ERNST HAEFLIGER
<z4rihur ^Qimbaucl
ONDER SCHOOLKINDEREN
over Bachs beide Passionen
DE MENS IN OPSTAND
Jezus leeft!
Sterke Amerikaanse boeken
in nieuwe reeks
i*
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 13 APRIL 1963
GESPREK MET ZWITSERSE TENOR
Wie Ernst Haefliger is, behoeven wij een muziekliefhebber wel
licht niet meer te vertellen. Deze Zwitserse tenor behoort mo
menteel tot de allerbeste Bach-zangers en voor zijn interpretatie
van de Evangelistenpartij zowel in de Matthaus Passion als in de
Johannes Passion is hij terecht alom vermaard. Ofschoon men
hem in ons land vrijwel niet als liederenzanger kent, bezithij
ook in dit vak een heel grote naam en bovendien is hij nog sinds
tien jaar de eerste lyrische tenor aan de Berlijnse Stadtische
Operwaar hij speciaal in Mozart-rollen excelleert. Een van de
zeer weinige zangers dus, die van alle markten thuis is.
In ons land komt hij nu
vijftien jaar en hij heeft
loop van die tijd
opgep:
met het zuur verdiende geld in
de hand klopte hij bij een zanger
zijn gezondheid in
mondvol Nederlands opgepikt. Hij Davos moest leven. Hij
volksaard enigszins met elkaar als leerling
hartelijk, hij leerde hem als eerste hoe
is Ernst Haefli- Bach te zingen. Toen mocht hij
ger ondanks alle
houdende bescheidenheid heenbre- de
hem aan het spreken te
krijgen
ter harte gaan.
,,Ach, roem gaat zo voorbij"
zei hij heel nuchter op een on-
merking onzerzijds, dat hij
zijn 43ste jaar zowel in Ei
als in Amerika de grootste
cessen boekt en nu op de top
zijn kunstenaarscarrière
„Nee het voornaamste
streeft naar het natuur]
zuivere wezen van de muziek. Je
moet zingen vanuit de innerlijke
belevenis. De waarachtigheid
de muzikale emotie dat
het conservatorium
door zijn terug- Zürich, waar hij... viool studeer-
in het conservatoriumkoor
zong. Daarin werd hij door
r onderwerpen, die hem de dirigent Volkmar Andreae ont
dekt en na zijn eindexamen
1942 kreeg hij een beurs voor
zangstudie, met de verplichting
de Evangelistenpartij in Bach's
zowef"in Europa Johannes Passion te zingen onder
Volkmar Andreae. Dit gebeurd»,
in 1943, terwijl hij studeerde bi]
Julius Patzak en Fernando Carpi,
nste is! dat'j'é Zo begon Ernst Haefliger zijn
ituurlijke en loopbaan.
Hoeveel keren hij de beide Pas
sionen gezongen heeft, weet hij
»cu. werkelijk niet. Maar hij is nog
«..oxil uai. ia het steeds aan het werken op de
hoogste', kijk hiermee tekent Evangelistenpartij alsook op de
Haefliger
Bach
kortgeleden heeft hij al
les opnieuw herzien. Haefli-
ger's opvatting berust op twee
principes, n.l. dat van de barok
stijl en dat van de tekstueel-mu-
zikale beweging. Een opvatting.
F,n wat is het, dat hem vooral waarmee wij het volkomen
opgegroeid. In zijn het strakke ritme
de barokstijl is
ouderlijk huis, in Davos, werd
altijd muziek gemaakt en al gauw
ontdekte de jonge Ernst dat hij contrapunt door
stemmen, waarboven twee of
stemmen in een levendig
langs elkaar
bij bouwvakarbeiders werken
schilderkunst.
Het komt
etiquette
strak keurslijf zo is de
barokstijl van de muziek, maar
de architectuur,
de literatuur,
een "met de strenge
de standenmaat
schappij", waarin
toch het leven
bruiste. Bach zin
gen betekent dus
letten op de strak
ke ritmische bewe
ging, maar gezien
uit haar totaliteit.
