„Kern-onderzoek" kunstenaars
WfiSSILY MDIN5K7:
een splijtingsproces
r~"
opnieuw evenement in
Haags gemeentemuseum
<~LÜilliam iSctroyan:
New American Library
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 20 JULI 1963
HONDERDVIJFTIG JAAR NEDERLANDSE KUNST
MM A
HET uitzicht dat ons Cul
tureel Venster vorige
week bood op „150 Jaar
Nederlandse Kunst" in
het Stedelijk Museum te Amster
dam, reikte tot aan het begin
van deae eeuw. Nu zijn we dan
toe aan een vlucht boven het
eigentijdse deel van de geëxpo
seerde kunstgeschiedenis. Een
periode van nauwelijks zestig
Jaar, waarin de mens cultuur
historisch meer revolutionaire
omwentelingen heeft moeten
doorstaan dan in het verleden
over een tijdvak van eeuwen
het geval was. In snelle opeen
volging overspoelen „ismen" de
kunstenaars als golven de kust.
Het „saevis tranquillus In un-
dis" geldt niet de beeldende
kunst, want geen schilder of
beeldhouwer kan onbewogen
staan te midden der woedende
baren.
•n daarmee laat men
schiedenit tan de
Tijdgeest
De tijdgeest, die in vroegere
eeuwen aan vele generaties vrij
wel hetzelfde „gezicht" gaf,
schijnt zich na 1900 te splitsen in
een lange reeks, uiteraard kleine
re geesten. Bij alle verscheiden
heid hebben ze toch iets met el
kaar gemeen: de nieuwe geesten
zijn fel en zij zoeken, ieder op ei-
6?n manier, naar het essentiële.
et rustig-beschouwelijke, dat tot
dusver het karakter van de Hol
landse schilderkunst typeerde,
maakt plaats voor een op de kern
gerichte expressie.
Dit „kern-onderzoek" blijkt ook
▼oor de beeldende kunst een
splijtingsproces te zijn. Sommi
gen houden er zich brutaal en zelfs
woest mee bezig en krijgen de
naam „Fauvisten" aanvanke
lijk honend bedoeld in de beteke
nis van „wilde beesten". Jan Sluy-
ters brengt het Fauvisme uit Pa
rijs naar Nederland over. De
Delfshavenaar Kees van Dongen,
die al in de Lichtstad woont, in
troduceert mede de nieuwe stijl,
maar dan nog zonder de opper
vlakkigheid van de Franse avant-
gardisten. Tot degenen die de hel
le fauvistische kleurentaal
overnemen, behoren ook Mon
driaan, Gestel. Jacoba van Heems-
kerek. Bremmer en Van der
Leek.
Het Fauvisme. geboren uit pro
test tegen het Impressionisme ij
hier geen lang leven beschoren.
De vereniging St. Lucas, die als
eerste het ..Lichtschilderen" de
monstreert in 1908, beleeft in 1913
de splitsing tussen de traditionele
„bruinen" en de opponerende
„blauwen". En terwijl de Am
sterdamse Jofferen" rustig blijven
werken in de geest van de negen
tiende eeuw (de dames komen op
de Amsterdamse expositie niet vol
doende uit de verfi beïnvloedt
reeds een ander „isme" de Ne
derlandse expressie: de beoefe
ning van het geometrisch lijnen
spel ofwel het cubisme.
Ondertussen vinden ook het Ita
liaanse Futurisme (kunst van de
toekomsti en het Duitse Expres
sionisme (Mare en de Rus Kan-
dinsky) navolging, terwijl oudere
stromingen als het Post-Impres-
e ^rt Nouveau (Jugen<J.
Symbolisme (Tooropi nog
Bart van der Leek (1876—19581.
medr-oprirhter van „De Stijl"
bleef tegenstelling met Mon
driaan en Van Doesburg de srhil-
Karel Appel (1921), mede-oprichter ion „Cobra", haalt het meert ton
alle abstract werkende Nederlander* internationaal nitron, hoewel hij
het eindpunt ton zijn dynamisch schilderen reeds schijnt Ie hebben
Co W esterxk (1924) i» de merkwaard.gtlr vertegenwoordiger ian die
figurattese kunstenaars, die de werkelijkheid mdmnig verbeelden dat
iets irreëels aan de dag treedt.
