ÜLLEEN IN
DECEMBER
feestvieren
/Cujk. hcni's
STEMMING
'Ruimte
voor ons.
r~-
OP DE SOKKEL VAN EEN TOREN
met de zee
voor C.
JAZZ-POETRY
^oe weeó gezellig
ZATERDAG 14 DECEMBER 19SS
MN PAGINA VOO* DE JCUOD,
SAMCNOftTHD DOO* EEN JONGMENSEDAKTIE
t'-
Mijn voeten zijn koud maar zo gevoelloos geworden dat ze niet meer vermoeid
kunnen raken. Als een kind zonder enig coördinatievermogen heb ik gedwaald door
de Araten waar licht straalde, terwijl de tijd niet langer een begrip voor me was
waar tJc de hele dag rekening mee had moeten houden. Als een kind, betoverd
door de duizenden schitteringen, in de ban van een sprookje. Het neonlicht in de
vriendelijke etalages is iveerkaatst geweest in mijn ogen en op een keer zag ik
mijzelf in een spiegelruit en mijn gezicht was zo verrukt-naief, dat ik me ver
baasd afvroeg, waarom? Ik heb gelopen en gelopen, zo maar, latvgs de droom
wereld achter glas; de meeste mensen hadden de gordijnen open en ik. zag ze
zitten, met zn zessen of met z'n tweeën en soms óók alleen: maar de haard
vlamde en de televisie stond aan. Toch kan ik gelukkig zijn met mezelf zolang
de lichten branden. Dan is die wereld van luxe en comfort en warmte van mij;
de muziek uit de juke-box is voor mij en de glimlach om de mond van de on
bekende is voor mij
Vanavond ben ik niet eenzaam, ik probeer dit gevoel niet te verklaren; ik
hoop alleen dat ik het kan meenemen tot in de kale donkere muffe zolderkamer.
J ANNIE DE KWAASTENIET
Zo kan december zjjn
Anders ook. Voor jou, maar eveneens voor Rolf Hoek
stra, Marianne van Raay, Tjit Reinsma, Han de Groot,
Tom van Deel, Harry van den Bouwhuysen en Kees van
Alderwegen. die er op deze pagina over schreven. Bij wat
xjj zeggen en menen maakten Robert Collette en
Fred van der Poel foto's. Verder op deze .Ruimte" onze
kritische rubriek, geschreven door Tom van Deel.
(FRAGMENT)
Het was zomer. Juni. De zee
lag vol met mensen, en ook het
strand. Je sloeg met je voeten
in het zand en je woelde met de
handen. Ik lag naast je en steun
de op een elleboog.
Toe. ga uit mijn zon zei
je. Je veegde je handen aan de
benen schoon. Ik liet mijn scha
duw op" je spelen. Argwanend
keek je langs mij. zoekend naar
de zon.
Je krijgt sproeten zei
ik. Je zit onder, je wordt le
lijk. Daar en daar en daar.
Ik wees ze aan en veegde het
zand van je lippen. Ik fluister
de iets in je oor. Je lachte.
Het was herfst. September. De
zee lag leeg en het strand. Er
waren vogels. Zwart hurkten zij
in het natte zand. Je droeg een
lange broek en je zag er weer
anders charmant uit. Een scoo
ter reed eenzame rondjes aan de
vloedlijn. We keken ernaar. De
horizon was zwaar van regen.
Er dreef wat licht boven wolken.
Je zei het tegen mij. Je wees
Ik keek naar jou, want
ik za.
de
je
december. We liepen
naar het einde van de boulevard.
Het was heel vroeg in de mor
gen, want we kwamen van een
late verjaardag. Je had wat wijn
gedronken. Je zei: Ik heb' de
zon gedronken Daarom wilde
je de zon zien opkomen.
Voor onze voeten sloeg de ruim
te naar het strand open. We ble
ven staan. Het licht van de vuur
toren sneed de schemering in
grijze vlakken. Met het bruisen
van de zee was dat het enige
wat bewoog. Vorig jaar was
de zee bevroren zei je. Er
was geen branding meer. Het
was een dode zee en ook zo stil
Over het water keken we.
want daar moest de zon opko
men. Ben je bang voor deze
donkere dagen? vroeg je. Ik
heb de eerste auto's met spar-
rebomen al gezien. De sfeer-
scheppers.
