Moderne Duitse Christelijke
Literatuur
HANS
BALDUNG
GRIEN
MALLODIA
leerling van Dürer
NIEUWE BOEKEN
De straat der vrouwen
YICK Jfl
B
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 22 AUGUSTUS 1901
Twee dingen liggen niet in
mijn bedoeling: de begrippen
Christelijk en literatuur hier te illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
ontleden en nog minder om de
combinatie daarvan aan een
kritisch oordeel te onderwer
pen. Slechts één enkele opmer-
'"pVn voor de hand liirtrend ire- en ziin omgeving dat zijn men- die in het gemoed van de schrij-
v^r ae nana uggena ge sen met God werken alsof Hij ver opkomen, maar het is een wel
vaar voor letterkunde, die van een stof en een kracht was. waar- daad, als Andres weer tot het Bij
een bepaald principe uitgaat over men zou kunnen beschikken, belse verhaal terugkeert en de ^aap, "al'de menselijke"" behoef'
tatieve aard is. Het handelt over
„De onkenbaarheid van God".
God heeft zich in Christus aan
de wereld geopenbaard. Het licht
schijnt in de duisternis, maar de
duisternis heeft het niet gegre
pen. Wij grijpen het niet, maar
ook voor de discipelen, die dage
lijks met Jezus waren, blijft Hij
een vreemde. Niet pas in Zijn lij
den en dood, maar ook in de ge
dingen, Zijn uitputting,
dit geldt even goed voor mar- De eigen doeleinden verstopte boetedoening in Ninivé schildert,
xistische als christelijke begin- men met alle boosheid en wreed- Alles bij elkaar een boek met
selen Is natuurlijk, dat de heid in het beeld van deze God voortreffelijke kwaliteiten, maar
auteur een wereldbeschouwing en onttrok ze daardoor aan elke als geheel toch niet geslaagd,
wil propageren, waarvoor hij beoordeling -—Wat God doet,
bilna schematisch geconstru- goBtet van de men-
eerde figuren gebruikt en deze seni die zogenaamd tot Zijn eer
met duidelijk pedagogische en naar Zijn wil zijn geslacht". vormt**een"aam/ullin2* *od de "beide onderwijs, ze staan vreemd te-
tendens dogmatische waarhe- Het is onmogelijk dat Ged tul- de^ iS^e^JilldiM Thea- getover Hem. Vandaar de
ïgen. Tot merk- ke gewelddaden als de moord op -•
bare schade aan de esthetische onschuldigen beveelt. Zo verliest
waarde. Jona het «eloof aai} Z1),n roeping
ten. "Als vrome Joden verwachten
zij de Messias, een Messias zon
der lijden, een Messias, die triom
feert. Die is een mythe voor hen
geworden. Het mysterie van Jezus
staat de verwerkelijking van hun
mythen in de weg. Al zien ze
De mooie bundel Homo Viator Zijn wonderen, al horen ze Zijn
vormt een aanvulling op de beide onderwijs,
den laat verkondigen. Tot merk- ke gewelddaden als de moord op amta^chri-s^ehj^1 to- moedige uitroep van Jezus:
Ka™ onschuldiaen beveelt. Zo verliest nee'istukkén uit onze eeuw in ongelovig en verkeerd geslacht,
Homo Viator
Zelfportret van Hans Baldung Grie
Wie als helper bij een groot kunstenaar werkt, wordt door tijdge
noot en nageslacht licht over 't hoofd gezien. Zo ging het ook de schilder
Hans Baldung Grien, die van 1503 tot 1508 gezel bjj Albrecht Dürer is
geweest. Deze vijf Neurenbergse jaren zijn minutieus onderzocht door
twee kunsthistorici; de resultaten daarvan hebben ze neergelegd in een
monografie, die naar inhoud en vorm aan bijzonder hoge eisen voldoet
en, speciaal ook door de voortreffelijke reproducties, tot een zeer waar
devol boek is geworden.
wordt*» onbekend ezeöok- SS jKS *3
Erzahlungen. Het woord modern Sen?
