ICHT UIT HET
Üfl
Le procés-verbal
VIER VINGERS
er en öe
Armzalig en zelfs nief woesf
hicljkr en i
Boekenweekgeschenk
KLASSIEKE MEESTERWERKEN
DER WERELDLITERATUUR
TERZIJDE VAN HET
MENSENLEVEN
5?"Cl'"* kronke,s
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 29 FEBRUARI 1964
■RllflllWflIlllllllllllll
VESTDIJKS
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiBii:
Wanneer een hedendaagse dichter of schrij
ver, sceptisch staande tegenover elke duidelijke
leer of theorie aangaande het hiernamaals, of
anders gezegd de onsterfelijkheid der ziel, zich
met de toestand na de dood bezighoudt, bevindt
hij zich in een moeilijk parket. Hij ontkomt er
niet aan, een particuliere theorie over het hier
namaals te ontwerpen, maar omdat hij zich aan
geen enkele bestaande opvatting binden wil,
doet hij denken aan een opgejaagde vleermuis
die tót taak heeft bliksemsnel alle in een ruimte
opgehangen obstakels, in dit geval bestaande ge
loofsartikelen en theorieën te ontwijken.
Zo'n strikt persoonlijke conceptie kan aan de
lezer worden meegedeeld in dichterlijke- vizionaire
vorm, sterk geconcentreerd en niet uitgewerkt,
meestal lyrisch dus, of breed uitgewerkt in een
geromantiseerde vorm, als verhalend proza, onge
veer op de manier van de science fiction. De in
november van het vorig jaar overleden Engelse
hoogleraar C. S. Lewis, als jonge man van atheïst
christen geworden, heeft b.v. in zijn boek The
Great Divorce (De Grote Scheiding), bij alle bin
ding aan het geloof van zijn kerk. een zeer per
soonlijke conceptie van toestanden na de dood in
verhaalvorm uitgewerkt. Maar bij alle vrijheid die
hij zichzelf daarbij veroorloofde steunde hij op fun
damentele overtuigingen, die hy deelde met mil
joenen medechristenen. Deze omstandigheid ver
leende aan zijn boek, als men het zo mag uitdruk
ken, een zekere soliditeit. De dichter J. W. F. We-
rumeus Buning (18911958) heeft indertijd in een
vers ter herinnering aan zijn vader, In Memoriam
Patris, een lyrische en geconcentreerde conceptie
van het hiernamaals, althans voorzover het de ge
storvene betrof, gegeven. Om ruimte te sparen ci
teer ik het fragment als proza. Het vers is opge
nomen in de Verzamelde Gedichten, Amsterdam
1950.
op het besneeuwde kerk- wel hét geval is, dan merkt de van het dagelijks leven
wij boven niemand anders" (blz.
107).
Hier wringt de schoen! Als er
een zinvolle ordening is van feiten
en verschijnselen, dan ook van
personen. Dan is de mens onder
worpen aan een hoger oordeel en
neemt hij ergens een duidelijke
plaats in. Dit nu néémt Vestdijk
niet en daarom kan het niet an
ders. of hij moet ook de ethisch-
zinvolle ordening van verschijn
selen en feiten in principe afwijzen.
Goed. dat is zijn recht, maar dit
betekent de doodsteek aan zijn
boek als kunstwerk. Het is alles
zo slap en zo lauw in dit lamlen
digste aller hiernamaalzen, dat
geen lezer het erbij uithoudt. En
moet men ook na de dood de
intellectuele hoogmoed met haar
superieure lachje en haar deni
grerende exclusiviteit in die schim-
menwereld nog ontmoeten? Fees
telijk bedankt.
Zwakke zijde
Vestdijk is een groot brein, een
auteur van angstverwekkende pro-
zijn faam
lezer er niets t
hof ligt er een die de rust niet
vindt. Uit een leven droefgees
tig en doelloos en een sterven
zonder troost is die ziel heenge
varen, verschrikt en hopeloos.
