Geniale representant
van de romantiek
GOETHE-
ZIJ, DE MENSEN EN GOD
biografie
op de
BESTSELLERSLIJST
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 6 JUNI 1964
Honderdste geboortejaar van Richard Strauss wordt alom herdacht
DE
HERDENKING van Ri
chard Strauss' honderdste
geboortejaar is al enige tijd in
volle gang. Elk operatheater
wil graag eer bewijzen aan de
ze meester, die op 11 juni 1864
in München geboren werd en
die in hoge ouderdom op 8
september 1949 in Garmisch-
Partenkirchen overleed. Maar
ook elke zanger zingt graag
zijn liederen en zijn symfoni
sche werken komen op het re
pertoire van elk orkest voor.
Daarmee hebben wij meteen
bepaald tcaar het zwaartepunt
van Richard Strauss' totale
oeuvre ligt.
Maar eerst een korte levens
schets: Richard Strauss groeide
op in een muzikaal milieu. Zijn
vader was solohoornist van het
opera-orkest. moest niets van
Wagner hebben en voedde zijn
zoon op in de streng-klassieke
traditie. Zijn jeugdcomposities
zijn dan ook in deze trant ge
schreven. hoe levendig en be
gaafd zij ook zijn (de Serenade
b.v.) Maar na de kennismakinp
met Hans von Bülow, die hem
met orkest leert werken en voor
al met Alexander Ritter wordt
de jonge Richard Strauss bekeerd
tot Wagner's muziek en dan ont
wikkelt hij zich enorm snel tot
de weergaloze beheerser van het
orkestrale palet, waarmee hij el
ke emotie weet uit te drukken
elk voorval weet te schilderen.
Dirigent
Hij brandt als 't ware los ir
zijn symfonische gedichten „De
Juan' ..Tod und Verklarung"
..Till Eulenspiegels lustige Strei
che ..Also sprach Zara-Zu
stra", ,.Don Quichotte", ..Ein Hel
denleben", die hij in de jarei
18881898 schrijft, dus rond zij'
dertigste jaar.
In deze tijd groeit ook zijn faair
als dirigent. Waar hij kwam
wekte zijn persoonlijkheid, wek
ten zijn werken de scherpste pro
en contra's door de stoutmoedig
heid van zijn orkestrale schilder
kunst, door het schroeiende vuui
van zijn compositie.
Debussy, die als componist mis
schien wel de, grootste tegenstel-z
ling met Rich. Strauss vormt,
schrijft in zijn ..Monsieur Croche
antidilettante" heel waarderend
over zijn compositietechniek, die
hij precies doorziet, maar kan het
niet nalaten zijn „Heldenleben"
te vergelijken met „un livre
d'images... c'est même de la ci-
nematogfaphie". Toch besluit De- qelberq is
bussy zijn kritiek met ..Je vous illustratie
répète qu'il n'y a pas moyep de mustra'
resister a la domination conqué-
rante de eet homme!" En daar
mee slaat hij de spijker op de
kop. Hoe men denken mag over
de waarde van Richard Strauss'
kunst, met name over het ..Wil-
helminische" element alsook over
het sterk erotische element erin
die menigeen terecht tegen dr
borst stuiten men kan ook
nooit ontkomen aan de geniali
teit van de orkestrale effecten
van de gloed, die uit deze mu
ziek slaat. Richard Strauss trek-
de volle consequenties uit wat hi.'
bij Berlioz. Liszt en Wagner ge
vonden heeft aan orkestratie, en
hij voegt er aan toe zijn zin voor
een strelende welluidendheid
maar ook zijn zin
wreedheid.
Dit gebeurde in Salome
Wat dit laatste betreft een Electra, beide werken van
voorval tussen Strauss
bijna onmenselijk emotionele
bruutheid. Het is alsof Richard
Strauss zo diep mogelijk duiken
wil in de meest afschuwelijke
verborgen hoeken van de mense
lijke ziel en alsof hij ze zonder
medelijden voor den dag wil ha
len. Strauss schrijft in zeker op
zicht hier afschuwelijke muziek,
maar.... geniaal.
Voor het libretto van de Elec-
ra had Hugo von Hofmannsthal
;ezorgd, de fijngevoelige, nerveu-
:e Oostenrijkse dichter. Dit vorm-
le het begin van een lange sa
menwerking, eigenlijk tot de plot
selinge dood van von Hofmanns
thal in Zo ontstonden de
opera's ,,Der Rosenkavalier", na
de turbulente, neurotische Elec
tra. een ommezwaai en een keer
punt in Richard Strauss' kunst
Ariadne auf Naxos", ..Die Frau
ohne Schattten", Arabella".