Er ontstaan twee belangrijke sti
mulansen: de ten onrechte zo ge
noemde „Bergense School"
met Herman Kruyde
Chabot als de meest geladen
pressionisten en „De Ploeg"
in Groningen, waar Jan Wie- ders'
gers en Werkman de prominen
ten zullen worden. Daarnaast do
mineert Charley Toorop, de eerst
later realistisch werkende doch-
uitvoe-
„Twaalf Schilders", „Vrij Beel- gelegenheid. HU
den", „Creatie", „Jonge Schil- rig bij stil te staan, want hoogst
w - ondermeer de vraag
Experimentele Groep" actueel
Appel, Constant, Comeille). dan welke richting de zich reeds af-
met Nieuwenhuys, Wolvecamp en tekenende veranderingen in de
Brandts zich uitend in „Reflex", geestelijke gesteldheid van de
waarna in hetzelfde jaar (1948) mens (men denke aan de oecu-
de oude Jan, en komt de groep „Cobra" wordt ge- menische beweging en een nieu-
met Mondriaan. Van Doesburg, vormd, voor Nederland wederom we vorm van humanisme de
Van der Leek de Stijlgroep onder aanvoering „van Appel, beeldende kunst zullen beïnvloe
den.
Constant en Comeille.
Voor de abstracten is ongebon
den vrijheid de leuze. De aan
dachtige beschouwing heeft af
gedaan. Zij achten de ondervin
dingen tijdens het bezig zijn met
De materialen belangrijker dan het
eindproduct. Constant zegt in de
eerste aflevering van ..Reflex"
dat „de voortbrengingsdaad van
veel groter betekenis is dan het
voortgebrachte". En we horen
onzekerheid, angst, opstandigheid Jra APPel m de
Oorlogsgeweld
Het oorlogsgeweld is in niet-ge-
ringe mate debet aan het defor
meren van het onderwerp,
mens na '14-18 kan niet n
zweigen in het extraverte kleu
renspel van de impressionist
De kleur wordt nu middel
uiting te geven aan gevoelens
TON HYDRA
of innerlijk leed. Anderen po
gen aan de geestelijke depretssie
te ontsnappen en zoeken naar
het absolute. De man die daar-
Vrijman zeggen: „Ik ga uit
de materie, mijn verf. Het is
deels een materialistische kunst.
Een kunst ook. waaruit blijkt dat
Mondri;
Voor een grote groep kunste- Een poging om de jongste
e echter kunst, en wat zich alszodanig
dan ook aandient (of opdringt), gewetens-
het Mondri
wezensvreemd. Men
velen teruggrijpen op de oude
schilderstijl: een nieuw (of neo'
realisme wordt geboren. Charley
Toorop schildert haar „Kaas
markt van Alkmaar", de door
een ziekte aan huis gebonden Dick
Ket zijn expressieve stillevens.
De uit België gevluchte Raoul
Hynckes komt vanuit het Cubis
me tot een macaber-realistische
stillevenkunst en Pijke Koch is
met zijn „Schiettent" de eerste
die nieuwe inhoud geeft aan het
observeren van de mens. Het
neo-realistische in de kunst van
Willink getuigt van een andere
mentaliteit. Hij zet in de jaren
dertig met geraffineerde werke
lijkheidsverbeelding taferelen in
scène die als het ware profete
ren wat er aan onheil over de
wereld zal komen.
Onheil
Dat onheil de jongste we
reldoorlog veroorzaakt de ex
plosie. waarvan wij thans nog
(en waarlijk niet alleen in de
beeldende kunst) de trillingen
waarnemen. Het „krachtenveld"
schijnt finaal in tweeën te zijn
gespleten. Aan de ene kant staan
voornamelijk de jonge generaties
met de jaargang 1920 en daarom
trent voorop en er tegenover be
wegen zich allen wier greep op
de groep ontkracht is en zij die op
grond van levensgevoel of overtui
ging niet willen ankeren in het
modernisme.
