Istanbul
MOOI ALS
EEN
DROOM;
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1964
MUEZZIN
dus zaak dat de radio niet
handen valt van diegenen, die o
rust zouden willen zaaien en t
oproer aanzetten.
(door Pal Balazs)
D» vlucht was mooi ge
weest. Vooral toen wij
over de onherbergzame stre
ken van Joegoslavië vlogen,
waar Belgrado als een com
pacte stad aan onze voeten
uitgestrekt lag. Een woest
landschap, waar de mensen
hard moeten zijn bij de eeu
wige strijd om het dagelijks
brood. Het was een genot om
te zien hoe af en toe zoals
bij Thessaloniki het water
aan de oevers als een licht
gevend groen edelsteen lich
ter en donkerder werd. Bo
ven de Zee van Marmora
was hetzelfde verschijnsel te
zien, alsof het water met een
lichtgroene streep was afge
zet. Wij naderden Istanbul
bij een groenachtig blauwe
hemel. En nadat de DC-8
Marconi van de KLM was
geland, reed ik al spoedig
van het vliegveld de stad in,
waar de mensen zich als op
een kermis in een provincie
stad bij draaimolens en kra
men vermaakten.
ATTRACTIE
Het Navo-hoofdkuartier in lz-
ir, dat de aandacht trok door
•t vertrek van de Griekse offi-
eren tijdens het hoogtepunt van
de Cyprische crisis.
het moderne stadsdeel, een zo op
het eerste gezicht a^hterbuurtach-
tige wijk. leeft. Toch is het maar
enigszins anders.
NUCHTER
Er werd gevoetbald op onver
zorgde velden. Vele keren heb ik
gezien, dat mensen als in vogel
kooien zaten op een oude muur in
het oude stadsdeel. Vaak zag ik
soortgelijke woningen boven win
kelpanden. Wij passeerden de nog
steeds machtige overblijfselen van
de oeroude stadsmuren van deze
zeer oude stad door Byzas in
het jaar 657 voor Christus gesticht
voordat wij bij de Galata-brug
kwamen. Rechts en links hiervan
de bruisende bedrijvigheid van een
haven met oneindig vele, als ha
ringen op elkaar gedrongen kleine
bootjes en grotere schepen. Aan
weerskanten op de brug flaneer
den de mensen in dikke rijen. De
ondergaande zon overgoot de brug
en de Gouden Hoorn, de wind- en
stroomvrije haven, die in alle tij
den „goud" betekende voor de be
zitter van de stad Istanbul, met
purperen en gouden kleuren. Het
is ons duidelijk geworden waarom
het bezi: van deze haven van zulk
een grote betekenis is geweest en
dat de Gouden Hoorn ook heden
ten dage meer is dan een attractie
voor het vreemdelingenverkeer.
Wij passeerden het uiterst mo
derne Raadhuis en hier en daar
militaire colonnes, te voet en in
hun auto's zittend, zwijgende of
lachende soldaten, die, zoals ik la
ter hoorde, gereed stonden om de
orde bij een-aangekondigde, maar
op het laatste ogenblik afgelaste
demonstratie inzake Cyprus, te
handhaven. Vervolgens bereikten
wij het bureau van de K.L.M. Een
bijzonder hulpvaardige K.L.M.-
employé, heeft mij in een taxi
gezet en naar het Hilton Hotel
gereden, waar voor mij reeds een
kamer besproken was.
SPROOKJE
Van achter mijn schrijfbureau
zag ik door de geopende deuren
van mijn balkon de duizenden
lichtjes aan de overkant van de
Bosporus. Zij flakkerden als onrus
tige sterren in verschillende scha
keringen. Enige feestelijk verlichte
veerboten voeren heen en weer,
en het tuffen van de kleinere mo
tor-voertuigen was het enige ge
luid dat tot mij doordrong. Het
was mooi, als in een droom. Dc
avond was gevallen, het was don
ker. De sterren straalden vrolijk
aan het firmament.
