DIEKEN, OOK TOEN HAAR
KRACHT GEBROKEN WAS
DINSDAG 3 SEPTEMBER 1963
Overpeinzingen in
memoriam
Koningin Wilhelmina
..Zij was een koningin gebleven,
omdai zij een koningin was
Toen de kift van de Moeder des Vader
lands naar het mausoleum van de Vader
des Vaderlands werd gedragen, moest ik
er onweerstaanbaar aan denken, dat ik
enkele jaren geleden in opdracht van
Wilhelmina moest
nagaan wat de Zwij
ger zelf over het „Je
Maintiendrai" had
gezegd. Ik kwam met
het rapport thuis,
dat ik er niets over
gevonden had, maar
dat toen na de
moord op Vader Wil
lem zijn schrijftafel
werd opgeruimd, er
een blad gevonden werd met in zijn schrift enkele malen „Je
Maintiendrai".
De eerste keren met een toevoeging, de aanduiding van een
zaak, een waarde die gehandhaafd moest worden. Daaronder:
alleen „Je Maintiendrai". Kennelijk had hij gezocht naar een
spreuk met meer Inhoud en ineens gedacht: mijn „Je Maintien
drai" laat geen twijfel open.
Het antwoord van Wilhelmina was, heel bondig en heel
eenvoudig: er hoeft niets bij. Maar monumentaler antwoord
kon ook niet gegeven worden.
Het praalgraf werd bij die herinnering ineens dat papiertje
uit de schrijftafel van het Prinsenhof voor me, ik zag het schrift
weer... en de kelderwaarts trekkende stoet werd een stem:
er hoeft niets bij.
De Vader en de Moeder des Vaderlands... Onwezenlijk ze
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllll
door
THIJS BOOIJ
(voormalig particulier
secretaris van koningin
Wilhelmina)
uitgeknuppeld hebben. Zij haatte I
byzantinisme en duldde het niet mini
Het woord1 was er overigens niet ^én
een voor haar. ..Onze eigen taal
is rijk genoeg om alles te zeg
gen". Die taal verschafte haar
dit verschijnsel twee
was ook moeder Wilhel-
elke keer weer kapot als
in haar jongens was gefu
silleerd, ziek van ellende als één
harer schepen de diepte was in
gegaan, donders en radeloos als de
In Londen, in haar eenvoudige werkkamer, volgde koningin Wilhelmir
land op de voet. Maar niet alleen was x\j daar een levend standbeeld,
dacht: Arm, arm volk van mü en ik kan xo weinig voor je doen
dat je zou gaan denken, met de huisvrou-
dat hondsdolheid een griepje
diie hun gezin
veertig graden op de thermo- bI®* konden geven
gebeurde nogal eens.
haar laatste tijd, toe
nties waar zij voorheen
"O™ te noemen. Maar dat aal anel overgaan, omdat graag Christin
ïeter een lichte verhoging.
Haar gewerd de mededeling
at in een dienst in de Martini-
...ii kerk dan en dan de jongeren voor
haar zouden bidden. Zij antwoord
de, dat zij gelijktijdig de Gro
ningse studentenmaatschappij
graag had
den gegeven er
wat nodig was
tulpebollen
plaats van aardap
pelen op tafel zet.
rogaat i
het e
het zó wézenlijk is.
I HET IS STIL
Mijmerend ga ik de Kapel
van Het Loo uit. Het huis is
groot, onmetelijk groot, ik kan
niet overal heen. Ik moet kie
zen. Eerst naar links: het zoge
naamde Oude Kabinet. Sedert
lang een logeerkamer, maar
geladen met historie. Hier trans
pireerde de directeur van het
Kabinet des Konings de nota's
bijeen, die de onstuimige Wil
lem III en de in zijn ponteneur
geraakte Thorbecke weer on
speaking terms moesten bren
gen. Hier woei de straffe wind
van de aprilbeweging binnen.
