contramina te zijn.
is ontegenzeggelijk vooruitgang, testament is zijn jongste dicht- Yp \s eifn- contramineur
„V bund'1 OP Clmron (u,I- Aels ieaJere'«„ JJ in*u
het curieuze: Kaatje is Baan pra- Shakespeare peen draaiboekle- gave Nijgh £- Van Dttmor. s,„ verwacht, speculeert de bals-
want de sprekende Kim heeft verancier is: ten tweede, dat wat s-Gravenhage-RotteriamlCha- sjer 0p een delinf. Hij gaat tegen
op het toneel gaat, niét opgaat ron is, zoals men weet, de oude de algemene verwachting in. Is
voor de film; ten derde dat het veerman aan de Styx en de sport in de mode? Jan Greshoff
hier- niet gaat om de „aankleding", Styx is de mythische hellerivier, schrijft in Het Vaderland van 25
dat het ten diepste gaat die de onderwereld negen malen februari 1956: „Onnodige lichaams-
de geest van Shakespeare omvloeit. Wachten op Charon fj1 JS1?
r boeien. Het nut is voor hem een
betekent dus wachten op de aartsvijand (Het boek der vriend-
dood. Het terugvallen op de schap> b]z 23>. In Volière leest
oude mythologie levert een stijl- men op blz. 30 over „mijn (Gres-
figuur op uit het magazijn van hoffs) voorliefde voor alles wat
Nog is er veel drukte om niets, het classicisme. Het gebruik van schaars en raar, wat buitenissig en
aar men is op de goede weg, al dit antieke beeld behoe/t niet onmogelijk is" Is het normaal ac-
men zoekende Willy Haas ziet t hdnn dnt dp tief te zijn en het druk te hebben?
it donker in.„Tegen alle uiter- Jj,ef „Het leven heeft mij geleerd dat
terdege, lijke schijn in laat Shakespeare „Wachten op Charon het njetsdoen behalve aangenaam ook
zich überhaupt niet verfilmen, beter doet dan „Wachten op ae zeer gezond ig- (Pluis en niet
tenzij er... een tweede Shakespeare dood". Het beeld is evenwel niet piujSt blz. 15). „De schrijver
opstaan, een Shakespeare _van schertsend gebruikt zoals in dal (Greshoffheeft... geen gemet-
•z elf.
GOEDE WEG
Cés a r Ae arntp trmeèldirhtTr ondernomen. Terecht wijst Willy kespeare geheel voor de film
Cesar ae grote toneeldichter Haas m een mede-opgenomen op- te gieten, d.w.z. die Shakespt
t de schrijver af. Hij raakt er
zo in, dat hij met wilde gebaren
een mes grijpt en toesteekt.... in
een brood, dat op de tafel lag.
Hij en zijn dienaar barsten in
lachen uit.
- ----- -- - 0gem
geslaagde pogingen de film, die^in staat zou zijn Sha- oude studentikoze gedichtje op seld standpunt. En hij ziet
zijn smaak en
oordeel schaamteloos uit te stallen"
(Spijkers met koppen, blz. 5).
Geen kransen en geen uitgehou
wen zerken. Geen commentaren,
geen complete werken..." (Pro do
mo. Mz. 34).
Shakespeare
stel uit 1955 erop, dat de Shake- zo gebruiken kon. als Shakespeare
speare-dramaturgie in die jaren zelf Plutarchus of Holinshed. of
de Leidse peueraar, die in de geen been i
Sty.r goed viswater vermoedde: veranderingen
et,enals uit de ,iele bundel,
wat dan ook heeft omgego- spreekt uit de genoemde titel
Shakespeare van een laatste ernst.
SUCCES
De Shakespeare-films gaan zich
op de markt verdringen. De Ita
lianen zijn er zowaar reeds met
historische massascènes.
Na 1910 is de filmtechniek zover
gevorderd, dat men kan overgaan
tot de produktie van avondvullen
de films. Weer is het de reeds
genoemde Sir Beerboom, die in
1911 vijf complete scènes van
„Hendrik VIII" brengt. Nu is er
baal
Alleen maar om een bellefleür
n Naar buiten uit de hof
H Eeden.
