KERST A
rpp
Een reportage
s
KERSTBIJLAGE 1962
Berlgn: verscheurde stad; metro
pool, waar vrqheid tegenover onvrij
heid staat; plaats, waar aan de ene
kant het Westen en aan de andere
kant het Oosten wordt geëtaleerd.
Triest is de muur, die sinds 13 augus-
L- I 0 tus van het vorig jaar voor een her-
inK van urugg&n metische afsluiting zorgt. Triest om
dat hij de puinhopen van een verschrik
kelijke oorlog letterlijk en figuurlijk
uitbeeldt; triest vooral omdat hij een
klaagmuur is geworden.
De muur heeft hele families uiteengereten, heeft heuglijke en droeve tijdin
gen vleugellam gemaakt, heeft de moeder verstoken van het nieuws, dat zij
grootmoeder geworden is, heeft de zoon de dood van zijn vader onthouden.
Naar Oost-Be:rlijn, waar de communistische ideologie het Christuskind
langzaam dreigt te wurgen, hebben we onze speciale verslaggever Link van
Bruggen gestuurd. In zijn reportage worden de namen van de dikwijls in be
nauwenis levende geïnterviewden niet genoemd. Op zo'n korte afstand van
de grenzen, waarbinnen wij met al onze vanzelfsprekende en daarom helaas
ondergewaardeerde vrijheden leven, wordt de vrije meningsuiting nu eenmaal
niet getolereerd.
Vrijlieid in tegenstrijdigheid
Gemetseld concentratiekamp
Geïsoleerde religie
Scherpslijper achter steen
Dan sta je bij de controlepost in de Friedrich-
strasze, bij Checkpoint Charlie, zoals de muur
doorgang daar wordt genoemd. En je ziet hoe
een vrouw, die in Hamburg woont, handenwringend voor de bleke, fanatieke gezichten van
enkele Vopo's staat. Ze is naar Berlijn gekomen, omdat haar vader is gestorven. Ze wil haar
moeder, die alleen achtergebleven is, in haar verdriet bemoedigen en troosten. Bijna huilend
vertelt ze dit allemaal. Ze heeft reden om haar tranen de vrije loop te laten. Ze heeft zelfs reden
om radeloos te zijn. Haar papieren kloppen niet, zo is haar verteld. Ze moet niet deze, maar een
andere muurdoorgang hebben. „En daar kom ik net vandaan", jammert ze. „Ze hebben me daar
gezegd dat ik hier moet zijn. Bitte, bitte, versteh doch Ich leann doch meine Muttï
nicht allein lassen Bitte, sei doch menschlich
«rlichling langs de Stras
■r bij de Oostgre
'i> Inter den Linden*
heet, overgaat. In het 's avonds zo donkere Oost-Berlijn kan men, boven
tde muur uit, de toppen van de bomen net zien. Ze zorgen voor goveel*
tegenlicht dat de Quadriga, de Romeinse zegetcagen, die neer op de*
poort is geplaatst, er een bijna luguber effect door krijgt.
De vier Vopo's, die achter de Hoewei er achter d'
balie staan, kijken elkaar aan. ter de mijnenvelden en het prik-
Drie gezichten zijn als versteend keidraad van de Sovjetzone niet
drie hoofden schudden neen. De van geloofsvervolging kan worden
vierde Vopo is minder formalis- gesproken, is de staat
tisch. Zou bij hem dan toch iets
van het Kerstlicht zijn doorge
drongen, dat achter de
cieel is uitgedoofd?