Hier kreeg Van Tets in de zo
mer van 1914 de fatale tijding.
Ik zie hem het gangetje uitstor
men, naar de Koningin.
Over die avond sprak koningin r h k m(,estai niet in co-
Wilhelmina nog vaak. Die avond ionneverband Sevss-Inauart en
eindigde dan ook de eerste perio- pn wj,n moordeenoten od
o. v... A. f^eL, i
drik... één rust. ze schoten
Geen bed onbeslapen. De voorna
me Vestibule dichtbeplant met
stoelen voor de plenaire zittingen.
Salon na salon ingericht
cussiegroepen als op een_
brengen.
heeft niemand onzer haar gezien.
Het was haar laatste woord in hadden
de richting van het jonge ge- -
slacht: ik zal voor jullie bidden.
Ik aarzel hier verde:
dis- te gaan,
i het -
het toch
verder op door Hitler (ik geloof,
dit moet mij nu dat zij deze dolle
deze dingen gaat hond graag per-
I mingscentrum De Grote Eetzaal nog wel uit de pen: vanaf haar sc
I vol als een restaimant^ met Ke r s kindertijd, toen haar haar nog
Zeer moederlijk vermaande zij lang niet opgestoken was, tot zij d<
derlijk
wanneer er weer een massale lo- -
geerpartij in zicht was, haar stal Wilheltnina van Oranje volk
voor zeer goede maaltijden tea -
gen: ,,Ik doe jullie^ wat, als
r Iets te
heel goed eten en vooral bij stu- bezig.
Nederland, voor u gebeden,
bent nooit uit haar gedachten,
ook nooit uit haar gebe-
Zij was altijd met u
soonlljk had
estoken), „schnei-
vas, tot zij de haar diepste
vergrijsd, heeft moederlijke we
an zen". Het maakte
U haar resoluut-op-
standlg «dat haar
den ten en andere kamerbewoners
komt daar lang niet altijd van. Een grootmoede:
Ik ben tegenover de ouders verant- -
woordelijk, dat hun kinderen hier
goed verzorgd worden. En die ka
merbewoners moeten hier maar
eens bij-eten."
Die staf had geen lust, dat de
gastvrouwe hun iets zou doen en
zorgde tfok al hierom voor diners
afgestemd op zeer zware lichame
lijke arbeid. Biefstukken als boter
hammen en twee maal geserveerd.
Na afloop informeerde de Prinses
steeds of er goed gegeten was.
Wat een plezier had ze
Haar laatste grote ontvangst....
"n een kring
i-gezellig. Het
enige decorum: een imposante
zaal. Geen zweem van protocol.
Een thee-uurtje, geen audiëntie.
tegen, het wondde
haair tot in de kern
van haar bestaan.
De zwaarste strijd
die i(j in die Jaren
te strijden had.
heeft zij ons vaak
gezegd, was om de
ze emoties onder
controle te hou-
Iontvet-
alleen snobs cadeau hadden wil- lende verdriet over
dijk,
Majesteit
haar regering, de negen-
tiende-eeuwse. Die avond brandden
de lantaarns van het oude Euro-
het laatst.
i zwijn
Dat
alles gelaten
me de oren van het hoofd,'
ze dan. „Heerlijk".
Een glas wijn mc
zijn mijn gasten en
dus wat feestelijk h
ie zij."* op" d™ hoorde, mocht mij
t links en rechts niet de baas worden, want dan zou
Ik niet sterk meer zijn en Ik moest
sterk zijn, ter wille van die men-
Het vroeg veel om
dood, royaal. Er moet alleen wel
eten Veld of in de duinen met mede-
lachte werkers en gasten zat te picknic-
ken. Ja. ook toen de ouderdom
it erbij. „Het haar had gekreukeld tot een ge- de ontroering prijs te geven, want
Jenjvet bogen vrouwtje, dat gebracht jk trok mij alle berichten va
•ertoefde koningin Wilhel-
i haar ouderdom temid-
i de jeugd....