Het panorama vanaf het balkoi
op de Bosporus heeft mij zo gefas
cineerd, dat het lang heeft ge
duurd, alvorens ik kon besluiten
alsnog een wandeling door de stao
te maken. Ik liep door een groot,
feestelijk verlicht park, waar op
het terras aan de Bosporus eer
orkest Turkse muziek speelde. Alk
tafels waren bezet, rondom ston
den en zaten de mensen in he*
gras. Ik zag een vader met zijr
kleine kinderen tegen een oud-
boom geleund zitten. Een mar
bood maïskolven aan. die hij bo
ven houtskoolvuur roosterde. Ver
volgens liep ik verder. Op straa
hielden vrouwen buurpraatjes,
sommigen van hen zaten op dc
stoep met blote voeten. Het was
«en merkwaardige gewaarwording,
hoe namelijk enkele stappen van
Deze nacht heb ik vele keren
op mijn balkon gestaan en ge
keken naar de overkant van de
Bosporus met zijn ontelbare
lichtjes, naar Azië. De weerspie
geling in het water gaf de in
druk alsof men langs de gehele
oever kleurige tapijten in het wa
ter had gehangen. Het was fasci
nerend en zoals bijna alles, sym
bolisch. Ten eerste voor de „ver
schillende kleuren" uit de woon
vertrekken van verschillende
mensen, en toch de illusie van
een groot feest wekkend, 's Mor
gens, toen de lichtjes gedoofd
Aziatisch deel van Istanbul hing,
zag ik alleen de nuchtere werke
lijkheid. Arbeiders, bouwend
aan straten en huizen en sche
pen die gelost en geladen wer-
gastheer, de heer Memduh -,Tezel.
wiens bureau in het gebouw van
Radio Instanbul gevestigd is.
Rechts en links van de ingang
stond een soldaat, op wacht, in net
uniform van de Militaire Politie.
Op mijn vraag, waarom de Radio
bewaakt wordt, heeft men mij ver
teld, dat 708ü pet. van de bewo
ners van het land analfabeten zijn.
Zij lezen geen kranten, maar des
te ijveriger luisteren zij naar de
uitzendingen van de radio. Het is
Na vriendelijke begroetings
woorden stelde mijn gastheer mij
voor om naar een echt Turks
hotel, waar die middag een kamer
vrij kwam, te verhuizen. Hij
raadde mijn oprechte wens. want
ik wilde niets liever dan dat In
het Park Hotel had ik niet alleen
de Bosporus, maar ook een groot
deel van de Zee van Marmora,
vanaf mijn balkon in het gezichts
veld. Op goed vijf en twintig
meter afstand stond een moskee,
waar ik op een ochtend, tien
minuten voor zes. de Muezzin
hoorde roepen, en hem nog goed
kon zien ook toen hij op de
ballustrade van de slanke minaret
de gelovigen opriep tot gebed. Van
mijn balkon, rechts kijkend, zag ik
twaalf rijen boven elkaar gebouw
de huizen net als een bebouwde
berghelling, "s Avonds straalt uit
alle ramen licht naar buiten. Op
de Bosporus varen de plezierboten
en de veerponten zoals bij ons op
het IJ. Dag en nacht is er een
pontverbinding.
De wonderlijkste dingen heb ik
op mijn eerste rit door Istanbul
waargenomen, waarbij het mij
oprecht speet dat ik geen camera
man ben of een geoefend fotojour
nalist. Want... in de drukke
Istaklal Caddesi, een van de
grootste winkelstraten van Istanbul
zag ik een man op het trottoir
lopen met een bruingelakte dood
kist op zijn linker schouder,
erwijl hij in zijn rechterhand een
oloemenkrans droeg....