Door het kitsohig incident der
schepping werden de ruimten gro
tesk en losjes opgevuld met min
derwaardig materiaal: met aarde,
zon en maan, planeten, sterren
dies meer. Dit alles was geïmpro
viseerd, te slecht van makelij
lang te duren. Wanneer dan
I heelal-op-losse-schroeven vands
of morgen uit zijn voegen raakt
Jan Huigen's ton in duigen valt, in
't niet verdwijnt, worden
onbeperkte leegten
Angst, en dan gehe
komen, en dan voorgoed:
eeuwigheid van alle eeuwigheden
(blz. 71). Men ziet tussen haakjes
dat deze verzen eigenlijk proza
zijn en niets verliezen wi
als proza worden gedrukt.
TEGENSPRAAK
Alles is schijn: ook het niets
niets (blz. 39). Alleen het niets
onaantastbaar, omdat het alles is,
Print*nWtn?zo is de dood' nu °P meetbare flagrante tegenspraak permitteren:
!ïif mil ,-fio iüiH afstand gekomen, de eindelijke omdat deze uitspraken stemmingen
E 2L5S.JÏ ernst. Je kunt aan mensen, instel- uitdrukken en geen onderdelen
Hpn ipLnpn H?^nH?£?rtnaluiï" lingen- opvattingen ontsnappen, vormen van een denksysteem.
2" -iL 'J!ϙL.deADdmaar niet aan de tijd. onze bela- Iedere stemming brengt haar eigen
ger, wiens voetveeg wij zijn (blz. momentele wereldbeeld mee: hi
11) en niet aan Tijds compagnon, enig verbindende is het negatiev.
de dood Bet vers Het Oerbedrog Maar waarom zou poëzie in zulk
WESTERS
<bH 40) «tndiftals volgt:
The Woman in the White
House, een boek, dat als paper
back door de New American Li
brary werd uitgegeven, werd
een boeiende beschrijving van
het leven van twaalf First La-
dies door de Amerikaanse jour
naliste Marianne Means, die zijn
voor de Hearst-bladen al jaren
Dreiser An American Tragedy, wekkende Signet-boek: In the
Henry w. Longfellow verha- Midst of Plenty, the Poor in Ame
rica. Vertalingen van Europese
schrijvers zijn er ook: The Coun
tess van Hans Habe. The Hot Sun
of Africa van Alan Caillou. En dan
gedichten, o.a. Evangelin:
Sonnets, van William Shakespeare,
Persuasion van de nog altijd in
Engeland gevierde Jane Auste:
The Wings of the Doi
James, van Theodo:
de Letters to his Childri
Abraham Lincoln werd e:
Greshoff heeft het 19e-eeuwse
Individualisme in zijn bloed, zoals
dat in Nederland kan samengaan
met de neiging een Einspanner te
zijn. Er zal wel ergens een studie
bestaan over opkomst en verval
van het 19de-eeuwse individualis
me. Dit is een typisch westers
verschijnsel, opgekomen in
i dilettantisch in elkaar gewor
pen kosmos het enige vaste punt
zijn? Poëzie moet toch ergens
samenhangen; ze is toch geen
de kosmos vreemd oerfenomeen
dat toevallig daarin als een soort
meteoor vanuit ver verwijderde
binnengeslingerd?
Die roepen om een zekerheid
Roepen de dood aan
Die zich niet ontbieden laat
De dood, de dood
O lieve dood stik dooie dood. werelden
Maar zulke vragen stelT dë ^oudê
dichter zich niet. Het is hem te
doen om de boutade en het boudc-
is. Vlot, lezenswaardig en met
kennis van zaken wijdde
verhalen aan de echtgenotes
presidenten als Roosevelt, Har- Torless, door Robert Musil', A Sen-
Henry nog romans en romannetjes als kerstende samenleving, die aan de
Theodore Roosevelt The Three Sirens, door Irving hand van het evangelie de uitne-
Wallace. A Murder of Quality, wende betekenis van de enkele
HH BP door John LeCarre. The Merce- mens had leren zien (vgl. de ge-
portret gemaakt door nary, door Charles Durbin, Trinity lijkenis
zijn redevoeringe." ft|Sg
Greshoffs non-conformisme is
naar binnen geslagen. De onver
hoedse bokkesprongen, die de man
op middelbare leeftijd zich nog
permitteren kan. worden nu
sprongen aan een steeds korter
wordend touw.