Geraffineerder
Strauss verfijnt zijn werkwijze,
wordt geraffineerder in zijn ka
rakteriseringen, behandelt de
stem in de meest welluidende
kleuringen. En hij schrijft hier
door de mooiste vocale muziek,
zoals de duetten en de trio's van
de vrouwenstemmen in ,,Dcr Ro
senkavaller" en in Arabella, zo
als de beroemde Zerbinetta-aria
uit Ariadne auf Naxos".
De muzikale stijl van Richard
ook hier verhevigt hij soms de
emotie tot brekens toe, al staan
daartegenover de tere „Morgen"
en ..Traum durch die Dürnme-
rung". Hij zelf schreef zijn liede
ren. 200 ln aantal, tussen zijn
werken door, als een soort ver
pozing, en men moet wel leren
schiften. Maar dan vindt men
ware juwelen, zoals de Ophelia-
liederen op. 67 of de Brentano-
liederen op. 68. En waarom wor
den zijn drie Holderlin-Hymnen
op. 71 voor sopraan en orkest
met meer gezongen? Ja. en nu
dan de houding van Richard
Strauss tegenover het Hitler-re
gime. Men weet eigenlijk niet
goed wat erover te denken. Hij
was enige tijd president van de
Reichsmusikkammer. waarvoor
hij toen bedankte, hij werkte sa
men met Josef Gregor, die door
de Nazi's officieel was goedge
keurd als librettist. Aan de ande
re kant was zijn zoon Franz met
een Joodse vrouw gehuwd en
schreef hij in een brief zijn ver
achting over de nazi-cultuur uit
een brief, die de nazi's in han
den viel! De Nazi's zelf hebben
hem klaarblijkelijk niet durven
aanpakken en hij is er met geven
en nemen tussendoor gekropen.
Na de oorlog waren er wat reper-
cussie's over deze houding, maar
ook deze dreven weer weg. Over
ziet men de figuur en het werk
van Richard Strauss in zijn ge
heel. dan treedt hij met zijn
kunst naar voren als de laatste
geniale representant van de Duit
se Romantiek, als de afsluiter
van een grote periode. De ont
wikkeling van de muziek is langs
hem heen gegaan.
Dra. H. E. KOKEE-
VAN DEN BERGE
te verove-
GOETHE
EEN verheugend beroemde vurige ogen nóch de zonderlijke
feit H-jf nn He liist van trek van eenzaamheid en tra- ren.
bestsellers in We" t-Duitsland g*®* -nisje,
in de laatste maanden ook de Deze was nauwelijks
nieuwe omvangrijke Goethe- een mens meer. Emil Ludwig Een geheel ander uitgangspunt
biografie van Friedenthal schrijft daarom in 1920 de bio- de volgende werken, die
voorkomt.1) Via de pers en grafie Goethe. Geschichte eines watfi? n&Lv!ï
verschillende jongere Duitse Menschen die een poging was bepaalde aspecten bieden. Tracht
versiiiiiiciiuc juiigcic hnr<stheelH van eiDS stuk Friedenthal, gesteund door psy-
auteurs (b.v. Hans Magnus °mJoten en langs d^ weg van cho-analystisch onderzoek, een
Enzensberger) zouden we de psycho.analyt|sch| onthulling psychologisch verantwoorde kijk
indruk krijgen, dat de hele ^elhe te benaderen, Goethe de "P de persoon ven Goethe te ge-
Westduitse samenleving vol- natuur- en kunstonderzoeker. Xfn- dlt is voor Hans Reiss (Goe-
komen vermaterialiseerd is staatsman, politicus, ethicus, 'be8 Romance en Hans Pyritz
er zijn blijkbaar nog vele mysticus en realist.
