Op „Dolle Dinsdag" volgde geen bevrijding HET DAGELIJKS NIEUWS Het vuur dat de wereld in brand stak ontstoken Na de blijdschap toch weer de ontnuchtering Be¥rUdlngsnumitier ZATERDAG 29 AUGUSTUS 1961 it Vijf en twintig jaar geleden Later zou men kunnen zeggen, dat het allemaal onschuldig is begonnen, met wat leuzen en wat geschreeuw - „Dantzig", .Corridor". En misschien zijn er nog onder ons, die tot het laatste ogenblik hebben gedacht, dat het verstand het wel zou winnen van de hysterie en de waanzin, maar zij zijn bedrogen uitgekomen De teerling werd geworpen op die eerste september van het jaar 1939. In de vroege morgen van die dag, om vijf minuten voor vier Nederlandse tijd, rukten de troepen van Nazi-Duitsland het ge tergde en geen uitkomst meer ziende,Polen van drie kanten bin nen. En toen de wereld ontwaak te was een reusachtige, alles ver pletterende oorlogsmachine al uren bezig een dapper volk te ver nietigen. Wereldoorlog nummer 2 was ontbrand, en het zou zes ja ren duren voordat deze brand ten koste van miljoenen doden en duizenden voor hun leven ver minkten, was geblust. En het was allemaal zo on schuldig begonnen, gewoon met wat leuzen en wat geschreeuw. Duitsers, die in Polen decennia lang gastvrijheid hadden genoten, een gezin hadden gesticht en er hun werk hadden, waren gaan morren en him gemor was door de Duitse machthebbers aange wakkerd tot een hetze, die uitliep op opstootjes en relletjes in Pool se steden. En ze zouden de aan leiding worden tot wat Hitier noemde „een Ingrijpen ter be scherming va DÉ LAATSTE WEEK WE ZIJN HET vergeten, maar de laatste week van de augustusmaand 1939 leefde heel Nederland iu een schier ondragelijke spanning. Dagenlang dromden voor de krantengebouwen duizenden in hoop en vrees samen, elk bericht, dat werd gebul- litineerd gretig in zich opnemend. Zou Nederland gaan mobiliseren, zou er oorlog komen? De kan- sen op oorlog of vrede werden in verhitte gesprek ken druk besproken. 23 Augustus Drie vette koppen in de avondbladen v dag zetten een domper op de hoop, dat het n oorlog nog wel los zou lopen: 25 Augustus wereldbranc 24 Augustus i begint de telebel 1 Ambassadeur Henderson t naar Londen om rapport uit te brengen Fankrijk verklaart zich bereid Polen pij te Japan legt een neutraliteitsverklaring af 26 Augustus In het hoofdartikel van een der Nederlandse dag bladen staat, doelend op een stilstand in de po litieke aktiviteit: „De toestand op alle fronten is ongewijzigd", maar elders valt te lezen: HM. de Koningin ontvangt de Duitse gezant, die een verklaring over de eerbiediging van Nederlands neutraliteit aflegt Eerste Engelse troepen landen in Frankrijk Duitsland geeft een verklaring af over de neutraliteit van België, Zwitserland en Luxem burg De Nederlandse regering heeft het nodig ge oordeeld de voormobilisatie af te kondigen ter voorbereiding van de mobilisatie Officieren, onderofficieren en manschappen ma ken zich gereed om zich naar hun niobilisatiebe- stenuning te begeven. Op de militaire bureaus wordt het met het uur drukker. Ordonnansen rijden af en aan, biet is onmogelijk telefonisch verbinding te krijgen met het departement van defensie. De krantenlezers hoeven 's avonds niet lang naar het nieuws te zoeken. Het grynst hen als het ware tegen van af de voorpagina: Gouwleider Forster wordt tot staatshoofd van