KLM
PASEN 1963
HEROPENT „INDIË-LIJN"
ZONDAGSBLAD
Nieuwe Leiclse Courant
ZATERDAG 13 APRIL 1963
19241963. Twee mylpalen voor de
K.L.M. 1924: het jaar waarin aarze
lend werd gestart met de nieuwe wereld
omspannende Indië-ljjn. 1963: het jaar,
waarin na een jarenlange interruptie de
dienst op Djakarta wordt hervat. Tussen
die jaartallen een enorme ontwikkeling
van de luchtvaart.
ONTWIKKELING
In het begin de historisch geworden
Fokker F 7, die onder nu ondenkbare
primitieve omstandigheden, (landingen in
woestijnzand en op race-hanen, brandstof
die in blikjes van 10 liter aankwam, een
defecte motor die slechts door schenking
van een tijdschrift kon worden vernieuwd)
54 dagen nodig had om in het toenmalige
Batavia te komen. En straks de pijlsnelle
DC 8, die met 110 passagiers de vlucht
in nog geen 26 uur zal uitvoeren. Hoe de
oude Indië-lijn zich in de tussenliggende
jaren met reuzesprongen ontwikkelde,
wordt in bijgaand artikel beschreven.
En de vrouwen, die met Hem uit Gelilea gekomen waren, volgden en zij
bezagen het graf en hoe Zijn lichaam gelegd werd; en toen zij teruggekeerd
waren, maakten zij specerijen en mirre gereed. En op de eerste dag der week
gingen zij reeds vroeg in de morgenstond met specerijen, die zij gereedgemaakt
hadden naar het graf. Zij vonden de steen van het graf afgewenteld, en toen
zij er ingegaan waren, vonden zij het lichaam van de Here Jezus niet. En het
geschiedde, terwijl zij daarover in verlegenheid waren, dat, zie, twee mannen
i blinkend gewaad bij haar stonden. En toen zij 3
erschrikt werden en
haar aangezicht ter aarde neigden zeiden dezen tot haar: Wat zoekt gij de leven
de bij de doden Hij is hier niet, maar Hij is opgewekt. Herinnert u, hoe Hij,
toen Hij nog in Galilea was, tot u gesproken heeft, zeggend, dat de Zoon des
mensen moest overgeleverd worden in de handen van zondige mensen en ge
kruisigd worden en ten derden dage opstaan. En zij herinnerden zich Zijn woorden
en teruggekeerd van het graf, boodschapten zij dit alles aan de elf en aan
(Lucas 23 s 55—56 en
Lucas 24 1-9)
(De illustratie ls ontleend aan een schil
derij van de Zwitser Willy Fries, wiens cy
clus ,,Die Passion" elders in ons blad van
heden wordt besproken).
De K.L.M. gaat weer op Djakarta vliegen. Kema-
joran-airport heeft haar poorten voor Nederlandse
vliegtuigen weer geopend en zaterdag 4 mei zal de-
eerste DC-8 van Schiphol vertrekken met bestem
ming Djakarta. Daarmee zal een oude en historische
traditie, die in december 1957 zo plotseling werd af
gebroken, in ere worden hersteld: de oude „Indië-
lijn", de trots van de K.L.M., wordt weer gevlogen!
De Indië-lijn. zo heeft de lucht- r
I verbinding, Amsterdam-Djakar
ta wereldbekendheid gekregen in
de luchtvaartgeschiedenis sinds op
de eerste oktober 1924 de Fokker
F-VII met vijf kg post van
Schiphol opsteeg richting Batavia.
En de oude rotten onder de vlie
gers spreken daar nog steeds
over. De Indië-lijn immers is de
j belichaming van een brokje
j luchtvaartromantiek uit de jaren
1 waarin vliegen nog een avontuur
was. Romantiek waaraan de oude
i vliegers met weemoed terugden
ken in deze tijd van snelheid en
zakelijkheid, van vliegschema's
en scherp berekende tijden. Met
de oude Fokker F-VII daar vlóóg
je echt mee. zeggen ze nu. Dat
was avontuur.
Voorbereiding
Aan die eerste sensationele
vlucht, waar heel Nederland mee
meeleefde, waren jaren van voor
bereiding aan voorafgegaan. Al
bij de oprichting - van de K.L.M.
in 1919 speelde wijlen Albert Ples-
man met de gedachte aan een ge
regelde luchtdienst naar het Ver
re Oosten. De moeilijkheid was
echter dat men geen geschikt
vliegtuig had.