niet haar mensen... Dat deden ze gezorgd
De Koningin ontving het bericht intussen bij andere gelegenheden hQ0fd gaat staan. Ik ben
antwoordelijk en ik heb altijd
echt
°P niet geweken.
te breken, maar niet terstond. Dat
onrust verwekken en daar
s de zaak niet mee gebaat,
zou de volgende ochtend voor
en dauw naar Den Haag gaan.
om geen enkel opzien te ba-
bij alle* wat ln het vaderland ge
was majesteit. En beurde betrokken. Ik moest al-
istandigheid kon dit we- maar denken: arm, arm volk van
maar aanraken. mIJ en lk kan zo weinig voor Je
zij behalve de konings- doen." Het was alsof de Vader des
jon- Een paar fraaie salons door, titel ook al haar andere vorste- vaderlands «nrak
ge vrouw en "kleuter met prinses dan sta ik in de Audiëntiezaal, lijke titels en al haar adellijke ti: Vlw,crl*nas »Pr»*-
Juliana en haar 'kindertjes
ook wel Abdicatiezaal geheten. tels neergelegd, al had
_t met het eigen treinstel,
maar in een gewone coupé. Tot
die tijd zou alles op Het Loo vol
gens program doorgaan en dus ook
het diner met een schare hove
lingen.
Het was al tijd om aan tafel
te gaan, zelfs hoog tijd en de Ko
ningin en Van Tets begaven zich
direct na het onderhoud op weg.
Van Tets, van zijn standpunt uit
terecht, wilde Hare Majesteit voor
laten gaan toen ze bij de deuren
van de dinerzaal waren aangeko
men, maar de Koningin wees
hem erop, dat dit niet ging. Zij
was altijd (maar dan kwam zij
alleen of met haar familie) als
laatste aan tafel gegaan en er
was geen enkele aanleiding het
protocol nu niet in acht te ne
men. Van Tets dus naar binnen
i de Koningin voor de deur wach-
liet gaan en na het verdwijnen der Hier ontving 18 september 1962 haar bijoux voor altijd opgebi
Oranjes de ziel van Het Loo was, prinses Wilhelmina <le laatste de- gen, al had zij haar paleizen
jonkheer Wülem Röell, dood. legatie, stuldenten
„Ik weet niksmaar 't
gaat niet goed met Moeder'
Het werd
protocolhandhaving. Van achter
de deur hoorde de Koningin Van
Tets, opgewonden, het
Toen het licht van de eeuwig- utt Gronirxgen. In
heid al haar 'bestaan binnenviel, een grote kring
reed zij nog eens naar het lan- gezeten luisterde
delijke kerkhof waar hij rust. De ze intens naar wat
krans een margriet, de „hoog- de jongeren vertel,
ste krans die zij gaf, kon zij -vp_ h_.
zelf niet meer leggen. Wij moes- telijk leven in de
ten dit voor haar doen Nog hoor G„J„jna^ studen-
ik haar zeggen: ,,Ik zal het raam tpamaat«3haDDii
van de auto naar omlaag doen, RAwnrvter^nvwaar-
als jullie de krans leggen, dan ben yjjg TOOr €en twee-
ik erbij". Het was haar laatste entachtignarige
krans. Een onvergetelijke mor- vrouw die haar laatste kradht aan
gen, door de stille bossen naar het aansPreken was: zij had zich
dit stille kerkhof. De oude Majes- teloren grondig ingewerkt in de
teit achterin, met de margriet. Groningse zaken, zelfs literatuur ven, zij was een koningin geble-
Geen fotografen, geen journalis- uiit Groningen dtoprgevost en de ven, omdat zij een koningin wès.