..Een ogenblik,
hij aarzelend. ,.Ik zal
binnen voor u kan do
hij zich met een paar vloeken
genover z'n kornuiten heeft ver
dedigd, verdwijnt hij achter een
deur. die de zenuwcentrale van
de muurdoorgang voor het oog
van de passanten verbergt. Vijf
minuten later komt hij er weer
teriëie sfeer, zijn de surrogaten,
die op de uitholling van de geest
•h- Weihnachtsmarkt aan de Karl zijn gericht. Op een tweede, al
Marx Allee met zijn eeuwig even moeilijk te vinden adres
groen is thans in de communisti- spreek ik met een leraar, die niet
sche leer het symbool van de meer voor de klas mag staan, om-
eeuwige staat geworden. Er staan dat hij christen en lidmaat van
geen stalletjes meer onder met de Evangelische Kirche wil blij-
schapen, ossen, een kribbe, een ven.
kindje en al die andere, bekende Kn&V&lcn
De jeugdigen worden Bijbelse figuren, maar wel hek
sen en wat dies meer zij uit ge
renommeerde Duitse volkssprook-
iddelen op uit zijn burgers
de kerk los te weken. Dit ge-
offi- beurt eerder in 't geniep dan ii
't openbaar. De jeugdige
zegt dikwijls barrières in de
svat ik legd, als
kan doen". En als De ouderen tracht men achteruit jes. Kerstliederen worden op de ons, ouderen, valt heel wat
te zetten, als ze het lidmaatschap meest walgelijke wijze geparodi- der eer te behalen. Ik
kerk niet opzeggen.
Carrière
Uit i
uit.
Alles in Ordnung'
bescheid. „Goeft
brengen...."
..Die achteruitstelling", aldus de
dominee ,,kan zich in velerlei
vorm openbaren. Het kerklidmaat-
luidt het schaP belemmert de man vaak
uw koffer "j.1* carri®?®'
een taxi Pelllk.e Posihe
toekomst somber in, al weet ik
dat het Verbum Dei
aeternum (,,Het
blijft inEeuwigheid")
was het niet moeilijk m'n levens
beschouwing de doorslag te laten
geven. De om:Jtandigheden zijn
voor iedereen verschillend. Soms
wordt men bijna gedwongen op
portunist te zijn. In elke maat
schappelijke geleding treft men
deze, bijzonder voorzichtig ma
noeuvrerende meelopers aan, die
niemand overigens als confmunist
of als communistisch-beïnvloèd
hier mag kwalificeren. Hoeveel het er
zijn? Ik weet 't niet. Wat ik wel
weet, is dat er in de DDR slechts
een handjevol overtuigde
n haalt d<
x "n zoeenaamd oud-nieuw voir de DDR geldt. Wat wilt ge?
Weihnacht9lied te voorschijn, dat Qp de lagere school begint het ai.
Geen godsdienstonderricht wel
n godsdienstvernietiging. Wat
.T? ouder doen, als
Omdat ze de macht in
handen hebben en door de Sov-
Woord Gods jets worden gesteund, kunnen ze
ook zich handhaven en hun spel van
provocatie voortzet-
coupletten bestaat. De
ste vier verhalen over Jozef
zijn maatschap- Maria in de stal, die het pas ge-
Je loopt na zo'n gesprek met
een van bitterheid vervuld hart
kind da- door het paradijs van Walter Ul-
kan iemand veel in zijn por te-
monnaie schelen, als hij wel, of
Hoe triest ls alles achter die als hij niet naar de kerk gaat.
muur. Hoe fulmineren de dniilre-
gen, die valt, en de onbewoonde
huizen, die nog tussen de oorlogs- cieel stempel zullen dragen. Er binnen
puinhopen staan, tegen het feest zijn mensen, die voor een radio,
van licht, dat op het punt staat aan een ijskast of een televisie-toestel
te breken. Als ik eindelijk door staan ingeschreven, doch deze
mag rijden mijn persoontje al- nooit zullen krijgen, omdat ze
leen vergt vijf kwartier! heb ik christen willen blijven. In een
twee slagbomen en een wegver- communistische staat is de wil-
sperring achter de rug, zomede lekeur nu eenmaal groot,
een grondig onderzoek van m'r
wagen, dat zich tot onder de ach
terbank heeft uitgestrekt.