Weliswaar bestonden er in die
Jaren al diensten, maar deze
werden gevlogen op kleine trajec
ten tot ongeveer 500 km. Een be-
Historische traditie in ere
hersteld op 4 mei a.s;
Grote populariteit kreeg de
Indië-lijn met de record-re tour-
vlucht metKerstpost uitge
voerd.door de Fokker F-18 Pe
likaan, die op 18 december 1933
vertrok en op 30 december weer
terug was. Heel Nederland
leefde mee met deze onderne
ming.
De Douglas DC-2 was de opvol
ger van de oude vertrouwde Fok
ker op de lijn naar Batavia, het
type waarmee de K.L.M. in 1934
op zo'n sensationele wijze tweede
werd in de Melbourne-race (Ui-
ver). Vijf passagiers konden met
dit voor die tijd hypermoderne
vliegtuig dat de reistijd tot zeven
dagen verkortte, worden vervoerd.
Maar de techniek schreed voort.
De DC-3 kwam en dat betekende
plaats voor elf passagiers en de
indienststelling van een steward.
Het was met dit toestel dat de
K.L.M. in 1937 een dienst van
driemaal in de week ging vliegen.
Een gevolg daarvan was dat de
eeuwenoude „maildag"
De DC-8, het moderne toestel,
waarmee de K.L.M .-luchtlijn
naar Indonesië op 4 mei sal
Tóch werden er plannen ge
maakt voor de eerste vlucht
naar Java. In een vaste verbin
ding tussen Nederland en het
toenmalige Nederlands-Indië zag
K.L.M.-directcur Albert Plesman
grote mogelijkheden. Daarom
werd in 1923 het comité Vlieg
tocht NederlandIndië opgericht,
waarvan generaal C. J. Snijders
voorzitter en Albert Plesman lid
werd.
Het was Fokker, die uiteinde
lijk de stoot gaf voor de verwer
kelijking van de plannen. In 1924
rolde de eerste, voor die tijd hy-
j permoderne, F-VII de fabriek
uit. En direct zei het comité: dit
wordt het toestel waarmee we
naar Indië gaan vliegen. Nog in
j oktober van datzelfde jaar zou de
i! eerste vlucht moeten plaats heb-
j K.L.M.-gezagvoerder A. N. J.
I Thomassen a Thuessink van der
j Hoop zou het bevel voeren en hij
i zou worden geassisteerd door de
lste lt.-vlieger H. van Weerden
j Poelman (van de nu geheten Ko
ninklijke Luchtmacht» en boord-
werktuigkundige P. A. dan den
Om ervaring op te doen zouden
ze eerst enkele maanden met het
j toestel "op de Londen-lijn ('s we
relds oudste luchtdienst) gaan
vliegen. De bemanning was en-
thousiast. Het nieuwe vliegtuig
da* nu inmiddels een plaatsje
l- heeft gekregen in het nationaal
I luchtvaartmuseum voldeed uit
stekend en al gauw werd men het
i er over eens: op 1 oktober zou
i de F-VII starten voor Indië!
54 Dagen
De vlucht ging door. De vlucht
werd een succes. Geladen met 5
kg post legde het toestel de ruim
15.000 km lange afstand met een
gemiddelde snelheid van 121 km
per uur af in een vliegtijd van
127 uur 16 minuten. Dat was de
vliegtijd, want in werkelijkheid
duurde het 54 dagen voordat de
Indië-vlieger op TjUilitan landde.
Dat kwam behalve door het feit
dat niet minder dan negentien tus
senlandingen moesten worden ge
maakt ook door de motorstoring,
waarmee het toestel bij Philippo-
pel in Bulgarije kreeg te kampen.
Bijna een maand lang moest het
toestel daardoor aan de grond
blijven staan....
Een efficiënte onderneming was
deze eerste vlucht (betaald door
het comité vliegtocht) niet. maar
belangrijk was. dat zij had aan
getoond dat een luchtdienst op Ba
tavia technisch in ieder geval mo
gelijk was. Daarom werden nieu
we plannen gemaakt. En op 15
juni 1925 volgde de tweede vlucht.
De Amerikaanse miljonair Van
Laer Black financierde de tocht,
die evenals de eerste vlucht werd
uitgevoerd door de K.L.M.
Ditmaal niet met de Fokker
F-VII. maar met de F-VIIa. een
verbeterde versie van de eerste
Indië-vlieger. Geyssendorffer was
de gezagvoerder op deze vlucht,
de eerste waarop ook passagiers
meegingen: Van Laer Black en
diens bediende.