Dantzig benoemd Roosevelt doet een beroep op Hitler, Mos- cicki en Victor Emmanuel België gaat over tot gedeeltelijke mobilisatie 27 Augustus De spanning heeft haar hoogtepunt bereikt: Bidstonden voor de vrede in alle Neder landse kerken Daladier biedt Hitler zijn bemiddeling aan, maar Hitier houdt vast aan zijn eisen 28 Augustus Alle hoop op een vreedzame oplossing van het geschil wordt de bodem ingeslagen. Over het ge hele Nederlandse volk komt een doffe berusting. Verslagen leest het: De Nederlandse regering heeft de mobilisatie afgekondigd voor zee- en luchtmacht. Eerste opkomstdag 29 augustus. joen zielen werd van drie zijden tegelijk besprongen. Aan de vier de zijde in het oosten maak ten de Russen zich gereed voor waarts te rukken. Polen werd met grote snelheid onder de voet ge lopen en de nieuwe „Blitz-krieg"- techniek van de Nazi's had haar deugdelijkheid bewezen, en dat op een moment, waarop de Fransen en Engelsen zich op de oude, be proefde wijze van oorlogvoeren voorbereidden. De Duitsers zetten massaal hun gevechtswagens in en doorbraken op vele plaatsen met grote snelheid het Poolse front en door deze bressen stootten pantserwagens en gemotoriseerde infanterie door tot in de achterste linie, tot in de rug en in de flanken van het Poolse leger. Bombardementsvliegtuigen ver nielden de vliegvelden e gevreesde Stuka's, die snel der een vreselijk lawaai buitenge woon nauwkeurig bombardeerden, sloegen zij grote bressen in het verbindingslijnen, en^ desorgani- reld realiseerde De wereld hield haar hart vast toen op 23 augustus 1939 het onvoorstelbare bekend werd: Duitsland i Rusland hadden een non-agressie-pact gesloten. Hitler had zich veilig gesteld. Als hij Polen zou binnenvallen, zouden de Russen hem niet de voet dwars zetten. Joachim von Ribbentrop, Duitslands minister van buiten landse zaken (rechts) en Joseph Stalin, toen de machtige man van het Kremlin, ondertekenden het histori sche document, waarbij Polen al bij voorbaat in twee delen werd verdeeld. i ieder met ontzag volksgeno- met Rusland, liet hij de aanvals- Poolse verdediging een tragedie. nnB7AAI<r J Stén";rSpBhS°S™ë Doc>» onverzettelijke moed wondering moest vervullen. vJvJr\.Z_/"\/"\IN. ogenblik echter werden ze herroe- van de Poolse soldaten en de ✓"v/'Nn VtRLÜÜP seerden het Poolse industriële po- uaL uc iaa^ tentieel. Polen stond machteloos succesvolle Poólse de Russen brachten het de ge- gen Nazi-agressie ;r- en Modlin. Op 23 september viel het einde nabij. Op 5 oktober ca- vrije Polen, vond zijn oorzaak in de de waterleiding van de hoofdstad pituleerden de laatste troepen oost de weifelende houding van de uit als gevolg van hevige bom- van Warschau en op 20 oktober ga- Westerse mogendheden die op het bardementen. ven ook de vestingwerken bij uur van de beslissing over vrede Warschau brandde, zoals later Dantzig zich over. of oorlog niet paraat waren, en Rotterdam zou branden. De we- Vijfentwintig jaar geleden, 1 lijdelijk ^nmesten toezjen hoe zich met - schok, dat de laatste hoop op t ogenblik echter werden ze herroe pen. Toen nog zou een wereldoor log te vermijden zijn geweest. Op de departementen van buitenland- de Poolse soldaten en de geen grenzen kennende opoffe ringsgezindheid van het gehele Het was de aanleiding, maar niet de oorzaak. De oorzaak lag dieper. Zij was een gevolg