Voor radio-actieven
'Ruimte
voor ons.
V.A.R.A.
Multiplex
N.C.R
De H
.V.
ngmat
V.P.R.O.
Rijp en groen
K.R.O.
Staccato
A*V«R*0* je eigen omroep
ZATERDAG 25 MEI 1963
Een Jeugdprogramma dat behalve op zaterdagmiddag de ether
ingaat, ook nog geklemd Is tussen het populaire platenprogramma
..Tijd voor teenagers" en de unieke rubriek „Radio Jazzclub" van
Michiel de Ruyter kan reeds bij voorbaat rekenen op een grote
luisterdichtheid.
Het agressieve Jongerenprogramma „Multiplex" heeft recht op
een groot aantal luisteraars want de teksten zijn beslist geen
manifestatie van een Hieronymus-van-Alphen moraal. Vaak wor
den precaire onderwerpen met een humoristische of sarcastische
formulering op scherp gesteld. (Vergeeflijk is het dat soms de
•thische plank wordt misgeslagen.)
Hoe wordt zo'n programma nu gemaakt, hebben we ons afge
vraagd. We hebben niet lang gewacht en hebben de samensteller
van het programma: Co de Kloet opgebeld. Deze nodigde ons uit
naar de studio te komen om de opname voor de volgende dag bij
te wonen.
Na het oog („top of flop" van veertien dagen geleden) vandaag
het oor (dat ook wel eens wat wil). We hebben het niet kinderachtig
aangepakt, want bijna de hele ruimte-staf is Hilversum I en Hilversum
ll-waarts getogen om even te kijken achter verschillende studiodeuren
Voor radio-aktieven dus nu alle pilareh zijnde vijf zo je weet en
daar zorgden dan voor Rolf Hoekstra (De Hangmat), Cees van Dop
(Multiplex), Hans Kreuzen (Minjon), Jan Roos (Rijpen GroenO en Leo
Kleyn (Staccato). De illustratie is van onze lijffotograaf Robert Collette.
HILVERSUM. Vrijdag
avond stonden we dan in de
V.A.R.A.-studio en werden door
de portier naar de cantine ge
wezen. „Gang door en links af.
Als je een kwartje bij je hebt,
kan je koffie uit de automaat
halen" zei hij op inlichterige
toon. In de cantine bleek in
derdaad een koffie-machine te
staan, maar onze beurs \ield
geen pasmuw4 van een kwart
gulden in, zodat we óf op een
droogje moesten zitten, óf geld
moesten zien te wisselen. We
kozen het laatste en stevenden
op een groepje pratende lachers
af, dat onhuiselijk rond een
groot aantal papieren bekertjes
zat geschaard.
Uit het korte gesprekje dat toen
ontstond, bleek dat het gezel
schapje bestond uit enkele Mul-
tiplex-medewerkers, een tech
nicus en de samensteller van
het programma: Co de Kloet.
(Signalement van de laatste:
groen ribfluwelen jasje en een
in zijn witte overhemd wegge
doken schuw sjaaltje; een
schuwheid die in tegenstelling
is tot het karakter van de be
weeglijke en steeds op alles
inhakende drager.)
Wanneer we na de koffie door
de geluidssluis de controleka
mer ingegaan zijn, worden de
deuren met het kleine patrijs
poortje behoedzaam achter ons
gesloten.
De apparatuur in de controle-ka
mer verstevigt het idee in een
ruimte-raket te zijn gestapt. De
onoverzichtelijke ingewikkeld
heid krijgt gestalte in tientallen
knopjes, schakelaartjes, licht
jes, handles, wijzers en andere
onbegrijpelijke beweegdinge-
tjes, tegenover ons, achter
twee lange, dikke ruiten, zitten
in de opname-kamer twee me
dewerkers: Herman Stek en
Marja Voogt. Reiden hebben
«en melkfles-grote microfoon
voor hun mond hangen: het
omslaan van een blad papier,
ja, een „oogopslag" wordt in
de controlekamer als een hels
lawaai gehoord.