hoe lang zal Ik nog bij
ker.
heleboel zoutkorreltjes ne
men; de eerste vertelling is van
tiaai ui, een de Fransman Ernest Hello, die in
stevT die Tij 1885 gestorven is. Andere zijn
menselijk iiefkrijgt verdwijnt hij, ze komen llf van beginnen met de doop van Jezus
etnrm stP*Vt on Tschechow (1860-1904) Ver- door Johannes, en ejndigend. met
Tegen wil en dank De roman begint twintig jaar
na de slag van Hamath. De ko-
Aan dit gevaar is Stefan An- ning laat de vroegere profeet
dres niet geheel ontkomen. Voor overal zoeken, maar tevergeefs,
Andres is Jona, om een aan Jona vlucht, wordt slaaf bij een
Jung ontleende term te gebrui- Griek,
ken. een archetype van menselijk
gedrag geworden, zoals Odysseus,
de wandelende Jood, Hamlet en
Faust dit ook zijn. Voelt Andres
misschien een bijzondere affiniteit Tot zover heb. ik de roman ge-
tot Jona, die zich aan zijn godde- boeid gelezen, al heeft de auteur
lijke roeping onttrok? Andres tal van actuele problemen .aan
was namelijk oorspronkelijk tot Jona gekoppeld,
priester bestemd, maar heeft Jona komt in de vis, het tijdlo-
vóór de wijdingen
het seminarie ver
laten.
In elk geval heeft
hij zich in de Jona-
figuur geheel inge
leefd en over hem
een zeer boeiende
roman geschreven.
„Jerobeam her
overde het gebied
van Israël, van de
weg naar Hamath
tot de zee der vlak
te, volgens het
woord dat de Heer
gesproken had door
Zijn knecht Jona,
de zoon van Amit-
tai" aldus het
summiere bericht
uit 2 Koningen
1425. Vijfhonderd
jaar later wordt
het boek Jona ge
schreven, Jona, die
het prototype Jis
geworden
plaatsen, of wij in staat zijn tot
deze Jezus van Nazareth te zeg-
zijn? gen: „Mijn Heer en mijn God."
het evangelie wordt geschriften van het Oude-
wacht dus niet,
door Würzburger bijzondere
druk gelegd. Hij doet dit, door
ruim twintig zeer bekende verha- j
len uit het Nieuwe Testament, te zai steeds
geloof zijn.
Heeft sc
Nieuwe Testament het lang te
voren gedaan hebben. Ons ant
woord, hoe het ook zal uitvallen,
antwoord van het
Drie gezellen, allen Hans ge
heten, werken bij Dürer. Een van
hen krijgt de bijnaam Grien
(igrün). vermoedelijk door zijn
voorliefde voor groene verf. In 't
begin van zijn leertijd heeft de
18-jarige zich evenals de andere
n de stijl van de werk
te passen. Dürer laat
echter aan zijn leerlingen een gro
te mate van vrijheid, zodat ze
hun eigen aanleg kunnen volgen.
i deze verhalen de ontmoeting, die Thomas heeft ters
de opgestane Heer, kort te king gevraagd: „Hebben jullie Boekbespreking
rtHplpn Hii nroheert zeet jjjj heeft niets aa-
worden, behandelen. Hij probeert, zegt het
het oog
i, die r
r God
vlucht Andres
heeft beide verha
len gecombineerd
en er een derde bij
De meeste zijn van Fransen (o.
Francois Mauriac), Engelsen of
Amerikanen (Graham Greene,
Dylan Thomas, Chesterton, Thorn- -
ton Wilder) en Russen (Iwan gelezen Bijbel, heeft het geheim
Bunin, Andrzejewski). enkele van Yan Jezus begrepen. Zo b."