De pakhuizen barsten van en
gelenhaar. De winkels zijn vol
van maria en het kindje.
Ik moest lachten. En je keek
Toen werd het langzaam licht,
ook aan de horizon. De ochtend-
schaduwen vervloeiden, maar er
was geen zon. Je draaide je ge
zicht naar mij toe. Je haalde
de schuifspeld uit je haar en
schoof hem op de rever van mijn
jas. Ik streek de haren voor je
ogen weg, zoals altijd. Je zei:
geen zon vandaag en je
lachte half. Toen we ons om
draaiden ojn terug te gaan, toén
zagen we onze dwaasheid. We
zagen. Want achter de eerste da
ken. op de sokkel van een kerk
toren, brandde de zon enorm en
rood. Er was veel stilte in ons.
Over twee weken wordt Chris
tus geboren zei je. Weet je
het nog? Het klonk als een won-
ROLF HOEKSTRA
Druppels
op mijn
raam
De hicht is donker. Bomen
buigen voor mijn raam.
gen meeuw vliegt langs. Er
komen
druppels op mijn raam.
Wanneer je hier niet meer
zult zijn,
dan sta ik voor mijn raam.
Een meeuw vliegt langs. Er
komen
druppels op mijn raam.
TOM VAN DEEL
December '62. Over het psd met
de berijpte bomen loop ik verder.
Aan het eind ligt de see, die uit
loopt in een grijxe nevel. Het
land, dat 's corners de duizenden
vertier schenkt, Is nu door hen
in de steek gelaten. In knus ver
lichte huiskamers geven zij mich
gezelligheid-verschaf
fende spelen. Ken
nen zij niet de be
levenis alleen te
zijn met de zee, de
lucht? Zijn zij bang
alleen te zijn met
zichzelf of ben ik
het, die vlucht
(trachtend mezelf
te verliezen in de
natuur en niet te
denken onder een
mom van een klui
zenaarschap, dat
onoprecht Is
op
af
stand kan ik lief
hebben, maar zo
dra hij als een con
creet begrip tegen
over mij staat, aar
zel ik en tracht ik
te vluchten in een
wereld, waarin de
mens bestaat als
van ik niet kan ge
loven. dat hij naast
God ook duivel is.
En ik klamp mij
vast aan de mythe
van het paradijs.
zonder te willen erkennen, dat de
zondeval het diepste wezen van de
mens heeft aangetast
Nu is er alleen de zee nog. De
lucht is strak grijs. Straks zal al
les wit zijn. Alleen de zee blijft
Misschien zou ik van een meis
je kunnen houden. Even maar.
Eeuwige liefde is een grap. Door
de triviliteit van het dagelijks be
staan verslijt zij tot een weder
zijdse genegenheid, die niets meer
met liefde te maken heeft, want
na de morgen komt de avond, de
middag gaat ongemerkt voorbij.
Maar mogelijk ben ik teveel ego
ist om ook liefde te willen ge
ven, al vermoed ik, dat juist dat
de essentie ervan is. Iemand te
hebben, op wie je de gevoelens,
die je dat, wat je als mensheid
omschrijft, toedraagt kunt projec
teren, iemand, die je weer nieu
we idealen kan schenken en voor
wie je een stukje van je onafhan
kelijkheid wilt prijsgeven. Want
al heb je deze met veel moeite
bevochten, zij blijkt niet helemaal
te voldoen (vrijheid is waardevol,
zolang je er voor kunt vechten).
Misschien moet je wel een beetje
Het dakraam. Schuin naar be-
neden de grijze dakpannen, onre
gelmatig als een schubbenpantser.
Het water in de goot is bevro
ren. Aan de afvoerpijp kleven
kleine ijstorens. Aan de overkant
is de lucht boven de huizen fel
geel. De boom in de voortuin
raakt met zijn vingertoppen bij
na de onderkant van het raam.
Van de straat komt geen geluid
omhoog; hij is uitgestorven, hoe
wel het middag is.
Als ik het warenhuis verlaat is
het plotseling donker geworden.
Boven de straat zweven grote
luchters met elektrische kaarsen.
