WILHELMINA DEED WAT
ZIJ ALS HAAR PLICHT ZAG
DINSDAG 10 SEPTEMBER 1961
Overpeinzingen in
memoriam
Koningin Wilhelmina
Om haar eigen populariteit
heeft zij zich nooit bekommerd
Diep onder de eeuwenoude Nieuwe
Kerk van Delft slaapt zij de grote slaap.
Onbereikbaar achter een gesloten ijzeren
hek, onbereikbaar onder een steen van
tonnen. Behalve dan voor de lofzang der
Delftse gemeente. Hoe passend bij haar
wezen: zij rust onder het zingende kerk
volk. Zo besluit Thijs
Booij op de laatste blad
zij van zijn boek „Het
is stil op Het Loo".
Maar zij hoort de
stemmen niet. Ook bij
haar lievelingsliederen
zal zij niet ontwaken.
Afgekeerd van al het
aardse slaapt zij voort,
uit,
in.
door
THIJS BOOIJ
(voormalig particulier
secretaris van koningin
Wilhelmina)
Door niets te storen.
Zij zal het niet merken, als de zware steen weer weggewenteld
wordt en zij zal het niet merken als het carillon verkondigt,
dat een verre erfgenaam van haar troon ter wereld is gekomen.
Maar en in dit vaste geloof is zij gestorven niet voor
alle tijden zal zij hier slapen. Er komt een dag, die de vaderen
de doorluchtige dag van Christus noemden, dat over Delft en
de wereld de bazuinen van de Opstanding zullen schallen. Op
hun eerste tonen zal het hek openspringen en de steen zich
wegrollen en zal Wilhelmina met haar voorgeslacht opstaan
en in een ongekend licht, een ongekend voorjaar de Markt
betreden.
Het is zwaar dit te geloven, ook als men die terugkeer op
de Markt een beeld acht. praat door duizenden,
Nog vreemder dan het leven en de dood is de opstanding door-
uit de doden. Het wil er eigenlijk, starend op een dood gelaat
niet in, dat deze ogen ooit weer opgeslagen zullen worden.
Maar de Heer, die op Goede Vrijdag zo dood was als maar
kon en op Paasmorgen zo levend als maar kon Zijn graf bekeek,
heeft beloofd, dat ook over onze armzalige duistere graven naar
een geliefd woord van Wilhelmina de zon van Pasen zal opgaan.
voorjaar, dat haar levenswin- al niet zo erg op de dogmatici,
oinnenviel. Je zag haar medi- maar als die „haar" gewone
n. Maar ze zei alleen, toen ze man. om troost en bemoediging
hevig op kousevoeten op het par- en dieper geloofsinzicht gekomen,
ket
het glijden
Als ik een stuk onbegrijpelijke dogma-
nog leef. moeten jullie volgend tiek offreerden, dan werd
jaar terugkomen, jullie
mijn vloer prima. Bijna altija als
zij ontroerd was, ze
nuchters.
Had zij veel slag
deren omgaan? Nee, niet
woest. Waren dat hérders?
Dat ,,mijn kleine man" frap-
zij iets heel peerde ons vaak. Ik ben er nooit
helemaal achtergekomen wat er
an met kin- alles schuilging achter dit voor-
erg. naamwoord in dit verband. In
gaan.
problemen, staande
en wel staande als e<
gaaf mens.
Adieu, k Dieu, grote Koningin.
A Dieu, beste baas.
De zeer oude prinses Wilhelmi
na. met wie het leven zo huisge
houden had, was zo rechtschaper
als de zeer jonge prinses Wilhel
mina, die met de grote ernst van
een kind probeerde zo te leven,
dat God geen verdriet a
had.
Koninklijk
goed. Wat wist
la- schermende hand. Met een zach-
En haar jeugd lag te palm en een harde rug. Wie
in haar beschermelingen kwam,
>n ervan lusten.
Het woord: beschermen is ge-
drift om te beschermen.
Die had natuurlijk met de oer-
trekken in haar bestaan -te ma-
t0_ ken, maar ook met haar visie op
pretjes te bedenken, het koningschap. Een essentieel
stapel prent- element in het ware koningschap
het moderne jonge-
gebleven, renland af als het turfschip var
de kern Breda van de tank.