Duitsers,
Elisabeth de zogenaamde honderd guldens-
Bij deze vraag blijft het. Mij
niet gevraagd, of ik gezien
heb, hoe God de wereld gemaakt
verder niets:
Langgaser, Èdzward Schaper en prent, waar een rijk man, die heeft, veroordeeld heeft
Reinhold Schneider, die alle drie meent voornaamste te zijn, zelf- Hij haar verlost heeft. Mij
Rooms-Katholiek zijn geworden ingenomen aan de rand staat: ding ge
en van wie het begrijpelijk is, als hoort niet bij de mensen, die ,,Geloofl
ze het confessionele karakter van tot Jezus komen.
Hoe kunnen wij God in Jezus
teren kennen?, vraagt de auteur.
Alleen door het geloof. Het eind
van het Thomasverhaal drukt de
kwintessens van zijn boek uit:
„Een door Pontius Pilatus ge
draaide, door Kaiphas als echt
d ach te als
omtrent de
gens Oettinger heeft Grien
jaren zijn hoogtepunt bereikt, is
hij zeker van zichzelf, weet en
wü hij wat hij kan. Een ander
kunsthistoricus, Wühelm Waet-
zoldt, accentueert in zijn Dürer-
biografie (Albrecht Dürer und
seine Zeit) het grote niveauver-
schü tussen Dürer en zijn leer
ling. „Hans Baldung Grien volg
de de geest van zijn tijd, Dürer
overwon hem". Wellicht wordt
Grien hier onderschat. Werner
Deusch zegt althans: „Grien
langrijke boek te lang achterwege was het, die de in het werk
gebleven. Toch mag c
Noodzakelijk wordt dat bij Dü- verder ontwikkeld heeft en daar-
rers tweede reis naar Italië in mee na Dürers dood in 1528 aan
1505; hij blijft daar anderhalf de Duitse kunst nieuwe impulsen
laar Balden* Grien bereikte in heeft geschonken (Grien stierf
jaar. Baldung Grien herentte in 60.jarige leeftijd in 1545).
die periode een grote innerlijke v0etttager en Khappe hebben
zelfstandigheid Hit toont zijn nei- met alle" middeien deï stijlkritiek
ging tot symbolisch getinte onder- uiterst Muwkeurig Gria„; werk
"!erpe? ,7" ?en va°a bekenti- dat Dttr(f vargeieken en
ste schilderijen is de ruiter met de zeUstandige kunstopvatting
SffiüSKÏ "a d vSniiidaarvan aangetoond. Ook Griens
uitbeelding van de Vanitasge. werk als glaz'enier hij ontwierp
zeden en kleding v00r kerke„ 0 a Neurenberg
vele ramen - is uitvoerig be-
sproken. Alles bij elkaar
Leven in meervoud, een meta-
bletisch onderzoek, door prof. dr.
J. H. van den Berg. Uitgave G.
F. Callenbach N.V., Njjkerk.
Door omstandigheden die wij be
treuren is bespreking van dit be- Deusch "'zegt""althans:
hun nieuw gewonnen overtuiging
accentueren.
De vertellingen, de korte ver
halen (6 tot 60 blz.) zijn van zeer
verschillend gehalte. De eerste,
Ludovik, is een haast caricatura-
le beschrijving van de gierigheid.
aankondi- zÜn leermeester latent aanwezige
J. H. SCHOUTEN ging nlel achterwege blijven. Prof. Vergif
Van den Berg is stellig Aa
prachtig boek, zowel
houd als naar uitvoering; door de
vakkundige analyse van Griens
werken, het wetenschappelijk ap
paraat van verwijzingen, de ca
talogus van Griens werken en de
buitengewoon talrijke afbeeldin
gen.
J. H. SCHOUTEN
i) Karl Oettinger und Karl-
Adolf Knappe Hans Baldung:
Grien und Albrecht Dürer in
Nürnberg.
Verlag Hans Carl, Nürnberg
VII en 332 blz., 14 gekleurde
platen, 78 afbeeldingen.
confronteert de
oudtestamentische
Jona met zijn ge-
genspeler, dr. Jonas, alias Calame, STEFAN ANDRES
handelaar in verdovende middelen,
een man uit onze tijd, evenals zijn
naamgenoot drager van al onze
menselijke twijfelingen, en tracht
die geschiedenissen tot een orga- Daar ontmoet hij zijn
nisch geheel te versmelten. eeuwse evenbeeld, die
twintigste
penning
meester is geweest van de,,Heer
Overal waar Andres zich be- -red-ons-actie", maar beschuldigd
perkt tot de Bijbelse Jonas, heeft wordt, de kas te hebben ont-
hij uitnemend werk geleverd.
