„Prijsprikken"
1
4
voor een miljoen
iT 'i
m&m
na nylon-uitvinding
ZATERDAG 7 DECEMBER 1963
AMELAND IN GREEP VAN „GAS-RUSH"
(Van een onzer verslaggevers)
De Amelanders doen er lie
ver het zwijgen toe. Olie? Gas?
Ze praten er weinig over en
wachten af. De beide grote ho
tels in Nes zitten vol oliemen
sen, inderhaast overgekomen
van olievelden overal in de we
reld, in de dorpsstraat staan
Duitse trucks met dynamiet ge
laden en in de duinen lut
tele kilometers verderop
dreunt de boortoren. Maar het
leven van de eilanders wordt
er niet door beroerd. De gas-
en olierush, die het net in zijn
winterslaap gedommelde eiland
plotseling in de wereldbelang-
stelling bracht, lijkt aan hen
voorbij te gaan. De dorpen
zijn uitgestorven; de bunga
lows, die als kleine blokkedo-
zen in het veld lijken te zijn
neergezet en die van de zomer
nog waren overspoeld door de
Duitse invasie, leeg. Ameland
rust en gaat in deze tijd van
het jaar schuil voor de elemen
ten. De wind zingt onheilspel
lend in de zware bomen van
Nes' dorpsstraat. Delzelfde
wind, die bij vloed het water
kolkend over de pier van het
haventje slaat en de zee hoog
tegen de duinen opjaagt.
Maar al deze winterrust is
maar schijn, al zal de bezoeker
dat alleen merken in de omge
ving van de twee grote hotels in
Nes: Hofker en Wapen van Ame
land. Hotels, die anders in deze
tijd leeg staan en slechts een en
kele reiziger op bezoek krijgen,
maar die nu volbezet zijn. Auto's
met Amerikaanse. Duitse en En
gelse nummerborden, rijden er af
6 's Avonds is geen plaats in de
lounge leeg. Het is er als in het
hoogseizoen. Lachende mannen
aan de bar, ongeschoren en met
wollen truien aan. Zó van hun
werk in de duinen, zijn ze er ko
men binnenvallen om hier, in de-
warme intimiteit van het hotel,
dat met zijn schat aan antiek een
lang verleden verraadt, kou, re
gen en storm voor enkele uren
te vergeten.
internationaal gf
i de
Sahara komen ze, uit het Mid
den-Oosten, uit Broenei, uit Ame
rika. Inderhaast zijn ze er weg
geroepen. Van de ene op de an
dere dag verwisselden zij tropen
zon voor Waddenstorm.
De maatschappij stuurde hen
naar een nieuw jachtterrein:
Ameland, het eiland dat na de
opzienbarende gasvondst in Sloch-
teren, grote perspectieven leek
te bieden. De Nederlandse NAM
kreeg concurrentie. Caltex, Mobil-
-oil en BP sloegen eveneens 'hun
tenten op invd,it,„Ts,xas nap. Hol;
Winterslaap
van eiland
gestoord
Seismisch onderzoek. Meter
meter uordt de bodem var
eiland in haart gebracht dt
middel van explosies. De
die deze ontploffingen v
zaken en die op, in grote u
opgestelde, instrumenten it
geregistreerd, geven aanwijzingen
over de vorm van de verschillende
bodemlagen en de mogelijke aan
wezigheid van olie- of gasrijk-
dom men. Op de foto: een onder-
zoek-auto van de Duitse N.V.Seis-
mos uit Hanover, die seismisch
onderzoek verricht voor Mobiloil.
Geheimen
Tn de bar drinken, lachen en
praten ze wat, de mannen, die
nog niet helemaal kunnen wen
nen aan het barre klimaat. Er
wordt véél gepraat in hotel Hof
ker. Over alles, behalve over olie.
Dat is een onderwerp, dat de
mannen liever laten lusten. Al
thans, in het openbaar. Want zij
weten: er kan meegeluisterd wor
den en in een olie-rush is het
zaak je geheimen te bewaren.
Duidelijk zijn de gasten in ver
schillende kampen verdeeld. Iede
re maatschappij heeft zijn eigen
tafels in de eetzaal. En na de
maaltijd groepen de mannen weer
samen. De groepen kennen el
kaar. zoals de meeste oliemensen
elkaar kennen, omdat ze elkaar
steeds opnieuw weer tegenkomen,
overal waar olie wordt gevonden.