Heeft men dit spe
cifieke barokkarak-
ter begrepen, dan
gaat men hierop
de tekstueel - mu
zikale beweging
bouwen; waar valt
het woordaccent,
waar de „woord
klank" („Wort-
i'iaut"). waar de
poëtische betekenis
en daarbij moet
men maatvast blij
ven en vooral op
de rusten letten. In
de Evangelistenpar
tij wi'l dit zeggen,
dat men nooit „vrij",
of „rubato" zingen
rusten en maatstre
pen heenschieten.
Dan wordt de gro
te ritmische adem
van de muziek (en
van de tekst) ver
broken. En. zo zei
Haefliger met na
druk, steeds de vol
le stem gebruiken
falset. Dan kan men
ook de volle ex
pressie geven.
Want Haefliger
wil de Evangelis-
tenparth niet rus-
tlg-vertellend voor
dragen, maar ge
heel en al vanuit
de innerlijke bele
venis en in het vol
le geloof aan het
Bijbelwoord, als een
getuigenis: dus rus
tig, waar het zo
voorkomt, of dra
matisch, waar de
tekst daartoe aan
leiding geeft, enz. Hier houdt hij
dus ook vast aan de barok, maar
hij waarschuwde sterk tegen elke
sentimentaliteit, tegen elke pathe
tiek.
Alsjeblieft geen 19e ceuwse Ro
mantiek in Bach, zei hij. En zo
moet men ook in de aria's te
werk gaan: wanneer Bacli in to
nen de gevoelens van de ziel
schildert, dan moet men dit even
emotioneel dóórleven.
Haefliger stelt het zelfs als
voorwaarde, dat in de Johannes
Passion de Evangelistenpartij
èn de aria's door dezelfde zanger
vertolkt moeten worden zo ziet
hij beide als één geheel, als
voortkomend uit dezelfde emotio
nele achtergrond.
Karl Richter
Natuurlijk viel in deze uiteen
zetting de naam van Karl Rich
ter, de grote Bach-dirigent. aan
wiens Bach-uitvoeringen Haefli
ger regelmatig meewerkt. Ook
Richter werkt vanuit deze visie
en hoe deze de Passionen uitvoert
kan men op de grammofoonplaat
beluisteren, waar Haefliger na
tuurlijk de Evangelistenpartij
zingt. Richter heeft zelfs een keer
geprobeerd in de begeleiding van
Ern.if Hne/Zigr
Prins Tnmino in Mozarts opera
„Die Zauberflöte".
het secco-recitatief een tweede
contrapunterende stem te geven,
uitgaande dus van het trio-princi
pe, maar hij is hiermee toch niet
Hel geval-Rimbaud blijft zoekers en speurders
boeien. Een gymnasiast uit een provinciestadje
toont grote literaire aanleg. Van zijn vijftiende
jaar af schrijft hij gedichten, hij zoekt in re
latie te komen met Parijse kunstkringen, eerst
schriftelijk, daarna door verblijven in de hoofd
stad; hij wordt bevriend met bekende letterkun
digen en belooft veel voor de Franse literatuur
zoals zijn publlkatles bewijzen. En dan plotse
ling (1875), als hij tenauwernood een en twintig
jaar is, zwijgt de dichter en wint de avonturier
in hem het. De laatste tien jaar van zijn leven
zijn gewijd aan de handel met als doel het bij
eenbrengen van een fortuin in de kortst moge
lijke tijd.
Geen wonder dat veel critici zijn gedichten op
psycho-analytische wijze in alle richtingen heb
ben doorzocht en nog steeds speurderswerk wordt
verricht om sporen te vinden van zijn verblijven
in België, Duitsland, Nederland, Indonesië en
Afrika. Een der laatste studies over hem is
Rimbaud par lul-mème door Yves Bonnefoy,
uitgekomen In de serie Ecrlvabis de Toujours
bij Les Editions du Seuil.
Gekwelde jeugd
Bach-stijl
Ja Bach's beide Passionen
zijn voor Ernst Haefliger een
ernstige zaak, een zaak des ge-
loofs in de volle betekenis van het
woord. Een jaar lang is hij bezig
geweest aan de studie van de
tekst en hij is daarbij terugge
gaan zoals Bach op het Bij
belwoord en vandaaruit heeft hij
zijn voordracht opgebouwd. De
betekenis van deze studie is op
zijn kunstenaarschap van bijzon
der grote invloed geweest
daarover liet hij geen twijfel be
staan! Het liefst zou hij een cur
sus in Bach-zingen willen geven.
