STEDEN VERSTIKKEN ONS LAND
2000 km2
nieuwe
stad
nodig
NEDERLAND:
Eén grote particuliere tuin
SNELLER
AANPAK
NODIG
(Van een onzer veri
NEDERLAND groeit dicht. De ongeordende stedenbouw, de versnippering
van stedelijke vestigingen, het ontbreken van een nationaal planologisch
plan, dreigen de Nederlander de adem te gaan afsnijden en zullen binnen
afzienbare tijd ernstige moeilijkheden oproepen. Dit is een van de sombere
conclusies, waartoe planologen van naam komen in een rapport met pre-adviezen
voor de stedelijke ontwikkeling in Nederland, dat op 10 juni op de algemene ver
gadering van de Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel onder
werp van gesprek zal worden.
De bouw van stedelijke vestigingen is té veel gebaseerd op toe
vallige ontplooiingsmogelijkheden van velerlei kernen. Van duide
lijke concentratie is geen sprake. Wat dit tot gevolgen heeft laat
zich makkelek voorspellen en blijkt in vele gevallen reeds nu: een
chaotisch verkeersbeeld, een ondoelmatig verkeerssysteem, een
slecht functioneren van het voorzieningsapparaat (theaters, win
kels, scholen, banken en kantoren enz.) en een verspilling van
grond.
vanwege zijn haven, ook om zijn histo
rie, maar vooral omdat deze stad de
gunstige mogelijkheid biedt meer ste
den in op Amsterdam gerichte „ban
den" te projecteren.
Deze „banden" zullen stervormig het
land m lopen. De belangrijkste en
krachtigst te ontwikkelen „band" zou
die zijn dwars door de IJsselmeerpol-
ders over de volle lengte van het
Oostvaardersdiep. Hierdoor ontstaat
een potentieel van 320 km2 of wel
ruimte voor anderhalf miljoen mensen,
wat dus mogelijkheden biedt voor een
zeer flexibele expansie. Deze expansie
mogelijkheden kunnen nog worden ver
sterkt door het maken van krachtige
polen op grotere afstand (de linie wijst
de richting van het stadsgewest
Chaos door
ongeordende
stedenbouiv
Het ligt voor de hand, dat er richt
lijnen nodig zijn, die zullen moeten Groningen),
aangeven waar wel en waar geen aan- De tweede linie van Amsterdam
merkelijke uitbreidingen van stedelijk lp°pt via Bijlmer,Weesp-Gooi-Baarn,
karakter tot stand zullen mogen ko-
Soest naar Amersfoort en wijst
Apeldoorn, Deventer en Twente. Welis
waar biedt deze tweede linie minder
expansiemogelijkheden dan de eerste
(Weesp en het Gooi zijn immers voor
een groot gedeelte al volgebouwd en
kunnen hooguit nog 100.000
aldus jhr. ir. J. de Ranitz,
chitect en stedebouwkundige in Rotter
dam. De strekking van deze richtlijnen
zal moeten zijn, de zones aan te ge
ven waarbinnen de verstedelijking bergen), maar geschat wordt, dat
mag plaatsvinden. Tevens aal daar- Amersfoort toch nog wel aan 150.000
6 inwoners woon-en werkgelegenheid kan
mee moeten worden vastgesteld welke worden verschaft. De zone verder oost
zones voor agrarisch gebruik en wel- waarts is zo rijk aan natuurschoon,
ke voor recreatie moeten worden be- <?at daar wel voorzichtigheid is gebo-
stemd. Want het in het wilde weg
bouwen van stedelijke vestigingen zal
onherroepelijk tot een grote chaos lei-
Plassen
Wat moet e
port komt n
aan de hand
De derde linie van Amsterdam zal
door het plassengebied moeten lopen
en wordt eigenlijk gevormd door een
aantal afzonderlijke tot het gewest be-
r dan gebeuren? Het rap-
duidelijke voorstellen
a een aantal voor\
de stedebouw zal
ten voldoen. Een greep hieruit: d_
banisatie zal een duidelijk gedeconcen- horende steden, Utrecht en wellicht
treerd karakter moeten hebben (dus een nieuwe stad tussen Rijn en Waal.