Maar ze wisselen niet meer dan
En kómen er beroepszaken aan
de orde. dan wordt er zachtjes
gesproken, zodat het andere kamp
niet kan meehoren.
Er wordt afstand gehouden,
want je kunt nooit weten.
Iedere nieuwe vreemdeling
wordt achterdochtig opgenomen.
Het zou immers een „schout"
kunnen zijn, een bedrijfsspion,
voor wie de kleinste gegevens
over diepte van de boring of over
opgehaalde grondmonsters goud
waard zijn en waarvoor ook goud
zou worden betaald.
Papieren worden nooit open en
bloot achtergelaten. De Caltex,
die haar hoofdkwartier in twee
kamers van het hotel heeft opge
slagen. heeft al haar geheimen in
een kluis geborgen, die zelfs
's nachts wordt bewaakt...
Hovercraft in «gas-slag»
ingezet
BP, een van de vijf partijen
in de „slag om het gas",
heeft dezer dagen nieuw
materiaal ingezet voor de
onderneming rond Ame
land. Wolken van stuifwa-
ter opspuitend arriveerde
de Britse Hoverchaft CC2
in het kleine haventje van
Nes.
Het (luchtkussen)vaartuig
het eerste ter wereld dat
bij exploratiewerkzaamhe
den wordt gebruikt zal
oliemensen eir materiaal
gaan vervoeren.
De CC2 kan een snelheid van
60 tot 80 km per uur ont
wikkelen, biedt plaats aan
10 personen en kan 1100 kg
aan materialen bergen.
BP heeft de hovercraft inge
zet om niet langer afhan
kelijk te zijn van de veer
boot naar Hohverd (de eni
ge verbinding met de vaste
wal), die slechts tweemaal
per dag vaart.
i oegden" staat er op de borden I
bij liet met prikkeldraad om
rasterde boorterrein van de Cal
tex. Pottekijkers uorden streng
geweerd, want in een „gasrush" I
is het zaak je geheimen
bewaren
Boren
Het is deze maatschappij, die
op het eerste gezicht voorop
schijnt te liggen in de race naar
olie of gas. Zij is de enige, die
een boortoren op het eiland heeft
staan, vlak bij het Zwanenwater
midden in de duinen.
vertellen. Terwijl de andere maat
schappijen nog volop met hun
seismisch onderzoek bezig wa
ren, verscheen er ineens een lan
dingsvaartuig voor de kust, dat
regelrecht uit de Spaanse Sahara
kwam en op het strand naast in
woestijnkleuren geschilderde jeeps
en vrachtwagens een complete
boortoren „uitbraakte".
Op het eiland verspeidde dit
nieuws zich als een vuurtje: de
Caltex gaat boren: Geruchten, die
al gauw werkelijkheid werden
toen de stalen kolos werd opge
richt. Op grond van de verkre
gen gegevens van het seismisch
onderzoek had de maatschappij
besloten een ..prik" te wagen.
Over de resultaten zwijgt men
nog.
Er zijn geruchten dat men al
2200 meter diep zit en dat inder
daad al wat gevonden is. De kei-
Kansen
der de zeebodem gas of olie ver
dachten dan onder het eiland. De
NAM voert haar eerste boring
trouwens ook vlak onder de kust
Sceptisch
De eilanders merken van al deze
activiteiten weinig, maar ze weten
er alles van. De dorpsroddel is
snel en elke stap, die de maat
schappijen zetten, is binnen een
uur bekend. Wat zij ervan vinden?
Zegt wethouder J. Brouwer van
Nes: de middenstand is op het
ogenblik natuurlijk best tevreden.
De hotels hebben voor deze winter
hun personeel moeten aanhouden
en zelfs moesten extra krachten
worden aangenomen om de drukte
op te vangen. Er worden goede
zaken gedaan.
bodem verkennen. Onderzoek dat
de drie buitenlandse maatschappij
en hebben uitbesteed. De NAM is
de enige, die het zelf uitvoert.
Wie wordt de eerste, die olie of
gas naar boven haalt? Het ant
woord ligt nog verborgen in de
diepte. Maar zeker is, dat de
deelnemers in de race, waarin
vele miljoenen worden gestoken,
elkaar geen krimp zullen geven.