Zou dit in ons land niet mogelijk
zijn? Wij denken wel. dat er heel
veel belangstelling voor zal be-
DRA. H. E. KOKEE-VAN DEN
- BERGE
Bonnefoy «reeft er neer hef
verband doorzichtig te maken tus- J®
sen het teven van de dichter en
zijn werk ®i^aV'ebTen^K PurJIr gekleurf h!
te Charleville in de Franse Ar- ..zonnestralen
dennen in een officiersgezin, heeft In deze woorden,
hij vreugdeloze kinderjaren door- cliches nog, brengt
leefd: de moeder, boeredochter hij tot uitdnikking
en devoot-katholiek. legde
ren band van convL...
voorschriften om haar gezin. De
vader was praktisch, zeker van
1860 af gescheiden van de zijnen.
De jonge Arthur, die de avontuur
lijke geest en de behoefte aan
zwerven van zijn vader had ge-
erfd. moest wel lijden onder de
druk die rustte op het gezin. Psy
chisch was hij volkomen alleen,
want zijn broer en twee zusters
hadden geen innerlijk contact met
hem. Het gedicht Les TStrennes
veronderstellingen is men niet ge
komen. Twee Nederlanders heb
ben aan het speurwerk deelgeno
men: dr. J. W. Marmelstein voor
de Nederlands-Indische période en
in later jaren, dr D. A. de Graaf,
die tracht te bewijzen dat de dich
ter in Rimbaud nooit is gestorven.
Elementen
Losgebroken
des Orphelins verraadt hoe hij zich
als een wees gevoelde, ver
dwaald in een vijandige wereld.
Sta op in ons het amen
op de vervulde namen
van Hem die tot ons kwam
en onze plaats innam.
Om ons verhard niet horen
gaf zich het Woord verloren,
de rechter, vals beticht,
stond zwijgend in 't gericht.
De losmaker gebonden,
de heelmaker vol wonden,
als tegenbeeld veracht
van Hem die werd verwacht.
De Heer, Hij liet zich knechten,
de koning werd ontrechte
om ons in onze nood;
het leven stierf de dood.
Laat ons verwonderd roemen
ivat wijzen dwaasheid noemen,
door Christus omgekeerd,
die dwazen wijsheid leert.
Zing1 op uit ons het amen:
vervuld heeft Hij zijn namen,
die zich ontledigd heeft!
Haal adem: Jezus leeft!
INGE LIEVAART
In deze kinderjaren is in hem de
opstandige mens geboren die
spreekt uit de verzen der jonge
lingsjaren.
Trouwens, de gehele sfeer van
Charleville benauwde hem; grau
we verveling hing in de straten
en over de pleinen, waar de fat
soensmaniakken elkander begluur
den. Culturele ontsnappingsmoge
lijkheden boden alleen het gym
nasium en de stadsbibliotheek. In
heel wat gedichten heeft Rimbaud
zijn afkeer van zijn bekrompen
stadgenoten afgereageerd. En de
Kerk, waar zijn moeder troost
zocht in haar onbestorven we
duwschap, viel onder hetzelfde
vonnis. „Ik heb nooit tot
behoord; ik ben nooit christen ge
weest.... ik begrijp de wetten niet,
ik heb geen zedelijk besef, ik ben
een driftenmens (,,une brute")
Zo stonden aan alle kanten mu
ren om opgroeiende, jongen:
zeker, gedeeltelijk door hemzelf
In de retorica-klasse van het
gymnasium komt een krisis in
zijn innerlijk bestaan. De zinne
lijkheid ontwaakt en een heiden
se levensdrang stuwt hem voort
naar nog ongekende mogelijkhe
den (Soleil et Chair), die even
wel in het muffe Charleville niet
te verwezenlijken zijn. Dat alleen
reeds zou. met de aangeboren
zwerfneiging. het uitbreken uit
stad kunnen verklaren,
g twee andere faktoren
werken in dezelfde richting. Te
vergeefs had de zestienjarige
contact gezocht met Theodore de
icin Ki au- Banville, vermaard dichter en
de 'straten kunstredacteur in die dagen. Een
Zijn werk is uit zeer uiteenlo
pende elementen samengesteld. In
de eerste gedichten is de invloed
van de Romantiek te bespeuren;
men herkent Hugo Musset, Gau-
tier. Na zijn intree in de Parijse
literaire kringen heeft de werk
wijze van de mannen van Le Par-
nasse de school van de strengge-
bonden vormen en de objectieve