ten, alleen een doodgraver als antecedenten van alle jongeman-
toeschouwer, een doodgraver die nen en jongevrouwen J J
op de vraag van de oude dame heugen geprent,
uit de auto: ,,U -veet wel wie ik
ben, van de vorige keer, niet- A»«n»!a
waar?" antwoordde: ,,Heus niet, /AiTeniie
mevrouw." En daarmee ook als
vor, «ühlar echte toeschouwer uitviel. Voor attenties was zij haar he
iets zou zeggen
over deze situatie,
erop te wijzen, dat
zij in eigen kracht
het in de Tweede
Wereldoorlog niet
zou hebben volge
houden, maar dat
Christus haar
steeds weer vtan
Zijn kracfnt schonk.
machtig werd, als zij
haar beleid moest bepalen en het
bijna niet ging, omdat er zoveel
onzekere factoren in het spel wa
ren. als zij, die door harde trai-
ning zo goed tegen de eenzaam
ambtsketen, heid kon, onder het alleenzijn bij-
niet meer na bezweek en snakte naar haar
kind, dat zij ter wille van de be-
Londen niet alleen langen van het rijk de oceaan
had laten steken. Eén der
het Ver
ambtsgeheim ln de gereedstaan- jet door niemand opgemerkt
de soep slingerend, roepen: Alles het graf
Er komt oorlog-.
Het was de laatste van de vele ÏLl,!^'*^^ri3I1™toS!ï! Nederlandse vlag. Je Maintien- zwaarste besluiten voor Konlngli
Vanzelfsprekend hadden de
aanwezige kamerheren, adjudan
ten en hofdames dit helemaal niet
verstaan. Tot hun ambtsuitrus
ting behoorde in bepaalde situa
ties een uitzonderlijk slecht ge
hoor. In andere gevallen (pro- 6 'ngen
bleem: welk geval hebben we dit- gedaan,
maal?) een hoge graad van hel-
derhorendheid. Het vakdiploma in
dezen kwam de oude hofhouding
zeker toe. De dames en heren had
den een subtiele hofintul'tie.
hadden overigens ook de tijd die
te cultiveren. In die lang vervlo
gen dagen werkten ten hove vrij
wel alleen de Oranjes en het per
soneel onder de officiantsrang
hard. De Koningin had in haar
korf maar een enkele echte werk-
DiJ.
Glunder (zij kón glunderen) be
sloot Wilhelmina haar verhaal el
ke keer met het relaas, dat zij
de volgende ochtend haar minis
ter-president voor onmiddellijk
ontbood, de excellente man meen
de naar de Veluwe te moeten en
zij hem kon meedelen, dat zij
natuurlijk op haar post was, in
Paleis Noordeinde. Het was haar,
geloof ik, een lief ding waard ge
weest, wanneer haar gemeld
was: Zijne Excellentie sliep nog
zeer vast, toen uw bericht kwam.
Bleef dienen
En toen zij na de inhuldiging
van haar dochter de achterdeur
van haar vroegere hoofdstedelij
ke residentie was uitgegaan, ult-
geslopen, nam zij de late avond
van haar levensdag niet voor zich
zelf, maar stichtte een nieuw ko
ninkrijk van barmhartigheid en
pastorale zorg. Dat zij bleef die
nen, ook toen haar kracht gebro-
Wat moet er door de Koningin
zijn heengegaan bij de gedachte,
dat haar geliefd Loo in nazi-han
den was. Hitlerlaarzen in haar
huis. Hitler-Burschen en Hitler-
Madel op haar geliefde plaatsen
verzetsmanof
fusilladeplaats ging. Grootser
hulde kan op die plekken niet zijn
gebracht.