gunstige uitzonderingen. Wie al Goethe de men®, 'Wprk i
eenmaal door Goethe gepakt homo eroticus. het voor ons ligt, spreken dus niet
is, komt niet meer van hem over de biografische achtergrond,
los, en ook iedere generatie Eigen licht Schrijft Friedenthal pakkend, met
wordt gedwongen haar positie de uitgesproken bedoeling, een
Het heeft geen zin hier het grote kring te boeien, Reiss en
grote aantal Goetheblografleen pyritz wenden zich in 't bijzonder
de revue te laten passeren tot vakgenoten. Vooral de laatste
In de negentiende eeuw gold Heinz Klndermann geeft ln Das met zijn gecompliceerde zinnen is
ten opzichte van hem te bepa-
Goethe als de verheven dichter- Goethebild des XX. Jahrhun-
vorst, de apollinische Olympiër derts daarvan een opsomming
die in stralende glans zich bo- uitvoerige beschrijving be
ven de grauwe massa verhief, P?rken we ons dus tot Frleden-
als de klassiek-harmonische ■JJ8'- Is *|in boek overbodig,
mens, de dichterlijke vervolma- Mijns inziens niet. Uit zijn werk
ker van het edele, schone r M,nr* "mUiy
goede. Zijn boeken stonden
halfleer gebonden in een stevig
n iedere popularisering.
Objectief
Hans Reiss beperkt zich tot
blijkt, hoe zeer Goethe gelijk Goethes romans, dus Werther,
had met de woorden, die hij ln Wilhelm Melsters Lehrjahre, de
namepr „„„„nnpii ui een sievie 1813 over Shakespeare uit- Wahlverwandtschaften en de
gesloten boekenkast met glazen sprak: „Over Shakespeare is al Wanderjahre en tracht vanuit de
Srte"tub^^ptehuBïcu" veel zezezd dat he. zou Kuu- £.1 en d. structuur, du, vanuit
hele alc tastbare bewiizen van ncn schijnen alsof er niets meer de stijl, het essentiele van deze
tet cïltoete n"eau dfr bewe- «ver w« om te ze„e„, en toch werken te benmJereu. HIJ
zijn gipsbuste of geëtst «s dit de eigenschap
He jectieve weergave en beschrij-
i-'c unuuuc iiiji va
kenmei kende strauss ondergaat dan geen wij-
i een uitvoe- zigingen meer. Hij blijft zichzelf
ring van de „Don Juan" door het tot in zijn laatste werken, de
Concertgebouworkest onder Wil- ..Metamorphosen" en de ,,Vier
lem Mengelberg, vroeg deze letzte Lieder", die uit de jaren
aan Strauss zijn mening. Strauss lM5-'46 stemmen, maar die net
Stomer Tl"md7 h .ndS SS&m" tonnen" zifn'
tenkamer klemde zijn handen Merkwaardig, hoe Strauss onaar
jfl gedaan kon blijven van alle rad
de tafel en zei „Veel
mooi, véél te mooi was het....'
41 het wrede, riicksichtslose van
de vrouwenjager Don Juan was
totaal verdwenen in de lezing
an Mengelberg!
cale veranderingen
van onze eeuw. Hij wortelde in d
Duitse romantiek, hecht en stevi
>n bleef er.
Liedkunst
Het is te begrijpen, dat de harts
tochtelijke exuberantie.
Richard Strauss in
vervuld was, zich het best kon
uitleven op
brute terrein.
Ons resten tenslotte nog twe-
deze -jaren dingen: de liedkunst van Ri
„ei best kon ch?rd Strauss en de ietwat pre
muziek-dramatisch cair« zaak van de jaren 1933
1945.
op de vleugel; men leze slechts ,n85i'
hoe Hermann Hesse (Harry f.f,dt ook voor Goethe. Frieden-
Haller) in de Steppenwolf ont- tha' «eeft ln zijn zeer gedetail-
zet is over de ets van een ka- le"oe en wetenschappelijk vol-
raktervolle, geniaal gefriseerde komen verantwoorde beschrij-
grijsaard met mooi gemodel- vinff van Goethes leven niet zo
leerd gezicht, waarin nóch de vec' onbekende feiten, maar
laat op sommige situaties een
geheel eigen licht vallen, doet
dit bovendien in een prettig
leesbare vorm.