Want dat staat wel vast: wórdt
olie of gas gevonden dan betekent
dat kans op een veel groter pers
pectief.
Het zou er namelijk op kunnen
wijzen dat ook het uitgestrekte
Noordzeeplateau eveneens rijk
dommen onder zich zou kunnen
bergen. Geologen rekenen daar
eigenlijk al min of meer op. De
recente gasvondst bij het Friese
Blija de gasvlam is bij helder
ners van hotel Hofker vertellen
dat op een gegeven ogenblik alle
Caltex-mensen. die in het hotel
verbleven, plotseling naar buiten
verdwenen, naar het boorterrein.
Het gonsde toen van geruchten.
Maar wat er toen op die middag
werkelijk is gebeurd, is nooit be
kend geworden.
Eén miljoen
Inmiddels hebben nu ook de
NAM en Mobiloil besloten te
gaan boren. Op de zuidpunt van
het eiland, dicht bij de vuurto
ren. treft de NAM daarvoor de
voorbereidingen.
Op het ogenblik is men bezig
met het effenen van het terrein
en andere werkzaamheden, die
nodig "zijn voordat de toren wordt
geplaatst. Verwacht wordt dat
over enkele weken met de boring
kan worden begonnen.
Het seismisch onderzoek. dat
door Britse en Duitse bedrijven
in charter wordt uitgevoerd,
wordt echter voortgezet. Ook heli
kopters zijn er bij ingeschakeld
voor het onderzoek op zee.
Nog dagelijks donderen de dy-
namietexplosies, die de geologen
de gewenste gegevens moeten
opleveren over de toestand van
de grond, honderden meters on
der het aardoppervlak. Eerst zal
men daarvan een precies beeld
moeten hebben, voordat men een
boring kan wagen, want de kos-
hoog en belopen de een miljoen
gulden. Men wil dus niet een te
groot risico lopen.
vasie. Men vraagt zich af:
gebeurd er met ons toerisme? Dat
is immers de belangrijkste bron
van inkomsten. Er zijn jaren dat
niet minder dan 100.000 toeristen
hier hun vakantie doorbrengen en
dat brengt Amerland zo, twee-en-
een-half miljoen gulden in het
laadje.
Ameland is bang dat het de
ze bron zal kwijtraken. Temeer
ook omdat er het afgelopen sei
zoen verscheidene sensationele ar
tikelen zijn verschenen in Duitse
boulevard-bladen. Koppen als:
„Gaste in der Luft gesprengt"
maken het voor de Duitse toerist
niet aantrekkelijk volgend seizoen
weer naar hier te komen.
Natuurlijk, het is allemaal
zwaar overdreven, zegt wethouder
Brouwer. De vakantiegasten heb
ben van de explosies vrijwel niets
gemerkt. En gevaar was er nog
minder. Maar hoe zal het in de
toekomst worden, als er inderdaad
olie of gas wordt gevonden. De ei
landers zien nu al het spookbeeld
van een raffinaderij opdoemen,
waardoor alle toerisme in één
slag van het eiland zou zijn ver
dwenen.
Daarom overweegt het gemeen
tebestuur van Nes een tegenactie,
een propaganda-actie in het Duit
se Ruhr-gebied om de Duitsers
ervan te overtuigen, dat het
eiland aan de Noordzee voor de
toerist nog even aantrekkelijk is
als het altijd is geweest.
Onderzocht'
Die propaganda heeft men ook
in de toekomst wel nodig, want
het ziet er niet naar uit dat het
onderzoek van de oliemaatschap
pijen snel zal zijn afgelopen, af
gezien dan nog van de mogelijk
heid dat inderdaad olie of gas
wordt gevonden.
De activiteiten zullen eerder
toenemen. De „inlichtingendien
sten" van de oliemaatschappijen
weten dat binnenkort een aantal
Franse maatschappijen hun geluk
zullen gaan beproeven. Technici
van een seismografische onderne
ming zijn al op het eiland om
voorbereidingen te treffen.
Trouwens het hele Waddenge
bied staat in de belangstelling.