i kwamen verder uit: The Nonsense David Chandler, een nieuwe sa- waarde van de enkeling ligt in
Books of Edward Lear. Young menvatting uit het Amerikaanse (hens functioneren in de gemeen-
ding, Truman, Adams, Wilson.
Taft, Lincoln, Eisenhower en
Kennedy. Anecdotisch en met
zin voor het detail heeft Ma
rianne Means deze twaalf korte
biografieën geschreven en vooral
verkiezingstijd en daarna zeker Action door Julian Huxley (Signet
tijdschrift Mad. dat tegenwoordig «chap. gaat de individu zich meei
timental Journey and The Journal ook in Nederlandse vertaling ver- 'n niecr tegenover de gemeen
schijnt. The Selfmade Mad is de schap stellen.
dez® u|Iga^e- Nu kan dit een profetische taak bevatten
Ballots and Bandwagons is een zijn Maar de profeet heeft een
iani'tiLi» boodschap en Greshoffs boodschap
is, dat hij geen onveranderlijke
boodschap heeft. En zelfs in dit
to Eliza, door Laurence Sterne
een autobiografie van John Stuai
Mill.
Meer belangstelling dan deze beschrijving
laatstgenoemde pockets zullen hier
boeken hebben als Evolution
furore hebben gemaakt. (288 Science). Peking and Moscow, door Puritan Heritage: America's Roots
enkele presidentiële verkie
zingscampagnes uit het verledèn; „uuuaill „CCil
ander interessant werk is The negativisme is hij e
Een a
omschrijven wat
mensen van ongeveer dezelfde ge
neratie bindt, maar deze dichterlij
ke stuiptrekkingen gaan mij als
criticus ten nauwste aan. In dc
eerste plaats als schouwspel: hel
verval van het individualisme ziet
men zich hier binnen de grenzen
van een mensenleven voltrekken.
Maar meer nog boeit dit laatste
defensief de lezer als mens. Men
generaliserende heeft hier met confidenties te
wereldbeschouwing. d?e"' toc\'allig ook een beetje
Men mag nog zo'n afkeer hebben dichterlijk zijn. Met confidenties
van systematiek (en bij een dich- dus> van een eerlijkheid die wei-
J §E ter kan niet anders worden ver- nlg- misschien niets, camoufleert
dat welbe- H'acht), door wat men schijft sche- Acher al deze scherpheden ver-
Greshoffs geestelijk testament
Is in de vorm van vrije verzen
geschreven, waarvoor hij zich
verontschuldigt met een uit-
praak va» Paul Valéry.
Documentaire
Klaus Mehnert (waarin de contro- in the Bible, door J. Gear
se duidelijk wordt uiteengezet Siegel, en dat geldt ook i
Chroesjtsjef nog altijd de grote levensverhaal
Sowjets is), en The Ge-
1 Ben
mert toch altijd een soort levensfi
losofie heen.
Six Minutes to Sunset, door Ar
thur Swlnson is een uitgave van
de Londense uitgeverij Peter Da-
vles. In deze documentaire heeft
Swinson een geruchtmakende zaak
uit het jaar 1919 in de Pundsjaab
willen rechtzetten. Toen liet dc
Britse brigadier-generaal Dyer zijn
troepen naar Jallianwala Bagb van Jean Genet, de Franse
marcheren om daar een bloedbao schrijver van absurde toneel-
Dr. Tom Dooley
(een autobiografie van de in Ame-
of the Scandinavian Theater, rika hoog geëerde dokter, die in
stukken van Ibsen, Strind- Azië het leven liet).
berg e.a. zijn opgenomen.