status dus. Het boren Kindeke Jezus niets tc eten gelijks door mede-leerlingen wordt bricht. De straten zijn donker
kunnen geven, en tevergeefs geplaagd, omdat het belijdeni.,
wachten op de Wijzen uit het Oos- heeft gedaan? Hoe gaat je kind
- - ten, die met rijke geschenken zou- tegenover jou als vader staan,
Economische dwangmethoden zijn den komen. Vrolijk zingende, jon- a]s ;e merkt dat je niets tegen
er ook, hoewel ze nooit een offi- ge herders treden dan plotseling -■
binnen om de wanhopige ouders
de volgende „blijde boodschap" te
brengen:
„Verlossen"
Wij komen uit
bij nog komt dat het partijmen-
t zijn, die de grote,
■n prachtig land,
de nood hebben
verbannen,
de kleine
ook toen zij zichzelf verlosten.
In m'n paspoort staken op
goed moment drie papiertjes, ,ireci. ,wlw«cluuj«
er stuk voor stuk door verschil- het Kerstfeest zoals het commu-
iende personen moesten worden nistische regime van de Deutsche
Demokratische Republik dit be-
het
Eeuwig groen
doxaal dit op zichzelf ook moge 00g.
klinken. De troost, die men hier
overigens uit putten kan, is niet
te onderschatten. Als man van het
Westen mag je in de DDR dan Eerst heeft de staat de Kerst-
bijna ongewenst en geheel onbe- boom willen uitbannen", zegt hij.
trouwbaar zijn, de heren, die een ..Sinds Ulbricht echter heeft ont- die harten staalt
totalitaire staat maken, vertrou- dekt dat dit -niet ging zelfs
wen elkaar onderling evenmin, len van zijn partijgenoten willen de Bijbelse geschiedenis".
Het zou een slag voor, zelfs een die twee vrije dagen en die ge-
ondermijning van het communis- schenken niet missen tracht
tische systeem zijn, als de ene hij er een werelds feest van te
i de gelegenheid wordt ge- maken. De Kerstboom
herders treden dan plotseling die pesterijen kan uitrichten,
«-anwiov, ™.^rc meer Qok omdat de aanstokers halen
dikwijls de leerkrachten zijn? Hoe
tenslotte moet je een jongen van
dertien, veertien jaar ervan over
tuigen dat het beter is in de kerk
te blijven dan verder te leren?
Dat is vaak de keuze: het Chris
tuskind of de middelbare school
en de universiteit. Officieel staat
dit weliswaar nergens bij af
wijzing zal slechts zelden de Re
ligie als argument worden ge
bruikt maar ik spreek uit de
mei. nraktiik"
onderdak PraKlllK
Met grote stelligheid beweert
deze standvastige dat er op dc
iS vu» uaaiuccii: scholen beslist nog leerkrachten -
smeekte Jozef daarop zijn, die christen mogen worden ,e*.
Toen steeg er een ster ten hemel genoemd. Ze moeten, ideologisch
op gezien, aan de ene kant geven
rood licht. en aan de andere kant nemen.
verlaten; het regent pijpestelen;
de grillig gevormde ruines lijken
je -met holle ogeri aan te staren.
Je zou een schrille kreet willen
slaken. Je zou een houweel willen
genhandig
af te breken. Je zou een geweer
willen pakken...Wat doe je? Niets.
Je gaat naar een volgend adres,
waar een kerkelijke jeugdleider
woont en waar de conversatie al
even schrijnend en kommervol is.
handen heb- Daar groeien de kinderen op in
het licht,
honger en ellende kent men
Jeugdwerk
omdat het niemand
en brood ontbreekt.
De kleinsten worden de grootsten.
..Ach, breng ons daarheen"'
„Het spreekt vanzelf", zegt hij,
„niet alleen de kerk, maar ook
ons jeugdwerk is In verval ge
raakt. De geestelijke surrogaten,
die in de DDR worden voorge
schoteld. zijn in de eerste plaats
?p lirkSW h.o^punten
- 1het leven van de mens gericht.