Maurice tracht de „demon der verklaarde geluidsfilm Jezus
kennis" uit te beelden bij twee
jongens, leerlingen van een kloos
terschool in een door- geestelij
ken geleid internaat: zij worden
verdacht van zelfstandig te den
ken. Edzard Schaper is met zijn
vertelling over de eenvoudige
pelgrim Makarius (Das Lied der
Vater) weer naar zijn Baltische
geboorteland met de half Russi
sche bevolking teruggekeerd. De
Kerstherinneringen van Dylan
Thomas, de auteur van „Onder
het Melkwoud" hebben met het
Kerstgebeuren niets te maken; de
Vernietigingswoede van Graham
Greene beschrijft wel een patho
logische uitbarsting van teen
agers, maar kan evenmin als de
vorige bezwaarlijk tot Christelijke
lectuur worden gerekend. Zo is de
ondertitel enigszins problema
tisch geworden, tenzij bedoeld is:
vertellingen van Christen-auteurs.
De naam Homo Viator is ont
leend aan de schets van Julien
Green: Le voyageur sur la terre.
1. Stefan Andres: Der Mann
im Fisch. Roman 382 blz. Uitg. opmerkelijkste publicisten
R. Piper. Verlag. Georgen- ze tijd op wetenschappelijk gebied,
strasse, München. zijn vondst van de „metabletica",
,2\ deze leer der veranderingen, werkt
christliche Erzahlungen 466 blz.
Uitg. Jakob Hegner Verlag. Ur- hij ook in dit boek nader uit. Het
Zulaplatz, Köln. is, ook wanneer men hier en daar
3. Karl Würzburger: Die Un- reserves gevoelt, een voorrecht,
geS°"S,k'CBiM^eSrs,l'bS'ebS: ■"««-
De zelfde uitgever. denken.
vreemd. Bij een auto-ongeluk
hij in de „Nichtzeit" gekomen,
profeet. Wat is Zij disc^
Iemand, die Jahwes woord
De onkenbaarheid
van God
dat?
in zich heeft, behoeft niet het ver
mogen te bezitten, wonderen te
verrichten of de toekomst te
schouwen. Hij behoeft ook niet
een heilig of wijs mens te zijn,
maar hij moet het woord ontvan
gen hebben, hij moet het woord
in zich bespeuren als gloeiende
woorden in zijn keel. Jaheve wil
ons hart, onze wil. Hij eist ons
helemaal op."
Verloren geloof
Jona verliest het geloof
zijn God. Onvergetelijk is
jeugdige profeet de nacht
overwinning bij Hamath waarin
alle mannen en jongelingen die
gevangen genomen zijn, onthoofd ecil -
worden. „Het is nu eenmaal ge- vertelt de schrijver over net ge
bruikelijk. God aan de kant van zin van Richard Cromweu, een
de overwinnaar te zien. Maar in der landbouwpioniers in het noor
die nacht begon Jona te begrij- den van Australië. Veel, m leue
pen, dat zulk een God steeds té veel gaat Cromwell onderne-
meer de gladde practische vor- men. Hij ^pmt _dan^ook^ va;
Ten slotte een boek. dat hier
bewapening feitelijk niet bij hoort, omdat het
oorlogsgevaar, over predestina- geen enkele literaire pretentie
en over vele andere vragen, heeft, maar
i theologisch-medi-
voor u besproken
De Australiër, door Joan Cole-
_rook. Uitgave ZuidhoHandse Ui'
gevers Maatschappij, Den Haag.
Op een bijzonder boeiendejvijj
ertelt de
„in van 1...
der landbouwpioniers
gebruiksvoorwerp moeilijke omstandigheden
Katten en hun verzorging,
door P. M. Soderberg. Uitgave
Broekman De Meris NV, Am
sterdam. Nederlandse bewerking
Jan van Rheenen.