BLOOTSVOETS
Enkele minuten later liep een
man van middelbare leeftijd
blootsvoets. met opgestroopte
broekspijpen, in looppas door de
straat, met een grote mand drui
ven op zijn rug, hard roepend. Een
bekende figuur, vertelde men mij,
die soms geluiden van vliegtuigen
uitstoot.... De ontelbare verkopers
van snoep, broodjes, geroosterde
en gekookte maïs, vijgen, verse
amandelen, vlees van een lood
recht staand rooster; waarop dan
voor een standaard met etages, op
gloeiende houtskool geroosterd
wordt, de drukke café's met de
bedrijvigheid van een levensblije
gemeenschap, taferelen, die men
gefotografeerd of gefilmd had
moeten hebben.
onbekende, maar heerlijk
uitziende vruchten, vissen, kreeften
en vele soorten delikatessen voor
spotgoedkope prijzen. Tegen het
plan van mijn gastheer in, om mijn
eerste middagmaaltijd in een van
de duurste restaurants van de stad
te doen gebruiken, stapten wij een
klein en oud restaurant binnen,
met de verlokkende naam „Wie
gaat dat aan? Wij zitten onder
groenten en vruchten, waarbij de
aubergine een grote rol speelt. De
prijzen zijn verrassend laag. Een
vleesgerecht 2Vz3 lira, nauwelijks
een gulden, een gulden twintig en
de Raki 85 koeroes per glas, nog
geen 35 cent. In een eerste klas
restaurant betaalt men het dubbele
IZMIR
LEEUWENMELK
Oude kopergravures in kleuren,
met portretten van Grootviziers,
sierden de wanden, terwijl van het
plafond meloenen in netten in
diverse kleurschakeringen naar be
neden hingen. Hier leerde men
mij. dat de Raki, de nationale
drank, uit druiven gedestilleerd,
met anijssmaak verrijkt, zodra ze
met water in aanraking gebracht
wordt, de kleur van melk aan
neemt. en in de taal van de stoere
jongens „ASPAN sutu" leeu-
wenmelk wordt genoemdJouw
mond ruikt naar moedermelk,
mijn mond naar leeuwenmelk
zeggen ze dan. De „Sis kebab",
aan het spit geroosterd vlees,
gegarneerd net oneindig vele
soorten groenten, tomaten, paprika,
jonge komkommers, meloen, noten-
soorten, olijven en witte schapen
kaas, zou alleen maar het voorge
recht zijn, zoals i£ later onder-
vónd. Men et hier minstens twee
soorten vlees, weliswaar geen
grote hoeveelheden, maar rijkelijk
gegarneerd met de heerlijkste
Het smaakt goed: er
pijpje aan de Bosporn
Terwijl Istanbul de grootste
invoerhaven van Turkije is, ligt
aan de kust van de Egeïsche
Zee, aan de windbeschutte golf
van Izmir, de belangrijkste
uitvoerhaven van het land: het
oude Smyrna, Izmir. Tegen een
uur of acht 's avonds bereikte ik
de luchthaven van deze fascine
rende stad. De duizenden licht
jes, bijna in een hele cirkel
rondom de golf, leken op een
kunstig gesmeed collier van
fonkelende robijnen, turkoisen,
saffieren en andere kostbare
stenen. Zij schenen te ademen
en door hun schitteringen en
flikkeringen riepen zij herinne
ringen wakker aan voorbije
dagen, toen mij 's avonds voor
het slapen gaan nog sprookjes
werden verteld.
