Op „Dolle Dinsdag"
volgde geen bevrijding
HET DAGELIJKS NIEUWS
Het vuur dat de
wereld in brand stak
ontstoken
Na de blijdschap toch weer de ontnuchtering
Be¥rUdlngsnumitier
ZATERDAG 29 AUGUSTUS 1961
it Vijf en twintig jaar geleden
Later zou men kunnen
zeggen, dat het allemaal
onschuldig is begonnen,
met wat leuzen en wat
geschreeuw - „Dantzig",
.Corridor". En misschien
zijn er nog onder ons, die
tot het laatste ogenblik
hebben gedacht, dat het
verstand het wel zou
winnen van de hysterie
en de waanzin, maar zij
zijn bedrogen uitgekomen
De teerling werd geworpen op
die eerste september van het jaar
1939. In de vroege morgen van
die dag, om vijf minuten voor
vier Nederlandse tijd, rukten de
troepen van Nazi-Duitsland het ge
tergde en geen uitkomst meer
ziende,Polen van drie kanten bin
nen. En toen de wereld ontwaak
te was een reusachtige, alles ver
pletterende oorlogsmachine al
uren bezig een dapper volk te ver
nietigen. Wereldoorlog nummer 2
was ontbrand, en het zou zes ja
ren duren voordat deze brand ten
koste van miljoenen doden en
duizenden voor hun leven ver
minkten, was geblust.
En het was allemaal zo on
schuldig begonnen, gewoon met
wat leuzen en wat geschreeuw.
Duitsers, die in Polen decennia
lang gastvrijheid hadden genoten,
een gezin hadden gesticht en er
hun werk hadden, waren gaan
morren en him gemor was door
de Duitse machthebbers aange
wakkerd tot een hetze, die uitliep
op opstootjes en relletjes in Pool
se steden. En ze zouden de aan
leiding worden tot wat Hitier
noemde „een Ingrijpen ter be
scherming va
DÉ LAATSTE WEEK
WE ZIJN HET vergeten, maar de laatste week
van de augustusmaand 1939 leefde heel Nederland
iu een schier ondragelijke spanning. Dagenlang
dromden voor de krantengebouwen duizenden in
hoop en vrees samen, elk bericht, dat werd gebul-
litineerd gretig in zich opnemend. Zou Nederland
gaan mobiliseren, zou er oorlog komen? De kan-
sen op oorlog of vrede werden in verhitte gesprek
ken druk besproken.
23 Augustus
Drie vette koppen in de avondbladen v
dag zetten een domper op de hoop, dat het n
oorlog nog wel los zou lopen:
25 Augustus
wereldbranc
24 Augustus
i begint de telebel 1
Ambassadeur Henderson t
naar Londen om rapport uit te brengen
Fankrijk verklaart zich bereid Polen pij te
Japan legt een neutraliteitsverklaring af
26 Augustus
In het hoofdartikel van een der Nederlandse dag
bladen staat, doelend op een stilstand in de po
litieke aktiviteit: „De toestand op alle fronten is
ongewijzigd", maar elders valt te lezen:
HM. de Koningin ontvangt de Duitse gezant,
die een verklaring over de eerbiediging van
Nederlands neutraliteit aflegt
Eerste Engelse troepen landen in Frankrijk
Duitsland geeft een verklaring af over de
neutraliteit van België, Zwitserland en Luxem
burg
De Nederlandse regering heeft het nodig ge
oordeeld de voormobilisatie af te kondigen ter
voorbereiding van de mobilisatie
Officieren, onderofficieren en manschappen ma
ken zich gereed om zich naar hun niobilisatiebe-
stenuning te begeven. Op de militaire bureaus wordt
het met het uur drukker. Ordonnansen rijden af en
aan, biet is onmogelijk telefonisch verbinding te
krijgen met het departement van defensie.