geen gigantemconcentraties als aan de Hoewel Utrecht nog mogelijkheden
noordoostkust van de V.S. New biedt en nog reserve aanwezig is in
York, Boston. Philadelphia), de steden een satelliet bij Vreeswijk-Jutphaas zijn
zullen duidelijk waarneembare eenhe- de perspectieven van deze linie, die
den moeten zijn, flexibiliteit in ver- het gewest Eindhoven als eindpunt
band met de te verwachten bevolkings- heeft, wel duidelijk begrensd.
groei (in 1980 15 miljoen mensen)
noodzakelijk en er moet een goed coi
tact zijn met ruraal gebied.
Zó moet het
De vierde linie van Amsterdam gaat
via Amstelveen naar een sterke uit
bouw van Uithoorn. Het zal deze linie
zijn, die de kortste verbinding vormt
met het gewest Rotterdam. Dan zijn
er voorts nog mogelijkheden in een li
nie IJmond-Haarlem, waar nog plaats
is voor 100.000 inwoners, in een linie
door de Zaanstreek (voor 150.000 inwe
rp ners), terwijl dan ook nog de uitbrei-
Zo stelt ir. De Ranitz zich de meest ding van Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen
ideale stedelijke planning in Nederland en Purmerend de aandacht vraagt,
voor: grote duidelijk afgeperkte stads- Alles tezamen een fors potentieel met
gewesten m het westen (Amsterdam en uitbreidingsmogelijkheden.
Den Haag-Rotterdam), zuiden (Eind
hoven en Maastricht), oosten (Twente)
en noorden (Groningen).
Scheiden
(Van een onzer verslaggevers) Den Haag en Delft naar Rotterdam
Dordrecht.
]~)E overwoekering van ons land
rlnnr Hp steHpv fin Hp nipt- Het ^gemeen gedeelde standpunt
aoor ae szeaen [in ae mei dat de randstad verder siechts
agrarische provincies groeien de dustrieën moeten worden toegelaten,
plattelandsgemeenten procentueel J: K"
(Van een onzer verslaggevers)
Hoeveel moet er nog gebouwd wor
den om de bevolkingsgroei op te van
gen? Prof. dr. W. Steiginga (hoogle
raar aan de gemeentelijke universi
teit van Amsterdam) en ir. De Ra
nitz geven daarover in het rapport
cijfers. Daarbij wordt ervan uitge
gaan dat er 5000 mensen op één vier
kante kilometer kunnen wonen.
Een toename met drie miljoen inwo
ners tot 15 miljoen (rond 1980) vergt
dus een nieuw stedelijk gebied van
600 km2, terwijl deze oppervlakte door
de groei tot 20 miljoen inwoners (rond
het jaar 2000) zal worden vergroot tot
1600 km2, d.w.z. een nieuw stedelijk
gebied ter grootte van 40x40 km. Daar
bij komt nog dat voor reconstructie
van de oude steden zeker nog 400 km2
nodig zal zijn. In totaal zal dus
als Nederland 20 miljoen inwoners zal
tellen 2000 km2 nieuwe stad moeten
zijn bijgebouwd. Voor 1980 bedraagt de
ze oppervlakte de helft, nl. 1000 km2.
Als richtlijnen voor de verwerkelij
king hiervan geeft het rapport:
de toename moet in de eerste
plaats dienen ter versterking van de
stadsgewesten.
rekening moet worden gehouden
met een hiërarchische opbouw der ge
westen. Het Amsterdamse moet dus het
belangrijkste en het grootste blijven
opdat daar de dienstensector (de
meest arbeidsintensieve) het sterkst
zal blijven; het Rotterdamse moet on
middellijk daarop volgen, opdat de
grootste haven blijft functioneren; het
Haagse moet langzamer worden ont
wikkeld, opdat de uitgroei van Zoeter-
meer geleidelijk als remweg en niet
als nieuwe stuwende pool gaat werken;
het Eindhovense moet samen met het
Twentse en het Groningse worden aan
gevat, waarbij het krachtigst in het
zuiden en minder snel in het noorden,
moet worden gepland, terwijl Twente
een middenpositie moet innemen.