Midden op Terschelling boort de
NAM nog steeds (overigens tot nu
toe zonder resultaat), bij Borkum
zijn de Duitsers bezig met het
bouwen van een booreiland in de
Noordzee, terwijl op Schiermon
nikoog uitgebreid seismisch on
derzoek wordt verricht. Het on
derzoek is in volle gang. Zonder
ophouden ploegen de ..Dues" door
terwijl helikopters
M
1
jiflOafc j j £sêgp
fjy\.
--- 1 fes-, i
pn
De eerste boortoren op het eiland, primeur voor Caltex, die kwam en vrijwel gelijk een boring waagde.
Volgens geruchten zou men al meer dan tweeduizend meter diep zitten. Caltex ontkent overigens de
geruchten volgens wellce reeds gas zou zijn gewonnen.
Vijfentwintig jaar geleden in Amerika
(Van. een onzer verslaggevers)
De Amerikaanse chemicus dr.
Wallace Hume Carothers zal
nooit hebben vermoed dat zijn
vinding nog eens een chaotisch
oproer zou veroorzaken onder
de Amerikaanse vrouwen. Toen
hij 25 jaar geleden het produkt
ontdekte, waarmee hij heel de
wereld in opwinding bracht, het
nylon, wist hij alleen dat hij
een kunstvezel had gemaakt,
die op vele gebieden een revolu
tie zou betekenen. Niet, dat en
kele maanden later op het mo
ment, dat de eerste nylonkou
sen in de winkels werden ver
kocht, complete ruzies in de
tientallen meters lange rijen
wachtende vrouwen zouden ont-
In Amerika spraken de kranten
in die dagen zelfs van het kousen-
oproer. Van ver uit de omtrek
waren de vrouwen naar de stad
Wilmington «Delaware) gekomen
om de wonderkous te bemachti
gen. Het was een rage. Dagen
voordat in de eerste winkels de
kousen over de toonbank gingen,
hadden zij hun intrek in de stad
genomen om toch vooral de eer
ste te kunnen zijn.
Het nieuws van de uitvinding
had zich snel verspreid, over de
hele wereld. De kousen die nog
niemand had gezien werden al
gauw gepromoveerd tot wonder-
kousen. En veelal ontstond een
volkomen vertrokken beeld van
de eigenschappen van het nieuwe
produkt. mede door de publica-
de uitvinders nl. dat ny-
als de draden van een spinne-
Geruchten raakten snel in om
loop: nylon kousen konden niet
ladderen en een bekende Ameri
kaanse humorist waarschuwde de
dames er zelfs voor, dat ze uit
sluitend met behulp van een snij
brander „uitgetrokken" konden
Rijer
Ion sterker was dan staal t
uit de lucht het land
i de
Op het dorpsplein staan de trucks
met dynamiet, explosieven be
stemd voor het seismisch onder
zoek.
Het liep dan ook storm. De
plaatselijke hotels deden uitste
kende zaken. En reeds in alle
vroegte stonden de vrouwen voor
de winkels.
Voor velen werd het echter een
teleurstelling. Du Pont de Ne
mours, die het in zijn laborato
rium uitgevonden produkt op de
markt bracht had namelijk be
perkingen gemaakt: alleen de in
woonsters van Wilmington kwa
men in aanmerking. De voorra
den waren immers klein. Het was
tenslotte nog een proef.
Maar toch gingen er op die.eer
ste dag al 4000 paar kousen van
de hand. De opwinding onder de
gelukkigen was groot. Vele da
mes moesten de wonderkous nog
op straat beproeven. Zittend op
de trottoir-rand werden oude
voor nieuwe nylonkousen verwis
seld onder grote hilariteit van de
omstandsters....
Onenigheid
Toch was het succes in die eer
ste dagen niet onverdeeld. Toen
bleek dat het nylon niet al die
eigenschappen vertoonde, waar
over de geruchten hadden gespro
ken, kwamen de reacties. Eén da
me schreef ietwat sarcastisch:
als die kousen worden gemaakt
van kolen, water en lucht, dan
heeft de luchttoevoer in mijn ge
val kennelijk te wijd openge-
Er ontstonden duidelijk twee
kampen: enthousiaste dames en
teleurgestelde. Eén van de da
mes uit het eerste kamp schreef:
..Beste Du Pont, ik heb die prach
tige nieuwe kousen, die u ge
maakt hebt van vieze kolen, ge
kocht. De engelen moeten bij u
in dienst zijn...."
