Kapel voor Kerk en Wereld
stelt specifieke eisen
In de
E.E.Z. werken Amerikanen
en Europeanen samen
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 2 MEI 1961
VRAGEN VAN
KERKELIJKE
ARCHITECTUUR
iiiiiii,
1{ET IS BIJZONDER moei-
lijk vast te stellen aan
welke voorwaarden de archi
tectuur van een kerk moet
voldoen. Bij woonhuizen of
utiliteitsgebouwen is dat ge
makkelijk. Een utiliteitsge
bouw moet doelmatig zijn en
uit die doelmatigheid vloeit
de architectuur voort. Bij een
woonhuis gaat het er om, of
het geriefelijk is. In beide ge
vallen zal de architect als hij
de klip van al te zakelijke
steriliteit met succes heeft
weten te ontwijken over het
algemeen zonder al te veel
moeite tot een aanvaardbaar
werkstuk kunnen komen.
Met een kerk ligt de zaak
heel anders.
Een kerk moet iets veel ho
gers uitdrukken. Hoe? Met
nederigheid, monumentali
teit?
Dienstbaarheid, gezag? Uit
nodiging, verweer?
Een huis is meer dan een
plaats waar men eet, slaapt of
uitrust. Een utiliteitsgebouw
is meer dan een plaats waar
men werkt. Een kerk is véél
meer dan een gebouw, bij een
kerk gaat het juist om dat
méér zijn.
Het Is met al deze vragen
voor ogen, dat men de exposi
tie ,,Vis a vis" in het Stedelijk
Museum te Amsterdam moet
bezien. Die tentoonstelling blijft
daar tot 24 mei en zij ontstond
op initiatief van het Instituut
Kerk en Wereld en de Prof dr.
G. van der Leeuwstichting.
Het Instituut Kerk en Wereld,
het apostolair centrum van de Ne
derlandse Hervormde Kerk. dat is
gevestigd op het prachtige buiten
goed ..De Horst" te Driebergen,
heeft daar een kapel nodig. Als
kapel gebruikt men thans een
gymnastiekzaal en dat is voor een
dergelijk centrum een erg ar
moedige toestand.
Al die architectonische vragen
rond een kerk hebben geleid tot
staande architecten: Ir. G. Boon
die samenwerkte met de schil
der Joost van Roojen en de beeld
houwer Carel Visser ir. Aldo
van Eijck, ir. Herman Hertzber
ger. ir. E. J. Jelles die samen
werkte met zijn echtgenote Nien-
ke Jelles-Schiepers J. van Stigt
en J. Verhoeven, die tezamen met
het echtpaar Eduard Zegers en
Loekie Zondag, beiden schilders
en beeldhouwers, een team heeft
gevormd.
De tentoonstelling ..Vis ft vis"
toont de ontwerpen, die van de-
Verzoeking
Ook in Londen weten de artsen
•oma geen raad mei hun auto; één
zette er in wanhoop zijn wagen op
een plaats waar het niet mocht. Hy
plakte er een briefje op: „Ik heb
dit blok 20 keer omgereden Heb een
afspraak en moet die houden. Ver
geef ons onze schulden". Toeir hü
terugkwam zat er een ander briefje
naa«t„Ik heb dit blok 20 jaar om
gelopen. Als ik u geen bon geef,
raak ik mijn baan kwijt. Leid ons
ze zes opdrachten het gevolg wa-
KEUS
Een jury, bestaande uit prof
ir. H. Brouwer, prof. J. B. Ba-
kema. dr. G. Th. Rietveld, Chris
de Moor, ds. H. R. Blankesteijn
en ds N. van Gelder, zal vandaag
op de daarvoor in het A.M.V.J.-
gebouw te Amsterdam georgani
seerde studiedag, haar rapport be
kend maken en aan de hand van
dat rapport zal een keus wordet»
gedaan.
Bij het bezien van deze kleine
expositie houdt men voor ogen
dat het niet gaat om ..een" kerk,
maar om de kerk op ..De Horst".
Het karakter van de inzendin
gen loopt zeer sterk uiteen.
Het echtpaar Jelles heeft de
kerk helemaal open gemaakt:
vier wanden van glas met een
dak. Simpel, smaakvol en prach
tig aansluitend op het omringen
de bos van het landgoed. Hadden
de ontwerpers wellicht de oude
hagepreek in hun gedachten?