Verhalen van Anna Blaman
Dit artikeltje gaat over Verha
len van Anna Blaman, een
bundel novellistisch werk, uit
gegeven door J. M. Meulenhof'
te Amsterdam. Men verlangt
wel eens van een criticus, dat
hij kan zien of bepaald letter
kundig werk van blijvende
waarde is. Men vergeet daarbij,
om een voorbeeld te geven en
concreet te blijven, dat een
criticus in 1964 werk uit, laten
we zeggen 1940, beoordeelt mei
in zijn hoofd nog de verse spo- geval
rrn van recente publicaties. In ^itie^ We
1940 wist men nog niet, kon
men nog niet weten, dat Henry
Miller in 1950 in Holland
school zou gaan maken en
dat hier een nieuw soort
■iode van tegenspraak moet heen
worstelen om, als het levens
krachtig is, later eventueel eer
lieuwe bevestiging te verkrijgen
Tegen de achtergrond van wa
ot ongeveer 1950 als literatuu
gold, was het 'erhalend proz
van juffrouw Vrugt in ongunstig
'.in modern, d.w.z. a1 te openhai
tig. zo niet brutaal en kwetsend
Wie thans haar verhalen herlees
of voor het eerst ermede kenni
maakt, constateert met verba
zing hoe snel we .iterair lever.
Wat ons nu treft zijn de uitvoeri
ge rationele karakteranalyses
terwijl we gewend zijn aan he-
ruwe psychische materiaal var
de dialogue intérieure, in ieder
irrationele compo
HRHL-. iu hoeveel in haai
erk nog versluierd en gecamou
fleerd is gebleven, terwijl de
schrijvers en schrijfsters van
vandaag ons geen detail, hoe
weerzinwekkend ook, onaange-
wreven laten. We bemerken nu
bij haar een behoefte aan ver
ering. een moeilijk onderdrukte
niet beter zijn gewordenindien Ze maakte de indruk
zij iedere vermomming en ca- lief, intelligent en inte_
•nouflage, die de personen vaak Maar als zoveel auteurs werd
o vaag en onwaarschijnlijk ^55^-fjL ze scbriï
naakt, achterwege had gelaten Benover je
•n eenvoudig een persoonlijke
•iecht geschreven had zoals ver
cheidene machteloze manne-
ies het vandaag proberen en
oorgeven te doen? Zij had ta-
ent en karakter en hij al hel
chokkende voor het burgerlijk
atsoen zou het een belangrijk schrijfster"
nenselijk document geworden wlst aan anderen.
•ijn. Nu geloven we niet
zijzelf
zacht, mensen als jakhalzen)
rmef dood ln het hart. Dat i«
e" de wereld van Anna Blaman, die
te- naar liefde bunkerde en onmach-
Ze tig was die te realiseren. „Ze
probleem willen stellen
gediscussieerd kan wor-
rerken. Deze uitspraken den" (bi. 182). Met andere woor-
n6tinrWh^Pnoen- de": deZe "tcn'unr 18 ontsproten
sen worsteling met het leven
ie durft beweren dat litera-
literatuur is?!
wT d.T dié 'uitspraken T berba.en da,
genover je zit. gaat dat
voelde zich fundamenteel onge-
lukkig. Naast me ligt een lijst ci-
kort stuk
laten zich
rubrieken onderbrengen:
2. de mensen; 3. zij als
die kant van de
1. zij;
nannen, behalve wanneer hel vaak aan verschillende figuren
•erliezers zijn, en ook haar de mond gelegd worden, m:
nrouwen overtuigen niet: ze zijn da* maakt bij ieze schrijfster daging
vrouw minus het jong-moeder- reinig verschil uit. Haar werk is
'ijke bij voorkeur tekent
oudere vrouwen en moeders i
volwassen kinderen).
Soms beschrijft
ie geest van ee:
bakvis
raadselachtige dat
barbarisme in de literatuur (en neiging tot dwepen die eersl dweept. Ik geloof niet
daarbuiten) mode zou worden. d°0^,„d®„5f"st,vat'L
Men kon niet bevroeden dat de
geestelijk en cultu-
vrouwen in
romantische
God ons christenen in de jongste
dag zal vragen hoe we op de uit-
dc moderne literatuur
homogeen? hebl>en gereageerd. Alleen maar
geschokt, vroom veroordelend?
Of is de vlam naar binnen gesla
gen omdat we het menselijk mo-
hoiiding die haar een gevo<T) gelijke en het menselijk onmoge-
zelfrespect zou hebben ge- lijke niet hebben gedaan?
niet dialectisch.