Deze tweede tocht verliep aan
zienlijk sneller dan de eerste.
Binnen acht en dertig dagen na
dat het toestel van Schiphol was
gestart was het in Batavia. Nog
enkele van deze incidentele vluch
ten volgden en in 1928 was men
zover dat men zei: we moeten een
geregelde dienst gaan organise-
Proefdienst
In november van dat jaar start
te de K.L.M. daarmee. Op 21
vliegvelden werden depots voor
vliegtuigonderdelen en brandstof
fen ingericht. Vergeleken met de
organisatie van vandaag was de
regeling van die jaren nog ge
brekkig.
Een weerberlchtendlcnst was er
slechts tot Turkije. Radiostations
waren er voor het allergrootste
deel van de route niet, zodat werd
besloten maar zonder radio-appa-
ratuur te vliegen. Ook de vlieg
velden waren spaarzaam en dik
wijls was een ..luchthaven" niet
meer dan een vlak landje of een
renbaan.
zagvoerder Iwan W. Smirnoff, die
met een drie-motorige Fokker F
7b Schiphol verliet voor de eerste
vlucht van de veertiendaagse
proefdienst. Weer verliep de tocht
vlotter. De reistijd werd terugge
bracht tot 12 dagen.
Deze eerste vluchten werden
voor een belangrijk gedeelte ge
financierd door de P.T.T. op basis
dr. ir. M. H. Dam me
de K.L.M. zich verbond tot maxi
mum 500 kg post per vlucht mee
Sindsdien heeft de Indië-lijn
zich zeer snel ontwikkeld. In 1930
werd een vaste veertiendaagse
dienst gevlogen. Geleidelijk verre
zen overal langs de route radio
stations, waardoor sneller en vei
liger vliegen mogelijk werd. Ook
de viegvelden. werden beter uit
gerust. Er kwamen meer voorra
den reserveonderdelen en overal
werden agenten aangesteld.
Het zakenleven kreeg meer ver
trouwen in de luchtlijn. De tot dat
jaar voor alle zekerheid per schip
verzonden copieën van luchtpost
brieven werden niet meer ge
stuurd. En het relzigersvervoer
steeg met 300 procent: vlogen in
1929 nog maar twee passagiers
mee, in 1930 waren het er al acht!
Het passagiersvervoer was echter
facultatief; de post had voorrang.
Nieuwe vliegtuigen
Al in 1931 kon de K.L.M. de
frequentie dan ook verhogen tot
eenmaal per week. Nieuwe vlieg
tuigen werden ingezet. Eerst de
F-12 met boordkeuken en ligstoe
len voor vier passagiers. De be
manning werd uitgebreid met een
radiotelegrafist. Later de F-18,
waarmee de reistijd werd terug
dat het beginpunt Amsterdam
naar Napels en later naar Tel
Aviv moest worden verlegd in
verband met een vliegverbod door
enkele oorlogvoerende landen.
De heer W C. J. Versteeg, die
toen directeur was van de aan
het eind der jaren twintig opge
richte K.N.I.L.M., was inmiddels
de leiding opgedragen van de In
dië-lijn.
Toen rukten de Japanse legers
Indië binnen en moest de lijn
worden opgeheven. Voor de be
manningen betekende dit echter
geen ..groot verlof". Ze kregen
nog zware en gevaarlijke op
drachten uit te voeren: zij waren
behulpzaam bij de evacuatie van
mensen en materiaal naar Austra
lië.
Een deel van het personeel
ging daar in dienst, oen ander
deel vertrok naar de Nederlandse
Antillen, waar de K.L.M. een
steeds uitbreidend luchtnet onder
hield en naar Bristol voor dc
„vlucjitlijn" Bristol -LissabonHet
vliegend materieel in Australië
r voor zover nog aanwezig
Herstel
De donkere oorlogswolken trok
ken echter ook over Indië weg-
En zodra de lucht vrij was. werd
de dienst hersteld, zij het dan
aanvankelijk niet onder de naam
van de K.L.M.