Maar zij spande zich vaak ont- vallen. Zeer^ sterk
zaglijk in om kinderen i
zier te doen. Wat kocht
-chtsSïap» m.gnifj*
jonge
haar
Altijd had
briefkaarten voor. kinderen bij de
hand. Ook al verging horen en
haar en iedereen, jongens
haar: beschermen, be
hoeden, verdedigen, dekken van
de eigen mensen en hun gave be-
UCT IC CTII
De Theesalon heet deze kamer, f"
Ik zal er haar nooit meer zien
zitten, soms gesticulerend als een
Framjaise, dan weer met een
kurken gezicht droge humor ten
beste gevend als een ware En-
gelse. een enkele maal losschie- I
tend in een breed geestdriftig -
betoog met welhaast Russische
pathos. Steeds het middelpunt
maar In een klaar besef van de
plicht van het middelpunt: er voor
zorgen dat ledereen zijn beurt
krijgt. Theeschenkend met zwier
en met de exactheid van een
schutter. Informerend hoeveel
klontjes Iedereen wil, op de toon
waarop de notaris vragen over de
boedel doet. Taart snijdend als
of Iedere gast ondervoed is.
In deze salon sprak prinses Wil
helmina haar eerste en enige
televisierede uit, over de onvei
ligheid van het verkeer, een zaak,
die haar ontzaglijk hoog ging zit
ten, toen zij het verkeersdodencij-
fer van een jaar las.
Als zij er eens scherp aandacht
voor vroeg, dat de weg elk jaar
evenveel doden nam als het wa
ter eenmaal in een mensenleven., ades nauw en gaf ze
Wanneer het volk hier door haar ontstemming ferm blijk.
«mi dit T - ---
haar draaiorgel spelen tot
De wijze waarop prinses Wilhel- moe waren of geen zin meer 3
mina de tafel presideerde, heb ik den.
altijd bewonderd en in die bewon
dering sta ik beslist niet alleen.
Deze wijze was koninklijk.
Ook op grond hiervan ben ik
geneigd het veel verbreide ver
haal te geloven, dat koningin Wil
helmina. toen Paul Kruger aan
haar tafel uit de vingerkom
dronk, prompt de hare aan de lip-
pen zette. Mocht het verhaal uit zich haar
de lucht gegrepen zijn, dan is het -
wel uit de Wilhelmina-lucht ge
grepen. Zij was zeker tot deze
uitzonderlijke hoffelijkheid in
staat. Zij liet nooit een gast een
figuur slaan. Zij nam, als alleen u„,
dat de situatie kon redden, zelfs beeid waarvoor zovel»
een fout van hem over. Tenmin
ste als dat ging. Er was wel eens
disgfenoot die het zo bruin bak-
meisjes mochten net zolang met langen, schutsvrouwe zijn
--de onder de kroon verenigden.
Natuurlijk verliet deze gezind
heid haar niet, toen zij het
Voor haar eigen kleinkinderen
is zij zelf eens als Sinterklaas
getreden. Om trflvlngers bij
krijgen: de statige grijze Konln- «en sen 1
gin der Nederlanden schminken ae zaag,
en een baard opplakken... 'k Had
haar graag gezien met mijter,
rode mantel en k™»'*'- 'k mn-nern
Denk dat weinig Nederlander» (wll|e „centen, feodale
haar in haar
schild worden voor een goe-
bedreigde waarde,
ln nood.
En dat menigeen er vreemd van
opkijkt, dat koningin Wilhelmina,
de personificatie van het majes
teitelijke, met een mooie, witte
baard heeft rondgelopen. Zij
ilet dat ongenaakbare stand
In de laatste rede
l navolging niet viel Wühelmina valt het krachtige ap-
solidariteit met de
te, dat t_ 0
te denken. Het glanzendste
haal dat prinses Wilhelmina te de- voudigen op. Het
zen wist te vertellen, was, dat recht uit haar hart
eens een illuster lid van haar uitgesproken met
tafelgezelschap, die juist een
kunstgebit had, van een ogenblik
dat de conversatie elders
niet te twijfelen viel. -
Eén der grote bekommernissen het meest eigen leven
haar laatste levensjaren was, M
In de vroege jaren v
misschien
hebben, te meer omdat zij
haar troonsafstand tegenover het
volk als volk geheel gezwegen j^n ~.g 0-
had. Maar dan moest het ook echt strengheid bereikt, dat haar auto-
haar ko-
heel haar wereld
bevolkt was met mensen van
zij het kind of het kleinkind
heeft zij met deze ge-
geworden. Het ser- geestelijk leven zag zij de
hóórde denken: allemensen, selwerking tussen top -
goed gebeuren en dus niet alleen riteit een terp in'de weiden i
de pers en de radio,-
niet te vergissen, Koningin converseerde
da televisie ingeschakeld worden. ais jk zeg dat toen achter deze voort. Ze hoefde over
houding ook een felle angst huis- niet de peinzen,
de: als ze me maar niet de baas zij, gezegend met
worden, want als ze dat lukt, vier ogen, had,
word ik een slechte Koningin. La- terwijl zij de an-
die angst zeker verdwenen. dere kant op keek>
broe- verlamd. Dit gaf haar
gauw gelaten. De toekomst te denken.