gedachteninhoud hem bekoord, zo
als het plastisch element in vele
gedichten bewijst. Andere verzen
wijzen in de richting van het sym
bolisme; daarin breekt Verlaine's
invloed door. ,,De la musique
avant toute chose". In een be
langrijk gedeelte van zijn werk
spreekt ..le voyant", de ziener,
wiens oog verder reikt dan het
zintuiglijk-waarneembare. Een
karakteristiek citaat moge volgen
,,Le poète arrive a 1'inconnu; et
quand, affolé. il perdrait l'intelli-
gence de ses visions, il les a vue
Au service de cette vision le
poète. voleur de feu. mettra une
langue qui sera de l'óme pour
l'ame, résumant tout, parfums,
sons, couleurs." Terecht kon Geor
ges Duhamel zeggen dat het ge
ringe oeuvre van Rimbaud een ge
condenseerde samenvatting biedt
van de ontwikkeling der dicht
kunst in de loop van vele eeuwen.
Intussen, bij alle variaties blijft
zeventien de sterkere: ongetwij- bet grondfiguur van zijn werk dat
feld op zijn aandrang worden rei- van de mens in verzet; verzet te-
zen gemaakt naar Londen en gen <je medemens, tegen de maat-
Brusscl. In 1873 komt aan deze schappij Rimbaud sympathi-
vriendschap een eind door het ;eerde sterk met de Parijse Com-
v-ri-iro 1871) verzet tegen
ARTHUR RIMBAUD
nent ran schilderij ran Fantin
revolverschot waarmee Verlair
in een vlaag van jaloezie Rim
baud verwondt.
Reixen en trekken
•erblijf in de hoofdstad w
noodzakelijk om erkenning te
vinden. Ook op Rimbaud als op
zovelen werkte de Parijse mag
neet. Voeg daarbij de verwar
ring veroorzaakt door de oorlog,
die zijn geboortestad naderde en
losmaakte wat onwrikbaar
Tot drie maal toe ontvluchtte
de knaap Charleville met als reis-
'dat'To* d°" <*"s m"
zwerving door België, dan recht
streeks per trein. Hij belandt in
een kring van dichters, die wat
terugschrikken voor de haveloze
bohémien, die, niet wetend welke enkele maanden later,
houding aan te nemen in dit mi- Fel is er gestredei
lieu, redding zoekt in plompé,
behouw
moraal en het christelijk geloof.
Invloeden van Baudelaire en zijn
Les Fleurs du Mal (1857) en niet
minder van Lautréamont en zijn
Les Chants de Magodor (1869) zijn
Zwerflust blijft de jongeman onmisbaar, maar de voornaam-
voortjagen; nu eens is hij in de ste faktoren zijn wel de erfelijke
Ardennen, dan weer in Parijs of aanleg, de verknoeide opvoeding
Londen Even is hij huisonderwij- en het onbegrip van het verstarde
zer te Stuttgart, van daar maakt milieu. En toch. juist in de felle
hij een voetreis naar Noord-Ita- bewoordingen bewijst zijn op-
lië. Hij neemt dienst in het kola- standigheid dat de vragen betref-
niale Nederlandse leger, maar de- fende de relatie tussen God en
serteert zo spoedig mogelijk. In mens hem niet loslieten. Vooral
1878-79 vindt hij werk op Cyprus. Une Saison en enfer heeft som-
belandt van daar in Aden en ves- mige critici gebracht tot de uit-
tigt zich definitief in Harrar (Oost spraak dat slechts een dunne
Abessiniëi. waar hij er in slaagt wand hem scheidde van het chris-
door arbeid en handel een zeker tendom.
fortuin bijeen te brengen. Hij Van de studie die Bonnefoy ons
heeft er niet van kunnen prOfite- bood kan gezegd worden dat ze
ren: in 1891 keert hij ziek terug instructief is, maar compact
inn«irnrt»n W,a4r ontbloot onmiddellijk huis eni
'mmriJrroitel Pn dat tSSdil hli hart v00r hem- 'Paul Verlaine,
minder reeel. En dat terwijl hij „mnt ai0 Hiohter jwair nis mans.
portefeuille had of misschien van cure of Gallimard naast haar te
te zetteh leggen.
ie Ver zei V. D. PANNE
hij
i grote behoefte aan liefde had
vele gedichten spreken
tendresses profondes",
moest ontberen". II y a enfin,
quand on a faim et soif. quelqu'un
qui vous chasse. (Illuminations).