En de ziel uit haar slaap van
jaren opgejaagd en verstoord,
vliegt als een blinde vogel onder d^moeite
witte hemelen voort, woest en
armzalig, omgeven van schrik
en duisternis, te zoeken waar
het leven en het lijf gebleven
Tegen ordening
deze
zijde van het graf in het hierna
maals te projecteren. Dominees en
gelovigen zoeken daar tevergeefs
naar de hemel; zondaars kunnen
met moeite aannemen dat er
duktivlteit,
alles tot uw dienst,
is er niet mee gediend, dat
knielt voor alles wat uit zün han
den komt. Dat zou afbreuk doen
aan de echtheid van de bewonde
ring die h(j elders In vele opzichten
afdwingt. Bericht uit het hierna
maals legt op onthullende wijze
Vestdyks zwakke zijde bloot: dc
verabsolutering van zün behoefte
vrij en zelfstandig te zUn, die zün
visie op mens, wereld cn openba
ring totaal scheeftrekt. Het resul
taat is hier: grandioze verveling.
C. RIJNSDORP
JEAN-MARIE LE CLEZIO
een jonge man van drie en
twintig jaar, Jean-Maric Le
Clézio, voor zijn eersteling,
Le Procés-verbal twee jaar
geleden geschreven en in het
najaar van '63 gepubliceerd.
Er was enig gedrang ont
staan om dit boek; juryleden
van de Prix Goncourt, zowel
als van dc hier boven ge
noemde prijs, zagen in de
jeugdige schrijver hun uitver
korene. De hoofdprijs ontging
hem, bij staking der stem
men, door de dubbele voor-
zittersstem, ten voordele van
Een roman in de eigenlijke
zin is het boek niet geworden.
Er is geen verwikkeling, der
halve ook geen oplossing; geen
geleidelijke gang van een ver
haal, zo ook geen logische of
tenminste aanvaardbare afslui
ting. Trouwens, het begrip
.roman" is zo ongeveer oever
loos in de moderne literatuur
kozen: Le Clézio geeft het uit
voerig verslag van een geeste
lijke houding, een zielsgesteld
heid. Men oordele. Een negen-
twintigjarige jonge
zeggen
Dr. G. H. Hildevoort. bioloog, niet zoiets als^lB
gestorven in 1910, vrijgezel, gewe- len moeten aan die sfeer
zen leraar bij het middelbaar on- bepaaldheid om niet te
derwijs. vertelt langs telepatische onverschilligheid, wennen. De ge-
weg over zijn ervaringen in het zichtskring van 'wijlen dr. Hilae-
hiernamaals. Een armzalige zaak. voort r academische vorming is in
het navertellen niet Vestdijks hiernamaals toch altijd
waard. Vestdijk is, zoals men nog een prae) is niet al te ruim.
weet, een a-dogmatische natuur. Om het zich niet te moeilijk te
Dit gaat zo ver. dat hij onwillekeu- maken heeft de auteur vele zie-
rig gekant is tegen elke zodanige len doen vernietigen, ongeveer op
ordening van feiten of verschijn- de manier waarop kerkhoven na
selen, dat deze in een of andere een aantal jaren worden geruimd.
Grootse visie
Prachtige, geïnspireerde poëzie.
Op het besneeuwde kerkhof, in
een ijskoude wind, huivert de-zoon
tegelijk van kou, van menselijke
ontroerring en van dichterlijke in
spiratie. Hij ziet de dood van zijn
vader als de apotheose van doel
loosheid en onbeduidendheid (in
de tijd dat hij dit gedicht schreef Zo ook 'hier
een choquerende trek) en de toe
stand na het overlijden van de
duidelijke tendens Je kunt er hartig g.v.d. zeggen
srtonen. zonder dat het een achtergrond
Eén voorbeeld. Toen F. W. van £erfln Bm;en een ™k" inlelll««"-
HeeriKhuizen zijn boek over Rilke
blz. 18).
of limbus puerorum,
i die hier begraven wordt, vat carnatie. zielsverhuizing
i-dichter samen met
woorden „woest en armzalig". Het
bijzondere van dit gedicht is dat banale^
het armzalige hier als groots kan
worden gezien. De mens is als
mens in de schepping een grootse
verschijning, zo groots dat het ver
geefse zoeken naar zin, betekenis,
waarde kan gezien worden als de
bijna tragische beweging in een
schrikaanjagend, woest maanland
schap.