4 x opnieuw
„We zullen eerst maar beginnen
met dat oude interview met
die Engelse journalist Sefton
Delmer, dat is vorig* week
ook al over blijven staan",
zegt Co de Kloet, nadat hij
een knop heeft ingedrukt,
waardoor de twee achter de
„duimdikke" ruit kunnen ver
staan wat er aan deze zij
de gesproken wordt. Uit een
stapel getypte blaadjes wordt
de verlangde tekst gehaald. De
stem van de Engelsman staat
reeds op de band. (Het inter
view is in Duitsland opgeno
men). De vraagstelling en de
ingekorte vertaling worden door
Herman Stok gezegd en moe
ten op de juiste plaats inge
last worden. Vier keer wordt
het uitspreken van de tekst
gerepeteerd: accenten worden
verlegd, zinnen ingekort, uit
spraak verbeterd. Intussen is
de technicus bezig de juiste
plaatsen van de Invallen te
noteren.
„Wat voor muziekje zullen we
er achteraan gooien" vraagt hij
terwijl hij het geluidsvolume
van de spreker op nonchalan
te wijze afmeet. „Ik heb
hier honderd-vier-en-zestig-acht-
en-zeventig" zegt Co, intussen
geeft hij Herman door middel
van gebaren het advies iets
langzamer te spreken. „Probeer
de laatste maten van het twee
de nummer maar even. Het
beste is hem aan het eind er
onderdoor op te laten komen.
De „technische man" zoekt naar
een juist punt om in te val
len. Heeft hij deze plaats dan
wordt de stand van saffier af
gelezen en genoteerd. (Alle
bewegingen worden steeds in
een onbegrijpelijk hoog routine
tempo uitgevoerd).
Cees
Rond negen uur komt een tele
foontje van de portier het ru
moer met een plotselinge stil
te verstoren. Cees Nooteboom
vraagt of hij kan komen. Na
enige minuten komt de auteur,
die een vaste rubriek in het
programma „Multiplex" heeft,
met een „Volkskrantenknipsel
tje" in zijn hand binnen. (Hij
schrijft regelmatig voor dit dag
blad). Het artikel handelt over
hèt anti-semitisme. Co de
Kloet laat Nooteboom een gra.m-
nofooi-olaat i-ret Joodse zang
muziek zien. „Wat?" roept
Nooteboom in huilerige verba
zing uit. „Willen jullie een
Joods lied aan het eind plak
ken? Nee, jongens dat kan je
me niet aan doen. Je kunt het
zielige er niet af laten drui
pen".
Na enig geharrewar komen ze
met elkaar overeen dat een
Belgisch jazz-plaatje als laatste
adem van het artikeltje zal
fungeren.
Met zijn knal-blauwe sweater en
zijn nog knaller rode stropdas
kruipt Cees Nooteboom in het
„aquarium" achter de micro
foon. „Een beetje langzaam le
zen. Cees, waat we hebben een
brief van een kerel gehad, die
het vorige week niet kon vol-
ten" knettert Co de Kloet door
e „tussenmicrofoon". Noote
boom knikt, strijkt door zijn
donkere haar en dan klinkt
ziin bekende, monotone stem
uit de luidspreker terwijl het
opnameapparaat geruisloos zijn
rondjes draait. Plotseling een
verspreking. De arm van Cees
gaat als de vin- vdn een blau
we maanvis even heen en weer.
De band wordt gestopt en en
kele centimeters teruggedraaid.
De zin wordt opnieuw gezegd.
Aan het eind van het voorlezen
komt er een langzaam aan
zwellend muziekje onder de
woorden van Nooteboom. Dan
is er tijd om koffie te drinken.
CEES VAN DOP
Ook de N.C.R.V. heeft zijn
jongerenprogramma.
We kennen de N.C.R.V. als
een cultuurscheppend be
stel, als een „van huize uit"
gedegen omroepvereniging.
Alles wat voor de microfoon
wordt gebracht schjjnt geba
seerd te zjjn op een dogma
van het serieuze en verant
woorde principe.