Herman Hertzberger heeft has*
geheel gesloten.
Met deze twee ontwerpen komt
men meteen in een primaire
vraag terecht; moet de kerk open
zijn naar de wereld, of besloten,
de kerkganger als het ware bren
gend in een contemplatieve co»
centratie?
Die vraag komt hier niet aan
de orde. Hoe „open" men deze
kerk ook maakt, op „De Horst" is
de wereld vanzelf al buitengeslo
ten. De kerk van Jelles is open
naar het bos. naar de natuur, die
de kerkganger om zich heen als
een tastbaar bestanddeel ervaart.
ANDER DOEL
Naar ons gevoelen is de enige
functie, die deze natuur tijdens
een kerkdienst in een zo „open"
kerk heeft, een storende. Bezoe
kers van „Kerk en wereld" op
„De Horst" hebben uiteraard
oog voor deze natuur die hun
een prachtige confrontatie biedt
met de schepping Gods.
Maar zij komen op „De
Horstmet een heel ander doel.
Zij komen er voor zaken van
hoger orde dan het fraaie land-
Zij gaan naar hun eigen kapel.
om daar de dienst te beleven,
terwijl zij reeds zich door het
samenzijn in conferentie gecon
fronteerd gevoelen met die ho
gere zaken. Welnu, dan lijkt ons
daar juist een kerk noodzakelijk
om de wereld buiten te sluiten,
maar om dienstbaar te zijn aan
de conferentieganger, hem in
zijn concentratie, die hij er juist
zal zoeken, steunend.
EENVOUDIG
Herman Hertzberger heeft dat
foed begrepen. Zijn kerk is vrien-
elijk, uitnodigend, maar geheel
gesloten. Het licht komt van boven
binnen; een lichtkoepel geeft het
interieur een heel bijzondere toets.
Zijn kerk is ook hoogst eenvou
dig. eerlijk, klaar. Toch gevoelt de
toeschouwer zich wederom gesteld
tegenover een probleem: men kan
zich de kerk van Hertzberger on
middellijk voorstellen in Israël, te
gen een helling van een berg. op
een glooiing, onder het merkwaar
dig klare licht van dat land. Men
ziet reeds bij het beschouwen van
de uit bruin board gemaakte ma
quette, hoe zijn kerk het diar zal
doen, als alle wanden helder wit
zijn. Dat bouwwerkje zal dan een
pure reinheid uitstralen, die loute
rend werkt.
Maar past dat alles in het dich
te struweel en het bos op „De
Horst"?
Gaat daar de idee van pure rein
heid niet verloren? Heeft Hertzber
ger niet een stukje Israël naar Ne
derland willen overbrengen, waar
het niet thuis kan horen, omdat
luchtgesteldheid, klimaat en kleur
hier zo anders zijn dan daarginds?
Is het ontwerp van Hertzberger
niet een beetje een miskenning van
ons eigen landschap, van hel park
op „De Horst"?
Aldo van Eyck heeft een hoogst
merkwaardig ontwerp gegeven,
dat hij,,The Wheels of Heaven"
noemde. Het is te pretentieus, te
vol gewilde symboliek, te „gezag
dragend" voor dit conferentie-oord.
Het is daar niet nodig, dat een
Kerk zichzelf opdringt, „reclame
maakt". Bij de vreemd gevormde
bovenlichten denkt men aan zoek
lichten. die de hemel in schijnen.
Aldo van Eycks ontwerp is een
besloten kerk. Maar die besloten
heid is niet nederig, niet dienst
baar, niet tot concentratie uitnodi-
Aan „hemelraderen" vol sym
boliek is op een conferentie-oord
als „De Horst", waar iedere be
zoeker heus wel weet, waarom
het gaat, geen behoefte.
Op de tentoonstelling „Vis a vis"
een alleraardigste woordspeling
op de vis als vroeg-chistelijk sym
bool. die door Dick Elffers speels
mende zaken. Moet er op de kerk
een kruis? Mag er een beeld in?
Hoe worden de ramen?