De krantenlezers hoeven 's avonds niet lang
naar het nieuws te zoeken. Het grynst hen als het
ware tegen van af de voorpagina:
Gouwleider Forster wordt tot staatshoofd van
Dantzig benoemd
Roosevelt doet een beroep op Hitler, Mos-
cicki en Victor Emmanuel
België gaat over tot gedeeltelijke mobilisatie
27 Augustus
De spanning heeft haar hoogtepunt bereikt:
Bidstonden voor de vrede in alle Neder
landse kerken
Daladier biedt Hitler zijn bemiddeling aan,
maar Hitier houdt vast aan zijn eisen
28 Augustus
Alle hoop op een vreedzame oplossing van het
geschil wordt de bodem ingeslagen. Over het ge
hele Nederlandse volk komt een doffe berusting.
Verslagen leest het:
De Nederlandse regering heeft de mobilisatie
afgekondigd voor zee- en luchtmacht. Eerste
opkomstdag 29 augustus.
joen zielen werd van drie zijden
tegelijk besprongen. Aan de vier
de zijde in het oosten maak
ten de Russen zich gereed voor
waarts te rukken. Polen werd met
grote snelheid onder de voet ge
lopen en de nieuwe „Blitz-krieg"-
techniek van de Nazi's had haar
deugdelijkheid bewezen, en dat op
een moment, waarop de Fransen
en Engelsen zich op de oude, be
proefde wijze van oorlogvoeren
voorbereidden.
De Duitsers zetten massaal hun
gevechtswagens in en doorbraken
op vele plaatsen met grote snelheid
het Poolse front en door deze
bressen stootten pantserwagens en
gemotoriseerde infanterie door tot
in de achterste linie, tot in de rug
en in de flanken van het Poolse
leger.
Bombardementsvliegtuigen ver
nielden de vliegvelden e
gevreesde Stuka's, die snel
der een vreselijk lawaai buitenge
woon nauwkeurig bombardeerden,
sloegen zij grote bressen in het
verbindingslijnen, en^ desorgani- reld realiseerde
De wereld hield haar hart vast toen op 23 augustus 1939 het onvoorstelbare bekend werd: Duitsland i
Rusland hadden een non-agressie-pact gesloten. Hitler had zich veilig gesteld. Als hij Polen zou binnenvallen,
zouden de Russen hem niet de voet dwars zetten. Joachim von Ribbentrop, Duitslands minister van buiten
landse zaken (rechts) en Joseph Stalin, toen de machtige man van het Kremlin, ondertekenden het histori
sche document, waarbij Polen al bij voorbaat in twee delen werd verdeeld.
i ieder met ontzag
volksgeno- met Rusland, liet hij de aanvals- Poolse verdediging een tragedie.
nnB7AAI<r J Stén";rSpBhS°S™ë Doc>» onverzettelijke moed wondering moest vervullen.
vJvJr\.Z_/"\/"\IN. ogenblik echter werden ze herroe- van de Poolse soldaten en de ✓"v/'Nn
VtRLÜÜP
seerden het Poolse industriële po- uaL uc iaa^
tentieel. Polen stond machteloos succesvolle Poólse
de Russen brachten het de ge- gen Nazi-agressie
;r- en Modlin. Op 23 september viel het einde nabij. Op 5 oktober ca- vrije Polen, vond zijn oorzaak in
de de waterleiding van de hoofdstad pituleerden de laatste troepen oost de weifelende houding van de
uit als gevolg van hevige bom- van Warschau en op 20 oktober ga- Westerse mogendheden die op het
bardementen. ven ook de vestingwerken bij uur van de beslissing over vrede
Warschau brandde, zoals later Dantzig zich over. of oorlog niet paraat waren, en
Rotterdam zou branden. De we- Vijfentwintig jaar geleden, 1 lijdelijk ^nmesten toezjen hoe
zich met -
schok, dat de laatste hoop op t
ogenblik echter werden ze herroe
pen. Toen nog zou een wereldoor
log te vermijden zijn geweest. Op
de departementen van buitenland-
de Poolse soldaten en de
geen grenzen kennende opoffe
ringsgezindheid van het gehele
Het was de aanleiding, maar
niet de oorzaak. De oorzaak lag
dieper. Zij was een gevolg van se zaken van de grote landen werd Poolse volk, gaf aan deze trage- gische™ verloop
het Verdrag van Versailles. De koortsachtig naar een oplossing die een achtergrond van heroïek Duitsland. Een land"
n 7 6 gezocht. Ook Hitier wilde een
scheiding van Pruisen in een wes- krachtmeting nog uit de weg
telijk <en een oostelijk gedeelte met gaan? Mussolini, die zich met Hit-
daartussen de dertig tot negentig
de Polen tra-
EINDSTRIJD
slotte staken. Te Warschau
Voor Polen begon de eindstrijd Modlin.