De school bood hem mogelijk
heden om geestelijk te groeien.
Tot de hoogste klas toe was hij
een goed leerling, een groot prij-
zenwinnaar bij de overgangsplech
tigheden. De school en de vriend
schap met een jonge leraar,
Georges Izambard. bood hem het
instrument zijn opgekropte ge'
-die!
nu zijn materiele positi
kerd was dan wel voorgoed de let
teren had afgezworen zoals som
mige uitlatingen deden vermoe
den. In ieder geval verder dan
Yves Bonnefoy, Rimbaud par
lui même, Uitgave Editions du
Seuil.
uiten. Zo werd de dichter
in hem geboren. Karakteristiek
is uit deze jaren een latijns ge
dicht. De droom van dc scholier.
,,Tu vates eris", ge zult dich
ter zijn en verder vrij vertaald,
JA, kinderen De dertienjarige,
zwartharige Rosalie Henderson krijgt
in de examenweek hevige buikpijnen. Het
blijkt dat ze moet trouwen met een Ita
liaan. Als ze van de grote, Australische
school (waar Henk Romijn Meijer, de
auteur van het bij de N.V. De Arbeiders
pers te Amsterdam verschenen boek On
der Schoolkinderen, les geeft) afscheid
komt nemen, wil ze de leraarskamer niet
binnenkomen.
,,Ga je nu nog wat aan Frans doen?"
vroeg ik schutterig. Ik werd overvallen
door herinneringen aan beschuldigingen,
schreeuwpartljen, nukkig verzet, maar Ro
salie kon bewonderenswaardig op het
bord tekenen, kabouters, bomen, een ver
laten huls aan een zandpad, alles in kleu
ren, ze deed het moeiteloos, even moeite
loos als ze schuttingwoorden in haar
schriften schreef. Ze lachte voluit, een gul
le lach.
Nee, sir. Ik ga alles vergeten, alles
dat met school te maken heeft, alles!"
WE stonden onwennig tegenover elkaar.
Ik wilde iets persoonlijks zeggen. Ze
was in een paar weken van een verkreu
keld, schreeuwerig, ongewassen meisje
veranderd in een aantrekkelijke ordinaire
vrouw, het haar in een onschoolse pirami
de, in nieuwe kleren, met een nieuwe
boodschappentas, in een wolk parfum,
zwaar opgemaakt, op hoge hakken. Van
haar zwangerschap was nog niets te zien
Ik stak mijn hand naar haar uit. Ze ver
trok haar gezicht, ik had te hard gekne
pen.
Natuurlijk is Rosalie Henderson geen re
gel, veeleer uitzondering. Onder leiding van
het hoofd van de bovenverdieping, mr.
George Jones, spreken de leraars en le
raressen die rechtstreeks met haar te ma
ken hebben: mr. Smith, de auteur, mrs.
Abbot en Miss Gollan, zelfs af om tegen
over de beneden zetelende, eigenlijke di
recteur te ontkennen, dat zij iets van de
ze affaire afwisten. Hij mocht eens op al
lerlei slakjbs zout gaan leggen. Maar al
blijft de geschedenis met Rosalie een uit
schieter. de meisjes op deze verwaarloos
de. rommelige school van zeshonderd leer
lingen geven aan het onderwijzend perso
neel verreweg het meest te stellen.
..Heb je Gail binnen laten blijven?"
Ik knikte. Ontkennen had geen zin,
maar hoe wist hij het?
Hij keek me fel aan.
..Alleen?"
Ik knikte weer Hij hief twee vingers
met een sigaret ertussen op. bewoog ze
op en neer.
minmiflilliilliiiiiiliillllilini
..Laat nooit een meisje alleen binnen
blijven. Neem dat van mij aan. chum.