Vestdijks jongste roman, Be
richt uit het hiernamaals (uit
gave De Bezige Bij) is van
iedere grootsheid en inspiratie
gespeend. Het is zo vervelend
geschreven dat het de grootste
moeite kost tot de laatste blad
zijde te geraken. De indruk die
men van dit boek behoudt is die
van een enorm, omslachtig ap-
zztbizduuiz.cn iijzt uucn uver rwuie
had gepubliceerd (Bussum 1946), £fesnaT e 8
waarin hij de stof zo rangschikte D
dat de Duineser Elegien als het -y.
eind- en hoogtepunt van Rilkes Z.iekelllk
ontwikkeling werden gezien,
kwam Vestdijk (en niet helemaal In Vestdijks hiernamaals is be
ten onrechte) hier tegen op. Toch rouw altijd ziekelijk. ,.Het schuld-
is deze aversie tegen wat men zou gevoel behoort nauwelijks nog tol
kunnen noemen „de beslissende onze geestelijke inventaris. Waar
ordening" voor Vestdijk typerend, dit anders schijnt te zijn, bij over- sloot) een aantal Nederlandse ratie, een fascinerend ver-
Zo ook hier weer. Natuurlijk gevoelige nieuwelingen bijvoor- u
schuift de auteur de gedachte aan beeld, houdt het berouw, op zich- verzen over dichten, gedicht, schijnsel lil de eerste plaats
hemel, vagevuur, hel. limbus pa- zelf misschien reëel genoeg, ge- dichter en dichterschap hij-
r^wf'mSe^rddoi'z^ eendracht zmd«r de titel
Op verzoek van de Com- ven. waar in.hij. uiteenzet dat
missie voor de Collectieve de Muze, die door de antieke
Propaganda van het Neder- dichters werd aangeroepen,
landse Boek heeft Anthonie in de moderne tijd heeft
Donker (prof. N. A. Donker- plaatsgemaakt voor de inspi-
begraven, gehalveerd
De dichter en de muze. De
van zich af. Het lijkt wel of hij
zich op dit punt gerust wil stellen een psyche voorzien. vrij als verzamelaar heeft er een
s. zöa!s hort voorbericht bij geschre-
voor dichters en schrijvers
zelf.
..Niet alleen maar uit gebrek
aan direct inspirerende stof maar
gefascineerd door het geheimzin
nige van die inspiratie zelf en
door het raadselachtige van dat
schijnbaar zo alledaagse, tegelijk
algemene en ongemene uitdruk
kingsmiddel. de taal" zijn de
dichters zich in hun eigen inspira
tie gaan verdiepen. ..Het was als
hun moderne aanroeping ëpmerkzaa'm toeziende lezer ziet
Zoals men weet, wordt de jaarlijkse „Geschenk" uit te verhalen die oorspronkelijk voor
29e boekenweek dit jaar ge- reiken. Dit geschenk is dit- geschoven" maarlie. hThet En"
houden van 29 februari tot en maal niet een novelle, waar- gels overgezet, ook in het Angel-
paraat, gebomd om een stof,e met maart de commissie van men de auteur moet ra. .atatoa. z.pimii heb-
weg te blazen. De naam wil mij
niet te binnen schieten van de
Engelse caricaturist, die een
dertig, veertig jaar geleden op
dit principe zijn geestige teke
ningen baseerde. Was het niet
W. Heath Robinson? Maar Vest
dijk heeft niet de bedoeling ge
had geestig te zijn. of zo dit al drag aan boeken kopen, het
ben gemaakt. De auteur is
voor de Collectieve Propa- den. Het is een speurdersver- loog en kent het Verre Oosten
ganda van het Nederlandse haal, geschreven door Robert van nabij door functies in fliplo-
Boek heeft ervoor gezorgd, varz Gulik. spelend in het g],* 500'r"hem vcrtcldc'geschS!
dat de boekverkopers in de oude China met als centrale denis met een viertal eigen teke- de
gelegenheid zijn aan hen die figuur Reehter Tie. ;?Sd."JlS"de lift" Aï
de Tie-se-
voor een bepaald (laag) be-
In New American Library:
i- -ntage vertoont van twe
detective- ke OuneK Poppen.
aeiecuve Ret boekje heet Vler Vingers
en beschrijft een dag uit het druk-
r////////j bezette leven van Rechter Tie. In
de vroege ochtend komt een aap,
en zwarte gibbon, in de buurt
van de rechter die in de opec
achtergalerij van zijn ambtswo
ning in zijn eentje thee zit te
drinken. Het beestje houdt in de
rechterhand een prachtige ring
tegen de borst geklemd. Tie weel
het daarheen te leiden dat de gib
bon het kleinood
van de inspirerende Muze."