De Moeder van het Verzet....
dat de knokploegjongens en de
koeriersters, de illegale pamflet
tisten en de jodenhelpers haar zo
heeft haar goed
i rui-
bljeengebondcn
lint ln de kleüren van de
faculteit waarin zij ven halve
eeuw tevoren in Groningen gedoc
toreerd was, keek zij zo blij ver
rast, dat het aandoenlijk was. Om
dat deze nuchtere vrouw wist,
hóé moeilijk het ls voor iemand
die attentie te vinden, die het nét
Gasten
Zij was zelf in dezen onnavolg
baar en dat zegt iemand die echt
niet aan byzantinisme lijdt. Hadi
ik daar indertijd wel aan gele
den, dan zou Wilhelmina het er
gebouwd. Die immense eetzaal overigens wel uitgepenseeld of
Eén der zwaarste besluiten i
koningin Wilhelmina is het be
sluit geweest, dat prinses Juliana
en haar kleuters naar Canada zou
den gaan. En een bezoek aan de
villa in Ottawa was zowel voor
de Koningin als voor haar dochter
en kleindochters steeds weer een
feest en een belevenis.
Canada zouden gaan. Zij
was niet wanhopig, maar de
wanhoop nabij.
Dat prins Bernhard haar in En
geland terzijde bleef staan, heeft
zij vanzelfsprekend geacht, maar
ook hoog gewaardeerd. Zij was
sedert de eerste ontmoetingen dol
op de Prins en daardoor wel uit
zonderlijk gevoelig voor zijn si
tuatie: alleen met zijn schoon
moeder in een land, dat aanvan
kelijk niet wilde vergeten dat hij
pas enkele jaren geen Duitser
meer was, en ter wille van zijn
nieuwe vaderland een oceaan ver
wijderd van zijn vrouw en kinde
ren. Het waren óók dit offer en de
kranigheid waarmee het aan
vaard werd, die haar later ertoe
brachten het initiatief te nemen
voor 's Prinsen benoeming tot
Nederlands bevelhebber. Wie
zo zich zelf kon wegcijferen en
dat zonder zelfbeklag, die was uit
het goede commandantenhout ge
sneden. Ja, inderdaad, dit was
niet een Nederlands ministerieel
of een geallieerd initiatief, maar
het hare en het hare alleen.
Karakteristiek Wilhelmina, de
constitutionele Koningin: meteen
de rechtvaardiging van de stap
erbij vermeld: „het Staatshoofd
heeft het recht het kabinet plan
nen voor te leggen Het ver
klaarde zich akkoord. Ik waag
niet mij in te denken wat zij ge
daan had, als het had getegd: nee,
wij zijn daar niet zo voor. Had
zij enkele eeuwen eerder gere
geerd, dan waren de Excellenties
vermoedelijk op water en brood
gezet.
Ook karakteristiek Wilhelmina:
„Hij had de capaciteiten, anders
had ik hem geen bevelhebber ge
maakt. al was hij honderd keer
mijn schoonzoonwat een ge
luk voor ons, dat hij zoveel ga
ven heeftin elke familie is
het naér, als iemand weinig kan
presteren, maar in een familie als
de onze is het verschrikkelijk, ze
ker in de moderne tijd
Oogappel
Haar dochter was de o
van Wilhelmina. Zij kon i
buiten haar, zij werd
vaak hebben wij het niet ge
merkt neerslachtig, als haar
dochter voor langere tijd op reis
ging, zij kon iedereen wel een
ratificatie geven als zij hoorde,
at haar kind bij haar kwam lo
geren. zij voelde zich verbonden
met Juliana zoals met geen mens
ter wereld.
Ik ben niet bevoegd over dit
thema moeder-dochter uit te spin
nen. Ik sluit met een typerende
herinnering. Ik was eens bij prin
ses Wilhelmina op de Ruigenhoek,
toen haar het bericht bereikte, dat
de Koningin enkele dagen bij haar
kwam. De oude Majesteit, die
zelden haar beheersing verloor en
er bijna altijd in slaagde haar ge
voelens diep weg te stoppen, kon
niet meer kalm op haar stoel
blijven zitten. Zij maakte wat
vreugdepasjes, almaar roepend:
Ik krijg een heerlijke tijd, ik ben
zo ontzettend blij.