Voor de velen die een poes be
zitten of dat nu een gewone
lapjeskat of een meer raszuivere
siamees is is met dit boek een
uitstekende handleiding over hun
aanneemt. Deze koning Jerobeam keren, weet echter elke economi- huisdier verschenen. Verdeeld
de Nichtzeit, zoals hij zegt.
Wie was Shakespeare?
Wie was Shakespeare, fei
ten en hypothesen over de iden
titeit van de „Bard van Strat
ford", door dr. F. Louise W.
M. Buisman-De Savornin Loh-
sche crisis te overwinnen
wordt tenslotte nn
eerd met eei
der pioniers
zijn dood ge-
standbeeld als „een
de welvaart in
Noord Queensland".
overzichtelijke hoofdstukken wordt
al het katten-wèl en -wee onder
de loep genomen en met dit boek
in de hand krijgt men op alle mo
gelijke vragen, de kat betreffen-
Inmiddels sijn de vijf kinderen, de. een duidelijk antwoord De-
die uit zijn huwelijk met Eliza- genen die wél een poes maar nog
beth zijn geboren, hun eigen le- weinig lectuur over dit dier heb-
ven gaan leiden. Het boek volgt hen, moeten eens aan dit boek
bestaan als in hun gezinsleven.
Als dan de tweede wereldoorlog
zich aandient, laat de schrijver
duidelijk uitkomen, dat ook
„Mallotige melodieën", zal Manuel Kneepkens gedacht
hebben, toen hij zijn bundeltje studentikoze poezie liet druk
ken (uitgave „Hogewoerd 122a", Leiden). Wat een verade
ming geen uitgeversproza te hoeven lezen, waarin met
veel vertoon van diepzinnigheid duistere gewichtigheden
over de dichter worden verkocht. Men mist met enthousias
me een Woord Vooraf en de vreugde stijgt ten top, wan
neer men in heel het velletje druks zelfs geen cijfer of
nummer aantreft! Hier vindt men de heerlijke onbekom
merdheid van de jeugd. En merkwaardigerwijze, ook zo
iets als... poëzie.
te heuvels God altijd zo machtig
.ijii „„i te citeren, want ervaren. Heeft hij zich van zijn
die lengte spreekt zich geloof niet
de onbekommerdheid uit. Jantje
Kneepkens behoeft nog geen Soms,
geen weg mij nog
Ro-
__.i beetje met een
Leiden afgemaakt?
MieepKeus uciiv/cxc --J lezen we in het ge-
verantwoordelijkheid als dich- dicht „pater", bevangt hem
ter te dragen en misschien is een vreemd verlangen pi-pa-
het te hopen dat dit nooit no
dig zal zijn. Hij schrijft zoals
het hem voor de mond komt en
bekreunt er zich niet over wat
de literaire kritiek zeggen zal.
Hij zal misschien verwonderd
zijn te lezen dat een bejaarde
criticus in de eerste plaats
jeugd en levensblijheid aan
zijn dichtpogingen ruikt, ter
wijl toch de verzen in wezen
ernstig, zo niet tragisch te noe
men zijn. De zaak is namelijk
helemaal niet zo mooi. Kneep
kens is een Limburger, rooms-
vatholiek opgevoed, maar
ja pater te zijn
én vrolijk vrome
gregoriaanse zangen
te neuriën in oude
kloostergangen
en jezelf weg van de
mensen en de duigen
regelrecht de hemel in te
maar eenzaamheid doet
pijn
en steeds die stille
hunkeringen
elke weg
zaamheld?" Men krijgt niet de
indruk dat de dichter zijn ge
loof definitief kwijt is. Hij zal
het op een dieper basis, en los
van Limburgse folklore, moe
ten hervinden. Laten toch de
roomse jongeren, wier geloof
te locaal gekleurd was, het ad
vies van hun geestelijke leids
lieden opvolgen en de Bijbel
bestuderen. Misschien zal het
Kneepkens nog wel eens mak
kelijker vallen te Leiden te ge
loven dan in Limburg. God is
ook op het Rapenburg te vin
den. Want het is merkwaardig
dat Kneepkens, bij zijn bezoek
aan de oude dichter met zijn
dame, welke poëet hem ver
telt waarom hij nooit in God
heeft kunnen geloven (ik
spreek nu over het gedicht
„huis aan zee"), een gevoel
van weeë teleurstelling onder
vindt. Heus niet om hun ouder
dom alleen, want zijn vers op
de kleine dichter van Maas
tricht" (bedoeld is Pierre
Kemp) ademt een heel andere
geest. Ik zou nog best honderd
van1 dit soort verzen wülen le
zen. En dan maar net doen of
er geen literatuur bestaat.