Een gedicht is altijd gevoelig
voor de omgeving waarin het is
geplaatst, de context. Aan de op
pervlakkige lezer ontgaat dit feit.
maar de kenner, die een afzonder
lijk vers waarderen en liefhebben
kan. is er zich van bewust dat
verzen bijeenbrengen nog moeilij
ker is dan bloemen schikken. Het
gedicht in de bundel waarin het
thuishoort, heeft een andere func
tie dan het vers dat in een bloem
lezing als de onderhavige een
plaats heeft gekregen. Zoals het
in de oorspronkelijke bundel voor
komt. werpt het licht op de ont-
wikkelingsfaze waarin de dichter
zich bevindt; in een verzameling
met werk van andere dichters sa
men accentueert het de boven
drijvende smaak van een bepaal-
literatuurperiode. Ja nog
meer: bepaalde stijlverschillen
zeggen tussen Verweij en
boekenweek
2912.713
geraken op de achtergrond
grote lijnen de overeenkomsten
opdoemen tussen gedichten ge
schreven gedurende een tijdsver
loop van ongeveer zestig jaar. Zo
kan een bundel als deze inzicht
verschaffen in de algemene gang
van de literatuur.
Betekenis
Het treffende van het thema dat
Donker heeft gekozen is, dat hier
een zaak van algemeen cultuur
historisch belang aan de orde
wordt gesteld. Natuurlijk is het
boekje in de eerste plaats bedoeld
om bij de jonge generatic liefde
lot poëzie aan te kweken. De jon
gelui grasduinen en zonderen naar
eigen smaak dit of dat vers van
de rest af. Meer kan van hen niet
worden verwacht. Maar de bete
kenis van het centrale onderwerp
gaat ver daarboven uit. Donker
sloot is niet voor niets dlehter èn
met
In de maandelijkse reeks van George Eliot en The House of Het dierlijke in de i
New American Library
wordt de lezers in pocketvorm
weer een keur van klassieke
meesterwerken der wereldlite
ratuur voorgezet. Van de be
faamde Amerikaanse vertel
ler Mark Twain is er Pudd'n
head Wilson, van Gustave
Flaubert zijn er Three Tales,
van Maxim Gorky A Sky-blue
Life en andere verhalen, van
Miguel (Don Quichotte) de Cer
vantes zijn Interludes, een
menselijke comedie in acht
korte toneelstukken en het
sprookjesboek The twelve^dan
cing Princesses
de beestachtigheid
in de frontsoldaat
kan komen, is het hoofdthema
van dit veel opgang makende
Mirth, door Edith Wharton. De:
boeken zijn stuk voor stuk voor
zien van zeer deskundige begelei
dingen door literatuurkenners van
niet-geringe Amerikaanse faam.
James Jones, wiens boek From
here to Eternity ook als film in
ons land een grote opgang maak- Lewis
te, mede door de indrukwekkei
de rol, die Frank Sinatra er i
speelde, heeft een nieuwe oorlogs- de sfeer oproept van datzelfde
het sieraad in veiligheid heeft we
ten le brengen, merkt hij dat er
bloed aan de ring zit. De gibbon
heeft zonder erg een misdaad
aangebracht, een moord die door
dat door de rechter nog vóór het vallen
de oorlog van de avond wordt opgelost
MILIEU
Een boekje, dat ons herinnerde
de beste wérken van Sinclair
Good-Bye Wisconsin maar de belangstelling die het
Othe
Fairy Tales, waarin 22 ver
halen zijn bijeengebracht, zo
wel van klassieken als Ander
sen cn de gebroeders Grimm
als van modernere auteurs als ervaring
Thurber, Wilde en Ruskin,
De reeks Classics wordt gecom
James
de New American Library het CortOOPS
bijna-astronomische aantal van
vijf miljoen stuks door deze
Oorlogsboek
The Thin Red Line - - -
logsboek en Jones beschrijft de the USA (getekende satires op
fl i- het dagelijks leven in de VS,'
hoogd door het milieu waarin he;
•peelt het oude China en de ty
pen waarmee men kennis maakt
gerechtsdienaars, een gewezen
dief waarmee men dieven vangl
Van een heel ander karakter zakenlieden, zware jongens, eet
toons uit het Amerikaanse hu- ïezeten burger van middelbar'
möristische Blad Mad. Van die leeftijd die op
twee sprak ons, als buitenstaan- njer verliefd is
der, Mad's Dave Berg looks
(anterie-groep, die tegen de Jap- het meest i
Hoewel het ande- het verhaal
gevaarlijke ma
een straatmeid
met karakter. Deze typen zijr
levensecht en menselijk, wat aan
Howells,
Middlemarch, door vechten op Guadalcanal gewond.