rustig De schuld gaf zij zonder meer
die vraag aan de leidende kringen op vrij-
Voor één leven
Met nauwelijks verholen nieuws
gierigheid wachtte zij de TV-men-
sen af. Welk een evenement voor
iemand die de telefoon en de tele
graaf zag opkomen, de film en
de radio, de auto en het vliegtuig.
Wel veel voor één leven.
Het stond toen voor haar
dat er tot haar dood niemand over
haar heen zou lopen. Toen had-
den de teugels iets gevierd kun- stond alleen dóods.
worden, maar zij was met angsten uit
„Ik ben alleen irouw geweest
en dat hoort een mens te zijn"
Dat vond ze zelf ook. Maar niet snel geneigd een eenmaal ingeno- mijn particulier
in de doffe sfeer
werkelijk genoeg geweest, stop
voor de rest van mijn leven maar
met nieuwe dingen, die zoveel grillig. Ik had het
ouden van dagen eigen
post te verlaten.
was wel wat te streng, niet uugul,Jia6
zelden lastig en ook nogal eens merkte, dat hij het ook had
bleef openstaan voor alle voort- houden
gang en vooruitgang, de jongste ooit
verwerving van de menselijke 1
geest. Zij had de eerste
minder interesse (en spanning!)
gevolgd als de eerste autorit
haar man indertijd
ontkend,
het kan niet en ik wil mij
in 'haar vermaan: als u
mij schrijft, moet u het
igrlijk doen.
«et is echter billijk voor haar
niet veel te dezen een iets andere maatstaf
aan te leggen dan voor de gewo
ne burger. Men moet in rekening
Mecklen- brengen, dat zij ter wille
mondhoeken
ik aflas, dat hij moeite had niet
in tranen of lachen uit te barsten.
nee, ik was in dit geval niet
ook begonnen. Ik vond het zielig
en ik heb geleerd me te beheer-
wel elk gebied. Die maakten zich
de kleine man af, nu ze hem dat haar inziens een gezond
een stel mooie sociale wetten in deel en een fijne Intuïtie had.
de hand hadden gedrukt. Zij gingen Zij had een volwassen volk.
hun eigen weg. net als
de ontdekking van de kleine
man, waar deze intussen zelt
voor had moeten zorgen. Een fa-
dit verhaal kwam ta|« weg.
Moeilijk
Vleiers haatte zij en
nadat haar lichaam haar geest
wel heel luid had gewaarschuwd
dat het hem niet meer bij kon
houden, riep zij met een stem die
tot de bosrand droeg op haar
Soerense hei: ,.Ik ben niet le
vensmoe." En dat was bepaald
geen bezwering van een aanslui
pende dood: ga nog maar een
eindje om.
Levensmoe IS zij eerst gewor- de„ hek der constitutie
zichzelf
vaak moeilijk was. Het
'onderlijk, dat zij
Korte tijd
er biefstuk op tafel. De Prinses,
die zelden over een gerecht iets
zei merkte ditmaal rijstdroog toc*1
op: ik hoop dat u'm opeet. ™na.
Haar ontging niets of vrijwel
niets. In de vijftiger jaren ont-
ving zij een dame. waarover zij
zij wist opmerkte: zij droeg dezelfde ju-
dat zij welen als haar moeder toen ik
ook niet die een jaar of dertig geleden
moest het ontgelden.