Grote voorzichtigheid moet worden
betracht bij verdere spreiding.
O Dit programma moet duidelijk ge
faseerd worden, het moet een opera
tioneel programma worden, een strate
gie. die reeds in de eerste fase dui
delijk gaat maken wat in latere fasen
wordt beoogd. Drt vraagt om een cen
traal commando, waarin ruimtelijke or
dening, openbare werken, verkeerspo-
litiek, industriepremies, recreatieve
steun en steun voor infrastructuur sa
menvloeien. Een commando dat niet
statisch maar operationeel kan denken
en handelen, aldus het rapport
sterk als de stedelijke ge-
tigingsplaats bij de
rbindingen zijn gebonden. En zelfs
déze moeten zo veel mogelijk worden
meentenvormt een ernstige be- geconcentreerd door het tot ontwikke
ling brengen van een of twee nieuwe
zeegebieden: het Sloe (Westerschelde)
en het Balgzand (ten oosten van Den
Helder)
dreiging voor het recreatiegebied,
waarop ons land zo zuinig moet
zijn. Een planoloog heeft eens ge
zegd, dat onze recreatiegebieden
alle straks sullen veranderen in jjïg. "„gj d?o«leg?£g
particuliere tuinen. En dit gevaar IJsselmeer en het Deltaplan, die bin-
zeker niet denkbeeldig. Stï ffÏÏSt
lijke provincies en van Zeeland. Dan
De moderne verkeersmiddelen, zullen de grote gaten, waartussen de
Hp viplvnnrt Hp vprknrtinn van randstad zich heeft kunnen ontwikke-
ae weivaan ae ver Koning van lgn zijn gedicht en zullen zowel Am.
de werkweek hebben er toe ge- Sterdam als Rotterdam ruimte krijgen
leid, dat reeds velen de stad ont- buiten de r"1S van de
vluchtten en als forens zijn gaan
leven. Gevolg: de vorming van
kleine stedelijke nederzettingen,
die eigenlijk zou moeten worden
voorkomen.
Dat deze extreme deconcentratie kon
plaats hebben ligt volgens de samen
stellers van het rapport ook aan de
overheid, die in de afgelopen 20 jaar
woningbouwtoewijzingen over een té
groot aantal gemeenten versnipperde.
W erkgele genheid
Deze overmatige „sub-urbanisatie"
zal in de toekomst moeten worden ver
meden. Het is een dwingende eis. Hoe?
Het is al gezegd: door het vormen
van grote stadsgewesten, die elk
de een en twee miljoen mense:
nen huisvesten. De uitvoering v
plan zal vooral moeten worden bevor-
Zó stellen de adviseurs zich het Nederland van de toekomst voor:
een land met duidelijk afgeperkte stadsgewesten, bestaande uit kernen
met daarop aansluitend banden van steden, die als de punten van
een ster uitwaaieren. Op de tekening worden de kernen van deze ge
westen aangeduid met zwarte sterren. De open sterren stellen de
bandsteden voor. Met de zwarte stippen worden de afzonderlijke
steden aamgeduid.
Een moeilijke vraag noemt ir. De
Ranitz het of de Haagse en de Rotter
damse groepen als twee gescheiden
stadsgewesten moeten worden be
schouwd. Hoewel hij toegeeft dat het
psychologisch en bestuurlijk welhaast mej. de wjjze
De Nederlandsche Maat
schappij voor Nijverheid en
Handel heeft opnieuw een bro
chure uitgegeven, waarin een
lans wordt gebroken voor een
drastische aanpak van de ruim
telijke ordening in Nederland.
