DOMINEE WAS VAAK ZWART SCHAAP MET VIJF POTEN ■Ik zal mij buigen... Prins Bernliard opende tweede Coignet-bedrijf Vriend Jansen heeft thans het woord Voorkomen ongelukken giftige middelen moeilijk Mussolini geloofde in eigen volmaaktheid 9 WOENSDAG 30 SEPTEMBER 1964 De kerkgang was vanzelfsprekend, maar het vervoermiddel daarbij allesbehalve, zo schrijft de auteur A. C. de Gooyer in zijn boek „Het Beeld der Vad'ren", dat binnenkort bij Bosch en Keuning te Baarn zal verschijnen. Het rijtuig en de fiets waren toegestaan als het om langere afstand ging. Er wordt van één der hoogleraren van de Vrije Universiteit verteld dat bij eens op schaatsen naar de kerk kwam en, daarover vermaand, verwees naar de psalmregels „Ik zal mij buigen op Uw eis, naar Uw paleis", maar dat zal wel een fabeltje zijn. In elk geval kon het een zeer ernstig probleem vormen of een predikant 's morgens om naar de kerk te gaan, van de tram gebruik mocht maken. „De Wachter" van 7 december 1923 vond liberaal „het zit waarschijnlijk in de drie kwartier die de dominee anders moet lopen. Het zal hem misschien bezwaarlijk zijn om zich te vermoeien voor hij preekt. Niet ieder is even sterk van lichamelijke conditie. Dat dus zulk een dienaar omziet naar een middel van vervoer om zijn gezondheid te sparen, valt daarom zeker niet te laken Woningindustrie in Zaandam De bekende regel uit de berijmde psalmen: „Hoe vrolijk gaan de stammen op" is wel echt van toepassing op de zondagsviering. Het op de rustdag naarstiglijk komen tot de gemeente, zoals de Heidelbergse Cate chismus het uitdrukt, de getrouwe kerkgang dus, was in de twintiger en dertiger jaren één der dingen waar aan speciaal in gereformeerde kring streng de hand werd gehouden. verlangen niet begrijpen. Maar wij mogen om Gods wil aan die onzuivere neigingen niet toegeven. Wij sterven straks nog den dood aan onverzadigd heid en criticisme". Neen, opgaan in de menigte was nu eenmaal niet weggelegd voor een her- der-en-leraar. De gemeente volgde hem op de voet, als was hij het in het zwart geklede schaap van de kudde met vijf poten. 9? Ongeregelde kerkgang was dan ook een oorzaak tot vermaan en tucht. Dat de stammen inderdaad altijd vrolijk opgingen staat niet in alle opzichten vast. Ook toen waren er al saaie preken en een lokkende natuur. Via de provinciale synode belandt Assen). En een paar maanden later verzucht dezelfde schrijver in het zelfde blad: „Dr. Geelkerken ge- onderbroek preekte en die van Urk, die door het ruisen van de zee zijn ™°r/' e.r^fZ' enveêï de kerkeraad van Amsterdam- Zuid afgezet. Woorden als „schisma tiek" en „revolutionair" klinken op; - T ro - er wordt met de voeten gestampt, vraag, die hij uitvoerig beantwoordde Brochures, caricaturen, pamfletten, in de Reformatie van 24 april 1931. ingezonden stukken, hoofdartikelen, Daarin heet het onder meer „....maar kronieken en indien ooit, dan moeten wij het juist zaak-Geelker op den Zondag beleven, dat we niet veie planken de wereld zijn, al zijn a boekenkast. Ook de „grote bladen", zoals de NRC, het de wereldNatuurlijk gaan we op Handelsblad, de Telegraaf geven zulk een rustdag tweemaal kerk. Het is ook waarlijk niet te veel om op den dag, dien we den Heere wijden, van de 11 a 15 uur die we disponibel hebben, ongeveer 3 uur met Gods gemeente te vertoeven in Zijn huis...." De tegenstellingen tussen de ker- terviews en portretten. Bij Ten Have geschrijf: „Het waardig ambt van dominee valt ongetwijfeld lang niet mee/Wat dominee ook zegt of doet/hoe hij ook preekt, 't is zelden goed/Neemt hij al A voortdurend in/B doet hij vaak niet naar de zin/ls hij wat levendig van aard/dan wordt hij als nerveus verklaard/Maakt hij bij 't preken veel gebaar/dan is hij een acteur zowaar/Doch