De strijd ging door. De twee
partijen leefden op voet van oor
log en namen alle middelen te
baat om elkaar van hun stand
punt te overtuigen, zo schreef
een zakenblad.
Maar lang heeft deze onenig
heid niet geduurd. Want toen ook
in Amerika de oorlog uitbrak
staakte Du Pont de kousenpro-
Er werd enkele jaren lang al
leen voor militair gebruik gefa
briceerd. De anti's hadden ruim
schoots de gelegenheid af te koe
len. Wat dan ook gebeurde, want
toen na de oorlog de kousenpro-
duktie werd hervat was de twist
al gauw beslecht.
Denylonkous nam bezit van
de wereld. Het eerste jaar na de
Met grote vasthoudendheid
wordt het onderzoek verricht.
Oliemensen zijn gewend door te
zetten. Ook als ze teleurstellingen
te verwerken krijgen en in plaats
van olie of gas water naar boven
halen. Lukt het niet, dan zal men
het elders proberen.
Dat de Caltex het niet bij zijn
eerste proefboring zal laten, blijkt
wel uit de activiteiten. Grom
mend tornen zware vrachtwagens
door het muHe duinand. dat bij
regen al gauw verandert in een
grauwe moddermassa. Zij trek
ken diepe sporen in het tot voor
kort nog ongerepte duinlandschap.
Doel van deze activiteiten: de
aanleg van een helihaven, die
goede diensten zal kunnen bewij
zen bij het transport van mate
riaal en bij het verdere seismisch
onderzoek.
Er zal niet eerder gerust worden
voordat de hele bodem van het
eiland in kaart is gebracht en
alle kansen zijn onderzocht. Kan
sen, die wellicht niet eens onder
het eiland zelf liggen, maar onder
de zeebodem.
Op het eiland weet men te ver
tellen, dat de Caltex niet voor
niets zo dicht bij het strand is
gaan boren. Men zou eerder on-
**************-
De nalatenschap, door Ger
hard Rasmussen. Uitgave G. F.
Callenbach N.V., Nijkerk.
Het boek begint bij het einde
van een rouwdienst. In de rouw
kapel komt een zeer welgestelde
conservatieve familie de laatste
eer bewijzen aan de jaren gele
den uitgestoten overleden zoon.
Naast de familie zijn enkele in
tieme kennissen aanwezig en er
wordt gegist wie dat geweest
zouden kunnen zijn. De jongste
zoon van de familie trekt op on
derzoek, krijgt het dagboek van
zijn overleden oom. en komt
evenals zijn oom in botsing met
de principes van zijn rijke, doch
moreel niet hoogstaande familie.
De botsing met zijn vader, die
blijkt uit het dagboek van de
overledene, is eigenlijk een bot
sing tussen generaties. Toen de
Nieuwe boeken
voor u besproken
overledene in zijn jeugd de strijd
durfde aan te binden tegen het
gekunstelde wereldje waarin ten
koste van alles de familie-eer
moest zegevieren, moest hij ver
dwijnen. Het nagelaten dagboek
maakt indruk op de jonge neef.
Stap voor stap zorgt deze voor
de ontmaskering van zijn zo hoog
in aanzien staande familieleden.
Terecht een boek. dat de aan
dacht verdient. Uit de roman
blijkt de grote worsteling tussen
hen die al het oude willen be
houden en hen die verder willen
zien en de ogen open willen hou
den op het wereldgebeuren. Ras
mussen heeft iets meer geschre
ven dan zo maar een familiero-
De hemel valt neer. door Lo-
renza Mazzetti. l itgave
Hollandia N.V., Baarn.
Beurtelings ontroerend en ver
makelijk is het boek, dat de Ita
liaanse Lorenza Mazzetti heeft ge
schreven over haar jongste jeugd,
die zij en haar zusje (al vroeg
wezen geworden) doorbrachten in
het gezin van een welgestelde
Joodse oom. De grootste kracht
van het verhaal is de „vertaling",
die de schrijfster heeft gegeven
van de gevoelens in de kinderziel
en van de indrukken, die een kind
opdoet van wat het ziet en hoort.