Reeds eerder, in 1958, heeft zij
een dergelijke brochure
licht doen zien. Toen was
onderwerp „de ruimtelijke ont
wikkeling van Nederland in een
nieuw Europa". Thans wordt
het probleem van de ongeorden
de verstedelijking van ons land
aan de orde gesteld.
De maatschappij doet dit
de vorm van een aantal pre-ad-
viezen, welke worden gegeven
door prof. dr. W. Steigenga,
hoogleraar in de planologie t
de gemeentelijke universiteit
van Amsterdam jhr. ir. J. de
Ranitz, architect en stedebouw
kundige in Rotterdam en door
prof. dr. S. O. van Poelje, direc
teur van de Vereniging van
derlandse Gemeenten in Den
Deze pre-adviezen zullen
worden besproken op de 181ste
algemene vergadering van de
maatschappij op 10 juni in Nij
megen, waar ook een forum zal
worden gehouden onder voorzit
terschap van mr. H. W. I
mers, commissaris van de ko
ningin in Gelderland-
Op deze pagina vindt 1
enige van de gedachten, die de
adviseurs in de brochure heb
ben weergegeven. Toekomstge
dachten, die alle deze grond
slag hebben: er zal snel i
doeltreffend moeten worden i
gegrepen om een dreigende
chaos in het ruimtelijk beeld
van ons land te voorkomen.
dwingend gegeven ...d
ruimtelijk gezien echter nauwelijks
antwoord.
Onze hoofdstad
Hoofdstad stadsgewest
stadsgewest
Zelfstandige stad
Voordelen
Duidelijk is, dat de bouw van stads
gewesten met aaneensluitende rand
steden voordelen biedt. Aan de ene
kant wordt de bevolking geconcen
treerd, aan de andere kant heeft een
in het oog lopende spreiding plaats
over het hele land. Dit echter zonder
dat een ordeloze verstedelijking ont
staat. Er zal meer ruimte vrijblijven
voor recreatie. Ruimte, die bij de hui
dige ontwikkeling meer en meer dreigt
te versplinteren.
Bovendien is er het voordeel dat in
de concentraties de leefbaarheid van
het stedelijk woonmilieu beter zal zijn
dan in vele van de stedelijke vestigin
gen, die thans zijn verrezen. Er zal
beter voorzieningsapparaat zijn,
forse* trek van arbeidskrachten ont
staan. Dit geldt dus met name voor
het zuiden, maar ook zij het in min
dere mate voor de oostelijke provin-
het openbaar vervoer zal beter
ficiënter kunnen worden benut en daar
naast zal ook een complete chaos in
g^" het verkeerswegenpatroon kunnen wor-
r"1' den voorkomen.
ge" Immers, duidelijke en grote concen
traties zullen een aanzienlijke vereen
voudiging op het gebied van de ver
bindingen betekenen.
Zoals bekend staat in het planolo
gisch denken en in de regeringspoli-
tiek het tegengaan van een verdere
concentratie in de randstad Holland
voorop. Met de randstad wordt dan het
hoefijzervormig stedencomplex aange
duid, dat bestaat uit twee halve bo
gen, zich uitstrekkend van Haarlem-
IJmond over Amsterdam naar Utrecht
en de Heuvelrug resp. van Leiden over
Maar wat het belangrijkste is:
als tijdig wordt ingegrepen zal kun
nen worden voorkomen dat ons met
ons twaalf miljoenen straks geheel
de adem wordt afgesneden, dat
ons land zal worden verstikt door
de stad, die thans in ongebreidel
de opmars is en al de kostbare
ruimte meedogenloos dreigt te ver
zwelgen..,.