houdt hij d'armen strak aan -t liH/dan is hij droog en raai en G~r dr Kuyper.s dood; „....wat ook bewoog of verschoof, de inhoud van de narduskruik onzer be ginselen is nog onvervalscht, zelfs van de kruik is geen schilfer afgesplin- stijf/Bezoekt hij veel de t Amsterdam hing Geelkerkens foto 'Een socin!ist noemt men hem dan/ uit Panorama in de etalage. De spot in eigen kring was er, maar ook buiten de kerk. Men solde met de slang en met het paradijs. Wendt tot de rijdom hij zijn schree/is hij een geldzak-dominee! Men merkt dus wel: 't valt lang niet mee,/het wondere ambt van dominee". destijds ongetwijfeld weekblad redacteur was, dat de uitgave scherper dan na de tweede wereldoor- log. Weliswaar bestond er in de poli- blad gewóón"' doorgang" tiek een soms innig samengaan tussen Een aantal redacteuren Geelkerken eind- Jeugd De jeugdbeweging! Er ligt, naar vinden, het woord van professor Wateiink medewer- een glimlach over het woord knapen- vergadering, dat gebruikt werd „Want wel wordt de groote gene raal afgelost, maar een gediscipli neerd leger, gepokt en gemazeld in de beginselen bleef achter...." Over de uittocht bij de kwestie- Geelkerken: „Als de boom gesnoeid wordt, is ei hoop, dat de overblijvende takken overvloediger vruchtdragen." Het Nederlands Jongelings Ver bond, opgericht in 1853, onder de paulinische uitspraak „Ik schaam mij Oktober 1926 kerkelijke confe rentie der Geref. Kerken buiten het synodale verband (later in H.V. geheten). Van links naar rechts dr. E. L. Smelik, ds. J. J Buskes Jr., ds. H. C. v. d. Brink, dr. J. G. Geelkerken, dr. O. Koppenol. kaars kèrkelijke opvattingen en ge- schreven, dragingen moest men niet zoveel heb ben. verenigingen van jongens van 1216 het Evangelie van Christus niet, want Opzien baarde het, ja het wekte bij jaren rustten ze op degelijke Gere- confessioneel. In de kring der Geref. Kerken was sommigen ergernis,-dat studenten van formeerde Grondslag en aubade chaos der doelstellingen die i Maar het wóórd van professor De Vey Mesdagh kende het Verbond al- de eeuwigheid" aardig te veroorzaken en schreef: „Men moet boven gekomen. niet meenen, dat daartegen alleen In de praktijk werd de knapenver- helpen kan wat wij gewoon zijn te eniging eigenlijk alleen m schouwd als een voorportaal Jongelingsvereniging op Gerefor meerde Grondslag. De jongelings verenigingen en later, maar in vee! mindere mate, ook de meisjesvereni- Een kenmerkend verschil in opvat- i, de prediking van het Ev; de gelie, het gesproken woord. De eind strijd om de ziel van den jongeman zal niet worden gestreden op „kerke- r op „wereldsch" terrein." leer- en oefenscholen voor vele latere politici, docenten, predikanten, voor mannen van de vakbeweging waren. Naast de J.V.'s bestonden ook de meisjesverenigingen (M.V.'s) op G.G. De meisjesbond werd in 1918 opgericht en de beide dochters van kleine dui- Kuyper, mej. H. S. S. en mej. J. H. met namen als CalUijn, Kuyper, hebben daarin een belangrij- Gereformeerden, de Geref. Gemeen ten en enige Hervormde groeperin gen, die op bepaalde momenten open lijk tegen Rome in het geweer konden Zaak-Geelkerken Hoewel tableaus aanvankelijk stof te over gaven tot principiële overpeinzingen hebben ze het ten slotte toch gewonnen. Hier een voorbeeld van een niet bepaald vlot-aandoend geheel, verzorgd dobr een M.V. op G.G. di< In 1928 zend. J.V. Prediker 12:1a, Obadja, Soli Deo Glo- ke rol gespeeld. ria, Onderzoek de Schriften, Bilder- dijk, Bavinck, Bogerman, De Pijlbun- Toklpaii^ del, Geest en Woord, De Jonge Josia, iauicaus Klimop, Oefenschool voor het Gods- Ee hoogtepunten in het werk der rijk, Protestant, Zeg niet ik ben jong, jeugdverenigingen vormden de jaar- Ontwaakt, Zoar. Op de vergaderingen