Van Nobelprijsweigeraar Jean-
Paul Sartre is er de in het
Engels_ vertaalde verdediging schap. Spopuiaïr
Wetenschap
Een geschiedenis
i de i
te richten. Deze zaak
zaakte in Engeland oen grooi
schandaal en deed zelfs de re ge
ring wankelen. Swinson heeft bi
zijn onderzoek naar de Amritsa
Affair (zoals de zaak beker.r
werd) vele nieuwe punten ontdekt
die zowel in Engeland als in India
begrip voor deze daad var
opbrengen (212 biz.1
Dyer
Classics
stukken als Het Balkon. Saint
Genet noemde Sartre deze man,
die hij filosofisch, diepte-psv-
hologiscli en als een genie
doorlichtte (in 1952) in een boek mï^léos'door Daie'van Every:
van niet minder dan 669 pagi
na's. Of Genet dat allemaal
waard is? Sartre greep in ieder
geval dc gelegenheid aan om op
virtuoze wijze zijn levens- en
mensbeschouwing te etaleren.
Zijn wij nu werkelijk
Geboren
Voor dit
Minder-dan-niets
En voor zo kort een duur?
Goddank dat zijn wij: ja.
Deze notitie heet: Inconsequen
tie. Als je Greshoff denkt te heb
ben dan heb je hem toch niet.
tenminste dat denkt hij en hij is
daarin verwant aan wijlen G. B.
Shaw. Het non-eonformisme is hier
doel in zichzelf geworden. Men
komt hier in de sfeer van Multatu-
li's kwasi-diepzinnige uitspraak:
Om de uitgaven van de New „Niets is geheel waar, ook dit
American Library compleet te ma- niet." Greshoffs houding kan men
ken: er waren ook weer twee de- als volgt omschrijven: „Ik laat mij
tectives van Carter Brown: Murder op niets en door niets en niemand
Package Deal en The Bump vangen."
moedt men
bare mens, die zeer waarschijnlijk
veel beter is dan zijn woord ei
In den beginne was het woord/ v9Pr wie1j?chJ.°0H. de b^idc bood
En 't woord was leugen" (blz. 40) f£hap gfldt.' dl« hlJ- expliciet al-
..In de aanvang was er primor- ,*ians* 3fwtjst- En voor de zoveel-
diaal De angst* (blz. 71). In het ste ^al: hoe kan men toch bewe-
gewoel van verre wereldsteden is reP at I'Ieratuur alleenmaar lite-
de dichter zichzelf geworden (blz. r^tuur^is.^^Deze bundel is alleen
>0), namelijk
duidelijk be-
ichreven vindt men in A Briel
History of Science van A. Rupert
Hall en Marie Boas Hall, andere
boeken met een historische achter
grond zijn: The Age of Reconnais
sance, door J. H. Parry en Ark ol
Empire: The American Frontier
Mijzelf
Van vó
melijkste onrecht
vóór de vloek
maar beschouwing, een beschou
wing zo eerlijk, dat de poëzie het
niet bij kon uithouden en, zoals
h*t de Engelsman zegt, zich schaars
het eerste en schro- heeft gemaakt.
C. RIJNSDORP.
Van Eemlandt-Omnibus
In de reeks Signet Classics van
The New American Library zijn in
de afgelopen maand weer vele
boeken verschenen, die ook de
Europese lezer zullen interesseren.
Hudyard Kipling is daar b.v.
Courageous, van Theodc-
Captai
and Grind Murders, voorts Habeas
Corpus van Peter Green (goed- CDNICT
geschreven korte verhalen) Three. I
door Flannery O'Connor. The Last
Hunt, door Milton Lott en The
Ben H. Bagdikian beschreef de Mind Benders, door James Kenna-
dito negerS) die way stuk VQor stuk pockets jn bet
groot amusementsgenre.
Arm Amerika
Van Eemlandt-Omnibus. door verhalen die bijeengebracht zijn in
W. H. van Eemlandt. JJitgave een omnibus. Met gedegen kennis
zaken en gevoel voor sfeer
voert Van Eemlandt zijn lezers
Wer«livenster. Ba am.
blanken
in het rijke Amerika
probleem vormen in zijn indruk-
n H.