Ook geen twee. Drie, ja. Drie kan geen
kwaad. Maar nooit één of twee. Snap
Als
Het
zijn vuile sluwe rotkrengen.
Vorig jaar hadden we er eenDe
zweetlucht maakte het luisteren moei
lijk. Bovendien kende ik het verhaal.
(De warmte waaronder daar gewerkt
wordt, slaat van de bladzijden af.)
Het lijkt ook wel of de leraressen er
veel beter de wind onder hebben dan de
leraars. De veertigjarige dragonder Mrs
Abbot en de 24-jarige Miss Gollan ver
staan het, aan de ordeloze bende hun
lijke, die de maandelijkse ochtendwij
ding „verzorgt", heeft er slag van. Hij
werkt met een ronde bakvorm, een pak
je boter, een schaal met krenten en ro
zijnen. een jampot vol
stukken sucade, een
mengvorm met qen
houten lepel en een
langwerpig pak bakmeel
„van de beste soort"
(noteert de schrijver,
die zich ontpopt als een
scherp
„Wij allemaal, alle
maal hebbén we onze
plaats in Het Grote Ge
bak!" eindigde hij en
gelouterd zongen we een psalm. Terug in
de buitenlucht zei Miss Gollan tegen me:
„Als je ze de dingen maar laat zien, luis
teren ze wel. Zag je dat, zeg? Hij sleept
Tegen de tijd dat de inspecteurs hun
(van te voren aangekondigd!) bezoek aan
de school brengen, ontstaat er een soort
van stilzwijgende samenzwering tussen de
leerkrachten en de leerlingen. Met vlijtige
lippen- en ogendienst wordt er een zo
gunstig mogelijke indruk bij deze heren
gewekt. Zij hebben de toekomst van de
leraressen en leraars min of meer in de
hand; een leerkracht, die op hun rapport
met niet meer dan „fair" wordt aange
duid, wordt geacht beneden de maat te
zijn, met de gevolgen van dien. Tegen de
inspectie wordt ook de riem weggebor
gen. het tuchtmiddel dat openlijk tot heil
van het jonge volk bij voorkomende gele
genheid wordt gehanteerd. ..Zij (de in
specteurs) hadden het hele jaar gesprek
stof geleverd. Hun namen waren steeds
genoemd, de goeden wa
daan en zelfs bespot, maar ook dat kon
hun onbeperkte macht niet beknotten: zij
maakten hun inspector's report met een
waardering die leiden kon tot promotie
naar een hogere „klasse", een betere
school en meer loon. Leraar en leerling
ontmoetten elkaar hierin, dat ze een heel
jaar noeste arbeid verrichtten voor een
doorslaggevend eindrapport."
EEN BOEK dus over Australische
schooltoestanden? Ja en nee. Het is
geen eigenlijk verslag, dat volledig ernstig
wil worden genomen, maar het behoort tot
de novellistiek. Men heeft hier te doen met
een staal van de in deze tijd zo bloeien
de reportagekunst. De auteur beschrijft
eenvoudig zijn ervaringen en doet geen
poging tot „creatie". Het artistiek element
zit in 'dit geval in een Daumier-achtige
vertekening. Bij een te
rughouding wat de be
schrijving van de eigen
gevoelens betreft, die
alleen blijken uit brok
jes gesprek of. in hel
uiterste geval uit een
sobere mededeling (zo
op bl. 166: „Op weg
naar de gymnastiekzaal
was ik moedeloos ge
worden. ik was gaan
zekere overdrijving A'an de negatieve
elementen in deze school-samenleving. De
ordeloosheid, het lawaai, de nonchalance
van Jones en Smith, het onverzorgde ui
terlijk van de kinderen, de hitte. de
Australische
schooltoestanden
opgetekend
an de werkelijk
heid zijn ontleend en minder kras gesty-
leerd zijn dan Bint van Bordewijk. maar
toch krijgt men de sterke indruk dat dit
hoekje van de werkelijkheid is gezien via
een bepaald temperament, of juister: sen
timent. Deze uitvoerige schetsen zijn ge
schreven uit een gevoel van verbijste
ring. dat niet ver van heimwee lijkt tc zijn
verwijderd. Dat gevoel vormt de basis van
de bijna aan Jeroen Bosch of althans aan
Breughel herinnerende schildering, die in
het aanhangsel, dat in een revalidatie-
oord speelt, een hoogtepunt bereikt De
auteur heeft bij een motorongeluk een knie
gebroken. De breuk is behandeld, maar de
knieschijf is vastgegroeid en men wil nu
proberen door arbeidslherapic het been
soepel te maken. Het liefst was de schrij
ver gaan timmeren, maar men begint met
hem op de pottenbakkerij te werk te stel
len. De school is heilig bij wat zich dage
lijks op deze inrichting afspeelt. Op ge
vaar af al te gemakkelijk grote namen uit
het verleden te noemen: men moet soms
denken aan de hel van Dante. (Ik heb nu
al Daumier, Bordewijk. Jeroen Bosch,
Breughel en Dante genoemd: te veel na
men natuurlijk om een serieuze vergelij
king met één van dezen te kunnen bedoe
len. Toch dringen zulke namen zich van
zelf aan de lezer op.) Een enkel citaat
uit dit hoofdstuk spreekt duidelijke taal.