vergaderingen, die vooral bij de jon- fifri^a%igelingen nog een degelijk en ernstig karakter droegen, maar die toch wel eens door voordracht, samenspraak of tableau-vivant werden opgeluisterd. Deze tableaus-vivants waren echter gekozen. bad Staat het vast dat de huidige Her vormde Kerk in deze eeuw haar ver nieuwing beleefde onder invloed van Barth, dat er in die kerk thans nog treft men onder de jaarclubs de vol- gereformeerd geborenen en getogenen gende aan: wonen is een gevolg van de zaak- G.E.E.L.E. Geelkerken. Immers traden de mede- Opgericht in de Kerkstraat 5 No- standers van deze predikant na tijde- vember 1925 lijk in H(ersteld) V(erband) verenigd Ouwe Bas te zijn geweest, gezamenlijk toe tot Vonk geval moest het heilige er buiten blijven. Zo was een tableau verloren zoon, achter wiens stille fi guur een viool de melodie deed horen i „Vader, ik ga reizen", een twij- werden in de regel twee inleidingen gehouden: voor de pauze over een Bijbels onderwerp, na de pauze over een politiek of maatschappelijk on derwerp. Er mocht in de pauze dan Y"." vy.^°er' -■ bij het harmonium eens een lied ge- zongen worden, verder waren er geen Thh C frivoliteiten. De jonge mensen gingen S,_ ,g Y- mening van Joh. C. ook bij toerbeurt hardop in gebed voor. Van nieuwlichterij moest men, althans in de leidende kringen, niets ta^>1< hebben. de Hervormde Kerk. Waar ging het Uitkijk" schrijft dr. J. Veldkamp on- „Dr. Geelkerken heeft Broeder Marinus In „Op den De Slang Voor ingewijden tableau nooit iemand bijv. houding willen voorgesteld HHBH Daarbij mag men nooit doen De onbetwiste leider van de Bond „alsof". Nog veel minder brenge van J.V.'s op G.G. was de stichter, ds. God of goddelijke zaken bij zulke een preek gesproken over de moei- de classis vergaderd; de predikanten lijkheden die Genesis 2 en 3 (de slang ds B(as) van Schelven en Vonken de geschiedenis der zondeval) biedt, op een wijze die een zekere heer (broeder) Marinus, lid Amsterdamse gemeente, zegt berg waren daarvan leden en broe der Marinus had toch de klacht tegen °*r- Geelkerken ingebracht? De zaak-Geelkerken Narduskruik Enkele voorbeelden Vonkenbergiaanse uitspraken: Over de beginselen: vreemdde de beveiligde, eigen kring dat zoiets kon geschieden. Maar toen men over de eerste schrik heen was wist men wat te doen stond. tosten van het gezag der Schrift en het re£ormatorisch leven in een afwijking van de gereformeerde de ,wintiKer en dertiger jaren; de belijdenis te vinden, weshalve hij zich zaak rejkt» over d(. kerkmuren heen wendde tot de classis om zijn bezwa- ren te uiten. De commissie classis acht zich door nadere medede lingen van de predikant bevredigd, als hij ook nog voor de classis ver klaart dat hij „gezegd noch bedoeld" heeft wat de heer Marinus in zijn preek had menen te horen. Maar dr. Geelkerken wil genoemde Schriftgezag: het stellen van weten- verklaring niet afleggen „omdat hij schap boven geloof. Men voelde het niet van zins is zich door de eerste de als een zich afkeren van het beeld beste aanklager te laten dwingen dit der vaderen. De Asser Synode der Geref. Kerken die in 1926 vergaderde verdedigde unaniem het fundamenta lisme en veroordeelde ieder die het woord van de Bijbel niet nam zoals het er staat. Rijk reformatorisch le ven was dit niet. Bijbelse voorstellingen geoorloofd zijn. Ik zou er niet zoveel bezwaar tegen hebben, als men zich maar be perken wil tot zuiver historische typisch voorstellingen". (Volgend artikel: Vaderverering en politiek leven.) Binnenkort komt er een derde in Limburg gereed HTOEN dinsdagochtend Prins Bern- hard in een grote fabriekshal te Zaandam een handel overhaalde en daarmee het bedrijf van Industriële Woningbouw Indeco-Coignet N.V. of ficieel opende, was