Maar nu Is de dood in het zicht
gekomen. En zoals tijdens het le
ven (ook alweer inconsequent) de
poëzie voor Greshoff de laatste ook vol
toevlucht, zekerheid en troost was, ter duel'
Amsterdam, stad met vele duistere direkt „de zaak" binnen die politie-
hoeken en praktijken, is het decor commissaris Van Houthem moet
waarvoor detective-schrijver Van ontrafelen. Mede door de kundige
Eemlandt meestal zijn speurders- ontleding van de figuren in zijn
iaat spelen. Hij houdt dit boeken, mag Van Eemlandt tot
i die Nacht
lugubere eind i
streven, maar d
gelukzaligheid.
Hymnen
In zijn Hymn
verheerlijkt hij de nacht boven
de dag, de dood boven het
leven. „Wie de kristallen golf
heeft geproefd, die uit de don
kere schoot van de heuvel op
welt (de grafheuvel van So
phie en de heuvel Golgotha
vallen voor Novalis samen),
wie boven stond op het grens
gebergte der wereld en keek
naar het nieuwe land, naar de
woonplaats van de nacht,
waarlijk, die keert niet naar
het drukke gedoe van de
reld terug, naar het land, waar
het licht in eeuwige onrust
woont". Zo leeft Novalis op
de grens van twee rijken.
Twee dingen versmelten bij
hem tot een eenheid:
eeuwige bruilofsnacht van de
ziel, die zovele mystici heben
bezongen, dus de vereniging
met Christus, haar hemelse
bruidegom, en de blijvende
vereniging van hemzelf met
zijn geliefde, die hem
aegaan.
Liederen
Die gedachten beheersen ook
zijn geestelijke liederen, die
vele Duitse gezangbundels zijn
opgenomen. Ook in de Hollands#
kerken worden ze gezongen,
\ooral Wenn ich ihn nur hab»
(233), Was wïr'ich ohne dich ge-
weseu (224) en het Paaslied: leb
sag'es allen, dass er lebt (64) me»
de slotregels: Und so soli dieser
Tag uns sein. Ein Weltverjün-
gungsfest.
Niet een hemel-dageraad, zoal»
Hélène Swarth heeft vertaald
maar een feest van de verjonging
der ganse wereld. Door Pasen ia
allej nieuw geworden.
Wie is die er, of: wenn ich ihn
nur habe? Dat behoeft Novalis
niet nader aan te duiden. Natuur
lijk Chriaws de enige om wie
hel gaat.
het gedicht
O! las?
uns* treulich ihn
verehren,
So bleiben wir uns einver-
leibt.
Wenn ewig seine Lieb uns
treibt
So wird nichts unser
Bündnis storen.
An seiner Seite können
Getrost des Lebens Lasten
tragen
Und selig zu einander sa
gen
Sein Himmelreich beginr.ï
schon !uer,
Wir werden, wenn wir
hier verschwinden,
In seir.em Arm uns wie-
derf inden.
De verloving is geen huwelijk
geworden; Novalis ls op zijn
£«ste jaar aan tuberculose gestor-
Hij was een burger van twee
woelden, het hemelse en het
aardse vormden bij hem een vol
komen harmonie: sein Himmel
reich beginnt schon hier, maar
met een heimwee naar zijn eigen
lijke tehuis, In hem werd het
woord van Jung Stilling vervuld:
Selig sind, die da Heimweh ha-
bc-n. denn sie werden nach Hause
kommen. En zijn hele levensgang
kan niet beter worden uitgedrukt
"ar. hij zelf het gedaan heeft: Wo
elier wir denn hin? Immer
nach Hause.
J. H. SCHOUTEN
1) Novalis: Schriften Band
1. 660 blzn. hg. von Paul
ümuel0hn <f) U8d Rlchard
Uitg. W. Kohlhammer Ver
lag. Urbanstrasse 12. Stutt
gart. Prijs DM. 33.50.