Wij geloven niet, dat een plas
tiek. beeld, of kerkraam met een
religieuze voorstelling hier aanlei
ding behoeft te zijn tot een strijd
vraag. Wij kunnen ons voorstellen,
dat zulks wèl het geval zou zijn
in een kerk in een gemeente. Een
kerk. waar ieder komt, óók dege
ne wie de kerk niet vertrouwd is
en voor wie een beeld een bepaal
de betekenis zou kunnen hebben.
NIET AFLEIDEN
Nogmaals, degenen, die op
„De Horst" ter kerke gaan, we
ten heus wel, waarom het gaat.
Een beeld in die kapel zal daar
voor iedere kerkbezoeker geen
andere betekenis hebben dan
een mooie versiering. Datzelfde
geldt óók voor een fraai kerk
raam. Wij geloven, dat een der
gelijke versiering het daar goed
zal doen, al was het alleen maar
om de conferentieganger iets
moois te bieden. Maar dat moois
mag hem in zijn contemplatieve
concentratie, want die zoekt hij
in zijn kapel, niet afleiden. Het
blijft gaan om het Woord en om
het Sacrament.
HANS W. LEDEBOER
De- kapel i an hel echtpaar Jelles
Schepers lieeft rondom uxmdei
van glas. Slechls tegen twee ra,
deze glaswanden zijn énkele bak
en bouwsels geprojectc
enz. De kerkganger zit als
hel ware buiten in het bos.
Werkers uit 10 landen op Woudschoten
Een prachtig ontwerp maakte
Herman Hertzberger. Echt voor
de conferentieganger: besloten,
eerlijk, eenvoudig en klaar. Zijn
project straalt een pure,
louterende reinheid uit.
(Van onze kerkredactie)
Hij heette Emanuel Smpraos
en kwam uit het zonnige Athe
ne. Maar hij voelde zich toch
thuis in het altijd wat sombere
conferentieoord „Woudschoten",
dat nog minder licht scheen toe
te laten door de kleine ramen,
omdat buiten de regen in eento
nig regelmaat neerdrensde. Ds.
Smpraos voelde zich er thuis,
want hij was daar samen met
ds. Martinez uit Spanje, Ber
nard Heerema uit Nederland,
Mirriam Wheeler uit Canada,
Maria José Vinagre uit Portu
gal en nog een vijftigtal ande
ren uit tien verschillende lan
den, maar allen verbonden door
een drang: In Europa vertellen
dat Jezus Christus leeft. Zij
kwamen bijeen ais werkers van
de European Evangelistic Cru
sade. de Europese Evangelische
Zending, om met elkaar te over
leggen, met elkaar te bidden,
met elkaar Gods Woord te be
studeren en vooral ook om met
elkaar te bespreken hoe het
Evangelie op de beste wijze
kan worden uitgedragen.
Dc E.E.Z.. zoals deze geloofs-
zending meestal bij afkorting ge
noemd wordt, is een organisatie
die 36 jaar geleden in het leven
geroepen werd. eerst in het bij
zonder voor de landen in Oost-Eu
ropa. Maar door de vlucht vaq
miljoenen naar het westen en la
ter door het ijzeren gordijn, ver
legde het arbeidsveld zich cn
kwamen nieuwe landen in het vi-
Zendingsveld
We konden liet niet laten om
te vragen: Is Europa dan een zen
dingsveld? George Brucks. de Eu
ropese directeur van dit werk,
gaf onmiddellijk toe dat Noorwe
gen, Nederland cn Duitsland ze
ker niet gezien worden als „zen-
dlngsvelden", maar daarom kan
er daar zeker nog wel geëvange
liseerd worden.
En al zou men wel van zen
dingswerk kunnen spreken in lan
den waarop secularisatie of een
nominaal rooms-katholicisme hun
stempel gedrukt hebben en waar
nauwelijks een protestants, evan
gelisch getuigenis is, in die lan
den, zo heeft men ontdekt kan het
directe evangelisatiewerk vaak
het beste gedaan worden door
eigen mensen uit dat land zelf.