Deskundigen schreven in
bladen vaak alleen
digen. Voor de radio, toch
half-deskun- vertrouwen nog had
grillig
een kooi
moeten lopen met links het gou- fers.
dat zij nooit meer zou kunnen
werken, dat het lichaam, tot op
de hartslag versleten, de dienst k|p
ageren t
opzegde. Dat was vlak
telefonisten van Het Loo in de
centrale bleven slapen. Hetgeen
maar kort geduurd heeft.
Theebezoek ontving prinses
Wilhelmina vrijwel steeds in de vtuu,
Theesalon. Waar de maaltijd werd h
gebruikt, hing
af. At de
Prinses alleen, dan gebeurde dit verzoekineen
in het zogenaamde Hoek-kabinet. verzoekingen,
uitziende op de basse-cour, op de
eerste verdieping, vlak bij haar
privé-vertrekken. Een kleine ka
mer, waarvan ieder geblinddoekt
naar Het Loo gevoerde een hal
ve minuut nadat hij zijn ogen
weer mocht gebruiken: al zou zeg
gen: hier moet Wilhelmina wo
nen. Vol, druk, vol met herinne
ringen aan voor- en nageslacht.
Typerend voor de latere Wilhel
mina: op een kast tussen de vors
ten ook de bruidsfoto van een ty
piste die haar jaren had gediend.
Gevreesd
Ook typerend voor haar karak
ter: zij Het zelden of nooit een
fout lopen, of het nu van een kok
was of van een kamerdienaar of
van een houtvester. Zij viel over
alles of vrijwel alles wat niet pre
cies overeenkomstig de bedoeling
was. Dit maakte haar gevreesd.
Men wist: ook het kleinste pasje
terzij van de voorgeschreven weg
bezorgt me een kritische opmer
king en echt geen vage. Men
was doodsbenauwd een fout te
maken, een mentaliteit die als
bekend nogal eens juist fouten op
levert.
Achtergrond van deze instelling
van Wilhelmina, die ook haar
eigen leven niet bepaald verge
makkelijkte. was de er in haar
Jonge jaren bij haar ingeheide
overtuiging, dat met een chef die
niet de reputatie heeft streng te
«ijn, spoedig gespeeld wordt, wat,
■ou dat haar, de Koningin, over-
korrti :i. fataal zou zijn. Dit zou
has it.e: gebeuren en daarom
zag ze niets door de vingers, nam
te doen zijn. Hier
ningin Wilhelmina staat op een
n eens capriolen te ma- perron in het buitenland. Ineens
iets anders te doen dan stapte zij weg. op het publiek af.
iedereen verwacht, iets net an- begroet één vrouw en .bedankt
ders te doen dan de vorige keer, haar nog eens voor wat zij vroe-
zo maar eens iets te doen. wispel- ger voor haar gedaan heeft als
turig te zijn. onberekenbaar. kamermeisje in een buitenlands
Verwonderlijk is het. dat deze hotel, waar zij eens incidenteel
met zoveel intriges om zich was geweest,
zo vaak bedrogen en zo De laatste keer dat er kinderen,
vaak ontgoocheld, omringd door speelden, in augustus, hield zij de
stem tot allen, kon je voordracht sterkt
na voordracht horen, waar het In Y
halve volk voor aap bij zat. ven, t
Bijzonder scherp werd zij als weggevaren werd
haar inziens theologen zich je- J J~ 1~~ v"
I..O, vuvi* gezichten. Over dat ge- f^ns de kleine man misdroegen,
heugen zouden heel wat verhalen Als Z1J vo,or de. rad,9 ,n. al?e;
mene bladen of in de kerk zich -
van hun geheimtaal bedienden of haar de tranen uit de altijd
zich verloren in zwaar-geleerde droge ogen liet vloeien,
ontmoette. Haar ontging mets,
Wie opgegroeid zij had een ijzeren geheugen,
vijftig jaar heeft Voor feiten,
Een herinnering aan de jaren tus
sen de twee wereldoorlogen,
samen met prins Hendrik er
de mond ge- ogen i
hen af. Zij
ten die aan het beschermvrouwe
zijn inherent zijn en feodale ac
centen die aan haar karakter ont
sprongen. Maar wie het alles in
zijn werk zag gaan, houdt toch
een wel zeer positieve totaal-lm-
haar'hiëi- Press,e «ver. Altijd als zij vlak
naar mi w -
bij het verlicht despotisme
landde, trad er een tegenkracht
prinses *n werking, die uit haar zelf voort
kwam. Altijd als haar kracht te
hoog opbruiste, plaatste zij zelf
appel schotbalken en bemande die.