C. RIJNSDORP.
...zomaar plotseling op het
Rapenburg
was 'hij zijn geloof verloren
En het gedicht in kwestie
(„het eerstejaars") eindigt
als volgt:
...Jantje speelt niet meer
Jantje is nu van Leyden
en dus ququ een
heiden.
Dat is dus al gauw. Zijn
haar, bij de ontgroening ge
millimeterd, is nog nauwelijks
aangegroeid. En vroeger had
hij in de groene Limburgse
man. Uitgave H. J. Paris. Am- Australië de toestanden wel wat
sterdam. zijn veranderd in vergelijking tot
de eerste jaren van de twintigste
In dit Shakespeare-jaar heeft eeuw. „De Australiër" is een
boeiend relaas, dat in het bijz
dr F Louise W. boeiend relaas, dat in net pijzon
ar. r door die geemigreer-
M. Buisman-De Savornin Lohman de verwanten in dit werelddeel
haar steentje aan de Shakespeare- weten, met bijzondere belangstel-
De straat der vrouwen,
herdenking bijgedragen door
studie te schrijven onder de ti
tel: „Wie was Shakespeare?".
Het boek draagt als ondertitel:
„Feiten en hypothesen over de
identiteit van de „Bard van Strat
ford".
ling zal worden gelezen.
Geschiedenis van het wapen,
door Courtland Canby. Uitgave
Scheltema en Holkema N.V..
Amsterdam.
c 3„a». de h°r(1e nadert. Een verlei-
man uiïdê* tijd'der'hunebedbou- delijke, nogal bronstige vrouw
wers door Evert Zandstra. uit dit zwerversvolk wordt de
Uitgave Contact, Amsterdam. oorzaak van een drama.
Wanneer de mannen uit het
In tegenstelling tot de in zwang dorp op hun jaarlijksei kanotocht
Het
bijdrage tot het
middels eeuwenlange gekrakeel gen i
zijnde gefantaseerde toekomstro- iangs de wadden trekken
man. heeft Zandstra het aange- zjj een der achtergebleven i..»u-
durfd een verhaal te schrijven over nen te verleiden, waardoor de
mensen die vier duizend jaar ge- strenge taboe van de tijdelijke
leden in Drenthe moeten hebben algehele onthouding wordt over-
In de serie „Geschiedenis der gewoond en die, blijkens opgravin- treden. Eerst als deze wilde
natuurwetenschappen en uitvindin- gen, bekend waren metjret vuur, harige
met het vuur, harige weer tot de horde terug
documenten" is een plaats de landbouw, de veeteelt, het we- keert en langs bloedige weg de
——o- /^geruimd voor de „geschiedenis ven en het pottenbakken. Over Eerste Vrouw
of Shakespeare wel of niet van ^et wapen>" Qok deze uitgave hun leve
wordt, keert de rust in de land-
bouwgemeenschap terug.
bestaan heeft, wel of niet de wer- munt uit door de duidelijke illu- echter niets overgeleverd.