Mag ik van elke rubriek één
taat noemen? ..Haar leven was
één en al gemiste kans. gemiste
kans op liefde, gemiste kans op
geven" (bl. 342). „Maar klop t
auteur
red leider tot show
openbaar ontbieder zou degra-
Van de nieuwste literatuur uit
gerekend is het werk van Anna
Blaman. zo geruchtmakend bii
het verschijnen, nu al verouderd
dat wil zeggen voorlopig
wrangheid boeiende
deceptie is omgeslagen. We 1
zien nu duidelijk restanten ro
mantiek, estheticisme en idealis-
het bij hen (de mensen)
bepaalde
meegeven. Vrouwen zijn "heel vaak
praktisch en nuchter
nood! Niet thuis, al cre-
efiguren wil peer je" (bl. 241). „Ze had niet
u—alles gedaan wat menselijk
gelijk was. En dat moet
die tien jaar "eleden door de draagt zich wonderlijk genoeg met begrijpen jullie weL Je moet al-
moderne toon en de non-confoi
mistische geesteshouding van de
schrijfster aan de aandacht ont
snapten. Een verwering, een pa
tina? Of begint men dit werk
eerst nu te zien hoe het werkelijk
■R? Ik geloof het laatste.
ONGELUKKIG
Ik heb Anna Blaman maar
pervlakkig gekend. Wel heb
haar meermalen op vergaderin
gen bijgewoond vn enkele malen,
als ze me een lift gaf naar een
hel bijeenkomst buiten de stad. lange
Anna Blaman literair gesprekken met haar gevoerd.
Veel aan dit werk zal de toets
van de tijd, vrees ik, niet kunnen
doorstaan. Maar het beroep op
juist, waarachtige menselijkheid zal
tijn les" tóen. illet. en niet'Vliem he'l d">rk"t,n; 7"' h»ar kracht
menselijk mogelijke, maar ook achrljlster ligt niet ln de ligu-
het onmogelijke, of het nu o:
eigen leven gaat of om dat
kf?rtaSd" redelijker'daii^de^ood- de terloopse opmerkingen.
BIECHT
Men vraagt zich nu af:
°P; doener God" (bl. '97)
WORSTELING
spraken, vragen over het mens
zijn onder de mensen. losge
maakt van goedkoop praten over
God. Of gebeurt dat nooit?
C. RIJNSDORP
Vermoedelijk heeft hij door
zijn 25-jarige werkzaamheid in
Engeland (in 1938 moest hij
emigreren) niet alleen de ruim
telijke, maar ook de psychische
distantie gekregen tot het gees
telijk gebied, waarin hij was
opgegroeid en is zijn stijl van
een verheugende nuchterheid en
directheid geworden, wat o.m.
blijkt door pakkende formule
ringen, die in de combinatie
van geheel ongelijksoortige .be
grippen niet vrij zijn van over-'
drijving (pV- 78:' pietistischer Da-
daismus). Friedenthal ruimt de
mythen- en legendenvorming
omtrent het Goethebeeld gron
dig op. Goethe was heus niet on
feilbaar en heeft, zoals Frieden
thal duidelijk laat zien, zich bij
zijn terugkomst uit Italië op de Hef gebo
oud ver trouwde kring van Wei-
mar volkomen verkeken, wat
zijn vereenzaming des te groter
maakte. Hij heeft oog voor
ST"?hïi0<d..'em Ni,UU.r' Wdr~"dé'j«en
P'ofetenleed
de
de
pogingen van een enkeling, met
zijn tijd in het reine te komen
Hieraan heeft de Werther onge
twijfeld zijn belangrijke plaats^
in de wereldliteratuur te danken.
De maatschappelijke orde geeft
Werther niet de mogelijk-
tenleed droeg, diep zoals dat
Dante. Geen mens kan zó
als hij zag.die niet geleden ei
streden heeft zoals zelden
'an plooien. Hieraan gaat hij te
;jen gronde, maar zijn leven toont te-
6e" gelijk het bouwvallige van de so-
sen ciale structuur.
Hoewel Reiss tracht, in weten
schappelijke distantie zijn eigen
standpunt geheel te verbergen,
laat hij zijns ondanks dit toch
hier en daar blijken. Zo zegt
hij over Werther (bl. 47):
„Het is symbolisch, dat Wer
ther aan zijn ongelukkige liefde
Und ivenn der Mensch in sei
ner Qual verstummt, Cab mir
ein Cott zu sagen, was ich lei-
de.