Greasy Mad stuff, zeker
"de" Stille Zuidzee! De dïgc gedeelten bevat, vonden wij
inzienlijk lager gehalte dan die
in Dave Berg.
geeft, die het uittilt bovei
vertelling die het alleen vi
■panning hebben moet.
gekozen onderwerp in breder ver
band te plaatsen, want eens zal
de tijd toch moeten komen dat
het subjectivisme, ontstaan met
en na de renaissance, In de wes
terse literatuur zal zijn uitge
werkt.
De geleide literatuur achter het
ijzeren gordijn heeft hierop ge
welddadig vooruit willen grijpen,
uitgaande van het dogma der tot
verdwijning gedoemde, westerse
bourgeoisie. Zoiets te willen af
dwingen is natuurlijk funest:
naar een nieuwe objectiviteit
moet men heengroèien.
Dc oorzaak is natuurlijk het
vegvallen van collectieve, in het
zeloof wortelende overtuigingen.
CPrixCJ2.enaudot ooor'n 23-jarige
Polio, heeft het ouderlijk huis geefs, tot hij haar vindt in gezel-
de rug toegekeerd met achterla- schap van een Amerikaan. Een
ting van een laconiek briefje en gevecht ontstaat, dat de Frans-
zich eveneens uit de maatschap- man een paar tanden
pij téru«
zijn bival
verlaten viua aan ae kust, dhjipum»; TTl- ------
waar een drukbezocht strand zonnebaden en mijmerend luie-
het is badseizoen honderden ren is uit; de innerlijke verwar-
toeristen trekt en een nabije ring groeit en een crisis brengt
stad arbeid en vermaak biedt, een breuk in de vlakke lijn. Ala
Het enige menselijke contact is de profeet van een nieuwe ge-
dat met Michéle, een meisje van meenschap daalt de jonge n
goede itand, dat zich voor hem af tot de menigte; op een pl
interesseert en hem financieel steekt hij een redevoermg af
Luieren
niet bij te pas; hoogstens enige een plaatsje bezorgt in een af«
vage seksualiteit. zonderingskamer van de inrich
ting voor geesteszieken. Dan
wordt hii het object van psycho
analytische onderzoekingen, ver
richt door een psychiater met
Adam» voornaamste, haast zijn studenten, waarvan vooral
zou men zeggen, enige bezigheid een blondine met sprekende ogen
iz luieren In de Zuiderzon en de contact met hem vindt,
gedaehten vrU laten spelen. Dit Bij dit gesprek geeft Adam
spel beschrijft hij in brieven eerst vage. maar daarna ook
aan Michèle of wel, de schrij- scherpe, intelligente antwoorden
ver geeft ze zonder medium. die een intellectuele vorming
verraden.
Deze gedachten verbinden
"hem met dieren en dingen. De Het Is Le Clezlo er hier om
zon ls een reusachtige gouden doen een wfjgerlge basis te
spin, waarvan de geweldige ten- schuiven onder de sensaties en
takels hem opslorpen. Hij ge- ideeën van de jonge man, waar-
voelt zich één worden met mos- bij Parmenides, de Griekse wijs-
sen en varens, verzinken in de freer uit de 5e eeuw voor Chrls-
stoffelijke wereld. Nog gemak- t«s, de grondlegger der Eleatf-
celijker is de eenwording met sehe leer, dienst doet. Diens
en en lieren, een hond die hij uren- hoofdstelling dat al het zijnde
Adam lanfr vol«t op diens tocht door één, eeuwig en onveranderlijk
de stad, een rat die hij bevecht, is. terwijl de wisselende bc-
Karakteristiek is in dit verband staansvormen slechts een be-
eën bezoek aan de diergaarde, driegelijk schijnlcven hebben,
waar hij zich verbonden ge- apeclt inderdaad door de ver-
voelt. niet alleen met de grote bondenheid die Adam gevoelt
dieren, maar ook met vogels en met de zee, de gesteenten, de
insekten.