Nederland een tweede fabriek rijker geworden van montagewoningen volgens het in Frankrijk door Edmond Coignet S.A. ontwikkelde betonbouwsysteem. in Rot- n van Dura-Coigriet N.V. zijn in het Waterweg- gebièd overbekend. Zoals men weet is er over de architectuur en ook over een aantal kinderziekten dezer woningen heel wat te doen geweest. De derde fabriek die dit betonbouw systeem toepast staat te Beringe in Lim burg, dicht bij Venlo. Die is reeds ge deeltelijk in productie en het is dt bedoeling, dat de officiële opening vol gende maand zal geschieden. Deze drie Nederlandse Coignet-fabrie- ken hebben elk een productiecapaciteit in duizend woningen per jaar. Mooier en beter Vanzelfsprekend zien de Zaandamse Coignetwoningen er anders uit dan de Rotterdamse: er zijn vier jaar verstre ken, sedert de eerste Coignethuizen den gebouwd. In die vier jaar heeft de ontwikkeling natuurlijk niet stilgestaan. Aan die ont wikkeling werkt het I.N.B.O., een ont werp- en constructiebureau voor de dustriële bouw, onder leiding van architect K. Geerts. De Rotterdamse chitect E. F. Groosman, die verantwoor delijk is voor het ontwerp van te Rotter dam vervaardigde Coignet-woningen, is aan het I.N.B.O. verbonden als adviseur. De in Zaandam gebouwde huizen heb ben een oppervlak, dat tien vierkante meter groter is. Ook zijn de sanitaire voorzieningen beter dan die van de Rot terdamse Coignet-huizen. Uit de lucht Zoals was te verwachten Prins Bernhard per helicopter op het terrein van Indcco. Eerst vloog de w telwiek een rondje boven de fabriek ("NP GROND van de nieuwe bestrij- dingsmiddelenwet zullen. voor schriften worden gegeven met het doei de kans op ongelukken met gif tige bestrijdingsmiddelen als para- thion tot een minimum te beperken. Parathion bijvoorbeeld moet ge kleurd zijn en op de verpakking moet een duidelijke doodskop wor den aangebracht. Maar al deze voorschriften en zelf: de dreiging met een levens lange gevangenisstraf zullen, menen de ministers Biesheuvel (landbouw) en Veldkamp (sociale zaken en volksgezondheid), bruik in de vorm van opzettelijke vergiftiging niet kunnen voorko men. Hier komt het antwoord de ministers aan het Tweede-Ka merlid Oele (soc.) op neer. De bewindslieden beloven de sugges tie van het Kamerlid om een kleurstof en ook een zeer weerzinwekkende smaak aan giftige stoffen toe te voe gen, te bestuderen. Het probleem is niet eenvoudig. Want parathion heeft van zichzelf reeds een dermate onaangename geur en smaak, dat het de vraag is of het nog zin heeft er andere stoffen aan toe te voe gen. Een andere vraag is, wat het ef fect van een dergelijke toevoeging van V.U. ontvangt 62 eerstejaars in de theologie Aan de theologische faculteit van de Vrije Universiteit hebben zich op het ogenblik 62 nieuwe studenten aangemeld. Vorig jaar waren dat er 24. Onder de 62 eerstejaars zijn ditmaal vier vrouwelijke studente. Daar er tot hooguit een of twee per jaar zich a melden soms ook geen zijn het deze keer meer dan ooit. Onder de nieuwelingen bevinden zich zes buitenlanders: drie uit Canada, twee uit de Verenigde Staten en een ui'" Duitsland. Aangezien er aan de Theologische Ho geschool in Kampen 43 aanmeldingen van eerstejaars kwamen, hebben de beide op leidingen voor de Gereformeerde Ker ken meer dan honderd nieuwe inschrij vingen ontvangen. SCHIPHOL, 29/9 (ANP) Vanmiddag zijn vijftien leden van het Nederlands Centrum van Directeuren (N.C.D.), waarbij ruim 1000 directeuren van mid delgrote en enkele zeer grote bedrijven zijn aangesloten, van Schiphol naar Mos kou vertrokken. Het doel van deze reis is een persoonlijk contact met Russische managers en het kennismaken met hun methoden van zakendoen en manage menttechnieken. Niet zuiver Een strijdvraag was