Op verschillende punten accen-
tueert Friedenthal héél sterk de 'e gronde gaat, want hij beli-
al te menselijke kanten van Goe- chaamt de mens, wiens liefde
the. Leerrijk is een vergelijking en verlangen niet meer op God
tussen zijn beschrijving van Goe- gericht zijn, die de vervulling
thes Harzreise en Schweitzers Qiet meer zoekt in het hierna-
deze episode. Frie- maals, wiens gehele verlangen
dienstreis °P deze aarde gericht is. Juist
oordeel
denthal ziel het als
zonder meer, Schweitzer als een de liefde, die in het kader
sprekend voorbeeld van de edel- de Christelijke religie een vrucht-
ste humaniteit. baar arbeidsveld had kunnen
vinden, 't zij door praktische
toepassing van de Christelijke
naastenliefde, 't zij door mystie
ke gemeenschap met God.
zijn leven het
Wanneer de liefde tot
ander mens de uitsluitende
wordt, is het le-
■en in gevaar; als zij niet be
vredigd wordt, verliest het le-
rw. zijn betekenis, en aan de
rifwillige beperking l°?l.WOrdt. ^eerlijke
de schrijver tot zijn eigenlij-
Beperking
Friedenthal kent zijn grt
tussen bij Goethe vrijwel onmoge
lijk; hij noemt immers zelf zijn
werken „Fragmente einer grosen
Konfession". Op vele plaatsen
d® .vrijwillige beperking macht eeBeven'
ichrxjver tot zijn eigenlij- CMg 5
ke onderwerp. Zo onder meer bij ln Lehrjahre zouden we
Goethes studententijd in Straats- de strÜd tussen adel en bur-
burg. Voor de ontwikkeling van de ?er.'i ku°nen verwachten het
Duitse letterkunde is zijn ontmoe- is immers de tijd van de Fran-
ting met Herder van uitzonder- Se utlc! we zien integen-
lijke betekenis; Friedenthal be- deel de perspectieven van een
handelt die en passant, omdat de ut°P'Sch aandoend gemeenschap
verloving van Goethe met Friede- Deli)k arbeidsterrein,
rike Brion en welk karakter in In de Wahlverwandtschaften
erotisch opzicht deze gehad kan blijkt het instituut van het huwe-
hebben. al zijn aandacht opeist. lijk sterker en duurzamer dan alle
aanvallen van mensen. Niet de
rtstlfrh2'nivan°hpo."if ii« V* biolo8lsche gang der ontwikke-
Ostliche Divan, draait alles om de ling maar de scheikundig
lemerU<Uif een hlHtï te" worden ter illustratie ge-
lemer. Uit een enkele bijzin blijkt bruikt. De karakteraanleg van de
E'wrSïs, E
"Telnj'.romdaT afsemetcn en heeft niet meer de
beelding van Goethes persoonlijk vnamie* van wertner.
heid in zijn tijd en omgeving be Enige Jaren geleden Is Hans
horen- Pyritz, een bekend Germanist.
restorven. Het eerste hoofdstuk
leder, die werkelijke belang- van een nlenw werk Goethes
stelling voor Goethe heeft, kar regenklasslsche Wand lung, dat
ik de lectuur van deze boeien -eeds een omvang van 90 blz.
de anregende biografie aan
bevelen; zij zal de in hem
levende vragen soms beam
woorden, soms tegenspraal
oproepen, andere vragen doei
opkomen en hem zo helpen
een eigen weg tot Goethe tr
vinden de enige mogelijk
heid om zich een eigen stand
punt ten opzichte van deze uil
'eld.
Ze behandelen „Goethes Ver-
vandlungen". zijn „verandering
ils levensvorm", populair ge-
egd zijn vele vervellingen,
vaardoor er telkens een nieuw
aspect van zijn persoonlijkheid
achtbaar werd; verder zijn
Tömlsche Asthetik. dus zijn es
thetische beschouwing na de reis
naar Italië, de werkgemeen
schap met Schiller, de verhou
ding tot Marianne von Willemer
(zie boven bij Friedenthal).
Evenmin als Friedenthal, maar
op andere gronden, wil Pyritz
iets weten van de burgerlijk-har
monische Goethevoorstelling der
negentiende eeuw, heeft hij een
open oog voor het Janusgezicht
van Goethe, voor het feit, dat
deze niemand een blik vergunt
in de diepste afgronden van zijn
ziel.