Er loopt door de beschrijvin
gen van Adams sensaties een
pantheïstische ader. een boed
dhistische trek. Eigenaardig
planten en de kleine zowel als
de grote dieren; het minst nog
met de mens, gezien de omstan
digheid dat hij een hartelijke
brief van zijn moeder die hij
poste restante ontvangt, onbe-
Ihier dezelfde gedachten- antwoord laat.
wereld binnentreden als in de
Prix Renaudot 1962, de roman Moeilllk
Le Vellleur de nuit van Simon-
-.!,.-JaCiqüard' ,w,"f de ho??dfi- Het is moeilijk biüijk te oor-
*iCh i0t *ilA 4011 dl®Pe delen over dit boek. Er zijn
kuil om zich één te gevoelen goed geschreven gedeelten als
het gevecht met de rat, de
dwaaltocht achter de hond aan,
één te gevoelen
met de kosmos. Zou Le Clézio.
CJHJ} «'In '«rliniilir ai
invloed van de Zenleer hebben stemmingsbeelden en analyses
ondergaan? van gevoelens, maar daarnaast
- is er ook veel, vooral in het
Ondertussen, Adam staat niet laatste gedeelte, dat irriteert en
vijandig tegenover de wereld zelfs de vraag doet opkomen of
der mensen. Alleen, .hij gevoelt het de auteur er om te doen is
f®en band mee. Ieder gc- de lezer te overbluffen. Het
■prek, noe kort ook, lijkt hem voorwoord wijst trouwens in de-
geforceerd; even het conversa- zelfde richting.
.T*p, meespelen, maar vlug En wat te den
afbreken. Wat zich hier mani- technische grapjes? Versprin-
festeert is de angst, de afkeer gingen van de derde op de eer
van een Jong mensenkind voor ste persoon en vice-versa in de
het gecompliceerde, vermoeien- verhaaltrant zijn tegenwoordig
de maatschappelijke leven, heel gewoon, maar doorhalingen
tegenover staat de ge- van brokken zin, alsof het een
makkelijke meerderheid tegen- schrijf- of tikfout betreft, waar-
over dc onbezielde schepping, bij ze nog net leesbaar 'blijven,
Misschien mag men ook spreken zijn het minder. Evenzo de
van een fysieke luiheid, die het scheikundige of natuurkundige
gedachtenleven alle vrijheid formules, door de tekst gezaaid
pint. In een interview na het en de collagetruc, een gefingeer-
toekennen van de prijs doet Le de pagina uit het plaatselijk
ciezio althans een bekentenis nieuwsblad, ingeschoven tussen
van deze Mrd, hemzelf betref- twee hoofdstukken, met berlch-
rende en door zijn vrouw ba- ten omtrent twee verdrinkings-
ammd. slachtoffers en andere betreffen-
Fantasie de ecn geestelijk gestoorde
umcore Adam pdie schan$aal
De fantasie van de schrijver wekte en te£ observatie werd
staat voor geen grenzen, niet al- ?PScnomGn. Ondertussen ook dat
leen wat flora en fauna betreft ls sinds. de, kubisten en Apolli-
maar ook in wat Adam oo- naire met besliat nieuw meer.