het werd Nooit was zij erop uit guldens om
nadruk zetten in Invloed. Nooit werd
haar bescherming een inbraak in
biefstuk op te pakken en in zijn meestal ,,de kleine
broekzak te stoppen. Rampzalig de verloren had. Op het ene le- 7iï
voor hem viel het direct op, dat veasgebied na het andere en niet Jet («en naar polariteit. Zij
zijn bord in een oogwenk zo kaal het minst op het terrein van het' *on spuwen op de lieden die ma-
J - -= Je W1S_ thematisch berekende campagnes
schare voerden of lieten voeren om po-
ior de pulair te worden of te blijven.
Zelden werd zij scherper dan
neer zij het over zulke men-
had.
Om haar eigen
populariteit heeft
zU zich nooit be
kommerd. Zy deed
wat zy zag als
haar plicht en
daarmee basta.
Met zich zelf en
haar daden verko
pen aan het grote
publiek hield zy
zich niet op. Dat
was onwaardig, én
dat publiek,
Ja, ik ben er werkelijk diep
van overtuigd, dat zij nooit iets
ter wille van haar populariteit
„t{. heeft gedaan en zelfs dat het
In het bijzonder de voorlichting haar Siberisch liet of zij P£PU;;
(eerlijkheidshalve moet gezegd: lair jjf* jg
teresseerde haar hevig of zij dat
of het
hetzelfde gebleven
of geleden had.
In het grote uur van haar le-
zij wegvoer of liever
werd van haar strij
dende leger en haar volk in nood.
was het geen punt. geen puntje
.v U1 voor haar of zij impopulair zou
de kerk zich worden. Wat haar bezighield, wat
Siberisch. De moet eerlijk zeggen:
een verheven, nobel, waarlijk
vorstelijk standpunt, maar voor
een monarch van de twintigste
eeuw wel een riskant gedragspa
troon. Zij heeft de reis stralend
gehaald.
Punctueel
Voor hofhouding en personeel
van koningin en Prinses Wilhelmi
na golden twee grote geboden,
nimmer afgekondigd maar alge
meen als zodanig bekend. Het eer
ste: wees punctueel, het tweede:
speld haar nooit iets op de mouw.
Elke nieuweling kreeg ze voor
gehouden als een oudtestamenti
sche wetstafel en met de waar
schuwing erbij, dat bij overtreding
die tafel de zerk dreigde te wor
den op zijn hofcarrière.
Van logés van de Prinses heb
ik vaak gehoord: nergens gaat
alles zo op de klok als op Het
Loo. maar daardoor voel je je
juist vrijer en rustiger dan waar
Iemand zal zich afvragen: hoe
speelde Wilhelmina het klaar om
overal precies op tijd te verschij
nen. Door twee dingen. In de eer
ste plaats, omdat de af te leggen
afstand altijd getimed was en zo
nodig proefgereden. In de tweede
plaats door als zij te vroeg was
(wat vaak voorkwam) in een stil
le straat in de buurt van de plaats
waar zij zijn moest, zolang te
wachten tot zij op slag van het af
gesproken uur kon voorrijden.
De menigten die haar bij een ge
bouw stonden af te wachten om
een glimp van haar op te vangen,
hadden eens moeten weten, dat
zij een straat of wat verder als
een meisje dat naar haar eerste
bal mag haar beurt zat af te
wachten.
Het recept voor haar dienaren
was: spreek altijd de waarheid te
gen haar. ook al kom je helemaal
voor schut te staan. Een leugen
vergeeft zij je vermoedelijk nooit,
Koningin Wilhelmina voelde zich
sterk verbonden met het verzet.
En bij het monument De Dok
werker" in Amsterdam legde zij
jaar in jaar uit een krans. Tot
haar krachten haar dit niet meer
toestonden...
het door je leugen te verhullen
misdrevene is in het algemeen di
rect vergeven, als je het hebt toe
gegeven en je leedwezen hebt be
tuigd.