ken van Shakespeare heeft ge- straties to zwart-wit en to kleu- Zandstra heeft ernstig studie ..Haar tegenwoordige naam
schreven. In vakkringen ra, de» Sfe, ^''i.to^/nd'torïgKrt
i_'_ j.-_ u,-j kto.ooor in tnt He hengst die de kudde
TeKSi. ui ifeuei ïdiiusc „v,
...i drs. J. G. M. Wellen
bijdrage ongetwijfeld met interes- en p q jyj Wellen-Leeuwenberg,
se gelezen worden. De andere is kort en bondig, maar geeft
mensen kunnen het gerust onge- goed overzicht
de ontwikke-
unE van het wapen
lezen laten, want ze worden er De benauwende les
nij althans dit boek is, dat naarmate de be-
zonderhëdë'n "die "hij hierover in tot de hengst die de
zijn ietwat traag voortkabbelend leidt. Met deze aanhaling
•erhaal mededeelt. De auteur cf"c"r
de beste
op schaving voortschreed het wapen
werd geperfectio-
ervoor tot vernaai meaeueeu. ue ouwui
les van me* dit boek ziin geliefd thema
.de ongecompliceerde mens in
de natuur" trouw gebleven. Hij
wil ons doen geloven in een blij
moedige levensgemeenschap,
sfeer van het boek wel
veer getypeerd.
Zandstra kan goed vertellen,
maar heeft zijn verhaal niet kun-
s steeds meer borden Te moedige levensgemeenschap, zon- "angen^ we^toch van een ro-
toneelstukken uit de wereldtitel vïn '"wjjlën pÏÏtdent te .verhelen, dat de Jemen- man 0ak dialog?n
tuur staan. Daar voel ik me wel Kennedy aangehaald, die ..sprak
bij
driften in het leven
leze reeds beschaafde landbouwbe
volking een grote rol speelden.
spreektaal
gen niet. Het best i
de beschrijving
horde.
Ev. G. val tenonder kunnen brengen."
De climax in dit verhaal, dat Een wel interessant boek, doch
niet bijster boeiend is en m.i. arm aan gedachten,
te zeer uitgesponnen, komt, wan- P. J. R.
mijn te aardse
ik trouw.
Nou, dat kin altaad, zoals de
Amsterdammer zegt; niet
iedereen hoeft pater te wor
den. Maar in het Limburgse
dorpje was alles zoveel gemak
kelijker. Een Kerstmis in de
stad is zo moeilijk met de
christelijke idylle te rijmen.
...de Wijzen houden het-
ook die hei'ders met hun
eenvoud
hebben hun schaapjes
liever op het droge
dan in de kerststal;...
alleen ossen en ezels
en wie daarvoor door
willen gaan
scheppen er nog behagen
hosannah. zalig dus dat
lage land
waar Christus geboren
wordt tussen de
sparrebomen
om er te verrijzen tussen
de chocoladen eieren
ten bate van de
middenstand.
Gezegend de jeugd die deze
dingen nog zo ziet en zeggen
kan. Want er zit geen spier
sarcasme, of haat, of agressi
viteit in dat vers („white
Christmas"). Het is pijnlijk
raak, zoals soms opmerkingen
bevangen uitgesproken, zonder
bijbedoelingen; de werkelijk
heid betrapt door de open blik
wie wordt er eigenlijk
meer bemind
de koopkracht van de
oi het kleine kerstekind?
„Wat is er toch tussen ons
(Maria en de dichter) geko
men; waarom ben ik nu kind
van deze tijd; waarom leidt
Ezra Pound moet eens gezegd
hebben dat men de slechte cri
ticus hieraan herkent, dat hij bij
het bespreken van poëzie over de
dichter begint te praten en niet
over de verzen. Ik geloof dat men
hier niet kan generaliseren. Het
dichtwerk van Henriëtte Roland
Holst b.v. wijst onmiddellijk van
zich af naar de dichteres. Maar
het gaat over poëzie t
lijk.
STENEN
Niets blijft er van de tempel
over
waarin wij haar aanbaden
dan de georoken zuilen,
de verminkte
metopen in het lover.
seling van betekenis van „sienen":
eerst als zelfstandig naamwoord,
dan als werkwoord.