Voor de doop is een naamfeest
in de plaats gekomen, inclusief
bloemen, een spaarbankboekje van
de ster van de wetenschap Zouden ze dit niet doen, zouden w!
de moed,
wonderen doet.
En kent u hem. dan leest u goed
ze met andere woorden voor hun «*che preek De huwell^sbeves-
levensovertiriging uitkomen, dan t'S^g iseen zaak \an rode vlag-
zouden ze spoedig weggezuiverd pn n
Hy lee tegenwoordig Karl
lee. Voor de veiligheid
steld de andere te controleren..
Veiligheid
Bijna op de tast ga ik door de
straten, die alleen reeds door hun
naam Ruslands glorie uitdragen,
ook al heet de vroegere Stalin Al-
Marx Al
ben ik uitsluitend op m'n
kaart aangewezen; achter de
muur -staat vragen nu eenmaal
niet vrij. De adressen, die ik door
middel van West-Berlijnse con
tacten heb gekregen, staan ner
gens op -papier, maar zijn wel
diep in m'n geheugen geprent.
Hoe licht kan men als Westers
journalist Oost-Berlijners in moei
lijkheden brengen.
De schemering is in duisternis
overgegaan, als ik op m'n eerste
adres aankom. M'n auto heb ik
een paar straten verder voor dc
ruïnes van een huis neergezet.
Ook het merk, het nummer en
de nationaliteit kunnen verdacht
makingen inhouden.
Als ik tegenover dominee X in
diens sobere studeerkamer zit,
breng ik hem de groeten over van
een vriend, die aan de andere
kant van de muur woont en die
hij in anderhalf jaar niet heeft ge
zien. Het is niet genoeg om het
ijs te doen breken. Zijn volledig
vertrouwen krijg ik pas na een
kwartier, als ik hem van m'n mis
sie en van m'n politieke betrouw
baarheid heb kunnen overtuigen.
Nochtans bezweert hij me drie
maal tijdens het gesprek hem
nooit als bron te noemen en aan
deze kant van de muur geen en
kele aantekening te maken,
Spotgedichten, surrogaten. Een
heidsstaten wemelen van dit gen-
boertigheden". Verderfelijker
Opportunist
op de traditionele nog dan de surrogaten in de i
Thema
„Wie soil ich Dich empfangen",
mijmert hij, .und wie begegn'
ich Dir". Een schoon thema voor
al voor ons achter de muur. Ver
tel uw lezers maar dat de staat
het Kindeke Jezus langzaam
tracht te wurgen. Er is geen
plaats voor Hem in een maat
schappij, die God loochent en de
kunde van de mens verheerlijkt,
geen plaats zelfs in een stal. Maar
vergeet er vooral niet bij te zeg
gen dat er voor het Christuskind
in ons hart een grote plaats is
ingeruimd. En met het woordje
„ons" bedoel ik niet een paar do
minees en een paar overgebleven
oude mannetjes en vrouwtjes,
maar 't grootste deel van alle
Duitsers, die achter de muur, of
in de Sovjet-zone wonen. Onze be
dehuizen zijn tijdens de Kerstda
gen stamp- en stampvol. We voe
ren Weihnachtsoratoria uit, we
zingen thuis en in de kerk onze
Kerstliederen. We proberen er in
elk opzicht een feest van te ma
ken, en ik geloof dat we hier ook
dit jaar weer in zullen slagen."
De predikant erkent het: Zowel
in de protestantse als in de rooms-
katholieke parochies is er verval.
Formeel
het bedrijf,
werkt, geworden. De belijdenis
is vervangen door een volledig
heidense jeugdwijding, waarbij de
confirmant een communistisch
leerboek zo dik als de Bijbel
wordt uitgereikt. Zelfs de begra
fenis ligt al helemaal in de mens-
verheerlijkende sfeer."
Ook deze man laat me een
spotgedicht lezen. Het roept op
tot uittreding uit de kerk. tot ver
loochening dus van het Christus-
„Ik bidden
Ik heb een communist gevraagd:
„Ben jij nog bij de kerk?"