van se zaken van de grote landen werd Poolse volk, gaf aan deze trage- gische™ verloop het Verdrag van Versailles. De koortsachtig naar een oplossing die een achtergrond van heroïek Duitsland. Een land" n 7 6 gezocht. Ook Hitier wilde een scheiding van Pruisen in een wes- krachtmeting nog uit de weg telijk <en een oostelijk gedeelte met gaan? Mussolini, die zich met Hit- daartussen de dertig tot negentig de Polen tra- EINDSTRIJD slotte staken. Te Warschau Voor Polen begon de eindstrijd Modlin. september 1939, begon de Tweede trouw en dapper bondgenoot door Wereldoorlog. Op 29 augustus had een overweldigende overmacht stand te- Nederland zijn troepen volledig werd terneer geslagen, vervlogen, gemobiliseerd aan de grenzen _T Maar de Polen vochten nog door staan. Op 3 september verklaar- Voor xiet TllGt-paraat Z1JT1 baai- deri^ Engeland en Frankrijk Duits- van mogendheden, op 1 Frankrijk Duits- verwoesting. Op 28 sep- land de oorlog. sent'embpr 1919 heeff dp wp. tember moesten zij de strijd ten Op papier kwamen de grote mo- te gendheden hun verplichtingen na. reld, jaren achtereen, let- terlÜk ™aav moeten Moe- i het centrum Wel werd op andere plaatsen Zij zijn ondergegaan, het land, rondom Warschau nog gestreden, maar ook daar was dergang, de ondergang van het den, kilometer brede Poolse corridor naar Dantzig, was voor Hitier en zijn trawanten een hindernis, die moest worden opgeruimd. Polen zou worden vernietigd, de wens droom van de Nazi's vervuld. Maar er was nog een moeilijk heid, een onzekerheid, en die leid de eenmaal tot uitstel van de exe cutie. En die onzekerheid was Rusland. Welke houding zouden Ier niet in het Poolse avontuur wil de storten, bood zijn bemiddeling aan. Roosevelt trachtte een ramp te voorkomen, Chamberlain stel de een nieuwe conferentie voor de wereld vocht met woorden en nota's om de vrede. Maar Hitier gmg zijn eigen weg. Hij zette zijn provocaties tegen Polen voort, hij voerde de hetze op tot een onge kende climax, de relletjes en op stootjes in Poolse steden namen in omvang toe. Steeds ging er meer bloed vloeien. De wereld holde haar ondergang. Er viel de Russen bij een binnentrekken niets meer te redden. De landen van Polen door de Duitsers aan- bereidden zich voor op een oorlog, nemen? Op politiek niveau werd Engeland en Frankrijk zeiden Po- druk geconfereerd. Stalin wilde len militaire steun toe. Hitler, in wel met Duitsland in zee, zoals zijn grootheidswaanzin, meende, hij eerder ook met Frankrijk en dat hij geen stap meer kon terug Engeland in zee had willen gaan. doen. In de vroege morgen van 1 Maar zijn eisen aan de Fransen september gaf hij ten tweede ma- en Engeland gedaan waren te le zijn aanvals bevelen uit. En zwaar voor Polen. Als de Duitsers hij herriep ze niet. Het vuur, dat Polen zouden binnenvallen, wilde zich over de gehele wereld zou hij, als voorwaarde voor militaire verbreiden, was ontstoken, hulp, onmiddellijk oostelijk Polen binnenrukken, en deze eis werd met verontwaardiging van de hand gewezen. BOM ONGELIJK Hoe dapper de Polen ook voch ten, het was een ongelijke strijd. De bekende Engelse militaire des- En terwijl de onderhandelingen kapitein B. H. Liddell tussen Engeland en Frankrijk Hart schreef na af,i00p van de oor- enerzijds en Rusland anderzijds in jog ^oen hij balans opmaakte: een slepend stadium kwamen te „Polen werd zwaar gehandicapt verkeren, sloeg Hiüer zijn slag. door zijn strategische ligging. Dit Op 23 augustus 1939 werd een be- land lag immers als een „tong" richt bekend, dat in de wereld tussen de kaken van Duitsland en insloeg als een bom. Duitsland en de manier van oorlogvoeren van Rusland hadden een non-agressie- de Polen maakte deze situatie nog pact gesloten. Zij waren overeen- erger, want de Poolse legerleiding gekomen, dat zij elkaar bij het ytte l«t hftrngrntrt. deel van uitbreken van een Duits-Pools con flict niet zouden aanvallen. En om het conflict snel en drastisch uit aanzien van uitrusting en militai- de wereld te kunnen helpen spra- re inzichten. Zo werd bijvoorbeeld door de geallieerden ken zij af, dat zij Polen gezamen- nog altijd groot vertrouwen ge- vrijd, ingekleurd. Dat lijk zouden verdelen. Duitsland steld in een zo sterk mogelijke af- zou West-Polen krijgen (Van een onzer redacteuren) En vijf jaar na de brutale inval van Adolf Hit1- lers horden in Polen? Een groot deel van de wereld was in de periode van 1939 tot 1944 door het diepste dal der verschrikkingen gegaan. Het was nu 3 sep tember 1944. In vele Nederlandse gezinnen werd op dat geheime plekje van de woning geluisterd naar de vertrouwd geworden stem van ,,De Rotterdam mer", die probeerde de storingsgeluiden van de Duit sers vanuit de BBC-studio in Londen te overstemmen met de verheugende boodschap, waarnaar iedereen in het bezette gebied jarenlang had gesnakt. Na mens H.M. Koningin Wilhelmina zei ,,De Rotter dammer" in zijn praatje voor Radio Oranje dit: „Landgenoten, Gij weet, dat de bevrijding voor de deur staat'. Gij weet, dat onze land-, zee- en lucht macht schouder aan schouder vecht met de hond genoten en daarbij kranig werk doet. Het is mij bekend, dat onze binnenlandse strijders het grote ogenblik van zich aan t'e sluiten bij de actie d'er ze gevierende legers met ongeduld afwachten. Ik wil u thans mededelen, dat ik Prins Bernhard heb be noemd tot bevelhebber der Nederlandse strijdkrach ten, onder het opperbevel van generaal Eisenhower. Prins Bernhard neemt hierbij de leiding op zich van het gewapend verzet' in Nederland. Tot spoedig weerziens: Wilhelmina." aangebro- der vergelding ken." Die maandag daarop viel Antwerpen in handen der op rukkende geallieerden en maandag werd, volgens aanhoudende geruchten, ook op diverse plaatsen de Nederland- oyer de opmars der geallieerden Op I oktober hadden verzets- in Nederland." mensen een Duitse Weer- Amerikanen staan al Men had voor de teleurstel- ™'achtsaut° overvallen bij Put- de Moerdijkbrug." Het ge- ]ing lgeen woorden er volede ?n Sp de Veluwe' P® wraak Jp rucht kwam aangerold en spoel- sle°hfs doffe w£'ti €r on Hip der Nazi s was 'gruwelijk. Zeven de -ï- :1«s w«e oerustimg op die inwoners van Putten werden dag van verwachtingsvolle zonder vorm van proces dood_ de verder over geheel Weste- lijk Nederland. Men kon zich vreugde De.Duitse .bezetters herkre- Wrderh'en J en hun kalm+P m .htm. rrm„h+c_ ,Doeraenjen huizen de "Seïïandsê ^5^ MMS» x- «raeyowa, -.r MI» n. Van hen heer mannen na de Putten terug. driekleur opgezocht, gewassen meldde, da, Breda «-kde Duider, ÏÏles wa,^- JSEf» JE-? -H efcaip. de strijdmacht in foij de „punt de tong". Bovendien was het Poolse leger jaren ten achter ten landkaarten steeds Wij wisten het