ook of „doornic" 's zondags bü het ter kerke gaan wel van de tram gebruik mocht maken. Wie toen hierover volgt komt tot de conclu- Het nalopen van dominees en het kritiseren van preken werden blij kens artikelen erover in kerkbodes, sic dat er de „onzuivere neigingen" genoemd. In ging was deze v het Haagse Kerkblad van mei 1935 bevestigend te heet het o.m.: „Meent niet dat wij uw antwoorden. stoffen zal zijn op de gezondheid hen, die beroepshalve met parathion moeten werken. En zullen de gewassen die bespoten worden, er geen nadelige gevolgen van ondervinden? Ook kan de werkzaamheid van het preparaat door de toevoeging verminderen. Overigens is het nog de vraag of de argeloze con sumptie door een dergelijke toevoeging kan worden verminderd. Een onver dund parathion is reeds na de eerste slok dodelijk. Mengt men parathion door voedsel dan gaat van de afstotende smaak al zoveel verloren, dat het slachtoffer waarschijnlijk pas iets merkt als het te laat is. Met een forse sprong verliet prins Bernhard gistermorgen de heli kopter die hem naar de nieuwe fa briek voor industriële woning bouw, Indeco Coignet, in Zaandam had gebracht. Behouden en wel kwam hij op de begane grond aan. bij de landing werd Prins Bernhard verwelkomd door burgemeester G. J. D. Franken van Zaandam en de directeuren van de Kon. Ned. Mij. van Havenwerken te Amsterdam en van de .Meteoor" te De Steeg, die beide deelhebbers zijn in Indeco. Het overhalen van de handel door Prins Bernhard gaf aanleiding tot een geluid „dat nu eenmaal altijd behoort bij het in bedrijf stellen", zoals de heer J. D. Drabbe Sr., die namens de directie van Indeco het woord voerde, zeide: het geloei van de fabriekssirene. Dat was ook een sein tot het naar buiten trans porteren van het eerste „officieel" ver vaardigde bouwelement: een met bloe men versierde gevel. Er zijn in Nederland al vele fabrieken van elementen voor systeembouw. De heer Drabbe kon het werk van Indeco dan ook zeker geen pionierswerk noe- Toch vroeg de heer Drabbe de aandacht voor een bijzonder risico- aspect. Want woningbouw is een on derwerp van staatszorg, die is dus, aldus de heer Drabbe, afhankelijk van politieke inzichten. Maar daartegenover stelde de heer Drabbe, dat een woning een pro duct is van grote duurzaamheid. De woon-inzichten, de eisen, die de ge meenschap aan een woning stelt, ontwikkelen zich, veranderen zeer sterk. Het is dus heel waarschijnlijk, aldus de heer Drabbe, dat een wo ning niet meer voldoet aan de ge stelde eisen, als die nog lang niet is versleten. Daarom vond de heer Drabbe het heel jammer, dat de vraag hoe een woning er over een kwart eeuw uit moet zien, bepaald wordt door de kostprijs van vandaag. Dr. F. G. van der Poll in proefschrift: Eerste dissertatie over dictator in ons land DE Middelburgse gymnasium leraar de heer F. G. van der Poll is gisteren als eerste Neder lander gepromoveerd aan de G.U. in Amsterdam op een proefschrift over de Italiaanse dictator Benito Mussolini. Gisteren hebben we reeds in het kort enkele opmerkelijke conclusies uit deze interessante dissertatie weergege ven maar gezien de belangrijkheid van het onderzoek van dr. Van der Poll voegen we er vandaag nog enige aan toe. De eersten die Mussolini na 1918 als leidersfiguur tekenen waren de futuris ten, die hem aanprezen als de nieuwe synthetische mens. in wie alle tegenstel lingen waren opgelost. De oorlog had hem naam gegeven en een eind gemaakt aan een periode van ongewisheid en ner veuze spanningen, waarvan de autobio grafie van 1912 getuigde. In zijn oorlogsdagboek trad de indivt duele held nog terug voor de collectivi teit der frontstrijders, maar na de oor log en de daarin opgelopen verwonding ging Mussolini de nadruk leggen op zijn