Toen zei hij:
„Ach, je denkt wel dat ik zondags
bidden ga,
maar dan zou ik wel een mooie
communist zijn.
weliswaar niet
uitgetreden,
wat ten slotte ook niet hoeft.
We hebben geer. kerkelijke huwe
lijksbevestiging gehad.
Bij vaders begrafenis heeft nie
mand gepreekt.
De dominee kent onze wereldbe
schouwing.
Voor hem zijn we al lang afge
schreven.
En kerkelijke belasting betaal ik
ook al niet!
Waarom zal ik dan nog naar de
notaris gaan?"
„Kameraad, ik wil je wel eens
wat toefluisteren!
Je naam staat in de kerkelijke
registers.
En nu vertelt de dominee aan
zijn gemeente:
Bij ons is zelfs nog een commu-
Dat bewijst, lieve vrienden,
Jezus Christus
toch sterker dan godloze leerstel
lingen is!"
„Ja, daaraan heb ik
„Vooruit dan, snel
dacht!"
door halen!"
Vol ornaat
Vier gezichten van mensen, die door het
politieke wereldgebeuren aan de kant van de
onvrijheid werden opgevoed. Het zijn Vopo's,
of wel Volkspolizisten, wie de beginselen van
het communisme met de paplepel zijn inge
goten. Bethlehem is voor hen een onderwerp
van bijgeloof en vooral spot geworden. De
Ster is voor hen niet meer de ster, die bege
leidt, en op oordeel en genade is toegespitst.
maar de brutale, rode ster van de mensver-
heerlijking. Hun formele denkleer vindt zijn
begin en zijn einde in het historische materia-
lisme, dat één van de ideologische pijlers van
Rusland en z'n satellietstaten is.
muur, over welke ze kijken, betekent
hen geen vrijheidsbeteugeling. In hun
gedachtengang is Adenauer de meester-metse-
laar, in wijder verband de NAVO, die hun
„democratie" zou belagen. Ze hechten er
bovendien nog een praktische betekenis aan.
Verhindert de muur niet „het vuile werk van
mensenronselaars", die voor het kreperende
Westen artsen, ingenieurs en vakarbeiders j
werven? Zijn er in de afgelopen jaren al niet
vier miljoen, van de zeventien miljoen, in de t
Deutsche Demokratische Republik wonende t
burgers „met minderwaardige middelen" weg-
gelokt? En wat te denken van „de oplichters
en plunderaars", die in de West-Berlijnse
wisselkantoren werken? Hebben zij het para-
dijs van Walter Ulbricht niet op een verlies j
van dertig miljard mark gebracht?
Vier paar ogen kijken naar de vrijheid, die
ze niet begeren. Hun handen, hun wapens,
zien we niet. Zouden we echter door de stenen J
kunnen kijken, dan zouden we opmerken dat J
ze van de houding van hun „Volksgenossen"
minder zeker zijn Ze schieten op de mede- J
burgers, die hun DDR niet langer kunnen ver- J
dragen. En als ze kunnen, schieten ze raak. t
De muur, hün muur, heeft al aan vijftien,
naar vrijheid snakkende mensen het leven ge-
kostz
Je bent weer terug in West-
Berlijn. En nog geen kilometer
na het passeren van de donkere
muur nee Vopo's, ik heb niet
de moed gehad een vluchteling in
de kofferruimte van m'n auto te
verbergen barst het Kerstlicht
in zijn volle wereldse ornaat los.
„Fröhliches Weihnachten", lezen
de bordjes in de hel verlichte eta
lages. „O hoe heerlijk hoe be
geerlijk" speelt een strijkje in
het bekende Haus Wien, waar da
mes met bontmantels, of tenmin
ste astrakan-kragen, uit misschien
wel tweehonderd gerechten kun-
krulpapier afgezet.
„Wie soli ich Dlch empfangen,
und wie begegn' ich Dir".
Als men deze woorden ln hun
diepste betekenis afweegt, blijf
dan niet voor, maar ga achter de
