VORMENTAAL
sw
ABCDE
LMNOP
QRSTU
VWXYZ
Grafische en typografische opleiding aan de Koninklijke academie van beeldende kunsten
FGTf TK
JL vjr li «J IV
TJET begint wel bij de vimbus, maar bet moet er niet bij
eindigen, waarmee ik maar zeggen wil, dat we dat
doosje niet alleen „zindelijk" moeten maken, maar dat we
verder ook visionair moeten zijn.
Deze woorden van Jan van Keulen, leraar van de grafische
en typografische afdeling van de Koninklijke Academie
van Beeldende Kunsten in Den Haag vatten in het kort wel
de inhoud samen, die de ongeveer zestig leerlingen tellende
afdeling aan zijn opleiding geeft.
De betekenis van deze woorden komt
wel heel concreet tot leven in de
tentoonstelling „Vormentaal" die nog
tot 24 mei in het Haagse Gemeente
museum is te zien en die geheel
door de leerlingen zelf is gecreëerd.
Naar aanleiding van deze tentoonstel
ling is het wellicht mogelijk de es
sentie van de opleiding die de jonge
graficus tegenwoordig, en wel spe
ciaal op de Haagse academie, krygt,
te schetsen.
Tentoonstelling
Jan Stegeman, publiciteitsman, Phi
lip van Meeuwen, ontwerper en or
ganisator van de tentoonstelling, bij
gestaan door Freek Biesiot, Henk
Veldhuyzen en Leo Bolt en de „op
maker" Donald Patiwael, vertellen
dat vooral het vierde jaar van de
opleiding in gedachten al maanden
van te voren met de tentoonstelling
bezig wa3. En praktisch zijn de leer
lingen een week of vier als paarden
bezig geweest in het foto-atelier, hun
leslokaal, de kelder van de acade
mie en het Gemeentemuseum.
Er is geen detail van de expositie
te noemen, of de aankomende grafi
ci hebben het zelf verzorgd, wat al
een illustratie is voor de vereiste
zelfstandigheid van de opleiding.
Jan van Keulen noemt de tentoon
stelling een bescheiden eindresultaat
van iets wat in een wat langer ver
band dagelijks op de grafische afde
ling gebeurt. De „cleanheid", die
een zesde zintuig schijnen te hebben
ontwikkeld, spreekt uit vrijwel ieder
werkstuk, dat of speciaal in verband
met de expositie is gemaakt, of een
der resultaten is van de arbeid van
de laatste jaren.
Creatief begrip
Talloze affiches, verpakkingen, gram
mofoonplatenhoezen, folders en ad
vertenties. die de toeschouwer zich
verbaasd doen realiseren, dat het zon
der meer geld te verspillen ook zó
kan.
Een esthetisch verantwoord spel van
lijnen, letters en vormen, dat een lijn
rechte tegenstelling vormt met het
meestal gebruikelijke gouden sterren
en tierelantijnengedoe, althans, waar
het verpakkingsillustraties, affiches
en sommige grammofoonplatenhoezen
betreft.
Zindelijke formule
Een voorbeeld van de heldere wijze
waarop de leerlingen van de grafi
sche afdeling van de Haagse K-AB.K.
trachten een functionele vormgeving
op het gebied van esthetisch verant
woorde reclame te benaderen hangt
op ieder station in Nederland: Het
witte affiche met het opschrift .^Sen
verre bloem via Fleurop". Boven de
tekst iets, dat een bloem suggereert
Het geheel koel. bestudeerd en
schoon in de meest essentiële zin
van het woord. Prachtige grammo
foonplatenhoezen geven nog subtieler
uitdrukking aan het vormgevoel; zui
ver uit letters bestaand of met even
tueel een motief of een illustratie ter
ondersteuning van het geheel en van
zelfsprekend met het doel iets van
het wezen van de bij de hoes beho
rende plaat uit te drukken. Zo sla
gen de leerlingen van Jan van Keu
len er niet alleen in de serene, klas
siek sierlijke rust van de muziek
van een oude Italiaanse componist
weer te geven op de hun eigen
cleane" wijze, maar ook de bewo
genheid die niet los te denken is
van een plaat met bijvoorbeeld negro
spirituals of al of niet moderne jazz.
Boulevard
Een van de projecten van de ten
toonstelling dient om de bezoekers
het verschil duidelijk te maken tus
sen de bestaande opvatting van ^et
ter-presentatie" en de inzichten die
de jonge grafici ee hieromtrent op
na houden. Enkele leerlingen van het
.vierde jaar (Frans Vincken, Frits
Tiessen, Henk Blom en Jillard Keij-
zer) hebben een deel van de winkel
galerij langs de Scheveningse boule
vard gefotografeerd. Onverbloemd
wordt de chaotische 1 ettermassa, die
zich uitstrekt boven de ongeveer 80
meter etalageruiten van een aantal
verschillende winkels gekritiseerd. De
letters hebben qua structuur en com
positie geen enkel verband en de be
letteringen zijn op zichzelf bovendien
vaak onooglijk.