Terwijl ik dit schrijf, bedenk ik,
dat iemand tot de conclusie zou
kunnen komen, dat bezoeken van
de Koningin aan haar moeder
zeldzaamheden waren. Daarom
haastig hierover heen: die bezoe
ken waren zeer frequent. Met een
ons vaak ontroerende trouw heeft
de Koningin, die toch waarlijk niet
veel vrije tijd had, haar oude moe
der opgezocht en toen het laat op
de levensavond van Wilhelmina
was geworden, zelfs zo veelvuldig,
dat het ganse Loo haar achter
haar rug hierom geprezen heeft.
Toen zeker was, dat de oude
Koningin niet meer zou terugke
ren achter haar schrijftafel, reed
zij elke dag na de vervulling van
haar ambtsplichten naar haar
ouderlijk huis. Zij was de da
gelijkse gezellin van haar moe
der na de bocht van haar levens
weg die de markt van Delft in
het gezicht bracht.
Iedereen begreep wat komende
was... Een oude waterknecht
mompelde hoofdschuddend, een
karretje met kolenkitten over de
gang voor zich uit duwend: „Ik
weet niks, „maar 'tgaat niet goed
met Moeder". (Dat „Moeder" was
aandoenlijk, zo werd de meesteres
nooit aangeduid.)
Eén Heer
In een aristocratisch kringetje
werd indertijd uitgemaakt, dat
God bepaald hen niet met hun
pachters en bedienden samen zou
zetten in de hemel. Koningin Wil
helmina heeft in zulke hiernamaal-
se stalles en schellinkjes niet ge
loofd. Zij heeft in de mensen
van alle rangen steeds, vanaf haar
jonge jaren, haar reisgenoten naar
één dood en één eeuwig leven git
zien en zich met hen verbonden
gevoeld in de afhankelijkheid van
één Heer.
Blijdschap
De Prinses uitte telkens haar
blijdschap erover, dat het haar
gelukt was zo'n groot net van
privé-verbindingen na haar af
stand op te bouwen. Deze contac
ten waren voor de betrokkenen
belangrijk, maar ook voor haar
zelf. Ze waren een rijkdom in
haar levensavond. Wat was het
vaak een feest voor haar als de
post een brief had gebracht, die
melding maakte van geestelijke
groei hier of daar. Ze kon dan zo
echt blij, ontspannen kijken en je
voelde: ze is gelukkig. Haar ver
moeide ogen kregen dan een jon
ge. sterke glans en heel haar ge
zicht straalde vrede en mildheid
en blijmoedigheid uit. En... geest
drift!
Vele zeer oude mensen worden
nog wel vaak bitf, maar niet
meer opgetogen, niet meer geest
driftig. Het vermogen dat te wor
den hebben ze aan het leven ver
loren. Wilhelmina. die zoveel be
leefde dat ze eigenlijk honderd
dertig, honderdveertig jaar was,
liet het niet ergens op haar zeer
lange weg verbruikt, versleten
liggen om voortaan als een ge
dempte verder te gaan een
feit dat ons vaak opviel en roer
de. Tot in haar laatste levensjaar
kon zij soms een enthousiasme
opbrengen dat duizenden teen
agers niet halen.
Waarbij ik met nadruk wil aan
tekenen, dat dit niet het enthou
siasme was dat een kind der se
niliteit is. maar het enthousias
me van een nuchter, geestkrach
tig mens. Alle verhalen dat /ij
seniel, kinds, geestelijk vleugel
lam haar laatste levenstrajecten
heeft afgelegd, zijn nonsens,
voortbrengselen van dikke dui
men. Wat zijn die toch produk-
tief als het vorstelijke personen
betreft.
Wellicht stoot zich iemand er
aan, dat ik dit punt aansnijd. Ik
doe het met tegenzin, maar het
lijkt me juist, dat ik. nu dit ge
rucht eenmaal loopt, het niet laat
lopen, maar tegenspreek. Ook al,
omdat geruchten over vorsten een
zeer taai leven hebbed.