Werden oorspronkelijk zendelin
gen uitgezonden, vooral vanuit
Amerika, in de loop der jaren is
men er ook toe overgegaan voor
Spanje Spanjaarden aan te stellen
etc. Op die wijze konden mensen,
die anders misschien alleen maar
zouden kunnen evangeliseren in
hun vrije tijd. in staat gesteld wor
den om zich geheel te geven aan
direct evangelisatiewerk. Zo kan
ds. Smpraos zich wijden aan de op
bouw van de tweede evangelische
kerk van Athene, en kunnen de
predikanten Martinez en Figueras
zich niet alleen wijden aan hun
eigen gemeenten, maar ook in an
dere Spaanse dorpen protestantse
gemeenten stichten. De samenwer
king in E.E.Z.-verband is moge
lijk, omdat deze zending geen ei
gen kerken wil stichten, of een
eigen denominatie wil vormen,
maar juist nationale kerken wil
helpen opbouwen.
Veelzijdig
De Amerikaanse Lill Brodish
leidt samen met haar man een
jeugdconferentieoord. Miriam
Wheeler uit Canada colporteert
met bijbels en bijbelgedeelten
in een district in Noord-Frank
rijk, waarin geen enkele protes
tantse kerk is. Ruben Gil ver
zorgd in Spanje een bijbelcor-
respondentiecursus met alleen
in Spanje reeds 25.000 cursisten.
De vergunning voor deze cursus
werd pas enkele maanden gele
den verkregen. En binnenkort
vertrekt een jong Nederlands
echtpaar naar Noord-Noorwegen
om daar met een Noorse orga
nisatie samen te werken om te
komen tot een evangeliaatie
werk onder de daar zwervende
Lappen.
En het is al lang niet meer zo,
dat al dit veelzijdige werk finan
cieel steunt op dollarland, zoals
het in de eerste jaren na de oor
log wel is geweest. Ook Europese
christenen die dit werk van nabij
hebben meegemaakt zijn mede
verantwoordelijkheid gaan dragen.
Het Nederlandse comité heeft
reeds zes Nederlandse echtparen
in staat gesteld om allerlei werk
te doen, vooral in Zuid-Europa, en
men hoopt nog dit jaar een echt
paar naar Noord-Noorwegen te
kunnen uitzenden. Nederland heeft
bovendien voofal bijgedragen aan
het werk dat in Spanje gedaan
wordt.
Concilie
Bijna twee uur lang hebben we
met een tiental werkers uit min- den, wt
stens vijf verschillende landen zit- spreekt
ten praten. De meesten van hen
evangeliseren in het rooms-katho-
lieke zuiden. En natuurlijk kwam
het gesprek op de vraag of men
in het gewone dagelijkse contact
met de bevolking iets ervaart van
een veranderde mentaliteit door
het Vaticaans Concilie.
De werkers uit Spanje knikten
het hardste van „Ja". In enkele
maanden tijds hebben 31 kerken
die vaak In het geheim moes
ten vergaderen vergunning ge
kregen om officiële diensten te
honden. Alleen dit jaar werd
permissie ontvangen voor de uit
gave van 63 boeken. Slechts van
een kerk is het bekend dat er nog
geen vergunning ontvangen is en
ook dat schijnt op het ogenblik In
behandeling te zijn.
Gehoopt wordt op een spoedige
verandering van de wetgeving,
maar dat wil niet zeggen dat de
rooms-katholieke geest van de be
volking onmiddellijk verandert.
Minstens twee a drie generaties
zullen nodig zijn om dat wat nu
in de wetgeving misschien zal
worden uitgesproken door te la
ten werken in de mentaliteit van
de bevolking.
Invloed
Maar de werkers in Oostenrijk
zien veel minder de directe ge
volgen. Vooral in de dorpen waar
schuwen de priesters nog al eens
tegen de kindersamenkomsten die
worden belegd. In de grote ste
den gaat alles wel wat gemakke
lijker. Dat bleek onlangs tijdens
een grote evangelisatiecampagne
met de Duitse evangelist en ra
dioprediker Anton Schulte in Sali-
burg. Iedere avond kwamen in
deze typisch rooms-katholieke stad
400 tot 600 mensen naar de bijeen
komsten en iedere avond bleven
een groot aantal jongeren achter
voor een persoonlijk gesprek over
geloofszaken.