„Het was half een. Twee meisjes deel
den soep uit voor een lange rij gekken,
doven, spastici, epileptici, onherstelbaar
verminkten, mannen sprakeloos gemaakt
door beroerte of shock, mismaakten, kreu
pelen in hun wagens, elk met een bordje
in de hand, als bij de oude gaarkeuken
bij de ingang van de eetzaal.
„Les Misérablcs", zei een vrolijke man
op zijn Engels."
FVE BESCHRIJVING van deze macabe-
re maaltijd laat zich niet navertellen.
Tom Tate b.v. heeft op zijn 35e jaar een
beroerte gekregen, is voor de helft ver
lamd en kan alleen nog maar „bloody"
zeggen, wat hij dan ook de hele dag doet,
soms met een plotseling hoog overgesla
gen stem.
De hel werkt nog doeltreffender omdat
ieder alleen aan zichzelf denkt. Men pest.
hoont en schopt elkaar. Toch wordt er. zo
goed en zo kwaad als dat gaat, gewerkt,
gesport en zelfs uitstapjes worden ge
maakt. De conversatie is. hoe kan het an
ders. nog stompzinniger dan op de school.
Wanneer de auteur, kort voor zijn vertrek
naar Holland, de inrichting ten afscheid
nog eens bezoekt, blijken er twee jongens
gestorven te zijn: de onhandelbare zeven
tienjarige Keith, achterlijk, doof. epilep
tisch, suikerziek, niet in staat verstaan
baar te praten en mank. en Danny met
de bloedziekte. „Ze hadden hem een been
afgezet in de hoop dat het zou ophouden,
maar het is verder gegaan. En Keith heeft
's nachts een aanval gekregen en daarin
is hij gebleven. Waarschijnlijk is hij ge
stikt. Hij had een zwak hart.
„De beste oplossing", zei ik.
Ja, de beste oplossing, meenden we al-
Zo doet men dat tegenwoordig, de feiten
spreken voor zichzelf. Betuigingen van ge
voeligheid kunnen achterwege blijven. De
verzwegen gedachte daarbij is: er is te
veel ellende en le weinig meegevoel in de
wereld.