Laat ik eerst even zeggen dat
(k spreek over de dichtbundel i
Zijn
ijn zelfstandighe
den,' dichterlijke objectiveringen,
de neerslag van zich bijna auto
noom voltrekkende waakdromen,
die men stuk voor stuk al lezend
tot zich moet nemen en waar
mee niets te bewijzen of
Naakte voeten over het pad
wonden zich aan de scherpe
stenen
en waar het water breekt
als leven
op harde rotsen van de dood
horen wij zwarte vrouwen
wenen,
hoor ik een stenen
zwart en groot.
De aanleiding
dit.
valt. Bastets gedichten zijn geweest zijn het bezoek
in figuurlijke zin archeologisch: tempelruïne in het Middellandse
ze graven diep naar oude levens- Zee-gebied. Maar de regel „waar-
lagen. Ze hebben de bezonkenheid wjj haar aanbaden" doet die
die het gevolg is van een voort- eventuele aanleiding onmiddellijk
L. Bastet, Arion op de dolfijn.
een uitgave van N.V. De Arbei
derspers te Amsterdam. Men kan
het zoëvén geciteerde vers niet
„uitleggen". Het heeft niets van
orakeltaal. Maar het roept ver
zonken beschavingen voor de geest
en het slaat ook om ons heen de
band van h?t wij. Wij hebben dit
antieke verleden in ons bloed; wij
herkennen het; het is ons via het
vers vertrouwd „so wie mein
eig'nes Haar", zoals Hugo von
Hofmannsthal het in een gedicht
uitdrukte. Het vers doet ook hele
maal niet gewichtig, het „be
zweert" niet; wij staan ineens bij
kan de tempelruïne op de rots aan zee
oen ais iets dan vanzelf spreekt, even
onmiddellijk als in een droom die
zomaar over ons komt.
Ik geloof niet dat er zwakke ge
dichten in deze bundel staan. Ik
Achterberg wei
land geschre-
durend, intensief en op details vervluchtigen. Hier is geen dich- geloof dat
gericht bezig zijn met sporen van terlijk toerist aan het woord, van njg poëzie
leven dat vele eeuwen geleden is het soort dat ,.e<
vergaan. Het zijn vondsten in de ,}p het Colosseum'
Jiepte en wat er overheen ligt is en dat ook de schilder Willink
geen waas van frisheid als over tot thema heeft gediend. Het twin- tieke'" poëten of would bé-dichters
de dichter van vandaag, die opzettelijk cul-
n lang ach- tuur- en historieloos willen zijn,
'ij" waren kan men zich verheugen (met be-
Jung (ter hand hier; „wij" aanbaden haar, de hei- grijpelijke
overheen ligt
frisheid als ov
druiven of als van dauw over het tigste-eeuw
gras, maar een patina van eeuwen, heeft deze vele
Onlangs las ik de merkwaardige ter zich gelaten.
sigaar rookt ven is die de diepgang en de kracht
(Van Lennep) van dit dichtwerk van Bastet
">ij komt. Tussen de „journalis-
..«tobiografie 0 -
nemen was inkijken, inkijken was dense vrouwelijke godheid, die
lezen, lezen was onverbiddellijk !e namen draagt. „Wij" zijn hier
uitlezen). Nu wil ik niet zozeer teruggekomen
herinneren aan Jungs theorie var blijfselen te
het collectief-onbewuste, als wel barrevoets over het pad
verwijzen naar de ervaringen, be- wij diep beneden ons de golven op
seffen, intuïtieve vermoedens die de harde rotsen zien breken en in
bij Jung tot die theorie geleid het geluid van de branding horen
hebben. We zijn bij Bastet in een wij de weeklacht van de zwarte
verwante sfeer. klaagvrouwen. Prachtig is de wis-
igheid van deze zelfstandige,
zo helemaal niet „ichbezogene"
figuur, die ons in een ruime ho
rizon zet en tevens concreet, ja
minutieus is. Over Achterberg kan
men helaas dazen, over Bastet
niet. Zijn poëzie stoot alle gedaas
van zich af; zijn verzen zijn.
C. RIJNSDORP