De N.C.R.V. l^ent geen bij
geluiden, daar is zjj te recht
lijnig voor. Elk geluid dat de
N.C.R.V.-perkjes te buiten
dreigt te gaan wordt tijdig
in de aether gesmoord. En
toch heeft ook de N.C.R.V.
zijn jeugdprogramma. Wel
iswaar bestaat het slechts
uit een angstvallig wegge
drukt halfuurtje, éénmaal in
de veertien dagen tussen 6.20
en 6.50, maar het zjjn een
waardevolle dertig minuten.
De muziek is goed, de tekst
vaak scherp en de humor
soms zouteloos. Dit laatste
is geen kritiek. Godfried Ro
mans heeft het Nederlandse
volk niet voor niets een hu
morloos volk genoemd
Op de rubrieken als ,,elk wat
wil£', „Op teener toeren" en
„Tussen de bedrijven door"
zo heet het programma voor
de vrouw, dames vergeet het
uitje niet vormt de Hang
mat een welkome afwisseling.
Rijp en Groen, het naam- het platteland wonen iets vinden deel gaat aanmatigen over za-
kaartje, „„ronder dit pro- JïlxS'UjgliS'SSf dat'""» te"- weKn de ach"
gramma gebukt gaat, of zoals de ene keer wel iets van zijn ga-
men wil, waarboven het zich £mg zal vinden en de andere
keer met hoort wat men had ver-
verheft, is reeds wat dit punt wacht te horen,
betreft duidelijk; een program- De me „eek bevInde„ wiJ ons
ma zowel voor dat deel van in een textielfabriek, de andere
de ieiied vretie eehmik ma week vraagt de politiek de aan-
de jeugd, gretig gebruik ma- dacht duiken „y de sport
kend van de geneugten die de- afwisselend om de bodem naar
ie leeftijd met aich meebrengt, J™» dieper gaande problemen af
te tasten of luchtig drijvend aan
als voor hen die deze „ontgroe- de oppervlakte zonder enige vorm
ningstijd" voor een wat verder van problematiek,
gevorderd „rijpingsproces"
verwisseld hebben. Misschien
zou de naam „Van Groen naar
Rijp" nog duidelijker zijn,
want zoals Mieke van Dillen,
Reacties
te"
Uit de nogal vele reacties, die
we naar aanleiding van dit pro
gramma van jeugdige luisteraars,
binnen krijgen worden ook wel
die samen met Philip Schelte- suggesties gebruikt om deze op
ma dit programma samrnst.lt, de een of andere manier via ons
programma in praktijk
het ongeveer gegt: brengen. Zo ook hebben
teksten van een vertegenwoordi-
„Hun problemen zijn de onze. ger van de hierboven genoemde
Niet dat daarmee bedoeld wordt groep gebruikt en we weten dat
opvoedkundige aspiraties in de hij nu cok teksten voor schoolra-
ware betekenis van het woord, dio-uitzendingen schrijft. Tevens
maar door middel van onze pro- blijkt uit deze reacties dat men
gramma's met deze jonge men- ons „verwijt" niet bruisend ge-
sen meegaan op de weg, die ligt nog te zijn en u (ondergeteken-
tussen „Groen en Rijp". Wij con- de) geeft er blijk van deze me-
centreren ons dan ook niet op ning ook te zijn toegedaan. Laat
een bepaalde groep, wat zou be- ik net zo zeggen. Het is altijd
tekenen een voorbijgaan aan een gemakkelijk om. verscholen ach-
ander gedeelte van de jeugd, die ter de microfoon, je kritiek op
weer andere opvattingen en me- alles en nog wat los te laten,
ringen huldigt. maar enerzijds weten wij van
Nee, wij proberen de program- een heleboel dingen de ware toe
ma's zo samen te stellen, dat zo- dracht niet, anderzijds gaat men
wel de werkende jeugd, middel- de jeugd een mening in de mond
bare scholieren en ook zij die op leggen, waardoor ze zich een oor-
tergroncen niet van kent. Aan
dit laatste wensen wij dan ook
niet mee te doen. Wat betreft het
opnemen van teenagermuziek en
alles wat hiermee samenhangt
menen we, zonder een oordeel
over andere programma's uiit te
spreken, dat aan dit element
reeds voldoende aandacht wordt
besneed en het ligt niet op onze
weg dit nog te gaan versterken."