De vuile sneeuw op straat wordt
in de etalage van het warenhuis
maksimaal wit. Overal zijn in de
restaurants tafels gedekt. „Kerst
diner voor 25 gulden" „Intieme
sfeer" De tekst is van gouden
letters. Erboven hangen twee
klokken aan een rood lint. Witte
kaarsen in zilver glimmende kan
delaar. Kristallen glazen m een
rij. Mijn schaduw loopt dwars
door de tafels heen.
Het is koud. Ik sluit het raam.
Het knarst; er zit ijs tussen de
scharnieren. De trap kraakt. De
planken in de gang kraken. Ze
kraken alleen 's nachts en wan
neer er niemand thuis is. In de
hoek van de kamer staat een klei
ne den. Tussen de takken hangen
paarse en groene ballen. De kleur
trekt een mespunt door mijn
ogen. Vader zegt: „Zilver is r
De tafels in de restaurants zijn
gedekt. Witte kaarsen in zilver-
glimmende kandelaars. Kristallen
glazen op een rij. Achter glas
speelt een orkest. Ik kan de mu
ziek heel in de verte horen. Mijn
schaduw loopt dwars door de ta
fcis heen.
Het
rge
stemd worden. In de hoek staat
een kleine den. Als de kamer don
ker is beginnen de elektrische
kaarsen te branden. Tussen de
takken grijnzen veel te bolle
kerstfeest kan er hier geen rrdtf®
zijn. Geef hier dat ding." Ge
kraak van openbrekende schalen.
Als we de steen optillen is er van
de kever niets meer over. „Laten
we er nog één zoeken", zegt
Emiel, „ik vind het zo'n leuk ge
luid". Moedr steekt een lucifer
>n een halve notedop. „Zo kan je
bootjes maken", zegt ze. Wanneer
ze de lucifer loslaat, valt hij.
De piano slaat met een klap
dicht. In de hoek van de kamer
staat een kleine den. De trap
kraakt. De planken in de gang
kraken. Boven op de overloop
ligt een pak Goudse kaarsen. Hoe
komt dat daar? Vanavond zal
moeder ze zoeken. Daarom neem
ik ze mee naar beneden, en steek
ze vast in de plastik kaarsenstan»
daards. Morgen op het feest heb«
ben we ze nodig.
gen dode vliegjes in, balletjes met
verdroogde vleugels. De spin zit
roerloos schuin bovenin. Ik durf
'WVWWWWVWWWWVWVWWVWWWVVWVVWW
sterven i
l te leven.
Ik keer mij om en loop terug.
De zee blijft alleen, blijft ruisen.
Ik trek de shawl wat strakker om
mijn nek. Dadelijk maar ergens
ziek. We zijn tenslotte gezellig-
heidsdieren. De mens kan zonder
de ander niet leven, zeggen ze.
Liefde, de grond van het bestaan.
Kan zijn. Voorlopig rommelen we
maar wat verder.
KEES VAN ALDERWEGEN
en HANS KREUZEN
(In verband met een ons ter
ore gekomen poging van Hans
Kramen (welbekend als voorma
lig redakUe-lid van deze pagi
na) tot jazz-poetrv, zijn we gaan
luisteren in „De Groene Kalebas
te Amsterdam, waar alle» ge
beuren zou.)
Wat in Amerika al haast tra
ditie is. moet hier nog moeizaam
een plaats veroveren. Zo ook de
z.g. jazz-poetry. Tot voor kort
slechts een begrip voor ijverige
lezers der Beatnik-literatuur, nu
een levende werkelijkheid voor
iedereen, die de moeite neemt
te Amsterdam, Sheherezade te
bezoeken. Daar kan. men Vinken
oog, Campert, Lehmann en an
deren. in meer of minder ge
slaagde aktie zien.
Het verschijnsel jazz-poetry
Iaat zich niet moeilijk begrijpen.
Veel momentele poëzie is al of
niet duidelijk zichtbaar of hoor
baar geïnspireerd op de jazz,
zodat een combinatie van beide
kunstuitingen voor de hand ligt
Duidelijk zichtbaar én hoorbaar
b.v. in Remco Campert's gedicht
..In a mist" (Bij Hoog en bij
Laag». In een radio-uitzending
van enkele jaren geleden heeft
Ramses Shaffy o.a. dit gedicht
gesproken met jazz-begeleiding.