september 1939, begon de Tweede trouw en dapper bondgenoot door
Wereldoorlog. Op 29 augustus had een overweldigende overmacht
stand te- Nederland zijn troepen volledig werd terneer geslagen,
vervlogen, gemobiliseerd aan de grenzen _T
Maar de Polen vochten nog door staan. Op 3 september verklaar- Voor xiet TllGt-paraat Z1JT1
baai- deri^ Engeland en Frankrijk Duits- van mogendheden, op 1
Frankrijk Duits-
verwoesting. Op 28 sep- land de oorlog. sent'embpr 1919 heeff dp wp.
tember moesten zij de strijd ten Op papier kwamen de grote mo-
te gendheden hun verplichtingen na. reld, jaren achtereen, let-
terlÜk ™aav moeten Moe-
i het centrum Wel werd op andere plaatsen Zij zijn ondergegaan,
het land, rondom Warschau nog gestreden, maar ook daar was dergang, de ondergang van het den,
kilometer brede Poolse corridor
naar Dantzig, was voor Hitier en
zijn trawanten een hindernis, die
moest worden opgeruimd. Polen
zou worden vernietigd, de wens
droom van de Nazi's vervuld.
Maar er was nog een moeilijk
heid, een onzekerheid, en die leid
de eenmaal tot uitstel van de exe
cutie. En die onzekerheid was
Rusland. Welke houding zouden
Ier niet in het Poolse avontuur wil
de storten, bood zijn bemiddeling
aan. Roosevelt trachtte een ramp
te voorkomen, Chamberlain stel
de een nieuwe conferentie voor
de wereld vocht met woorden en
nota's om de vrede. Maar Hitier
gmg zijn eigen weg. Hij zette zijn
provocaties tegen Polen voort, hij
voerde de hetze op tot een onge
kende climax, de relletjes en op
stootjes in Poolse steden namen in
omvang toe. Steeds ging er meer
bloed vloeien. De wereld holde
haar ondergang. Er viel
de Russen bij een binnentrekken niets meer te redden. De landen
van Polen door de Duitsers aan- bereidden zich voor op een oorlog,
nemen? Op politiek niveau werd Engeland en Frankrijk zeiden Po-
druk geconfereerd. Stalin wilde len militaire steun toe. Hitler, in
wel met Duitsland in zee, zoals zijn grootheidswaanzin, meende,
hij eerder ook met Frankrijk en dat hij geen stap meer kon terug
Engeland in zee had willen gaan. doen. In de vroege morgen van 1
Maar zijn eisen aan de Fransen september gaf hij ten tweede ma-
en Engeland gedaan waren te le zijn aanvals bevelen uit. En
zwaar voor Polen. Als de Duitsers hij herriep ze niet. Het vuur, dat
Polen zouden binnenvallen, wilde zich over de gehele wereld zou
hij, als voorwaarde voor militaire verbreiden, was ontstoken,
hulp, onmiddellijk oostelijk Polen
binnenrukken, en deze eis werd
met verontwaardiging van de hand
gewezen.
BOM
ONGELIJK
Hoe dapper de Polen ook voch
ten, het was een ongelijke strijd.