Het gerucht wil ook, dat prin
ses Wilhelmina de laatste jaren
niet meer in het openbaar ver
scheen, opdat verborgen zou blij
ven. dat van haar eens zo grote
intellect een ruïne was overgeble
ven, Volledige onzin. De Prinses
verscheen niet meer in het open
baar, omdat zij als zovele duizen
den bejaarden slecht ter been was
en omdat lichamelijke inspanning
haar spoedig vermoeide.
Een ander gerucht vertélt
ik zwak de bewoordingen maar
niet af dat zij de laatste tijden
aan godsdienstwaanzin leed. Non
sens. Het godsdienstige leven had
haar hoofdaandacht, ja. vervulde
haar denken, en zij had te dezen
zeer geprononceerde eigen opvat
tingen, maar ook slechts het ge
ringste teken van godsdienstwaan
zin heb ik nooit opgemerkt, en ik
was waarlijk wel in de gelegen
heid en nuchter genoeg om het te
constateren.
Al evenmin is het gerucht be
trouwbaar, dat zij de laatste ja
ren zich opgesloten had in haar
eigen kleine wereldje, en wat er
in ons land en daarbuiten gebeur
de niet meer volgde, dat het ven
ster op de wereld gesloten was.
Zij volgde alles nog steeds, zij
het met die distantie ten opzichte
van het wereldlijk gebeuren die
zo vaak eigen is aan oude mensen
die weten, dat de eeuwigheid na-
Argwaan
Achter haar onderzoekende
ogen leefde argwaan. Zij was tel
kens en telkens weer beducht,
dat haar iets op de mouw werd
gespeld, dat zij naar de mond ge
praat werd, dat de ware molic--
ven voor haar werden verzwe
gen, dat zij gekleurde voorstel
lingen kreeg, dat zij werd be
drogen. Zij had een groot ver
trouwen in de mens, maar niet iu
de mensen.
Deze argwaan heeft haar veel
levensvreugde gekost. Het be
staan verliest heel wat glans, wan
neer men vrijwel steeds op zijn
hoede is. Die houding ontnam na
tuurlijk ook aan onderscheidene
relaties de menselijke warmte.
Wie aan die instelling beschou
wingen wil wijden, bedenke, dat
de jonge Wilhelmina door velen
die als knipmessen voor haar bo
gen, misleid is en dat wij als na
tie menigmaal slecht uit zouden
zijn geweest met een staatshoofd
dat wat te goed van vertrouwen
Wonden in het voorjaar van
het leven opgelopen, schrijnen
vaak lang na. De wonden die de
jonge koningin Wilhelmina kreeg,
toen zij de ene keer na de ande
re ontdekte, dat men haar iets
wijs had g-rmaakt, dat men haar
gegevens waarop zij recht had,
onthouden had, dat men ten on
rechte een beroep op haar nad
gedaan, hebben niet alleen lang
nageschrijnd, ze zijn open ge
bleven heel die lange zomer en
de ontzaglijke herfst van haar :e
ven, ja, ze waren nog niet ge
sloten toen de zon zich maai-
even meer boven de kim verhief
Enkele weken voor haar dood be
klaagde zij zich tegenov r nij
nog eens, dat zovelen haar :n
haar jonge jaren belogen hadden.
t_ wa'.niet om
Het ergst vond zij, dat haar
een volkomen scheef beeld v. s
bezorgd van het leven /an d'
arbeidersklasse en de kleine luy-
den ln het begin van haar rege
ring. Dat beeld was dermate
scheef, dat, ware de achtergrond
niet zo gruwelijk triglsch, het
stof zou zijn voor een cabaretier.
met haar poppen. Eén is er stout,
erg stout. Zij moet aangepakt
worden. Het poppenmoedertje
grijpt het zondaresje en voegt het
vermanend toe: Nog één keer zo
ondeugend en ik maak je konin
gin: dan heb je niemand meer
om mee te spelen.
Later mogen er meisjes komen
om met Willemientje te spelen.