Deze poging tot jazz-poetry, die
ik toen nog niet als zodanig her
kende. heeft, alhoewel hij bijzon
der indrukwekkend was, weinig
aandacht getrokken.
Het grote voordeel van de
Jazz-poetry is. dat èn de poëzie
én de jazz meer ruimte krijgen.
Deze toevoeging heeft bij wel
slagen een enorm effekt. De
woorden zingen zich allerminst
los van hun betekenissen, maar
worden gesteund en levendiger
door de passende muziek. En de
muziek wordt opgenomen in één
geheel, waarvan men nauwelijks
nog kan zeggen dat zij er deel
van uitmaakt. Maar dit is theo
rie. zal men zeggen en dat is
vaak ook zo. Praktisch komt het
zelden tot zo een hogere een
heid. En wel om verschillende
redenen: de dichter heeft zijn
verzen niet geschreven voor
jazz-poetry; de jazz houdt geen
kontakt met de tekst, óf omdat
de voorbereiding te gering was.
óf omdat men geen jazz kan
spelen, óf omdat de voorlezer
ongeschikt is" qua stemgeluid.
Van de laatste is een gedeelte
uit zijn i bekende vers over
..Mexico City Blues" illustra
tief;
Charlie Parker looked like
Buddha
Charlie Parker who recentley
died laughing at a jugler
on T.V.
after weeks of stain and
sickness
was called the Perfect
Musician
and his expression on his face
was as calm beautiful and
profound
as the image of the Buddha
represented in the East
the lidded eyes
the expression that says:
all is well
Pilsje
Ten voile
Toen, twee maanden geleden,
de Amerikaanse beatnik-dichter
Ted Joans te Amsterdam
„blowed" his poems", kon men
getuige zijn van een zeldzame
kombinatie van jazz en poetry,
die de naam jazz-poetry ten vol
le verdiende. In „De Groene
Kalebas" heb ik de laatste
avond van zijn optreden bijge
woond. De voordracht was rit
misch, was dan snel dan lang-
zaam-slepend, soms schreeu
wend, soms fluisterend, maar
volkomen in relatie tot de
tekst; de begeleiding was over
het algemeen zeer goed.
Amerika bezit trouwens enke
le uitstekende dichters, die zich
veel met jazz-poetry bezighou
den, o.a. Kenneth Patchen. Al
len Ginsberg en Jack Kerouac.
Maar kijk nou es. Hans Kreu-
zen heeft in november jazz-poe
try gelezen in ,,De Groene Ka
lebas". Hij stond onder het la
ge plafond van de jazz-kelder en
las enkele gedichten, met Louis
van Dijk aan de piano. Maar
of het nu lag aan de vrijdag.
Hans Kreuzen is er niet in g<
slaagd mij te geloven dat hier
sprake was van jazz-poetry. Al
titelde hij een gedicht ..Amster
dam Blues" en zegt hij in een
ander ..T t Joans sang to me
good luck", met Louis van Dijk
is het geen jazz-poetry gewor
den. De piano speelde wat in het
zeer wilde weg en Hans Kreu
zen zei zijn verzen monotoon op.
Dit kan nog indrukwekkend
zijn. ik geef het toe. maar wan
neer de syntese tussen woord
en muziek niet tot stand komt.
is alles mislukt. Er ging dan
ook een duidelijk teleurgestelde
Hans Kreuzen een pilsje drin-
Vooral de, onredelijke, verge
lijking met Ted Joans stelde
helder in het daglicht dat Hans
iets te voorbarig was geweest.
De voorbereiding deugde beslist
niet. Vooral Louis van Dijk
moet niet denken, dat hij plot
seling alles kan. en zeker niet
in zijn eentje poëzie begeleiden.
Dit alles wil niets lelijks zeg
gen nóch van het pianospel van
Louis van Dijk, nóch van de
poëzie van Hans Kreuzen. De
eerste heb ik met zijn combo
gehoord in magistrale num
mers. En Hans Kreuzen kan het
toch echt wel. daar durft nie
mand aan te twijfelen als hij dit
beweegt mij
vormt de figuren van
meisjes die ik ontmoet
zet mensen en machines
in beweging
ontstelt zijn gebruiker
geeft een reden tot leven
een der velen
dat is poezie
wie leeft zonder ster?
de warmte van een
tegenlichaam?
wie spreekt zichzelf zonder
poezie is een stem
is de ander
Het mislukken van de lezing
is voor mij geen enkel belang.