Mieke van Dillen en Philip
Scheltema hebben dus hun eigen
opvattingen over wat een jeugd
programma moet zijn, opvattin
gen die anderen misschien niet
met hen zullen delen, maar die in
ieder geval wel getuigën van een
serieuze aanpak en ..-Rijp en
Groen" een eigen stem geven.
JAN ROOS
Een min of meer actueel programma zo luidt de onder
titel van de jongerenrubriek Staccato, die om de veertien
dagen op vrijdagavond voor de KRO-microfoon wordt ge
bracht. Behalve een min of meer actueel is het ook een min
of meer geijkt programma, een Roomse Multiplex zou men
kunnen zeggen. De samensteller ervan, Dick de Vree, weet
niet of het waar is: hij luistert nooit naar Multiplex om
niet beïnvloed te worden. En zo hebben we ook bij Staccato
een praatje en een plaatje. De voornaamste kritiek op
Staccato is dus, dat het geen eigen gezicht heeft.
Tot voor kort ging dit niet
helemaal op, want toen
bracht Staccato de zgn. ge
beden: gebed van een onge
huwde vrouw, etc. Bij de
Karloen
„Nou, Minjon dat betekent
eh... Miniatuur Jongeren, nee.
Eh, Met Inspanning Nergens,
nee. Nou. dat is toch stug zeg.
weet ik niet eens meer wat
het betekent". Zo ongeveer be
gon in de imponerende koffie
kamer van de Avro-studio ons
gesprek met een der mede
werkers van de afdeling jeugd-
omroep. De Miniatuur Jeugd-
ocsroep Nederland (JaJa, hij
wist 't wel) werd tien Jaar
geleden opgericht. Het was
een voor Nederland, en zelfs
voor Europa, uniek experi
ment. Het is nu nog steeds
uniek, maar allang geen ex
periment meer.
Een omroep in een omroep,
met op het ogenblik ongeveer
vijftig afdelingen door het ge
hele land. met een eigen pro
grammablad (de Micro-A vro-
bode) en, het belangrijkste,
met een eigen geluid.
Van de honderden jongeren
die in de loop der jaren van
de
voor de jongeren. Dit jaar heb
je daarnaar kunnen luisteren
op 16 april. Het gehele pro
gramma wordt dan verzorgd
of andere afdeling deel door de jeugd, behalve de
uitmaakten zijn er inmiddels
velen terecht gekomen bij hoor
spelkernen, wereldomroep, enz.
Een bewijs voor zowel de
kracht van dit ex-experiment
als voor de kwaliteit. Een
kwaliteit die onder meer wordt
verkregen doordat de door de
afdelingen samengestelde pro
gramma's zonodig door be
roepsmensen worden verbeterd
en herzien.
Maandelijks stelt men uit
deze programma's het „pro
gramma van de maand" vast.
Hieruit wordt dan weer het
„programma van het jaar"
Sekozen dat wordt beloond met
e zg. „wisselmicrofoon".
Daarnaast heeft men ieder
jaar een hele dag beschikbaar
nieuwsdienst. Dit laatste te
recht. geloven we, het zou de
hele dag bederven.
Men hoeft, als men tussen
de 16 en de 25 jaar is, geen
lid te zijn van de Avro om
mee te kunnen doen. Jammer,
voor de mensen die zo nodig
overal zuilen willen zien. maar
het is niet anders. Zij die bui
ten de hierboven genoemde
leeftijdsgroep vallen hoeven
ook geen lid te zijn, want ze
mogen toch niet meedoen. Als
we je verder nog zeggen dat
Minjon op donderdag uitzendt,
dan hebben we je. wat deze
omroepvereniging betreft, het
belangrijkste verteld.