allemaal. Op i Rusland deling cavalerie, die natuurlijk al Oost-Polen. De grenslijn zou noordzuid over Brest-Litowsk lo pen en dezelfde grens zijn, die Duitsland en Rusland al in 1917 met elkaar waren overeengeko- Een lachende Hitler had zich veilig gesteld, althans voorlopig. En toen Von Ribbentrop zijn hand tekening onder het pact had ge zet, wilde hij niet langer wach ten met het uitvoering geven aan zijn plannen. Hitler had haast. Hij had haast omdat hij, de Nazi-dic- tator, zijn slag wilde slaan voordat Engeland en Frankrijk zouden kunnen mobiliseren en ook voor dat "ze met eventuele nieuwe zet ten op het schaakbord van de wereldpolitiek zouden komen. spoedig volkomen machteloos augustus kon Parijs op stond tegenover de aanrollende kaarten ^worden gekleurd Duitse tanks". zalige troep vluchtelin- atlassen wa- gen was veranderd, voor zich spoorwegen streken, die uit. Er ontstond een vreugde- be- roes en het ene gerucht volgde op op het andere. Dat was niet duren. 6 juni 1944 begonnen met de in- vreemd. Want Radio Oranje vasie in Normandië, op 23 zei het keer op keer en op de de verborgen stencilmachines der .Het werd dinsdag 5 op illegale bladen werd het in dui- *944. et. Belgische zendvoud vermenigvuldigd, De bevrij- ellende was bijna voorbij.. De bevrijd. Generaal Eisen hower deed in een radio-bood- schap een persoonlijke oproep lacnvrekkeno, aan de Rotterdamse bevolking te hebben geladen. De kringhm- om gereed te zijn. Hij spoorde het personeel van havens en zich ter beschikking te houden. Het kon nu niet lang meer ^..schreef het den slechts bevrijding Staking Droomtoestand den kon buit en ztj trokken weg, pro.Duitse schendblaadje na htm bezittingen op de dik- Gir ove,r D^dJ'g», wijjs, lachwekkende, voertuigen betiteling, waaronder dizé hoopgevende dag de ge- T-, x tita e - o._xxiedeinis zou ingaan. ten. De zwarte WA-uniformen, ,6 Op 17 september was het die door brutale, terroriseren- va^nt?" ,de "le}df,r personeel der Nederlandse de, met de vijand heulende va"f. Nederlandse volk Spoorwegen in staking gegaan, landgenoten waren gedragen, ^efldeviucht genomen en j?adio Qranje had daartoeS- werden zo diep mogelijk weg- De NSB Tad zo S l gezet De luchtlandingen bij geborgen m donkere kasten. De had als a{g.f_ Arnhem waren in volle gang. NSB-ers vreesden, dat nu de £e_ Duitse Nazi''s Het leek er op, dat dit een nieul de oorlogsjaren worden. Men Th Ieder ogenblik zouden de Duitsers bevrijding was aanstaande. De de aftocht kunnen bla: De overwinnende legers dre- overwinning zou spoedig kun- moment zouden de glorieuze ge- de grens tegengehouden worden gevierd. Het uur allieerden op de hoek jit, trok- 7'uaaen ae rvoueraamse en worden. De slae leefde in ëen dröom"to'éstand" ken zij oostwaarts om te trach- A^^amse haveninstallaties, werd verloren Westelij'k-Ne- de. ..Hmmat" esstVTij- ™?rrad«> le" derlspd zou hog zevenitoScerc maanden moeten hongeren naar de vrijheid. En naar voedsel. heid te vinden. Ze werden bij vensmiddelen weg, zij... Ontnuchterd Nederland BEVELEN De illegale bladen van Nederland verschenen met speciale Bevrij dingsnummers op dinsdag 5 sep tember 1944, een datum, die als ,J)olle Dinsdag" de geschiedenis sou ingaan, leder ogenblik ver wachtte men de komst der ge- allietrde bevrijders. Het zou nog zeven maanden duren. 2e jaargang. Ho. 7f>. DINSDAG. 