Nu verkeren wij dan sedert 1945
Onmiddellijk na de zo belangwekkende Gubler-ten- Omwentelinq
toonstelling zijn de nieuwe zalen van het Haags Ge
meentemuseum gevuld met het oeuvre van de ver- werK „aar ouuen
maarde Kandinsky. Het museum is hard op weg een 1905. Hij stelt dan
eerste plaats te gaan innemen op het stuk van aktivi-
teiten, waar cultuurminnend Nederland niet dankbani
genoeg voor kan zijn.
gaan die men een zekere auto
riteit toe mag schrijven op het
gebied van „goed-te-kunnen-
21J" kijken",
De huidige expositie omvat
niet minder dan 120 werken en
werd georganiseerd door het
Solomon R. Guggenheim Mu
seum te New York in samen
werking met het Musée National
d'Art Moderne te Parijs, het Ge
meentemuseum in Den Haag en
de Kunsthalle te Basel en biedt
een rijk overzicht van het le
venswerk van de kunstenaar,
van wie het gewenst schijnt
iets meer te vertellen alvorens
men kennis gaat nemen van de
ze uitgebreide tentoonstelling.
optreden
buiten, valt rond Veelte zich voortbewoog luid
V™viï1e„d„°,orWdfr»d™
jaar latwMkeert hiAX ÏÏS 5^ch"
München. ontmoet er Franz xT_t'«r_i:iv
Marc en schrijti in 1910 zijn be- „y 'L
'Ie werk „Über das h* «««Men.
n der Kunst", waarin Vast staat, dat Kandinsky als
„v niet altijd even klare wegbereider van zeer ingrij-
1895 (hij is dan al tegen de taa^ zUn doorgaans boeiende pen(je betekenis is geweest. Lo-
1. meningen geeft. Eerst 10,9
sitie^in Moskou'1'^geconfronteerd zal hef boek worden uitgegeven, gisch ook, dat zij die op zijn
de Franse kunst en bij die Inmiddels is hij bevriend ge- schouders „voortbouwden
raakt met Klee. Macke en „verder" kwamen dan hij,
Marc. In hetzelfde jaar, dat hij
zijn boek schrijft, maakt hij ook maar hiermee tevens de oor
zijn eerste „Composities" en zaak werden, dat het werk van
ontketent hiermee niet minder Kandinsky zelf. nu als hinder-
^at,<deteVbt!ie»d1"e ..««Ut-rt" aandoet,
kunst. Wij schrijven dan nog Aanvechtbaar overigens, is de
steeds 1910 en het eerste ab- stelling, dat Kandinsky's over-
EenC j aartal'ld van glwfchT^ai Jet .-figuratieve zijn
het gezicht van de beeldende „zwakte het figuratief niet zo
fwee kunst volledig zal veranderen. best te doen, moest verbloe-
1912
Biografie
Wassill Wasslljewitsj Kan
dinsky zag op 4 december 1866
te Moskou het levenslicht. Hij
was de zoon van tamelijk wel
gestelde ouders, zodat het voor
de hand lag, dat een schilders
loopbaan niet a priori in aan
merking kwam. Daarentegen
reisde hij veel met zijn familie
en ging na het gymnasium in
Odessa te hebben gevolgd, in
Moskou aan de universiteit rech
ten en economie studeren
In 1892 is zijn rechtenstudie
Als hem in 1896 een professo
raat aan de universiteit van
Dorpat (in Ruslandwordt aan
geboden. bedankt hij voor de
eer omdat hij verkiest een
schildersopleiding te gaan vol
gen. Hij strijkt neer in Mün
chen. leert daar al spoedig Jaw-
lensky en Marianne von Weref-
kin kennen
jaar durende studie aan onder
leiding van Stuck.