IIANS KREUZEN
laatste uitzendingen waren
ze weer uit het programma
verdwenen: er kon niet einde
loos mee worden doorgegaan;
in ieder geval moest worden
voorkomen dat ze zouden ont-
'I aarden in: gebed van de nicht
van een ongehuwde vrouw
weliswaar zouden de mo
gelijkheden dan legio ge-
Iweest zijn, maar de gebeden
zelf zouden wat irreëel zijn
geworden. Hoezeer overigens
Id.it programma-onderdeel ge
waardeerd werd, bleek uit het
grote aantal reacties dat erop
I volgde. Ze kwamen vooral uit
protestantse hoek; niet zo
verwonderlijk, want ze had-
den ongewijzigd voor de
NCRV-mier of pon gezegd kun
nen worden; 'juist dit laatste
maakte ze bijzonder sympa
thiek, niet omdat ze zo ty
pisch protestants zouden zijn,
maar omdat ze katholiek wa
ren, in de zin van: algemeen.
Geert ja en amen
Over gebrek aan reacties
heeft Staccato trouwens toch
Ijiiet te klagen: een bewijs dat
naar dit programma geluis
terd wordt. Terecht, want
welke bezwaren er ook tegen
aangevoerd kunnen worden'
het is vrijwel steeds de moei
te waard. Voor een protes
tant evengoed als, of mis
schien zelfs: nog meer dan
voor een katholiek. Zoals het
een goed jongerenprogram-
ma betaamt namelijk, is het I
lang niet alles ja en amen
wat de klok slaat en levert
Staccato met name op de
kerk en wat der kerk is. nog
wel eens hartige kritiek.
Over het algemeen wordt dat
wel gewaardeerd, ook door i
katholieken, al roept de kri
tiek bij sommigen natuurlijk
weerstand op en al schreef I
iemand eens dat het een god
geklaagd schandaal was, dat
dit voor de KRO-microfoon
gezegd was. Maar echt moei
lijkheden hebben Dick de
Vree en zijn medewerkers er
tot nu toe i{ooit door gehad.
Anderzijds en dit is niet
kritisch bedoeld is Stacca
to natuurlijk ook een Katho
liek programma in die zin
dat het, naar de woorden van
de samensteller, „ergens
principieel wil zijn" en zijn
Rooms-Katholieke karakter
niet alleen tot uiting wil doen
komen in kritiek op Rooms-
Katholieke zaken.
Staccato, dat in 1961 op ini
tiatief van de KRO tussen 'de
tierelantijnen, zonnebloemen,
ziekenloven en wigwammen
geschoven werd, wil, in het
algemeen gesproken, in een
bizarre volgorde bepaalde
dingen tegenover elkaar zet
ten. De naam is geen vlag
die de lading niet dekt, want
er zit muziek in dit program
ma.
LEO KLEYN
Dit keer werd „De Hangmat"
opgenomen door een K.R.O
technicus en in de K.R.O. stu
dio. En dan klaagt men nog
dat de oecumene geen weer
klank vindt...
Door de open deur van de ge-
- luidscabine klinkt een blues.
Wij staan in een van de lange J
k^le gangen. Andries Roest, die
samen met Bauk Bergsma de
regie van het jeugdprogramma
heeft, vertelt mij tussen de op
namen door over „De Hang
mat". „De Hangmat" is een
programma dat schommelt. Het
voordeel van deze naam is, dat
men er alles in kan onderbren
gen: muzi«k, humor, kritieken
anekdotes, politiek enz. „De
Hangmat" schommelt voor
ieder die maar jong wil zijn.
De bedoeling van dit program
ma is dan ook een felle en voor
al jonge kijk te geven op al
lerlei toestanden. Progressief is
niet het juiste woord, het is al
zo vaak misbruikt, maar het be
nadert toch wel enigszins de
opzet.
Misschien veranderde Andries
Roest daarom een moment la
ter de oorspronkelijke tekst
„Earl Andersa, een bijzondere
en talentvolle jongen" in „Earl
Andersa, een progressieve en
talentvolle jongen.