C. RIJNSDORP
PENGUIN STAK OCEAAN OVER
Werk van twee Amerikaanse
schrijvers, die ieder de Nobel
prijs voor de literatuur toege
kend hebben gekregen, maakt
deel uit van de zeer verzorgde
serie pocketuitgaven van de be
kende Engelse Penguin Books
Ltd. In de reeks Modern Clas
sics heeft deze uitgeverij de
oversteek naar de Verenigde
Staten gemaakt en daar een
uitgelezen keuze gedaan uit de
literaire productie van deze en
van het einde van de vorige
eeuw. Die twee Nobelprijswin
naars, wier werk in de nieuwe
Penguin-serie is verschenen zijn
Ernest Hemingway en William
Faulkner en verder treft men
er namen in aan van Henry Ja
mes en F- Scott Fitzgerald,
maar ook die van Henry
(Kreeftskeerkring) Miller en
enkele andere Amerikaanse
auteurs van de eerste literaire
Hemingway
Door inhoud en titel van de
werken van Hemir
Faulkner dringt zich
vergelijking op. Van Ernest
Hemingway werd The Snows of
Kilimanjaro uitgebracht en van
Faulkner zijn vroege werk As I
lay dying. In de „long short
story" van Hemingway beleven
we het gesprek van de schrij-
die
de
bedekte Afrikaanse
berg ligt te sterven en die in
de gesprekken met zijn vrouw
en in zijn terugblik op het leven
achter hem. in de geest nog de
verhalen schrijft, waaraan hij
in werkelijkheid nooit meer zal
toekomen. In die flash-backs"
vinden we veel terug van het- -
geen Hemingway tijdens de j
Eerste Wereldoorlog zelf in Ita
lië en andere landen mee- en j
doormaakte. Dit pregnante pro
za van de man, die van woord
zuinigheid en uitgebalanceerde
zinsbouw, van zijn onvergelijke
lijke dialogen, een veel geïmi
teerde, maar nooit overtroffen
kunst maakte, heeft in „The
Snows" een geladenheid be
reikt. die zijn vroege korte ver
halen reeds als belofte in zich
droegen. In deze Penguin zijn
n.l. ook enkele van die specifie
ke Hemingway-stories opgeno
men en Nick Adams (voor ve
len de jonge Hemingway zelf) is
de hoofdpersoon van vele van
die verhalen, waarin de dood
als een dimensie op zich vaak
de hoofdrol speelt.
Faulkner
As I lay dying van William
Faulkner, de andere Nobel
prijswinnaar dus werd door
de „Southerner", die deze auteur
was, in één van de zuidelijke
staten gesitueerd. In de zes we
ken. die hij nodig had om het
tc schrijven (tqen hij nachtdienst
deed in een electrische centrale)
liet hij zijn typische zuidelijke
hoofdfiguren vertellen, hoe zij
persoonlijk de dood van Addie
Bundren ondergingen en heel
ders dan Hemingway benade
Faulkner zijn motief. Hier niet
de ,,hard-boiled"-stijl van, de
eerste, maar een gezapige ver
telling. niet zonder humor en
kleurrijk als het Zuiden, dat hij
bij voorkeur beschreef. As I lav
dying is één der eerste boeken
van Faulkner. Het is wellicht
niet zijn sterkste, maar daarom
is het verhaal, dat hij hier ver
telt toch nog altijd het lezen
waard. Voor zijn Zuiderlingen
is de dood van moeder Addie
een vanzelfsprekend gebeuren.
De dood is niet de vijand, die
hij voor Hemingway's hoofdfi
guur was. Die had nog veel
werk willen doen; dat van Ad
die Bundren was gedaan.
HEJffAOHJl
F Al'LUX FM
Scott Fitzgerald
n. die zeker niet zo'n
heeft bereikt in de
literatuur als de
twee genoemde auteurs, is die
van F. Scott Fitzgerald. In
zijn beginperiode als schrijver
had hij contact met Hemingway
en evenals deze, en ook gelijk
Faulkner, werd hij beïnvloed
door Sherwood Anderson, die op
het toppunt van
in de tijd, dat zij begonnen te
schrijven. Maar Scott Fitzge
rald situeert zijn verhalen in
the „Jazz Age", de tijd van de
Charleston, tussen de beide we
reldoorlogen en zijn figuren zijn
geacheveerder dan de karakters,
die Hemingway en Faulkner voor
ons neerzetten. Dat hij zijn
plaats in de reeks verdient, be
wijst F. Scott Fitzgerald met
This Side of Paradise, dat in dc
transatlantische Penguin-serie is
opgenomen.
James
Een voorloper van dit trio was
de in 1843 geboren Henry Ja
mes. Van hem kregen drie titels
een plaats: Washington Square,
The Spoils of Poynton en The
Portrait of a Lady. James was,
zoals later vele andere Ameri
kaanse kunstenaars, een refu-
werd in 1915 Engels
jaar later stierf hij. De drie boe
ken tonen duidelijk de bijzon
der grote betekenis, die deze
schrijver voor de Angelsaksische
literatuur heeft gehad en stuk
voor stuk zijn ze met vakman
schap geschreven, bijzonder knap