persoonlijke heldhaftigheid, geholpen door de reclame die anderen voor hem maak ten. Zo groeide de cultus van de heroiek. Als duce werd hij het ideaal van tallozen, die hun verlangens in hem projecteerden en hem verheerlijkten. Dit beïnvloedde zijn pose en deed zijn narcisme groeien; vaak bedoelde hij met „Italië" alleen zichzelf. .My autobiography" (in 1928 door zijn broer Arnaldo gesahreven) werd een krachtig pleidooi voor de be genadigde leider, een voorbeeld van do indoctrinatie van de wereld buiten Ita lië. Deze levensbeschrijving heeft Mussolini gestijfd in zijn groeiend geloof in eigen volmaaktheid, zoals ook de gesprekken met Emil Ludwig veel hebben bijgedra gen tot de leidersmythe al heeft Lud wig later, toen hij bemerkte dat in Musso lini de wüsmens ging prevaleren, ge tracht zich van zijn boek te distantiëren. VAL Nadat de duce sinds 1932 vrijwel niets meer geschreven had, greep hij na zijn val op 25 juli 1943 weer naar de pen. Hij zag zijn debaole als het eind van alles en voelde zich een martelaar van het lot. Zodra hij echter gered en in ere hersteld steeg zijn zelfvertrouwen weer en „Storia di un anno" verdedigde hij zijn bewind en loochende alle schuld aan de oorlog. In deze republikeinse periode hield hij veel apologetische gesprekken, waaruit onbedoeld bleek hoeveel meer volgeling dan aanvoerder van zijn partij in feite is geweest. Als fascistisch duce oordeelde hij het nodig voor religieus door te gaan. hoe wel zijn uitspraken aantonen dat hij de Rooms-Katholieke Kerk alleen als machtsorgaan waardeerde. Na het slui ten van het Concordaat in 1929 staakte hij zijn godsdienstige propaganda en noemde zich een fatalist; dit betekende dat hij het lot uitdaagde om te zien hoever hij in een situatie kon gaan, hetgeen niet veel verschilde van bluf. Tot antisemitisme kwam Mussolini niet onder druk van Hitier. maar uit totali- en nationalistische overwegingen. Ondanks enige meningsverschillen heeft de kerk de fascistische politiek steeds ge- STRENG Ter bevordering van het geloof in zijn leiderschap liep de duce altijd met een streng gezicht rond en gaf hij hoog op van zijn sportiviteit en werklust. Door middel van willekeurig ontslag aan func tionarissen schiep hij de mythe van zijn vreeswekkendheid, om zijn zwakheid als leider te maskeren. Kleine, directe suc cessen waren hem meer waard dan pro jecten van lange adem, die hij na korte tijd vergat; dit typeert de showman. Aan het eind van zijn studie wijst dr. Van der Poll erop, dat Mussolini een nieuw type Italiaan wilde kweken, zon der de ongunstige eigenschappen die hij in de bestaande soort verachtte Het Ita liaans fascisme ontwikkelde zich, zonder directe invloeden van Hitier. tot een to- ta*£ reSime. waarin zich de trekken van Mussolini weerspiegelen. Vooral na 1932 nam de druk op de bevolking toe en werd een militaristisohe geest aange kweekt: Italië moest een vreeswekkende natie worden en haat moest tot de natio nale deugden gaan behoren. Doordat de duce maar „een kleine burger" was. zonder aanleg voor consequenties en rationale lo gica. zijn de totalitaire tendenties van dit bewind echter niet volledig tot gel ding gekomen en ontaardde het meer in hinde» lijke „schoolmeesterij*. Uit de kamer van een hotel aan De Dam te Amsterdam, waar een Ame rikaanse grootindustrieel logeert, is een tas gestolen met 4000 dollar, sieraden en voor de eigenaar waardevolle papie- ren 'o' een gezamenlijke waarde van circa 25.000. De tas is later in een andere kamer leeg teruggevonden. De eigenaar heeft een beloning van 2000 dollar in uitzicht gesteld voor inlichtingen en aanwijzin- gen die kunnen leiden tot opsporing van het gestolene.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1964 | | pagina 9