In het begin van deze eeuw
richt hij de groep Phalanx op
en op een ongeveer gelijk tijd
stip ziet men hem zélf les ge
ven aan de Phalanx-school,
waar hij ook Gabriele Münter
Er volgt dan eeii pe- langwekkende gebeurtenissen,
>als het oprichten
Kandinsky's leven verder
riode van uitgebreide
tijdens welke hij ook Nederland
bezoekt.
Lange weg van,,Young Man" naar „Boys and Girls"
Sedert William Saroyan. de Ameri
kaanse auteur van Armeense afkomst,
in 1935 sijn frappante verhalenbundel
The Daring Young Man on the Flying
Trapeze achreef. heeft hij een merk
waardige ontwikkeling doorgemaakt:
hij werd van een verteller met steeds
weer een eigen verhaal een gladde
schrijver, die met vakmanachap naar
een hoge plaats op de winstgevende
lijst van meest-verkochte boeken mikte.
In de crisistijd van toen. vond men de
Jonge Saroyan een roepende in de woes
tijn van de Amerikaanse literatuur, een
vreemde vogel, die zelfs in die asgrau
we periode van armoe toch altijd nog
wat poëzie en wat levensblijheid en
-verwachting voor zijn figuren (door
gaans zoals hij van Armeense afkomst) W illiam Saroyan
GROOT VAKMAN
De Armeen Saroyan was ijdel en dat is hij nu nog. In 1935 ver
klaarde hij al. dat hij kon schrijven en inderdaad: keer op keer
toonde hij zich een groot vakman
Die poëtische melancholie, die als een extra specerij aan zijn
vroegste verhalen was toegevoegd, de vervoering, die hem aan de
kleinste dingen vreugde deed beleven, gingen, naarmate het suc
ces (en speciaal het financiële) steeg, plaats maken voor het manier
tje. het gladde gepolijste schrijven en het precies aanvoelen, wat het
publiek het meest zou appreciëren.
Dank zij zijn onmiskenbaar grote talent bereikte Saroyan toch ook
nog wel literaire scores, temidden van de financiële. We denken aan
Mijn naam is Aram en ook aan zijn toneelstuk The Man with the
Heart in the Highlands. Dit ook voor de Nederlandse televisie opge
voerde stuk had voor ons een grote bekoring, dank zij de wat onwer
kelijke zwerver MacGregor, wiens hele wezen zo vurig verlangt naar
de Schotse Hooglanden en dat terwijl hij in Californië het jongetje
Johnny en diens dichterlijke vader ontmoet.
Rocfc Wagram, de tragedie over de Armeense bar-keeper, die in
Hollywood als filmster furore maakte, veel geld verdiende, maar zijn
vreugde in het leven verloor totdat het ogenblik kwam, waarop hij de
armoede van zijn materiële rijkdom doorzag. Dat wrange boek heet
te^ Rock Wagram. Het werd een bestseller. Dat was zo'n jaar of tien
KANS OP OPLAAG
Nu beeft Saroyan dan Boy* and Girls Together het licht doen zien.
Het werd in Engeland uitgegeven door Peter Davies Ltd. Londen. Er
bestaat grote kan», dat ook dit boek een grote oplaag gaat bereiken,
want William Saroyan heeft zich bediend van de op dit ogenblik zeer
geliefde ingrediënten: een man. een vrouw, hun frustratie, hun sexuele
belevenissen en hun uitzichtloze, op niets uitlopende gesprekken, die
wel zo langs elkaar heen gaan, dat het als het ware monologen wor-
•ien.
Het vakmanschap is er ook in deze Boys and Girls. De sfeer is
Knap beschreven, de dialogen ademen het wederzijdse onbegrip, de
man (een schrijver» moet een succesboek schrijven om zich in de
weelde, waaraan hij en zij gewend zijn. te kunnen blijven baden en
de man heeft waarschijnlijk heel veel (zo niet alles» van William
Saroyan zelf. En als de man en de vrouw zichzelf en elkaar al te
:eer vervelen, zoeken ze verstrooiing in het samen dronken worden,
bet uiten van sterk-gepeperde taal om dan weer samen een nacht
••erder te leven naar de volgende dag. die precies eender zal zijn.