Een sympathieke jongeman, de
heer Bertan Gürsel, wachtte mij
op het vliegveld namens het
ministerie van Tourisme op en
bracht mij meteen in een taxi naar
een hoog gelegen punt, waar eens
een door Alexander de Groote
gebouwd fort stond, dat herhaalde
lijk verwoest, afgebroken en op
nieuw opgebouwd werd. Er is hier
nu een café-restaurant gevestigd,
van welks terras men een panora
ma te zien krijgt, dat het hart
tegelijkertijd stil laat staan en dan
meteen harder doet kloppen. Eerst
reden wij langs de golf van Izmir,
met al de prachtige kleurrijke,
schitterende lichtjes van de lamp
jes aan de oever en in de straten
en gebouwen, maar ook van de
sterren aan het firmament. Wij
reden onder wuivende palmen en
pijnbomen; het was warm en
iedereen scheen zich op stfaat op
te houden. Tegen een uur of elf
kwamen wij in het Cultuurpark
aan. een welverzorgd park, waarin
dit jaar de grootste Jaarbeurs van
het Middenoosten werd gehouden.
BIJBELSE GROND
Onder hel raam van mijn kamer
in het KILIM-hotel, aan de oude
haven van Izmir, lag de altijd
bedrijvige haven. Reeds in de
prille ochtend begon het aanleg
gen, het lossen en laden van
schepen uit Italië, Roemenië. Is
raël, Rusland en van Turkije,
vracht- en passagiersschepen, die
goederen en bezoekers brachten en
alles ordelijk verloopt. Deze in
druk heb ik overigens opgedaan in
alle steden en dorpen die ik
bezocht of passeerde. Alles loopt
geregeld, zonder merkbare opwin
ding en er is geen sprake van dat
wat men soms vertelt
daarginds alles zo hopeloos wan
ordelijk is. Er heerst orde en
regelmaat, de mensen zijn opge
wekt, tenslotte schijnt de zon bijna
elke dag. en verschuilt zij zich
slechts zelden achter de wolken.
Mijn korte verblijf in dit mooie
land heb ik, voorzover mogelijk,
goed willen besteden, en daarom
heb ik vanuit Izmir bezoeken
gebracht aan Ephesus en Perga-
Wij reden door vruchtbare stre
ken, waar vrouwen in rode
broeken op de tabaksvelden en de
uitgestrekte katoenvelden bezig
waren De Lergketens die wij
passeerden waren met olijfbomen
jegroeid, en geen lapje grond was
onbewerkt. Kamelen, roestbruin
ran kleur, vier of vijf achter
•lkaar, beladen met vracht en
oorafgegaan door hun drijver, op
:en ezeltje gezeten of te voet,
rokken door de straten.
De Galatabrug in Istanbul met op de achtergrond de stad van de minaretten.
'tide Opel en spelende kinderen onder de palm
Dc Millet Caddesi,
V\ARIA
In Ephesus, in de grijze oudheid
eeds een van de meest beroemde
,teden van de toen bekende
rereld, waar in de eerste dagen
an het Christendom de apostel
'aulus drie jaar verbleef en waar
ij de eerste Christengemeente
leeft gesticht, vertoefde ook Jo-
unnes, die volgens de overleve-
ing hier zijn Evangelie heeft
geschreven. Ook Maria zou zich na
de kruisiging van Jezus Christus
naar Ephesus hebben begeven,
waar zij volgens authentiek* ge
schriften in het huis van Johannes
zou hebben gewoond. Belaagd
echter door opdringerige mensen,
heeft zij zich later teruggetrokken
naar de 420 m hoge berg Solmis-
sos. waar zij haar laatste levens
jaren heeft doorgebracht.
In de 4e eeuw werd hier, op de
plek waar Maria woonde, een
kerkje gebouwd, waar elk jaar op
15 augustus door de aartsbisschop
van Izmir een religieus feest wordt
georganiseerd, waaraan duizenden
pelgrims uit alle landen deelne
men. Voor het huis van Maria is
een bron, aan welks water gene
zende kracht wordt toegeschreven.
Voor het huis van Maria hebben
wij met een lekenbroeder van de
paters Montfortanen uit Nederland
gesproken, die ons vertelde, dat er
drie paters van die orde de dienst
in de Kerk van Maria verzorgen.