De bekende Engelse militaire des-
En terwijl de onderhandelingen kapitein B. H. Liddell
tussen Engeland en Frankrijk Hart schreef na af,i00p van de oor-
enerzijds en Rusland anderzijds in jog ^oen hij balans opmaakte:
een slepend stadium kwamen te „Polen werd zwaar gehandicapt
verkeren, sloeg Hiüer zijn slag. door zijn strategische ligging. Dit
Op 23 augustus 1939 werd een be- land lag immers als een „tong"
richt bekend, dat in de wereld tussen de kaken van Duitsland en
insloeg als een bom. Duitsland en de manier van oorlogvoeren van
Rusland hadden een non-agressie- de Polen maakte deze situatie nog
pact gesloten. Zij waren overeen- erger, want de Poolse legerleiding
gekomen, dat zij elkaar bij het ytte l«t hftrngrntrt. deel van
uitbreken van een Duits-Pools con
flict niet zouden aanvallen. En om
het conflict snel en drastisch uit aanzien van uitrusting en militai-
de wereld te kunnen helpen spra- re inzichten. Zo werd bijvoorbeeld door de geallieerden
ken zij af, dat zij Polen gezamen- nog altijd groot vertrouwen ge- vrijd, ingekleurd. Dat
lijk zouden verdelen. Duitsland steld in een zo sterk mogelijke af-
zou West-Polen krijgen
(Van een onzer redacteuren)
En vijf jaar na de brutale inval van Adolf Hit1-
lers horden in Polen? Een groot deel van de wereld
was in de periode van 1939 tot 1944 door het diepste
dal der verschrikkingen gegaan. Het was nu 3 sep
tember 1944. In vele Nederlandse gezinnen werd
op dat geheime plekje van de woning geluisterd naar
de vertrouwd geworden stem van ,,De Rotterdam
mer", die probeerde de storingsgeluiden van de Duit
sers vanuit de BBC-studio in Londen te overstemmen
met de verheugende boodschap, waarnaar iedereen
in het bezette gebied jarenlang had gesnakt. Na
mens H.M. Koningin Wilhelmina zei ,,De Rotter
dammer" in zijn praatje voor Radio Oranje dit:
„Landgenoten, Gij weet, dat de bevrijding voor de
deur staat'. Gij weet, dat onze land-, zee- en lucht
macht schouder aan schouder vecht met de hond
genoten en daarbij kranig werk doet. Het is mij
bekend, dat onze binnenlandse strijders het grote
ogenblik van zich aan t'e sluiten bij de actie d'er ze
gevierende legers met ongeduld afwachten. Ik wil
u thans mededelen, dat ik Prins Bernhard heb be
noemd tot bevelhebber der Nederlandse strijdkrach
ten, onder het opperbevel van generaal Eisenhower.
Prins Bernhard neemt hierbij de leiding op zich
van het gewapend verzet' in Nederland. Tot spoedig
weerziens: Wilhelmina."
aangebro-
der vergelding
ken."
Die maandag daarop viel
Antwerpen in handen der op
rukkende geallieerden en
maandag werd, volgens
aanhoudende geruchten, ook op
diverse plaatsen de Nederland-
oyer de opmars der geallieerden Op I oktober hadden verzets-
in Nederland." mensen een Duitse Weer-
Amerikanen staan al Men had voor de teleurstel- ™'achtsaut° overvallen bij Put-
de Moerdijkbrug." Het ge- ]ing lgeen woorden er volede ?n Sp de Veluwe' P® wraak
Jp rucht kwam aangerold en spoel- sle°hfs doffe w£'ti €r on Hip der Nazi s was 'gruwelijk. Zeven
de -ï- :1«s w«e oerustimg op die inwoners van Putten werden
dag van verwachtingsvolle zonder vorm van proces dood_
de verder over geheel Weste-
lijk Nederland. Men kon zich vreugde
De.Duitse .bezetters herkre- Wrderh'en J
en hun kalm+P m .htm. rrm„h+c_ ,Doeraenjen
huizen de "Seïïandsê ^5^ MMS»
x- «raeyowa, -.r MI»
n. Van hen heer
mannen na de
Putten terug.
driekleur opgezocht, gewassen
meldde, da, Breda «-kde Duider, ÏÏles wa,^- JSEf» JE-? -H efcaip.
de strijdmacht in foij de „punt
de tong". Bovendien was het
Poolse leger jaren ten achter ten landkaarten
steeds
Wij wisten het allemaal. Op
i Rusland deling cavalerie, die natuurlijk al
Oost-Polen. De grenslijn zou
noordzuid over Brest-Litowsk lo
pen en dezelfde grens zijn, die
Duitsland en Rusland al in 1917
met elkaar waren overeengeko-
Een lachende Hitler had zich
veilig gesteld, althans voorlopig.