Het verhaal speelt zich af tegen
het einde van de tweede wereld
oorlog. Hoewel de Engelse troepen
snel optrekken, zijn de Italiaanse
fascisten en de Duitsers nog heer
en meester. De Duitsers hebben
het Poolse gezin nog niet wegge
voerd; het feit, dat de oom een
neef is van de beroemde geleerde
Einstein weerhoudt hen daarvan
tot het laaiste ogenblik.
1500 Produkten
De uitvinding van het nylon, de
eerste geheel synthetische vezel
(of om de chemische naam te ge
bruiken: polyhexamethyleen
diammoniumadipinezuurl werd
overigens niet lang alleen in de
kousenindustrie toegepast
Het nieuwe produkt had méér
mogelijkheden. Op vrijwel alle
gebied wordt nylon nu gebruikt.
Niet alleen bij het maken van kle
ding. Ook op honderden andere
terreinen, in huis, in fabrieken,
winkels, in treinen, in de medi
sche praktijk, voor oorlogsdoel
einden, voor sport, op schepen
eigenlijk overal.
komen, dat nylon toepassing
vindt voor de vervaardiging van
meer dan 1500 produkten!
Het moderne leven zou vrijwel
ondenkbaar zijn zonder nylon, dat
in alle vormen wordt gebruikt.
Soms puur, soms gemengd met
andere stoffen. Men staat er niet
meer bij stfl omdat men niet an
ders weet. maar vrijwel alles in
de huishouding heeft wel één on
derdeeltje dat van plastic is gc-
Onderzoek
Aan de uitvinding van nylon is
jarenlang onderzoek voorafge
gaan. Lange tijd is Carothers sa
men met zijn naaste medewerker
dr. Julian w. Hill bezig geweest
zijn theoretische ideeën in de
praktijk, te realiseren.
In 1931 al hield hij een lezing
voor de American Chemical So
ciety over het langs chemische
weg maken van vezels uit niet
daarvoor bekende grondstoffen.
Zijn betoog maakte volgens de
persverslagen echter niet veel In-
Beter verging het de spreker
die een lezing hield over het
vervaardigen van olie uit afval
stoffen van bier en een andere
uitvinder, die het gebruik van spi
nazie in de vorm van pillen en
poeders dringend aanraadde. Dat
nieuws drong door tot de voor
pagina's. Over de kunstvezel
werd nog niet gerept.
Carothers en zijn medewerkers
Nylon om schoenen
le poetsen
Een probleem, dat direct na
dc uitvinding van de eerste
synthetische vezel al naar vo
ren sprong, was dc naam.
Het moest een naam zijn, die
gemakkelijk in het gehoor lag,
die in verschillende talen uit-
spreekbaar was en die tevens
jt zijl
nit
dc
kou niet worden verwacht dat
zij hun winkelier zouden aan
spreken over een paar kou
sen van polyhexamethyleen
diammoniumadipinezuur, zo
als werd gesuggereerd door
een journalist die een voor
dracht had gehoord van dr.
Carothers.
„No Run" iladdervrij) werd
voorgesteld. Maar die naam
was niet algemeen genoeg
omdat zij alleen sloeg op dc
kousen. Door enkele letters te
veranderen werd toen uitein
delijk de naam nylon gevon-
Het werd een naam die
geen enkele bijbetekenis heeft
en die evenmin een afkorting
vormt van een zin. zoals dik
wijls wordt verondersteld.
Nylon was een nieuw woord
althans, dat dacht men
bij Du Pont. Totdat. Jaren la
ter. een advertentie werd ge
vonden in een Engelse krant
uit het jaar 1850. Daarin werd
nylon als schoenpoetsmiddel
aangeprezen. Concurrentie
had men er echter niet van
te vrezen, want de fabriek
was toen al jaren geleden stil
zetten het onderzoek echter voort.
Zonder ophouden zijn zij doorge
gaan omdat zij wisten dat er een
mogelijkheid moest zijn om hun
theorieën praktisch uit te voeren.
Zeven jaar duurde het voordat
het zover was. Op 27 oktober
1938 werd het woord nylon voor
het eerst in het openbaar ge
bruikt. En sindsdien is het een
begrip geworden. Nylon heeft een
revolutie veroorzaakt en is on
misbaar geworden in onze moder
ne samenleving. Dank zij het
vasthpuden van een handjevol