Er gebeurt eigenlijk niets, er wordt alleen maar gepraat en op de
aatste bladzij hebben man en vrouw elkaar dan zogenaamd weer ge
zonden: ze gaan met vrienden de verveling van een weekend in het
.vermaak"-centrum Reno tegemoet.
De Saroyan van The Daring Young Man on the Flying Trapeze
is in deze Boys and Girls Together wel heel ver te zoeken, maar
daar zit dan ook een ontwikkeling van achtentwintig jaren tussen.
En we moeten helaaa zeggen: geen ontwikkeling ten goede
Veel goeds van uiteenlopende aard
De New American Library
of World Literature, die in
de wereld van het pocket
boek een vooraanstaande
plaats inneemt, gaat nu ook
de uitgave van boeken in een
wat verzorgder uitvoering
ter hand nemen. De „paper
noemen: The Sensation door
lan Morrison behandelt het
nogal opwindende leven van
de negentiende-eeuwse actrice
Adah Isaacs Menken. een
soort Marguérite Gautier van
de andere kant van de Atlan
tische Oceaan, en als Mentor
Book verscheen The Philoso
backs" zullen weliswaar het
leeuwedeel blijven vormen
van deze respectabele boe-
kenstroom, die iedere maand
met zo'n 25 titels wordt uit
gebreid (voornamelijk in de
bekende Signet- en Mentor.
phy of Aristotle, waaruit men
onder leiding van deskundige
Renford Bambrough op de
hoogte kan komen van de
diepste gedachten van de
Griekse wijsgeer.
De ook hier te lande zeer
series), maar dit najaar zul
len daarbij ook „hardco
vers" worden gevoegd, boe
ken dus, die gebonden zijn
in een betere band.
Er zal voor deze uitgaven
een zeer strenge selectie wor
den toegepast en uitsluitend
de werken, die waarlijk zo'n
betere uitgave verdienen, zul
len die krijgen. In het komend
najaar verschijnen de eerste
vijf titels.
Zover is het nog niet en
daarom zullen we in kort be
stek enkele „softcovers" van
genoemde uitgeverij bespreken
De New American Library
beslaat het hele terrein van
bekende brave soldaat Schweik
kreeg als The Good Soldier
Schweik (schrijver: Jaroslav
Hasek) zijn Amerikaanse ver
taling als Signet Classic en om
dan even voorbij het IJzeren
Gordijn te glippen: in dezelfde
reeks verscheen ook een uit
stekende vertalig van Oblo-
mov, de roman, die Ivan Gon-
charov beroemd heeft ge
maakt. De tegenhanger van
die Rus uit het verleden wordt
gevormd door de jonge Sow-
jetschrijver Vasili Aksenov,
die in A Ticket to the Stars,
een met warmte en gevoel
voor humor geschreven ver
haal over een groep teenagers
in Moskou vastlegde voor zijn
Amerikaanse lezers.
uitgaven van één maand komt
men de meest-uiteenlopende
uitingen van vaak zeer goed
schrijverschap tegen.
Zo is er een boek Fron
tier* of Astronomy, waarin de
Britse professor Fred Hoyle
zijn nieuwe theorieën over de
sterrenkunde op een voor de
leek begrijpelijke en boeiende
manier uiteenzet, maar ook
De liefhebbers van ge
schiedenis kunnen hun hart
ophalen aan La Salie and the
Discovery of the Great West.
door Franc»* Parkman, een in
Amerika klassiek verhaal over
de ontdekking van de Missis
sippi en de stichting van de
staat Louisiana. Op het niveau
van een roman (het uit 1869
daterende boek van Parkman
is zuivere en goedgeschreven
terie-romannetje van Carter
Brown Nymph to the Slaugh
ter, waarin de wel heel laag
bij de grondse raadsels rondom
een in New York vermoorde
Turk worden ontward.