Omdat gebleken was dat het
aan burgerlijke maatschappijen
voorlopig nog niet zou worden
toegestaan op de (nu militaire)
vliegvelden langs de route naar
Java te landen en het vervoer bo
vendien de eerste tijd voorname
lijk zou dienen ten behoeve van
de Nederlandse Staat, werd in
oktober 1945 de Nederlandsche
Regeerings Luchttransportdienst
ingesteld. De uitvoering van de
dienst was echter in handen van
de K.L.M. Als eerste startte op
10 november 1946 Parmentier met
een Douglas C-54-a Skymaster en
9P 28 november reeds werd een
geregelde dienst heropend met
een frequentie van tweemaal per
De ontwikkeling van de lucht
vaart had in die oorlogsjaren niet
stilgestaan: met de moderne Sky-
masters konden 28 passagiers
worden vervoerd en ook de vlieg
tijd was aanzienlijk verkort,
slechts 45 vlieguren (verdeeld
over vijf dagen» duurde de reis
Met de later in gebruik geno
men Lockheed L-749A Constella
tion die plaats bood aan 44 pas
sagiers. werd deze nog verder te
ruggebracht tot 35 uur 40 (vier
dagen). Deze reisduur maakte het
mogelijk de frequentie te verho
gen en op 23 november 1947
vier maanden nadat de K.L.M.
de leiding van de negerin,gs lucht
transportdienst had overgenomen
kon zelfs een dagelijkse dienst
Nieuwe route
Maar ook in deze na-oorlogse
jaren bleef de K.L.M. de moeilijk
heden niet bespaard. In 1948 trok
ken verscheidene Aziatische sta
ten de landingsrechten van de
K.L.M. tijdelijk in. in verband
met de militaire maatregelen van
de Nederlandse regering in In
dië.
Ook daarvoor werd echter een
oplossing gevonden: een route via
Afrika. Het was weer pioniers
werk. De bestaande radio- en
meteodiensten bleken onvoldoende
voor het 5534 km lange oceaan
traject tussen Mauritius en Bata
via. Toch werd een poging ge
daan. In januari 1949 startte een
Constellation met extra benzine
tanks en ontdaan van alle niet
direct noodzakelijke uitrusting. Op
30 januari landde de PH-TDF na
een reis. waarbij voornamelijk op
de sterren en zonder meteobe-
richten was gevlogen met 3000
kg post op Kemajoran!
de oude Japanse tanker Aer
Mas verbouwd, waarna deze
vaste ligplaats koos in de Golf
van Bengalen.
Zo kon in februari 1949 een
driemaal wekelijkse dienst op
Batavia via de nieuwe route wor
den geopend. De moeilijkheden
waren echter toen nog maar van
korte duur: reeds in juli kon de
oude route weer worden gebruikt
..according to schedule" uit
gevoerd. ruim 2000 passagiers,
17600 kg vracht en 210.000 kg post
waren vervoerd!
25 Miljoen
de week. maar in 1951 al
dagelijks. In dit jaar kwamen er
ook de diensten naar Tokio en
Sydney bij. Twee jaar later werd
de frequentie teruggebracht op
vijfmaal per week. Tweemaal per
week vertrok nu in aansluiting op
een K.L.M.-vliegtuig van Bang
kok een vliegtuig van de inmid
dels. opgerichte Garuda Indone-
mee. want in 1954 werd e_
vliegtuig ingezet: De Super Con
stellation die de reistijd op 40 u 20
(vliegtijd 32 u 15) bracht. Het
was met dit toestel dat de
K.L.M. zijn activiteiten op de
Indië-lijn inmiddels Indonesië-
lijm voorlopig besloot.
Noodgedwongen, want de Indo
nesische regering weigerde de
toegang tot Kemajoran. En op
3 december 1957 vertrok het
laatste K.L.M.-vliegtuig van Dja
karta. Het was het droevig ein
de van een jarenlange goede tra
ditie. Een abrupt einde na 4580
succesvolle vluchten. De afkap
ping ook van een lijn, die voor de
K.L.M. dank zij taai doorzettings
vermogen en een altijd vooruit
ziende blik tot een van de meest
winstgevende diensten was gewor
den. Per jaar bracht de Dja-
gebracht van 44 passagL.
post en vracht tot 19 passagiers
en 1100 kg post. Ook van radio-
en meteohulp moest de K.L.M.
zich verzekeren.
Bases van de Royal Air Force
sprongen direct bij en voor radio-
en meteopeilingen op zee werd
Na bijna vijf-en-een-half Jaar
gesloten te zijn geweest zal de
verkeerstoren van Kemajoran
straks echter weer „vrij voor
landen" aan de K.L.M.-vllegtul-
gen geven. Op 4 mei vertrekt de
eerste DC-8 vluchtnummer KL
831 van Schiphol om de verbin
ding te herstellen. Een verbinding,
die beide landen ook door de
lucht dichter bij elkaar zal bren
gen.