Het minste werd de invloed ge
voeld van het concilie in Frank
rijk. Ook daar is wel veel aan
het veranderen onder de geestelij
ken. Bijeenkomsten van predikan
ten en priesters zijn er aan de
orde van de dag, maar het blijkt
de bevolking van de boerendor
pen nog nauwelijks te raken en
ook niet het geseculariseerde zui-
wel gemakkelijk
overweldigende
invloed van het atheïsme, maar
waar vrijwel allen toch nog trouw
uit gewoonte de kinderen naar de
rooms-katholieke kerk sturen om
communie te doen. Een vorm
van godsdienstigheid is ook daar
nog te vinden, maar kerkelijke
vernieuwing raakt die vorm nau
welijks.
Goede preken
In Griekenland, dat oosters-or-
thodox is, ligt de zaak natuurlijk
anders. Daar heeft het concilie
weinig invloed, al zijn vele pries
ters van deze kerk wel voorstan
ders van een gesprek met Rome.
Het feit dat de Griekse Kerk
reeds lang lid is van de Wereld
raad van Kerken heeft de situa
tie van de protestantse kerken
niet noemenswaard vergemakke
lijkt.
Nog altijd is de predikant van
de grootste evangelische kerk, die
van Katerina. ds. Zhodiates, een
banneling in Engeland. Nog altijd
poogt de Griekse kerk in deze
plaats bezit te krijgen van het
park dat deze evangelische kerk
toebehoort. Men wil daar een
Griekse kerk bouwen. Maar het
gevolg zou zijn, volgens de Griek
se wetgeving, dat dan automatisch
de protestantse kerk moet ver
dwijnen, want die mag niet binnen
een bepaalde afstand van een or
thodox-Griekse kerk staan.
Toch is er wel een zekere veran
dering merkbaar. De nieuwe re
gering is beslist democratischer.
Er is onder de bevolking wel een
enigszins grotere openheid voor
de protestantse verkondiging.
Zo heeft ieder land zijn eigen
problemen. Vier en vijftig wer
kers telt deze zending officieel,
maar er zijn reeds 12 kandidaten
die waarschijnlijk dit jaar zullen
worden aangenomen.
Duidelijk is geworden, op deze
conferentie, wat een Spanjaard zei
van zijn land, maar het geldt
overal: Tien jaar geleden kon
den wó ipet heel eenvoudige evan-
gelisatietoespeaken volstaan. Maar
nu verlangen de mensen goede
preken, waarin het Woord wordt
uitgelegd. Men verlangt naar „big
sermons", „grote preken". Hij be
doelde preken die werkelijk de
mensen iets te zeggen hebben. En
daarover hebben deze werkers dc
afgelopen dagen van gedachten
gewisseld.
„Makarios niet te goeder trouw" Moeilijke situatie
voor de VN-leiding De Gaulle zet de Navo nog
meer onder druk
O'
|P CYPRUS ging het In de
afgelopen weck helemaal niet
VK-dTerecht schreef de New
ork Herald Tribune dezer da
gen. dat president (aartsbis
schop) Makarios zelf heeft aan
gedrongen op het inschakelen
van VN-trocpen om de Cypri
sche kwestie op te lossen. Ook
accepteerde hij VN-bemiddcllng.
Maar hij laat zich niets aan de
Verenigde Naties gelegen liggen
en probeert de Turkse bevol
kingsgroep nu een Grieks be
wind op te leggen. De troepen
van de Verenigde Naties worden
slechts beschouwd als een in
strument om te voorkomen, dat
de Turkse regering zich met het
probleem gaat bemoeien, zich
beroepend op het recht van In
terventie. dat zij bij het garan
tieverdrag van 1960 heeft ver
kregen. Makarios is. aldus bet
Amerikaanse blad. niet te goe
der trouw geweest cn het ver
volgt: De gevechten moeten
worden gestaakt. Er moet wer
kelijke bemiddeling worden mo
gelijk gemaakt en de VN-troe-
pen moeten niet langer de rol
van toeschouwers hebben. Als er
niet spoedig Iets verandert, zal
de hele geschiedenis een van de
meest betreurenswaardige epi
sodes zijn uit het optreden van
de Ver. Naties als bemiddelen
de Instantie.