merkt van het mensenleven. j.-* u i j
Een drenkeling wordt opgevist hoek de toege
en op het strand neergelegd: hemde prijs? Bedoeld als aan-
dat concrete feit vormt de moediging, ja. Als de schrijver
grondslag van een heel bouwsel nu maar boven dit peil uitrijst
veronderstellingen, afgesloten en naar gaafheid gaat streven
iÏLtncee«,^elv™r,e^ en niet meent dat de duister-
even zovele
door im K,i me
dieren en dingen openbaart zich fly* vernaai
verwantschap met De Lautréa- schoonheden
mont in zijn Chants de Maldo- Mn(r
rór; alleen maar, de ongeveer V10* e"kele personalia mogen
even oude Le Clézio vervalt niet volgen. De auteur stamt uit een
in de monstruositeiten waaraan Dr®t0I?se familie, in de 18e eeuw
de Chants zo rijk ziin. De lin- |fem!.g,reerd naar het edand
ten zijn zachter en de verbeel- Mauritius. Daar zijn vader arts
ding is goediger van karakter, il Nlfreria in dienst van de
Het revolterend, satanisch ele- e reSering. heeft Jean-
ment, zo sterk in De Lautréa- **Iarle kinderjaren en ieugd
monts werk ontbreekt hier. doorgebracht in Frankrijk,
Trouwens, er is een geweldig %vaar hij ook na de gymnasium-
verschil tussen de levensom- 5 een kandidaatsgraad in
standigheden van dc arme. ver- de letteren heeft verworven. On-
eenzaamde Isidore Ducasse en danks talrijke reizen in Europa
de jonge man van 1963. geboren .en Afrika en de regelmatig ver
in de goede middenstand. p.e- lopen studie heeft hij van de
tróuwd en vader. Maar de in- schoolbanken af al veel ge-
loed van de eerstgenoemrlo is schreven, gedichten zowel als
proza, maar niets daarvan heeft
hij, in welke vorm dan ook, ge
publiceerd. Ondertussen, zijn
uitgever onthoudt ons niet de
traditionele mededeling dat de
tweede roman op stapel staat.
onmiskenbaar.
Structuur
Valt in het boek een construc
tie te bespeuren? Tot op zekere
hoogte ja. Eerst blijft het ver
slag op ongeveer eenzelfde psy
chisch niveau. Daarna raakt
Adam het contact kwijt met
Michèle; hij zoekt haar tever-
Jean-Marie Le Clézio. L«
Procés-Verbal, ultg. Galli-
mard. Parijs.
levend in de harten ".n .cn mee'. ,e spreke, v™
derheitf in d, samenleving. Het direCt „„pirerende stof De dich-
'er is' al een mensenleeftijd lang.
Ï,J al J e.'e,terse we- introvert geworden Dit dtehter-
i L""Sd' potl,t,e 00,1 "Ik navelbestaren leidt op den
al terugwinnen. Maar cr kunnen duur tot een steriele kunst De
overtuürineen g5f"®FnschaPPeli-1ke kosmos heeft zich binnen de éigen
dogmatisch commmdsm,"dat elk"e ff
maarTen^nieiiw'ailnnf <t S.'^ffe'.kohof
hiotL gfi°°.f-JfrüS Ver" Maar ook dit kan op den duur de
f Zi 'n hedend«*«e ziel niet bevredigen
se verzen en romans, enkele trek-
ken van dat nieuwe geloof te be- i i
speuren. Natuurlijk is dit alles LUCCDCrt
voorlopig nog speculatie, maar de
iteraire criticus schiet tekort, Het heeft zin om aan de hand
vanneer hij niet verder zou zien van deze algemene overwegingen
tan wat voor de hand ligt. Donkers verzameling door te bla-
deren en te lezen. Men verneemt
Nieuw type echo's van het verleden, indivi
duele belijdenissen, dichterlijk
Ongetwijfeld is een nieuw mens- spel in een kunstmatig verkleinde
type bezig zich te ontwikkelen, wereld, bekentenissen van eer-
Wanneer de Schrift ons vermaant zaamheid en onmacht, en het
te letten op de tekenen van de tij- boekje eindigt met een verabsolu-
den, dan heeft de literaire kritiek tering van de gave der poëzie
een schriftuurlijke functie. een vergoddelijking van het lied.
omdat dit het enige is dat over-
Donxcr ziet scherp genoeg om bleef. Dit laatste vers. Het Einde.
n Lucebert, schrijf ik voor u
oud de tijd en vele vogels
sneeuwen
in de leegte in de verte
wordt men moe en de stem-
ruw en laag wandelt de re-
oen
waarheen zijn de lichte da
gen gegaan
waar zijn de wolken geblc-
ven
alles is stom en van steen
alleen die in zijn engte dc
elementen telde
buigend bevend als gesel-
slagen
geeft het laatste geluid: het
lied
heet het eeuwige leven.
C. RIJNSDORP