En toen Von Ribbentrop zijn hand
tekening onder het pact had ge
zet, wilde hij niet langer wach
ten met het uitvoering geven aan
zijn plannen. Hitler had haast. Hij
had haast omdat hij, de Nazi-dic-
tator, zijn slag wilde slaan voordat
Engeland en Frankrijk zouden
kunnen mobiliseren en ook voor
dat "ze met eventuele nieuwe zet
ten op het schaakbord van de
wereldpolitiek zouden komen.
spoedig volkomen machteloos augustus kon Parijs op
stond tegenover de aanrollende kaarten ^worden gekleurd
Duitse tanks".
zalige troep vluchtelin-
atlassen wa- gen was veranderd, voor zich spoorwegen
streken, die uit. Er ontstond een vreugde-
be- roes en het ene gerucht volgde
op op het andere. Dat was niet duren.
6 juni 1944 begonnen met de in- vreemd. Want Radio Oranje
vasie in Normandië, op 23 zei het keer op keer en op de
de verborgen stencilmachines der .Het werd dinsdag 5
op illegale bladen werd het in dui- *944. et.
Belgische zendvoud vermenigvuldigd,
De bevrij- ellende was bijna voorbij.. De
bevrijd. Generaal Eisen
hower deed in een radio-bood-
schap een persoonlijke oproep lacnvrekkeno,
aan de Rotterdamse bevolking te hebben geladen. De kringhm-
om gereed te zijn. Hij spoorde
het personeel van havens en
zich ter
beschikking te houden.
Het kon nu niet lang meer
^..schreef het den slechts
bevrijding
Staking
Droomtoestand
den kon buit en ztj trokken weg, pro.Duitse schendblaadje
na htm bezittingen op de dik- Gir ove,r D^dJ'g»,
wijjs, lachwekkende, voertuigen betiteling, waaronder dizé
hoopgevende dag de ge-
T-, x tita e - o._xxiedeinis zou ingaan.
ten. De zwarte WA-uniformen, ,6 Op 17 september was het
die door brutale, terroriseren- va^nt?" ,de "le}df,r personeel der Nederlandse
de, met de vijand heulende va"f. Nederlandse volk Spoorwegen in staking gegaan,
landgenoten waren gedragen, ^efldeviucht genomen en j?adio Qranje had daartoeS-
werden zo diep mogelijk weg- De NSB Tad zo S l gezet De luchtlandingen bij
geborgen m donkere kasten. De had als a{g.f_ Arnhem waren in volle gang.
NSB-ers vreesden, dat nu de £e_ Duitse Nazi''s Het leek er op, dat dit een nieul
de oorlogsjaren worden. Men
Th Ieder ogenblik zouden de Duitsers
bevrijding was aanstaande. De de aftocht kunnen bla:
De overwinnende legers dre- overwinning zou spoedig kun- moment zouden de glorieuze ge- de grens tegengehouden
worden gevierd. Het uur allieerden op de hoek
jit, trok- 7'uaaen ae rvoueraamse en worden. De slae
leefde in ëen dröom"to'éstand" ken zij oostwaarts om te trach- A^^amse haveninstallaties, werd verloren Westelij'k-Ne-
de. ..Hmmat" esstVTij- ™?rrad«> le" derlspd zou hog zevenitoScerc
maanden moeten hongeren naar
de vrijheid. En naar voedsel.
heid te vinden. Ze werden bij vensmiddelen weg, zij...
Ontnuchterd Nederland
BEVELEN
De illegale bladen van Nederland
verschenen met speciale Bevrij
dingsnummers op dinsdag 5 sep
tember 1944, een datum, die als
,J)olle Dinsdag" de geschiedenis
sou ingaan, leder ogenblik ver
wachtte men de komst der ge-
allietrde bevrijders. Het zou nog
zeven maanden duren.
2e jaargang. Ho. 7f>. DINSDAG. 5 SEPTEMBER 1944.