5 SEPTEMBER 1944. Minister Gerbrandy heeft gisterenavond voor Radio Oranje een toespraak gehouden tot de Neder- landsche bevolking, waarin hij o.m. mededeelde: Nu de Geallieerde tegen op onweerstaanbare wijze de Nederiandsche grenzen overschreden hebben, ben Ik er van overtuigd dat gil hen een hartelijke en waardige ontvangst zult bereiden, welke zij verdienen ais bevrijden van on» land en de vernietiging van den tiran. Het uur van de bevrijding heeft geslagen, weidra zal onze geliefde Vorstin terugkeeren en een Innig dankgebed stijgt op tot God, nu hij ons van zoo'n groet» en bittere nood heeft verlost en ons niet eeuwig wil kastijden. Er zal vreugde zijn, doch teed over degene die er niet meer zijn en vielen voor onze goede zaak en ook voor de Undgenooten, bi Nedetfcwdseh lndi«, die nog zuchten onder de tlranle van den vijand, en smachtend uitzien naar hun bevrijding. Hog Is ah# leed niet voorbij, velen gaven hun leven en nog velen zullen hun leven bteo, en er zal een nieuwe en Natste krachtsinspanning worden -m. 4ea^bten*^ ahe zochten hun toevlucht in het gedwongen zich te verbijten De hongerwinter "stond voor"dé kamp Westerbork, waar door over de mislukking van wat zo deur.... hun toedoen zovele Joodse mooi had kunnen zijn. Wei werd enkele weken later landgenoten hadden verbleven, Weliswaar werden binnen en- Zeeland bevrijd. Begin oktober voordat zij naar de gaskamers kele weken de zuidelijke drie verschenen geallieerde verken- provincies van Nederland be- ningsvlicgtuigen, die boven vrijd. Op 3 oktober begon in Walcheren pamfletten uitwier- Westelijk-Nederland verkneu- ?TdhoYfn de v,rij* T radiozen- Pen- waarin de bevolking werd kelde zich. Breda, Moerdijk,™* ',"uLr,1Jzefd^ Nedfrla"d ^geraden zo snel mogelijk bet Tioo even De verzetsbeweaina veelbeluisterde uitzendm- eiland te verlaten, omdat de kon maar n^w^ijks in^t ver- bl'Wcstkapeise zeed^k zou wor- borgene blijven. Men stond te Praba^f^ Breda zagen de ge- den gebombardeerd. Dat bom- popelen om zich te scharen aan f°g kB"/ een Ver_ udoor de RAF de zijde der geallieerden. zetshaard uit te moorden, uitgevoerd. Walcheren liep on- der water, maar spoedig volg- Domper Wraak de de bevrijding. Na die dag vol helaaslozt Op 4 oktober 1944 deed groep NSKKers een nog met bezet. Er de illegale radiopost Dit alles gebeurde twintig geruchten, kwam de domper, groeo NSKKers eVn overval^nn '|aar gelede.n' Het rroAn nnn -niof ho,0* v* S^fP ^rus-ers een overval op zomer, zoals deze. Op die zo- ..„a in 'rtfVC~ m.er volgden een herfst en groep geweest, die snel rechts- NeefsV"ón"de*^oe"iweidp THbT Wlnter' waarin de Duitse ter- omkeert gemaakt had. De Duit- w£n%e gS de bot" ^schrikkelijk, hoogte- se gevechtseenheden hielden wachter en drie kinderen wer p en bereikte. Tot eindetijk nog stand, ondanks het feit dat den door handgranaten gedood, "n ™rij" bidden en de troepen m het achterland m Verzetsstrijder Paul Windhau- hiiWcn en kopen de zo paniek waren geraakt. De Duit- sen en zijiï zeven dappere mak- toTef IMS "ljdmp legerleiding beval een her- kers werden op de schietbaan konden de vlnrii-.L. Hit- in het Mastbos gefusilleerd. S'," le^er/'TiSf Die avond meldde Radio- JK Oranje. „Er zijn geen berichten einde vara hun machtsperiode, ge maanden na Dolle Dinsdag...

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1964 | | pagina 13