Ernstige fout
Een ernstige fout van dit ver-
zamelboek is m.i. dat in de ver
schillende bijdragen mevrouw
Pyritz de gedurige herhalingen
niet heeft weggewerkt. Zo staan
in de lezing over: Goethes Ver-
wandlungen en het hoofdstuk
over de Gegenklassische Wand-
lung ongeveer twintig gelijklui
dende bladzijden. Het is zeker
begrijpelijk, dat in een lezing
de spreker dingen memoreert,
die hij elders reeds eerder heeft
gezegd, dezelfde zinswendingen
gebruikt, dezelfde bewijsplaat
sen citeert: worden die lezingen
echter gebundeld, dan moeten
gelijkluidende passages niet
twee keer opgenomen worden.
Friedrich Beissner heeft het
boek van een „Geleitwort" voor
zien met een huldiging aan de
nagedachtenis van zijn collega.
J. H. SCHOUTEN.
1. Richard Friedenthal: Goe
the - sein Leben und selne
Zelt. 1962. Verlag R. Piper-
München.
2. Hans Reiss: Goethes Ro-
mane 1963 Verlag A. Fran-
cke, Bern.
3. Hans Pyritz: Goethe Stu
diën 1962 Böhlan Verlag
Köln, Schwerlnstrasse 40.
Nieuwe boeken
voor u besproken
Het reservaat, door Ward
Ruysllnck. Uitgave A. Manteau
N.V., Den Haag.
Basile Jonas is leraar aan een
lyceum. Een van zijn vrouwelijke
leerlingen, Martha Simons, wordt
met goedvinden van haar moeder
belaagd door een invloedrijke
„huisvriend". Basile neemt haar
in bescherming door haar in zijn
vrijgezellenflat onderdak te verle-
In deze roman, die in de toe
komst speelt, wordt een beeld ge
tekend van een totalitaire demo
cratie, waarin godsdienst en senti
menten niet worden geduld eu
waar corruptie hoogtij viert.
Jonas, die zichzelf heeft verstout
gedichten te schrijven en viool te
spelen, wordt beschuldigd van
communistische jedachten en het
ontvoeren van het minderjarige
meisje. Een soort tuchtraad ver
oordeelt hem tot ,,d^ Paalberg",
een soort asiel waarin individua
listen en romantici als fossielen
worden opgeborgen.
Een boeiende Belgische roman
waarin het pleidooi voor het in
dividu kan worden gekenmerkt
door een uitspraak van slachtof
fer Jonas: De machine had mij
gegrepen en was bezig mij tot een
dossier te verwerken.
duide
lijk beeld van hetgeen daar leeft
en beleefd wordt. De schrijfster
heeft na een lange studie-zwerf
tocht door West Afrika de ge
schiedenis geschetst van twee jon
ge negermensen, die elk met na
tuurdrift angst en bijgeloof te
maken krijgen.
Zending en missie ontbreken
ook in deze roman niet. Zij zijn
nog steeds hard nodig om de ne
gers bij te staan in hun strijd te
gen bijgeloof en ziekte.
In dit levensechte verhaal
enigszins kinderlijk geschreven
komt een stuk Afrika naar voren
waarvan de westerling weinig no
tie heeft.
De Spaarncstad Haarlem.
Er zijn op aarde nog enkele
gebieden over. waar de beschaaf
de mens in nauw contact kan ko
men met de vrije natuur, de wij
de bossen, de bergen en een nog
tamelijk ongerepte dierenwereld.
Grote stukken van Canada vallen
daaronder en de Nederlander Dick
Dekker heeft enkele jaren ge
woond in het westen van de pro
vincie Alberta en daar heeft hij
iljn ogen goed de kost gegeven.
Zijn ervaringen en waarnemin-
Sen in die bosrijke provincie heeft
ij neergelegd in een boeiend
boek; daarin heeft hij de Cana
dese mens. die al dat moois bij
zijn voordeur heeft, een waar
schuwing meegegeven, zuinig te
zijn op die natuur. Vooral her lot
van de Canadese wolf gaat Dek
ker aan het hart: het prachtige
dier wordt onder allerlei voor
wendsels te vuur en (e zwaard
vervolgd en in enkele tientallen
iaren zal het met uitsterven wor
den bedreigd.
„Bergen, bossen, prairies" Is
met veel kennis van zaken ge
schreven. Het boek brengt de le
zer in aanraking met een belang
wekkende wereld die helaas hoe
langer hoe meer voor de mense
lijke samenleving terugtreedt