Protest
De troepen van de Verenigde
Naties bevonden zich tot dusver
in een weinig benijdenswaardi
ge positie. Zij moesten lijdelijk
toezien, dat de ongeregelde troe
pen van Makarios de aanballen
op de Turkse bevolking voort
zetten in een poging, een eenzij
dige regeling van de kwestie Cy
prus te forceren, zonder dat dc
Turkse regering van haar recht
van interventie gebruik zou kun
nen maken. Volkomen terecht
heeft de Indische generaal Gya-
ni als bevelhebber van de VN-
strijdmacht dan ook een beroep
op de NV-secretaris-generaal ge
daan. de aan zijn troepen toe
bedeelde taak in nadere beschou
wing te nemen tegen de achter
grond van de voortdurende aan
vallen van Griekse Cyprioten,
die in opdracht van Makarios
handelen. Gyani bevindt zich in
een bijzonder moeilijke positie.
Dat bleek vooral, toen Turkse
Cyprioten zijn aftreden eisten,
omdat hij aan de kant van Ma-
Enkele dagen geleden vond
Gyani liet echter welletjes. Hij
protesteerde bij aartsbisschop
Makarios tegen het gewapende
optreden in de omgeving van het
historische kasteel Sint Hiiarion.
Vrijwel gelijktijdig verzocht hij
Oe Thant om nieuwe instructies,
die meer in overeenstemming
zijn met de gang van zaken op
het eiland.
Bemiddeling
Intussen trachtte de Neder
landse secretaris-generaal van
de Navo. mr. D. U. Stikker, een
verdergaande verwijdering tus
sen Griekenland en Turkije té
voorkomen. Hij begaf zich eerst
naar Ankara om met de Turkse
regering over defensie-aangele
genheden te spreken. Naar ver
luidt heeft premier Ismet Inönü
deze gelegenheid te baat geno
men om duidelijk zijn veront
waardiging uit te spreken over
het feit. dat zijn land door de
Navo-bondgcnotcn in de steek is
gelaten. Helemaal waar is dit
niet. want de Navolanden moe
ten ook met de Griekse rege
ring rekening houden en die
maakt het hun bijzonder moei
lijk, een krachtige houding aan
te nemen met betrekking tot de
kwestie-Cyprus. Dat Makarios op
het door onrust verscheurde
eiland zijn gang kan gaan is
vooral een gevolg van het feit.
dat Griekenland sinds enige
maanden een nieuwe regering
heeft, die de aartsbisschop in de
kaart speelt.
Premier Papandrcoe wenst
zich niets aan te trekken van
het verdrag, dat een van zijn
voorgangers, zijn vroegere poli
tieke rivaal Karamanlis, in 1960
met Turkije (en Engeland en
de vertegenwoordigers van Cy
prus) heeft gesloten. Deze hou-
Moeilijk
eiland. Onder de gegeven om
standigheden kan verslechtering
van de situatie slechts worden
voorkomen, wanneer de VN-een-
heden op het eiland toestemming
krijgen, op te treden tegen de
ongeregelde troepen, die door
Makarios bij do kleine politie
macht van zijn republiek zijn in
gelijfd. Een dergelijke opdracht
zou voor Oe Thant ongetwijfeld
uitdraaien op grote moeilijkhe
den met de landen, die de Cy
prische aartsbisschop door dik
en dun willen steunen, zoals
Griekenland en niet te vergeten
de Sowjetunie. Legt Oe Thant
de zaak aan de Veiligheidsraad
voor en vraagt hij de raad. de
VN-strijdmacht op Cyprus meer
bevoegdheden te geven, dan kan
hij er zeker van zijn. dat de
Russen hun veto over een even
tueel besluit zullen uitspreken.
Handelt hij buiten dc raad om,
dan zal hij zeker door Grieken
en Russen ter verantwoording
worden geroepen. Hij loopt dan
ook gevaar, dat hij zich als se
cretaris-generaal onmogelijk
maakt bij de communistische en
de zgn. neutraiistische landen,
zoals dat in het verleden ook
het geval is geweest met de
Noor Trygve Lie en de Zweed
Dag Hammarskjocld.