Ik geloof Hans Kreuzen als hij
"maar poezie
beweegt mij
En daar staat toch niet: jazz
P°eZie' TOM VAN DEEL
Zojuist had ik een gedachte. O
ja. ik herinner 't mij: ik heb de
keuze tussen een opgewekte en
een sombere stemming. Ik kijk op
mijn horloge. Is het de moeite
nog voor opgewektheid? Het is
tien over tien. Vanmorgen ben ik
lang ik mijn bed blijven liggen.
De bloemen op de ramen schrik
ken af. Toen ben ik traag opge
staan en heb ontbijt en middag
maal gecombineerd. Vanmiddag
liep ik wat in de stad rond. Er
speelde een draaiorgel (Vrede op
aarde; het geluid van de trom
melstokken leek net op zacht
geweervuur). De klanken waren
even helder als de vrieshemel. Ik
gaf de orgelman geld, omdat het
koud was. Hij had geen hand
schoenen aan. Ik heb ergens wijn
gekocht. Thuis las ik de Kerst
kranten met verhalen en alles
compleet. De kerstpuzzel was wel
wat groot Daarna zette ik de ra
dio aan, die onmiddellijk reageer
de met een kerstprogramma. Ook
op andere stations knisperde het
overal van gezelligheid. Iedereen
is blij en warm en weldoorvoed.
De kachels, kaarsen, alles brandt.
En kijk 's aan; het sneeuwt al
een uur. Het weer is de dromers
welgezind. Ik drink mijn wijn en
begin aan meer literaire kerstver
halen. Elf uur. De wijn is op. Ik
wandel de kamer rond en onder
druk de opwelling naar bed te
gaan. Want ik amuseer me best.
De sneeuw ligt al flink dik. Ik
ga een wandelingetje maken. Het
is heerlijk buiten. De zee maakt
een geluid of er duizenden men
sen aan het schaatsen zijn. Langs
een heilinkje glij ik omlaag. Dat
bevalt goed. Ik maak een spiegel
gladde glijbaan: een hele tijd ver
maak ik me daarmee, terwijl ik
het warm krijg.
Ik volg mijn eigen spoor terug
naar huis. De wekker staat stil
op twaalf uur. Het sneeuwt nog
steeds, maar ik vind het niet
mooi meer en probeer zonder zelf
verwijten in slaap te vallen.
TJIT REINSMA
ademen. Het web mag niet
scheuren.
Het Laudate Dominum van Mo
zart. Drie maal. Vier maal. In
vredesnaam: laat hij Iets anders
opzetten. Zulke muziek speel je
op een kerkhof. „Het geeft zo'n
kerstsfeer", zegt vader. Iemand
zucht. Ik kan niet zien wie. Tegen
het donker in de kamer steken
sle'chfsspookachtige gezichten af.
Het ruikt sterk naar dennen. De
laag rottende bladeren buigt door
onder onze voeten. Af cn toe
kraakt een tak. 's Avonds lopen
hier vossen. Het donker kruipt in
slierten tussen de stammen door.
God, laat alstublieft mij een vos
zien. Plotseling blijft Emiel staan.
Hij zegt: „Zo ruikt kerstfeest". Ik
verlang ergens naar, maar weet
niet wat het is. Ik zie geen vos.
..Wonderlijk", zegt vader, „dat
een grammofoonplaat zo'n sfeer
weet op te roepen." Stilte. Dan
andere muziek. Daarna de noten:
twee schalen vol. Een paar rollen
op de grond. „Hola", zegt moe
der, „daar horen jullie niet".
Kranten uitgespreid over de ta
fel. Een schreeuwende man kijkt
me angstig aan. Hij staat met de
armen geheven tegen een muur.
De tekst onder de foto is schuin
afgescheurd. De zilveren noten-
Kerstmis is een moeilijk
feest. Het heeft iets roman
tisch met de overvolle kerst
nachtdiensten; alle mensen
die anders nooit komen, wil
len nu zingen van vrede op
aarde, de plezierige geur
van dennegroen op straat en
later ttyuis, het zachte licht
van kaarsen en de verhalen
over een Kind.