Een troepje freuletjes. Alvorens
de kinderen hun nieuwe kame
raadje te zien krijgen, komt een
hofdame een aardig praatje ma
ken om alles in de goede sfeer
te brengen. Zij vertelt onder meer.
elk huis heeft nu eenmaal zijn
regels, dat hun speelgenootje aan
gesproken wordt met ...Mevrouw.
Een poosje later constateert de
hofdame, dat er de hemel zij dank
niet tegen het protocol wordt aan-
gestoeid. Zij hoort uit de staat
sievolle zaal die voor een uurtje
speelhol is. rennende voeten en er
hoog bovenuit luide meisjesstem
men: Mevrouw is 'm, Mevrouw
is 'm. Willemientje speelt geen
krijgertje of verstoppertje, Hare
Majesteit speelt het....
Het is alles in de vorige eeuw
gebeurd en voor ons zijn het
anekdotische verhalen uit lang
vervlogen tijden. Waren ze dat
voor de grijze Wilhelmina ook ge
worden?
Niet lang voor haar dood sat
zij te mijmeren over haar leven.
Ze was te mat om nog fel te
worden. Slechte één keer laaide
het oude vuur nog weer op, de
ogen fonkelden. Neen, zij had het
niet over Hitler. Ze zei, toornig
en nameloos-droevig: „Waarom
mocht lk toch nooit op de ket
tingen voor de Voorhout zitten
schommelen? Ik wou het zo
graag. Ik was toch nog een kind."
Toen Ik de witte lijkkoets
met de acht paarden voor de
Voorhout ssg staan en onder, het
Wilhelmus de kist erheen werd
gedragen, heb lk aan die kettin
gen gedacht.
Mogen de historici bedenken,
dat zij wél geschommeld hebben
en geravot en gezwommen en dat
toen ze klein waren iedereen Jan
of Jantje of Janneman of Piet
tegen ze heeft gezegd. En dat
ook de grootste psycholoog die in
de korte broek door iedereen Piet
werd genoemd, niet helemaal kan
navoelen wat de levensachter
grond wordt van een meiske
waar dames die haar grootmoe
der konden zijn. révérences voor
maakten, waarvoor elke soldaat
in de houding sprong en dat bij
de poppen werd weggeroepen met
een „Mevrouw, er is gediend".
(Het is tijd voor het diner).
De dood van haar vader toen
zij tien was. heeft haar zo aan
gegrepen. dat zij zelfs t
niet meer groeide. Het w
haar, opgroeiend in een
beschermd wereldje, wal
schaduw van de narigheid
ven en wereld binnen mocht, de
eerste verbijsterende confrontatie
met de majesteit van de dood,
met het leed en met de echte
werkelijkheid van het menselijk
bestaan. Het was ook een verlies
dat voor haar veel te vroeg kwam,
en vergeten we het niet, het trof
een kind dat maar twee mensen
in de wereld te verliezen had.
Het Huis van Oranje had voor
haar geen broers, geen zusters,
geen ooms, geen tantes, geen ne
ven, geen nichten.
uiterst
geen
Sedert die tijd heeft het haar
altijd Iets bijzonders gedaan, als
een kind haar of zijn vader ver
loor. Haar diepe begaan-zijn met
kinderen die hun vader aan het
Duitse geweld hadden verloren,
had ook hiermee te maken, dat
zij wist wat het ls voor een kind
om geen vader meer te hebben.
Jeugd
Nu het leven van koningin Wil
helmina voltooid is, nadert natuur
lijk de tijd van de kritische bezin
ning op haar persoon en werken.
Toch. opdat geen onbillijkheden
worden gezegd, zou ik graag de
historici en anderen die zich nu
over haar leven gaan buigen, en
kele verhalen doen. die ze mis
schien voor verkeerde gevolgtrek-
Een lachende vorstin, op bezoek
bü de jeugd van Nederland...
Zo werd het na 1945 weer, en zo
bleef het nog drie jaren tot haar
abdicatie in 1948.