Ik heb niemand gekend die ex
cuses, behalve dan voor leugens,
zo vlot aanvaardde en daarmee
een zaak zo vlot afgedaan achtte
als Wilhelmina. Ik verklaar dit
als volgt: voor haar zelf was het
een operatie in 'het eigen vlees
iemand verontschuldigingen aan
te bieden, een vorm van zelf
moord; het kostte haar echt in
nerlijke strijd voor zij eigen on
gelijk of eigen verkeerd handelen
toegaf; en zij nam aan, dat dat
voor andere mensen net zo'n fol
tering was. Zo excuses beschou
wend vond zij dat iemand die ze
aanbood, al geleden had, dat het
barbaars was hem verder te
straffen.
Zij had dan iets oudtestamen
tisch... gleed me zojuist uit de
pen. Zij had het niet alleen
dan. In menig opzicht was zij een
oudtestamentische figuur en
droeg haar wereld een oudtesta
mentisch stempel. Zij was een ko
ning uit het huis van David, zijn
geestelijk huis- dan. Zwaar van
symboliek, dat krachtens haar
eigen wil de dienst der bijzetting
besloten werd met het zingen van
de koningspsalm van David.
Oudtestamentisch was zij in
haar haat en rancune jegens Hit-
Ier en zijn trawanten. Oudtesta
mentisch was haar visie op het
koningschap: de koning is de ge
zalfde des Heren, de door God tot
leidsman des volks verkorene.
Oudtestamentisch was zij als zij
haar volk toesprak, dan sprak
een profetes. Men leze er de Lon-
dense redevoeringen op ha: voor
alles getuigenissen van een ziener.
Oudtestamentisch was haar stijl
van regeren: er was een richter in
de Nederlanden. Oudtestamentisch
was haar stijl van leven: wettisch,
groots-primitief, strijdvaardig, zo
niet strijdlustig, de gerechtigheid
boven de liefde stellend, sterker
geaccentueerd door het besef een
verbond met God te hebben dan
door het besef op weg naar Zijn
Koninkrijk te zijn, doordrenkt
van het: Gij zült, en niet van het:
Gij móógt.
Eerlijkheidshalve: er was ln
haar visie ook een accent, dat
niet klopte. Zij was geneigd de
Nederlandse geschiedenis te in
terpreteren als de geschiedenis
van het Israel van het Westen,
het Nederlandse volk te zien als
Gods nieuwe bondsvolk, een volk
waar in Gods hart een uitzonder
lijk grote plaats voor was. Zij
kwam hiertoe na de bestudering
kort na haar troonsaanvaarding
van Groen van Prinsterers „Ge
schiedenis van het Vaderland".
(,,De geschiedenis van Nederland
is boven die van de meeste, zelfs
christelijke volken gewichtig. De
Heer heeft grote dingen gedaan...
Nederland onder do natiën der
aarde tot een toonbeeld Zijner
genade gesteld." ..Onze geschie
denis is. meer wellicht dan die
van enig ander christelijk volk,
het verhaal der leidingen Gods en
j- Gods wonderen.")
de historie
Grimmig
De ontdekking van de histori
cus Groen van Prinsterer stemde
de jonge WOhelmina zeer grlm-
mig jegens haar docenten, die
naar haar mening zeer opzettelijk
haar onwetend hadden gelaten
omtrent deze figuur. Welke grim
migheid natuurlijk de poort naar
Groens opvattingen wijd openzet-
Het boek van Groen bleef tot
haar dood een ereplaats behouden
in Wilhelmina's boekerij. Alle ja
ren dat ik bij haar werkte, lag
het binnen handbereik.
Ik heb weieens gehoord: zij was
als een ijsberg. Dat is vaak zo
geweest, inderdaad. Maar men
twijfele er niet aan. dat de Ko
ningin die van buiten ijs was. van
binnen vuur was. En voorts zij
gezegd.dat haar levensreis heel
wat lichter was geweest, als zij
zich niet had gezegd, dat vorsten,
verstaan ze hun taak goed. heel
kalm. zij zei graag: heel bedaard,
optreden.
Zij heeft zich heel haar leven
veel aangetrokken. Zij hoorde als
zij een watersnoodgebied had be
zocht, ui bed nog uren het geklots
der golven. Zij heeft zich gewond
aan de nood die de mobilisatie van
'14-'18 bracht. Zij was vaak kapot
van de ellende der crisiswerkloos
heid. En in de oorlog gebeurde
het, dat zij tijden de handen op de
de rug, in haar tuin rondjes liep
met een zo intens verdrietig ge
zicht, dat niemand haar zelfs een
boodschap durfde overbrengen.