Het heeft ook iets burger
lijks met advertenties over kal
koenen tegen lage prijzen, bak-
geuren, prikkelbare moeders
als het allemaal niet wil luk
ken, gepoets van kandelaars,
gesleep met stofzuigers tegen
de naalden, dagen met een op
geblazen gevoel van het geëet
na de copieuze maaltijden, een
Kamer vol mensen, die lekker
zitten te dutten bij het kaars
licht, voller van het goéde der
aarde dan van vrede op aar
de.
Omdat ik jong genoeg ben
om dit scherp te zien, erger ik
me aan Kerstmis. Ik heb er
zelfs een hekel aan. Liever zat
ik die dagen op een hotelka
mertje in Parijs dan thuis tus
sen boom en wildbraad. Maar
je kunt op deze dagen niet
weg. Niemand zal het begrij
pen. Het is juist zo gezellig, zo
knus met Kerstmis.
Het ergste is dat ik behoor
tot de klasse van Meisjes Met
Vriend. Dat betekent mis
schien hebben we daarom in
tegenstelling met de rest van
de wereld twéé kerstdagen
één dag bij mijn, èn één dag
bij zijn ouders. Dat betekent
twee dagen lang door het beste
beentje, wat beide ouderparen
dan voorzetten, heen bijten.
Toe wees niet zo ongezellig,
neem nog wat, 't staat er voor.
Toe, wees nou gezellig, neem
nog een glaasje.
Maar ik bén niet gezellig. Ik
Voor mij Is Kerstfeest een
stil uurtje op m'n kamer, m'n
rode kaars aangestoken, die
zijn onzeker licht werpt in de
glazen kerstboomballen, zeep
bellen. die ik het allermooist
vind, omdat je er doorheen en
niet doorheen kunt kijken. He
laas duurt dat niet lang. Als
ik me opgenomen voel in hun
glazen wand, komen ze me ha
len. Doe niet zo ongezellig,
waarom kom je niet bij ons,
we zijn net noten aan 't kra
ken. Ja Kerstfeest gezellig.
Maar voor mij hoeft 't zo
echt niet
MARIANNE VAN RAAY
i GEEF
U
Ga d;
Katwi.
straat
pelist
VORSTELIJKE BRIEF
terwijl het sneeuwde
en de nacht
een glazen hand gaf
aan het water
zochten wij liefde bij elkaar
vorst schreef een fraaie brief
iedereen kon lezen
als men lezen kon
de nachtelijke bloemen
fietsen in de schemer
tussen de feestdagen door
je kin in de hoogte
om wol ruimte te geven
daarna midwinter blazen
op je handen
langs het strakgetrokken
gezicht van water;
zijn mond vol met vogels
HAN DE GROOT
Als eerste Europese luchthaven
zal Schiphol worden voorzien van
overdekte loopbruggen tussen het
stationsgebouw en de vliegtuigen,
zodat de passagiers hij het in- en
uitstappen niet in de buitenlucht
hoeven te konten. Misschien komen
er ook nog eens zulke bruggen spe-
riaal voor KLM-directeuren. Dan
kan hun in- en uitstappen voortaan
ook onmerkbaar plaatsvinden.
Nog een KLM-ertje:
9000 man grondpersoneel krijgt
per 1 januari 10% loonsverhoging.
Een goede geest onder het personeel
is de directie wel wat waard.
Larive gaat 1 januari weg. Een
goede geest onder de directie is per
slot ook wel wat waard.
De leerlingen van alle openbare
scholen in Utrecht hebben op 30
november vrij gekregen ter gelegen
heid van de herdenking „150 jaar
koninkrijk". Eindelijk eens een roy
aal gebaar. En neb, de gemiste les
sen kunnen op 5 mei wel weer inge
haald worden.
De geruchten dat Christine Kee-
ler gratie zou zijn verleend zijn on
juist. Die had zij al.
In Kongo hebben soldaten hun
majoor gearresteerd, omdat ze geen
soldij hadden ontvangen. Dat kan in
het Nederlandse leger niet.
Wat niet? Majoor arrestereu of
soldij niet ontvangen?