Vroeger werd de inhoud van
de Hangmat hoofdzakelijk door
niet-beroepsmensen verzorgd.
Het kostte echter een zee van
tijd om de geluidsband met het
benodigde halve uur te vullen.
Men is toen overgegaan op
jonge vaste medewerkers. Zij
zijniet die de „stemmen" ver
tegenwoordigen en oefenen ver
der geen invloed uit op de aard
van de rubriek. De stemmen re
produceren. De tekstschrijvers
maken het programma. Dat de
meningen van de stemmen en
de tekstschrijvers niet helemaal
synchroon verlopen is haast
vanzelfsprekend. Dit viel ook op
tijdens de opnamen. Er werd
lustig geïmproviseerd, en vaak
geëStig. Het kostte op deze th'cf-
nier toch nog heel wat tijd, voor
de geluidsband een getrouwe co-
pie bevatte van de oorspronke
lijke tekst.
Waarom laat men het verzor
gen en brengen van een derge
lijk programma niet over aan
de jongeren? Het accent zal te
recht sterker gelegd worden op
jeugdprogramma. Het zal moei
te kosten en tijd. Maar is dit
een excuus om het niet te
doen? Kan de N.C.R.V. met zijn
vaak onverholen superioriteits
gevoel teveel cultuur, te
weinig idee geen concessies
doen aan de jeugd?
Dat de jongeren geen enkele
stem in „De Hangmat" hebben
is onjuist .Ieder die denkt iets
te presteren op muzikaal ge
bied kan deze prestaties ken
baar maken. Aan elke kandi
daat wordt de nodige zorg be
steed. Iedereen heeft recht op
een auditië. Niet dat het wat
uithaalt. Serieuze kandidaten
moeten op zijn minst een paar
zelfgemaakte grammofoonpla
ten achter de rug hebben. Dat
is de praktijk. Jeugdige dilet
tanten kunnen beter thuis blij
ven.
„De Hangmat" is een goed
programma, maar met het on
vermijdelijke merk routine. Het
loopt trouwens al meer dan
honderd uitzendingen. Toch
eigenlijk jammer van al die
kostbare ruimte. De jeugd zelf
had er waarschijnlijk nog meer
mee gewoekerd.
ROLF HOEKSTRA
B Over drie jaar gaan de N.S. in het
blauw gekleed. Er zijn nieuwe uni
formen nodig voor 8200 man. Bijna
niet te geloven, dat dit te financie
ren is met die paar centen verhoging
van het tarief.
Koning Saoed, die in Wenen
wordt verpleegd, lijdt aan een
zweer aan zijn twaalfvingerigedarm.
Zaterdag j.l. zijn 48 haremdames te
zijner attentie overgekomen. De ko
ning verkeert niet in levensgevaar.
Dat kan o.i. ook niet met een twaalf-
vingerige darin en 48 vrouwen.
IB Een groep Britse geleerden heeft
de minister van Wetenschappen, lord
Hailshcm, gerapporteerd dal het we-
tenschappelijk onderzoek van dc
ruimte ernstig nadeel zal ondervin
den van kernproeven op grote hoog
te.
Ja, waarom doet men dit eigen
lijk niet minder hoog, dan is ruim
teonderzoek ook niet meer nodig,
want dan zijn we niet z'n allen ge
lijk al onderweg naar de maan.
B Een Italiaanse schoenfabrikant
heeft voor de baby laarsjes vervaar
digd, die zachte muziek voortbren
gen bij het lopen. Het is ten slotte
een rustig idee, dat als de moeder
zit te breien of te borduren, zij E
weet waar haar baby is. Dus: wat
denkt u verder bijvoorbeeld van een
soort wekkers, die het rammelen
van de maag registreren en een
tweetonige claxon, die verraadt dat
baby het hoognodige moet doen?
Jammer dat moederdag net voorbij
B De volgende aflevering van de
documentaireseric „De bezetting"
door dr. L. de Jong zal over vijf
maanden worden uitgezonden. Het
is toch niet nodig om over de hele
serie precies vijf jaar te doen?