makkelijke taak zijn. zijn mili
taire vertegenwoordiger op Cy
prus een opdracht te geven, die
meer in overeenstemming zou
zijn met de taak van de VN-
troepen, te zorgen voor handha
ving van orde en rust op het
De Navo
Betreurenswaardig is ook het
besluit van Frankrijk, zijn ma
rine-officieren terug te trekken
uit het hoofdkwartier van do
Navo. Op zichzelf is het niet zo
verschrikkelijk, dat deze officie
ren niet meer hun medewer
king verlenen en dat ook het
laatste deel van de Franse vloot,
dat nog in samenwerking me'
vlooteenheden van de bondgeno
ten van Frankrijk opereerde,
aan de Navo is onttrokken. Het
besluit is voornamelijk zo ont
moedigend, omdat eruit blijkt,
dat Frankrijk niet zoekt naar de
mogelijkheid. het westelijke
bondgenootschap te versterken,
maar integendeel slechts stap
pen onderneemt, die de Franse
afkeer van de Navo en de steeds
groter wordende onafhankelijk
heid van Frankrijk ten opzichte
van de Verenigde Staten en En
geland moeten demonstreren.
Van Amerikaanse zijde werd
naar aanleiding van het Franse
besluit verklaard, dat reeds lang
rekening werd gehouden met het
effect, dat een reeks Franse
maatregelen zou hebben op de
kracht van het Navo-bondgenoot-
schap. Men herinnerde er aan.
dat de verplichtingen van
Frankrijk voor de verdediging
van het Westen, zoals die zij#
vastgelegd in het Noordatlanti-
sche verdrag, niet gewijzigd
kunnen worden, zolang Frankrijk
nog lid van de Navo is.
Zinloos
Er zijn echter Amerikaanse
regeringsfunctionarissen die van
mening zijn dat de pogingen om
de meningsverschillen in de Na
vo te verdoezelen door gerust
stellende verklaringen, zinloos en
misschien zelfs gevaarlijk wor
den, omdat deze een mate van
overeenstemming voorwenden,
die in werkelijkheid niet bp-
staat. Frankrijk maakt zich
langzaam maar zeker los van
de Navo. Het doet dit schoks
gewijs, omdat het zich niet ge
heel uit deze organisatie wil te
rugtrekken, zolang het nog niet
..op eigen benen (atoombenen
wel te verstaan)" kan staan. Het
Noordatlantische verdrag werd
in 1949 voor 20 jaar gesloten en
het duurt dus nog vijf jaar.
voordat Frankrijk af is van de
verplichtingen, die het op zich
heeft genomen. Dat is een hele
tijd en het is dan ook begrijpe
lijk. dat generaal De Gaulle
thans reeds naar middelen zoekt
om te bereiken, wat eigenlijk
noA mogelijk zou zijn
herinnere
rstellen heeft
we opzet van de Navo-structuur.
Wat deze voorstellen precies
zijn. weigeren zij echter te ver
tellen.
Het is een typische instelling
van De Gaulle, anderen naar
zijn bedoelingen te laten raden.
Toch is het niet zo moeilijk,
daarnaar te raden. En de Ame
rikaanse regering heeft steeds
het nutteloze ingezien van een
gesprek met De Gaulle over wat
de generaal van de Navo zou
willen maken.'
vaderlanden" te creëren, dat zo
onafhankelijk mogelijk dient te
zijn van de Verenigde Staten (en
Engeland). Wat hij wil is een
Europa onder Franse leiding (en
onder bescherming
Het is in de afgelopen jaren al
duidelijk, welke gevaren een der
gelijke constellatie kan mee
brengen voor de eenheid van de
westelijke wereld. De Verenigde
Staten, maar ook Engeland en
de meeste Europese landen, die
deel zouden moeten uitmaken
van De Gaulle's ..Europa der
vaderlanden", voelen hier ech
ter niets voor. Zij willen wel
een sterk Europa, waar ook En
geland deel van uitmaakt een
Europa, dat een andere en be
langrijker rol kan spelen in de
westelijke gemeenschap. Maar
in elk geval een Europa, dat
binnen het Noordatlantische
bondgenootschap verbonden blijft
met de Verenigde Staten en Ca
nada en naar een zo hecht mo
gelijke samenwerking streeft.
Verschil
Er is nog steeds geen veran
dering gekomen in het streven
van De Gaulle, een „Europa der
economisch opzicht
De Navo heeft in dc afgelo
pen vijftien jaren bewezen, een
instrument te zijn, dat een agres
sor kan afschrikken. Zo nauw
mogelijke samenwerking tussen
de westelijke mogendheden is
ook in andere opzichten de eni
ge manier, waarop de vrije we
reld zich staande zal kunnen
houden.