Maar er is nog een andere boule
vard te zien, die een stuk winkelga
lerij toont met opschriften en belet
teringen zoals de makers van dit
werkstuk het zich hadden gedacht.
Het gaat hen hier zuiver en alleen
om de typografie en inderdaad zal
ook de oppervlakkige kijker moeten
toegeven dat de bewerking van de
K AJX.-leerlingen verreweg de voor
keur verdient.
„Het is eigenlijk beschamend", al
dus Jan Stegeman, „dat Schevenin-
gen er op dit punt niet perfect uit
ziet- Scheveningen is immers een
centrum, dat toeristen uit alle lan
den moet ontvangen. Van onze kant
hebben wij dus een suggestie gedaan
om de boulevard, die bij voorbeeld
jaren ten achter is bij de pier iets ac
ceptabeler te maken. Uiteraard hou
den wij ons alleen met de grafische
kant bezig, maar ook op het archi-
tektonische vlak zou er vermoede
lijk wel iets veranderd moeten wor
den om een sluitend geheel te krij
gen".
Raakvlakken
Oog voor architektuur hebben deze
aankomende grafici overigens wel.
Dat blijkt wel uit de fotoserie die
zij hebben gemaakt van üe ornamen
tatie in de bouwstijl van het Staten
kwartier (omstreeks 1900) en waar
van een deel in het gemeentemaand
blad ,,'s-Gravenhage" zal worden ge
publiceerd, ook weer met een opmaak
die door de leerlingen zelf is ver
zorgd. Uit de foto's blijkt dat de
makers ook in de krullerige schoon
heid van de toenmalige bouwstijl een
raakvlak herkennen met hun eigen
streven naar helderheid, al was het
alleen maar de manier van weerge
ven van ornamentendelen.
Het fototoestel is trouwens voor de
K.A.B.K.-graficus een onontbeerlijk
instrument om bepaalde resultaten te
bereiken. Een fraai voorbeeld hiervan
is wel het ontwerp van Pieter van
Delft voor een reclame-affiche voor
een gewone, gedeeltelijk stalen bu
reaustoel. Slechts twee stoelen tegen
over elkaar op een volstrekt witte on
dergrond. In het midden boven de
stoelen verticaal de fabricagenaam:
Ahrend Revolt.
Haast symbolisch voor de gedachte
waarnaar de leerlingen van Jan van
Keulen werken: op het atelier tussen
de warwinkel van lampen en spoel
bakken en half gereed gekomen en
reeds voltooide werkstukken plotse
ling een groot zwart scherm met al
leen de letters abcd
Reclamekunst
Zo wil de opleiding van de grafische
afdeling van de Haagse K.A.BK.
meer zijn dan les in het kundig ver
vaardigen van letters en illustraties.
Ook tracht zij uitdrukking te geven
aan het eerlijke zoeken naar een
vormgeving, naar de behoefte van de
ze tyd, waarby men o.m. uitgaat
van de huidige stand van zaken en de
evolutie in de beeldende kunst. Zo
als Jan van Keulen het zegt: „Dit
sluit epigonendom uit. We staan kri
tisch ten opzichte van alles wat ge
weest is en zoeken naar een rationeel
antwoord op de behoefte aan een ei
gentijds» vorm. Zo hebben wij dus een
breed werkterrein en staan eigenlijk
geheel in dienst van de maatschap
pij. Ik verwacht dan ook dat er n
de naaste toekomst een beroep op
mensen als wij gedaan zal worden
om de steden weer een beetje be
woonbaar te maken. Op het ogenblik
dreigit de publiciteit en de reclame
de mens te verstikken en daarom
zullen wij een grote bijdrage kunnen
leveren om de formule te vinden die
het leven waard doet blijven om ge
leefd te worden".
Met vier jaar Mulo of drie jaar HBS
is het mogelijk om op het eerste
jaar van de afdeling toegelaten te
worden. Verder is een leeftijd van
tenminste zestien jaar noodzakelijk
en hangt het er van af of de as-
pirant-leerling de voor-selectie kan
doorstaan. Want voordat de lessen
beginnen moeten de inschrijvers ten
minste vijftien werkstukken (tekenin
gen, ontwerpen etc.) tonen. Komt
men door de eerste selectie heen,
dan volgt een proeftijd van een jaar
en daarin ligt het natuurlijk aan de
prestaties van de leerling in kwestie
of hij of zij kan worden gehandhaafd.
Ook „zij", want al telt de hele af
deling op het moment maar enkele
meisjes, de opleiding zet zijn deuren
voor de dames, die het grafische vak
in willen, ook open.
Over verdere technische details van
de opleiding zullen we niets verklap
pen, maar zeker is wel dat de „de
mocratie" op de grafische afdeling,
zelfs waar het beslissingen van de
leraarsvergaderingen betreft een zeer
belangrijke rol speelt.
Layout van deze Vormentaal-pagi
na's: Henk Blom. Henk Kamphorst,
en Luc van der Kooij. Foto's: Jan
Stegeman en Frans Vincken.