Het „daar moet veel leeds gele
den zijn..." had zij wel bij kun
nen vallen. Het hart dat in het
middernachtelijk uur van 28 no
vember 1962 tot stilstand kwam,
was vele jaren eerder bezweken,
als het niet zo 'buitenmatig sterk
was geweest. Het heeft het bar
baars ontgolden...
Koningin, prinses Wilhelmina
had een hand uit vele duizenden
onmiddellijk te herkennen. Ik ge
loof zelfs uit miljoenen. Ook voor
de mens die van handschriftkunde
nooit gehoord heeft, een uniek
schrift. Ik geloof, dat haar dit wel
aanstond.
In de loop van haar lange le
ven is haar schrift en handteke
ning wel wat veranderd, maar be
paald niet veel. Misschien zegt
dit iets van haar standvastig
heid, haar stabiliteit.
Moeilijk te ontcijferen hand
schriften ergerden haar. Zij vond
het een belediging. wanneer
iemand haar een brief stuurde,
waar zij het vergrootglas voor
moest pakken of lang op moest
turen. Het overkwam haar nogal
eens, vooral omdat vrijwel ieder
een het onwelvoeglijk vond haar
een getypte brief te sturen. Zij
vond dit zelf niet, althans niet zo
lang ik bij haar heb gewerkt.
Een hoogst, hoogst enkele maal
typte zij zelf. Het betrof dan een
onderwerp dat haar sterk emo-
tioneerde. Zo overhandigde ze mij
de passages voor „Eenzaam maar
niet alleen" over haar vertrek
naar Engeland getypt. Zonder een
woord. En direct over iets an
ders beginnend. Het was nog
meer een document humaine dan
haar geschreven schetsen. Zij
had vaak fout geslagen en soms
kennelijk op de toetsjes gedreund.
Over schrijfmachines gespro
ken: wij waren op de secretarie
gewoon haar over aanschaffin
gen te raadplegen; haar ..accoord,
Pr.W." stond vast. maar zij
vond het prettig, dat haar ..ac
coord" gevraagd werd. Een keer
was er een nieuwe schrijfmachine
nodig en ik zond haar een lijstje
van machines die in aanmerking
kwamen, met omschrijving en
prijsopgaaf en ten slotte een aan
beveling (aanvragen zonder een
duidelijke aanbeveling irriteerden
haar), 'k Schreef erbij, dat alle
genoemde modellen op de secre
tarie stonden en dat ik me kon
voorstellen, dat ze ze allemaal
even wilde zien. Dat was in de
roos. Ze gaf opdracht, dat de hele
collectie naar een van haar ka
mers werd gebracht.
Ik verwed er mijn geluk op,
dat het zelf uitschrijven van de
prinsessetitel onder brieven en
stukken door prinses Wilhelmina
geen staal van hoogmoed was.
Het was integendeel een staal
van nederigheid. Elke keer dat
zij de handtekening begon met:
Prinses, riep zij: ik ben geen
Koningin meer. Wilhelmina was,
bekleed met de koninklijke macht
en waardigheid, prinses Wilhel
mina bezit die niet en heeft er
ook geen uitzicht op, als toen zij
voor het eerst die naam droeg.
Tegen ons zei zij vaak: dan
komt Irene, dan Margriet, daar
na de kleine Marijke en dan
heel lang niets en ten slotte ik.
Ik hoor er nog net bij als doch
ter van Willem III". Ik ripos
teerde eens: „Maar toch ook als
de vroegere koningin Wilhelmina."
Zij keek mij aan en zei toen
haar hond: „Blackie, ik heb een
meneer bij me, die nog altijd
niet weet, dat koningin Wilhelmi
na al wel tien jaar dood is." Keu
rig hofhondje als hij was (het
personeel noemde hem: de prins
van Oranje» keek hij haar aan
met een gezicht van: als ik spre
ken kon. zou ik zeggen: was het
niet op een vierde september,
dat zij overleed, mevrouw?
1918
Die saluutschoten gelost op het
Malieveld.Ze hadden deze
vuurmonden niet ergens anders
moeten zetten. Die hoorden daar.
Op dit veld werd één der schoon
ste bladzijden geschreven van
het logboek van koningin Wilhel
mina, ook in haar eigen oog.