Om nog twee uitersten te
„Frontier"-verhaal The Life
and Death of Johnny Rbigo, ji
door Roy Hogan. een man.
die zich al eerder door het
schrijven van „Westerns" op
een hoger niveau onderschei
den heeft.
J. VAN H.
iijkt" niet" noodzakelijk. Feitelijk Onbetwistbaar waar daaren-
valt het in zeven perioden uit- tegen is, dat men bij Kandins-
en ne<:nit 0,L december ky. siechts zelden de indruk
1944 een einde. Een veelbewo-
gen leven, dat 78 jaren telde is van een „kosmische be-
hiermee afgesneden. vlogenheid", maar dat het werk
Rijk aan hoogtepunten en be- veeieer gekunsteld en cerebraal
j- _.i•—♦-nissen,
de be- aandoet met een evidente hang
faamde Groep de „Biaue Rei- naar het decoratieve element,
ter": tentoonstellingen in Zü- <jat soms als zeer storend en
-m« Nma^Andreewsïia'ja. die benepen aandoet,
nog in leven is en zich een op- Over één ding zal ieder het
gewekte gast toonde bii de eens zijn: Hij was een bege-
fneDlnUi?aag °pening onlangs nadigd colorist die over een
'"in T922 aanvaardt de kunste- onuitputtelijke en rijk gescha-
naar een post aan het Bauhaus keerde fantasie beschikte, die
te Weimar en krijgt zeven jaar dikwijls geënt schijnt op de
later zijn eerste separaat-expo- 6
Russische folklore (en daar-
sitie in Parijs.
Ontwikkelingsgang
De ontwikkelingsgang
Kandinsky is moeizaam
traag. Het prille beg:
schildercarrière is impressi
tisch getint niet het impres
sionisme zoals men dit in
Frankrijk beoefent maar
veeleer met iets van een rea
listische inslag. Het is, een de
buut waar de kunstenaar zich
in latere jaren niet aan ge
hecht toonde De eigen voor
keur ging uit naar de Mün- niemand
chener tijd. die in 1908 viel. Al
spoedig ziet men hem overhel
len naar het expressionisme en
improviserende werkwijze
komt dan allengs tot het
ste non-figuratieve werk.
door wat „bont" aandoet),
maar in zijn beste periode (de
Parijse, dunkt ons) tot stille in
getogen en fijnzinnige schep
pingen geraakt. Beïnvloeding
van andere grote kunstenaars
(Klee b.v.) is merkbaar, maar
werd autonoom „verwerkt", zo
dat men het niet als hinderlijk
ervaart
Kan men aan de ene kant
niet ontkomen aan het feit, dat
„overschat" is als
juist Kandinsky (vooral in
Duitsland dweept men er nog
al mee!), ten andere dient men
te erkennen met een man van
bijzondere betekenis te doen te
'zoals" gezegd 19lÖ~ hebben, al was het alleen maar
maar tot 1913 cal men er al- om het feit, dat hij de na hem
üd„,™g,kwarteeuw een volko-
king
eerst later in net werK,
1922 puur mathematisch t
De ingezonden werken zijn af-
komstig o.a. uit de collectie van
het Guggenheim Museum, van
zijn weduwe Nina Kandinsky,
t van de Gabriele Münter Stif-
tung te München en van ver
schillende Russische musea.
van ue iuic vcratiui ^et Za^ on8etw0*ehl ean hele
app'recSiet'Tergekr'iai pods dur<m alvorens men een
men grotere verdeeldheid vin- dergelijke complete retrospec-
den als tussen regelrechte „aan- tieve opnieuw te zien zal krij-
hangers en even beslagen ten _„n. „.„„a,™
ijs komende „verguizers" van g Reden waarom we van
het werk. heler harte een bezoek aanbe-
Bij de opening zagen wij velen!
a,GIJS K0RDING
Waardering
Bij de beoordeling van het
omvangrijke oeuvre, dat aange
merkt staat als afkomstig van
een notoir genie, staat men
versteld van de grote verschil-
schilders en kunstkenners rond-