Minister Gerbrandy heeft gisterenavond voor Radio Oranje een toespraak gehouden tot de Neder-
landsche bevolking, waarin hij o.m. mededeelde:
Nu de Geallieerde tegen op onweerstaanbare wijze de Nederiandsche grenzen overschreden hebben,
ben Ik er van overtuigd dat gil hen een hartelijke en waardige ontvangst zult bereiden, welke zij verdienen
ais bevrijden van on» land en de vernietiging van den tiran. Het uur van de bevrijding heeft geslagen, weidra
zal onze geliefde Vorstin terugkeeren en een Innig dankgebed stijgt op tot God, nu hij ons van zoo'n groet»
en bittere nood heeft verlost en ons niet eeuwig wil kastijden. Er zal vreugde zijn, doch teed over degene
die er niet meer zijn en vielen voor onze goede zaak en ook voor de Undgenooten, bi Nedetfcwdseh lndi«,
die nog zuchten onder de tlranle van den vijand, en smachtend uitzien naar hun bevrijding. Hog Is ah#
leed niet voorbij, velen gaven hun leven en nog velen zullen hun leven bteo, en er zal een nieuwe en Natste
krachtsinspanning worden -m. 4ea^bten*^ ahe
zochten hun toevlucht in het gedwongen zich te verbijten De hongerwinter "stond voor"dé
kamp Westerbork, waar door over de mislukking van wat zo deur....
hun toedoen zovele Joodse mooi had kunnen zijn. Wei werd enkele weken later
landgenoten hadden verbleven, Weliswaar werden binnen en- Zeeland bevrijd. Begin oktober
voordat zij naar de gaskamers kele weken de zuidelijke drie verschenen geallieerde verken-
provincies van Nederland be- ningsvlicgtuigen, die boven
vrijd. Op 3 oktober begon in Walcheren pamfletten uitwier-
Westelijk-Nederland verkneu- ?TdhoYfn de v,rij* T radiozen- Pen- waarin de bevolking werd
kelde zich. Breda, Moerdijk,™* ',"uLr,1Jzefd^ Nedfrla"d ^geraden zo snel mogelijk bet
Tioo even De verzetsbeweaina veelbeluisterde uitzendm- eiland te verlaten, omdat de
kon maar n^w^ijks in^t ver- bl'Wcstkapeise zeed^k zou wor-
borgene blijven. Men stond te Praba^f^ Breda zagen de ge- den gebombardeerd. Dat bom-
popelen om zich te scharen aan f°g kB"/ een Ver_ udoor de RAF
de zijde der geallieerden. zetshaard uit te moorden, uitgevoerd. Walcheren liep on-
der water, maar spoedig volg-
Domper Wraak de de bevrijding.
Na die dag vol helaaslozt
Op 4 oktober 1944 deed
groep NSKKers een
nog met bezet. Er de illegale radiopost
Dit alles gebeurde twintig
geruchten, kwam de domper, groeo NSKKers eVn overval^nn '|aar gelede.n' Het
rroAn nnn -niof ho,0* v* S^fP ^rus-ers een overval op zomer, zoals deze. Op die zo-
..„a in 'rtfVC~ m.er volgden een herfst en
groep geweest, die snel rechts- NeefsV"ón"de*^oe"iweidp THbT Wlnter' waarin de Duitse ter-
omkeert gemaakt had. De Duit- w£n%e gS de bot" ^schrikkelijk, hoogte-
se gevechtseenheden hielden wachter en drie kinderen wer p en bereikte. Tot eindetijk
nog stand, ondanks het feit dat den door handgranaten gedood, "n ™rij" bidden en
de troepen m het achterland m Verzetsstrijder Paul Windhau- hiiWcn en kopen de zo
paniek waren geraakt. De Duit- sen en zijiï zeven dappere mak- toTef IMS "ljdmp
legerleiding beval een her- kers werden op de schietbaan konden de vlnrii-.L.
Hit- in het Mastbos gefusilleerd. S'," le^er/'TiSf
Die avond meldde Radio- JK
Oranje. „Er zijn geen berichten einde vara hun machtsperiode, ge maanden na Dolle Dinsdag...