Volgens hem is ca. 1.5 pet van de
bevolking christen en het regiem is
uiterst tolerant Aangezien deze
plek ook als toeristische attractie
van de eerste rang van grote
betekenis is, genieten de paters de
volledige steun van de Turkse
regering.
DOOD VERBODEN
Een wandeling door de straa
van marmer, tussen de kolossak
zuilengalerijen, sarkophagen. rui
nes van tempels, theaters, biblio
theken, was een genot voor oog er
hart. Evenzo in Pergamon. r et
zijn Akropolis, waar vooral net
Asklepion een grote indruk op mij
maakte. Over een gebied van 1
km2 strekt zich het Asklepion uit,
dat zijn naam ontleent aan de god
van de geneeskunst. Hier stond
boven de hoofdingang geschreven;
„In naam van de goeden, voor de
dood is de toegang verboden." In
reusachtige onderaardse ruimten
werden toentertijds de patiënten,
die hier van de geneeskrachtige
bronnen genezing van hun kwalen
verwachtten, ondergebracht. In het
plafond waren openingen en hier
door werden de patiënten door de
geneesheren aangeroepen. Dezen
verkeerden in de veronderstelling,
dat de goden tot hen spraken, en
door deze suggestieve methode
werden vele zieken genezen. Sug
gestie, dromen, zonne- en waterba
den, geneesmiddelen welke uit
heelkrachtige kruiden waren sa
mengesteld en toneelvoorstellingen
gunstige behan-
SCHIMMEL
Op weg naar Ephesus, in de
prille ochtend, hebben wij gezien,
dat een appelschimmel, door een
vrachtauto aangereden, in de grep
pel lag. Hij hief zijn hoofd op,
keek hulpzoekend rond,legde dan.
berustend in zijn lot, zijn hoofd
neer. Wij wensten dat hij zou
worden doodgeschoten om uit zijn
lijden verlost te zijn. Toen wij op
de terugweg, tegen het invallen
van de duisternis dezelfde plek
pasweerden, en er stopten, lag het
paard dood, twee honden snuffel
den aan het kadaver. „Zij hebben
hem niet doodgeschoten. Hij stierf
vanzelf", zei de heer Gursel. mijn
begeleider, die mij vertelde, dat er
in het land der Turken geen
paardevlees wordt geconsumeerd.
Ook het vlees van de ezel wordt
niet gegeten.
In de ondergaande zon werd
alles goudgekleurd. De hemel was
verguld, de bergtoppen boven de
kruinen van de olijfbomen waren
met goud overgoten. Een krachtige
jonge man, op een ezeltje gezeten,
dreef vijf rijk gezadelde kamelen,
zwaar beladen met zakken. „Een
kameel kost, wanneer hij jong is
1500 Lira", vertelde onze chauf
feur. Zijn jaarlijks inkomen be
draagt 15.000 Lira. dus de prijs van
tien kamelen; hij betaalt daarente
gen slechts 200 Lira aan belasting.
ONDER PALMEN
Terug in Izmir, waar het Hoofd
kwartier van de Navo is gevestigd,
hebben wij aan de zeeboulevard
onder de palmen nog een glaasje
heerlijk geurende thee gedronken.
Het is verkeerd te geloven, dat de
Turken steeds maar koffie drinken.
Overal waar je komt, wordt je
gevraagd of je iets wilt nuttigen:
thee of koffie. Thee wordt uit
sierlijke glaasjes gedronken, welke
op een zwevend, rond koperen
blad gebracht wordt.
Reeds in Istanbul heeft men
mij verteld en hier hoorde ik
het opnieuw dat het nog
steeds zo is in Turkije, dat
alleen de vader iverkt, en de
kinderen levenslang in het
ouderlijk huis kunnen vertoe
ven, wonen, eten en drinken. Dit
zou een van de redenen zijn dat
de levensstandaard verschilt van
de bewoners van landen in
Westeuropa, waar bijna iedereen
in het produktieproces is inge
schakeld.