De doorlopende stedelijke band' met
enkele „groen"-bufferzones Leiden -
Wassenaar - -Den Haag - Rijswijk -
Delft - Rotterdam is in feite immers
al aanwezig. Er wordt al aan gedacht
deze band door te trekken naar Al
phen. In dit verband vindt ir. De Ra
nitz het plan om Zoetermeer uit te
bouwen een ongelukkige vergissing,
evenals hij het verwerpelijk vindt
dat een oost-west band Leiden-Alphen
ontstaat met de grote kans dat de ring
in Gouda wordt gesloten. Veel verstan
diger vindt hij het dat ondanks alle
pressie de groei van Den Haag wordt
beperkt („de vergissing Zoetermeer is
al erg genoeg") en dat nu al in het
scheppen van nieuwe werkgelegenheid
wordt ingegrepen.
-. mek uc wijav vciii ontplooiing 1
vindt hij het stadsgewest Eindhoven. Deze
„w.lulr, moet. Vindt ir. De Ranitz, t
te omvang blijven in verhouding i
het stadsgewest Eindhoven en daarvf
ook geen deel uitmaken. Hij
schuwt voor een Brabantse oost-w
band met min of meer gelijkwaardig
steden erin. Evenals voor alle ande}
stadsgemeenten geldt ook hier:
de sterke sterk.
De gunstige ligging van het stadss}
west Oost-Brabant met Eindhoven i
centrum ten opzichte van België
Roer biedt vele voordelen. En ru
lijke mogelijkheden zijn er voldoend}
Bovendien versterkt dit gewest de
nie Amsterdam-Utrecht-Eindhoven
daarmee tevens de tendens
ontwikkeling van Oost-Nederland.
Twente
Voor de vorming van een stadsgf
west in Twente noemt ir. De
verschillende mogelijkheden. Men i
i Enschede een drietal vleugels kut
nen projecteren: een naar Hengelo-ij
melo, een naar Oldenzaal en
het zuiden. Ook is denkbaar
Almelo-Hengelo-Enschede met Heiige
als hoofdcentrum. Hoe dan ook,
geval staat vast dat het huidi
aantal van 300.000 inwoners gemakke)
keerslime tussen deze twee banden, de lijk 2al kumle„ „itgroeien t„t
Wat het stadsgewest Rotterdam (het
tweede in grootte) betreft: duidelijk is
(hoewel met nog slechts beperkte
paciteit) de band Hoek van Holland-
Gouda, de oost-westlinie
trum. De twee zuidelijke linies lopen
resp. over Spijkenisse naar Hellevoet- jeder
de Drechtsteden. De i
joen.
Beneluxroute, ziei ir. De Ranitz liever
openblijven als een grote adempauze;
anders zou het stadsgewest in plaats Het stadsgewest Groningen Mel
van stervormig concentrisch worden, perspectieven zowel door de projecti
wat moeilijke verkeersproblemen bij van bandsteden als van satellietstedei
het centrum met zich brengt. Boven- Opname-capaciteit is er genoeg,
dien dienen zich op deze verkeerslinie ningen heeft nog woonmogelijkhede
in West-Brabant alweer nieuwe moge- en voorts kunnen Hoogezand, Winschc
lijkheden aan. Daar moet een forse ten, Delfzijl, Assen, Drachten
nieuwe stad komen (Zevenbergen of warden worden uitgebreid. D«
Oranjestad). wikkeling van en om Groningen ver
sterkt de Amsterdamse functie.
- De ontwikkeling van het stadsgewes
tSlCPK Maastricht ten slotte hangt in sterk-
mate af van de .opening der grer
zen". Enerzijds liggen er grote moge-
In dit deel van Brabant ziet ir. De W""811™- anderzijds gebiedt bet land
Ranitz overigens nog een aantal flin- schap een duidelijke beperking. Ee!
i nog niet te ge-
aantal flin- schap
ke, doch duidelijk afzonderlijke, ste- duidelijk perspectief i
scheiden door de Benelux-route) en een r
nieuwe of vrijwel nieuwe stad in het Luik 2ich onderhng ontwikkelen? Vasl
noordwesten. staat wel dat de versnippering op hei
De positie van Breda hangt samen ogenblik te groot is.