Hier werd in 1918 haar troon een
rijtuig, voortgetrokken en om
stuwd door aanhankelijke bur
gers, wel een schommeltroon,
maar stabieler dan die van de
troonzaal. Een dagreis verder
een twintig omvergeworpen tro
nen. nog wat oostelijker een kei
zershuis in een verlaten mijn
schacht gesmeten, de beide ande
re keizers van Europa met min
der macht dan een dorpswethou
der.
Er is wel gefluisterd, dat ko
ningin Wilhelmina zelf het initia
tief genomen heeft voor deze
grandioze trouwbetuiging. Dit ia
niet juist. De Koningin was voor
nemens een massale demonstra
tie van rooms-katholieken ten
gunste van het wettig gezag in
een groot gebouw te Den Haag
bij te wonen. Haar rooms-ka-
tholfeké minister-president, daar
mee handelend als een waar
dienaar van de kroon door het
groepsbelang bij het algemeen
belang ten achter te stellen, zich
verheffend van politicus tot
staatsman, ontraadde Hare Ma
jesteit deze demarche. Zij moest
alleen bij een nationale manifes
tatie van trouw verschijnen. Da*
werd toen op het Malieveld ge
organiseerd.
Wijsheid
blijken, dat zij er niet op gesteld
was. dat het „Oranje-boven" en
„Leve de Willemien" vergezeld
ging van een „Weg met de so
cialen."
Zij had voorts de wijsheid het
ontzaglijke antwoord aan Troel
stra niet te interpveteren als een
ontzaglijk ja tot de oude tijden.
Zij wist goed en voelde nog steT»
ker. dat het volk hervormingen
wilde. Wie haar in die tijd mee
maakte, hoefde er geen ogenbii*
aan te twijfelen, of de Koningin
was niet alleen genegen aan her
vormingen mede te werken,
maar zij was zelf ook hervor
mingsgezind. Zij was in de ja
ren na de eerste wereldoorlog
progressiever dan menig deelge
noot in de staatsmacht.
Karakteristiek voor Wilhelmina:
Zij beroemde zich vrijwel nooit
op iets. Op vele zaken die zij bij
zonder goed gedaan had, waa
haar enige commentaar: ik ge
loof. dat ik mijn plicht gedaan
heb; schande, als ik die niet ge
daan had.
Vele grote figuren prijzen tich
zelf. of luid en openlijk of subtiel
en verpakt. Koningin, prinses Wil
helmina hield zich hiermee niet
op. Ontving zij brieven of beluis
terde zij toespraken die haar d«
lucht in staken, dan was zij snel
geïrriteerd. „Het is niet zo iets
bijzonders," zei zij dan soms. „De
ben alleen trouw geweest en dat
hoort een mens te zijn. Ja, trouw
ben ik geweest...."
Zij was neutraal? Bepaald niet
Zij was bovenpartijdig. Zij dacht
en leefde in een andere orde dan
wij. Zij was niet kleurloos, zij
had een andere verfdoos dan wij.
Men heeft haar fluisterend in d«
verschillende fasen van haar le
ven wel bij een partij ingelijfd,
merkwaardigerwijze in elke fas*
bij een andere partij. Eerst zou
zij liberaal geweest zijn, vervol
gens christelijk-historisch, ten tij
de van Colijn antirevolutionair en
na de tweede oorlog socialist*. Ik
geloof, dat zij ook innerlijk nooit
tot een partij heeft behoord. Zij
was de Koning en de Koning is lid
van een bij verkiezingen niet op
tredende partij. Zijn partij telt
één lid: de Koning-zelf.
V»or de oorlog heeft een poli
ticus zich eens vermeten de ko
ningin aan het eind van een con
ferentie te vragen naar welke par-
tij bij de komende verkiezingen
Harcr Majesteits persoonlijk*
voorkeur uitging. Terwijl zij bei.
de om de lakei die mijnheer in
zijn Jas moest hijsen, antwoord
de zij plechtig: Had-Je-me-maar.
De Amsterdamse straatslijper
die bij die stembusstrijd als Had-
je-me-maar om de kiezersgunst
dong, zal nooit gedacht hebben,
dat Hare Majesteit zo één barer
staatslieden op straat zette.
Fragmenten uit „Het Is stil op
Het Loo", door Thijs Boolj. Uit
gave W. ten Have N.V.. Amster
dam.
Het boek zal in oktober y*r-
schynen.
