Eduard van Kuilenburg:
Zilveren
Elisabethbode
s
DE KERK WMVM
ZIJ DROMEN
GEESTELIJK
LEVEN
kunstenaar
die opteerde
in zijn werk
nJe^
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 17 NOVEMBER 1962
WIE HEEFT DE EERSTE JAARGANG?
Alle jaargangen van de Elisabeth-Bode staan
compleet op een rijtje op het kantoor in Woer
den. Alleen de eerste jaargang, uit de lijd dat
het blad nog een maandblad was, ontbreekt ge
heel. Het grootste geschenk dat dankbare le
zers zouden kunnen geven bij het zilveren ju
bileum is juist die jaargang of althaas een
aantal nummers van die jaargang voor het
archief. Wie is in het bezit van deze jaargang
of van een of meer van de eerste nummers
van de Elisabeth-Bode? Wie wil ze afstaan voor
het archief? Als kerkredactie van deze krant
bemiddelen we graag om de nummers of jaar
gang de juiste bestemming te geven.
Van een medewerker)
op DE Tweede Begraafplaats in Utrecht is onlangs
een gedenksteen geplaatst op het graf van de
twee jaar geleden overleden beeldhouwer Eduard
van Kuilenburg, een jonge kunstenaar die
was opgegroeid op de steigers van middeleeuwse
kerken in restauratie. De steen is geplaatst door
(Van
kerkredactie)
Toen de heer J. van der
Velden uit Woerden enige
maanden geleden de gere
formeerde kerk van Brus
sel binnenstapte om daar
een vakantiedienst bij te
wonen, kreeg hij ter ver
welkoming een nummer
van de Elisabeth-Bode in
zijn handen gedrukt. Voor
de dienst begon heeft hij
er in zitten bladeren. Le
zen behoefde hij het niet.
want hij kende iedere fo
to en ieder artikel van dat
speciale nummer. Toch
was het geen oud nummer.
Maar de heer Van der
Velden is de directeur van
de stichting die dit evan-
gelisatieblad uitgeeft en hij had tegen de Elisabeth-Bode bestaan.
snel
op
weg
naar wekelijkse oplage van 200.000
zijn vrienden, zonder vertoon; als een geschenk van
zijn vrienden. De steen is bijna een vierkante meter
groot, een beetje langer dan hoog. In grote letters
staat erop:
Eduard van- Kuilenburg overleden ov 19 october
1960 te Utrecht. Kunstenaar bij de gratie Gods. Ge
roepen om stenen te bewerken en om die in te zetten.
plotseling, nadat hij een aantal
uren voor zijn dood nog een fi
guur uit tufsteen had geslagen.
De mensen zeiden dat hij te
vroeg was heengegaan. Maar de
mensen zijn als buren, ze zijn
de stem van de menigte. Eduard
van Kuilenburg wist dat het zijn
tijd was. Hij wist van zichzelf
dat hij het niet lang zou maken,
dat „het plotseling zou komen".
Toch was hij. fysiek beschouwd,
een hercules. Toen hij stierf, hal
verwege de dertig, was hij opge
teerd, in tien jaar tijds verslon
den door zijn werk. De olie in
zijn lamp was opgebrand.
Van Kuilenburg werd m Utrecht
geboren. Hij werd ook in Utrecht
begraven. De jaren tussen de
wieg en het graf overspannen
een periode waarin hij zijn leven
sleet als beeldhouwer. „Kunste
naar bij de gratie Gods, geroe
pen om stenen te bewerken". Die
aanduiding is niet zonder reden
op zijn grafsteen gehakt. Het ont
hult iets van zijn mentaliteit: hij
wilde geen beeldhouwer zijn,
maar steenhouwer. Het was
geen subtiel onderscheid, want
tussen de een en ander lag
voor zijn gevoel een afstand
zo groot als een zee. Het on
derscheid stelde hem voor de
keus tussen de werelden van
de heer en de knecht. Hij sloot
zich aan bij de laatste, misschien
wel omdat hij beschutting zocht
in de anonimiteit de anonimi
teit waarachter alle beeldhouwers
en kerkbouwers in de geschiede
nis van de Middeleeuwen verbor
gen gaan.
Vervreemding
gezien toen het
door de redactie iverd ontwor
pen, toen het in drukproef ver
scheen, en opnieuw toen in dui
zendtallen de pakken van de
drukkerij kwamen ter verzen
ding. Maa
kreeg toch een bijzondere
uitstekend manuscript
Sommigen klagen dat het blad gekregen te hebben van mevrouw
zoetelijk is. naar inhoud en lay- De Moor, dat volgend jaar zal zorgen^dat hun pahenten^het blad hem_
out. Sommigen zeggen
ons gevoel wel eens al te gemak
kelijk dat het blad de moderne
mens niet aanspreekt. Het op
merkelijke is dat een legerpredi-
kant die deze stellingen ook altijd
had verkondigd tot zijn grote
gaan verschijnen.
Dertigste jaargang
i zijn dertigste
wordt dit gedaan doordat schoenen en hij droeg
jn Münhafdt abonnement kan de plaatselijke hij betoonde daarmee zijn
de heer A. Mljnnarai rnrnmi«i- ppn nummer Prati* nehtinff «eer Ac cc^Acrc.c
het eerst weg
bleek dat de mensen om hem
heen het blad graag ontvingen
en lezen. Onverwacht zag hij
weer eens opnieuw dat zijn da
gelijks werk zin heeft. Nieuw
2". V".Vdïn"'"oV
i zijn i
hart uitreiken. No» altijd komen
had voor het persoonlijk evange-
Natuurlijk hrbhrn we de heer lisaliexerk Dc ««rstejaren
Van der Velden gevraagd hoe hij "Meen het al
dat verklaarde. Hij gelooft dat vijf jaar later,
hoofdzaak komt
want de wekelijke cijfers geven
aan dat het blad nog altijd i
i groeiende belangstelling
vaart. De oplage is dit jaar op- poneerd, komen de
iaandblad;
het allemaal
te" veel werd om dit te doen naast cnrf.jdine
zijn drukke werkzaamheden werd van W
het blad door een stichting over-
genomen. Al die jaren heeft ds.
eek" niet in de bus wordt gede- W. A. Wiersinga, J~
gratis achting voor de academie.
er Hij kreeg zelf een opleiding in
het de openlucht, in weer en wind,
zijn vader, de vermaarde
kerkbeeldhouwer
blad uitgeeft dat een goed begin steenhakker, die hem als kleine
gemaakt kan worden met de
zijn r
nieuw gestegen en bedraagt
reeds 198.000. Diep in zijn hart
hoopt de heer Van der Velden,
dat nog dit jaar een oplage van
200.000 bereikt zal worden. o
Mocht dat niet zo zijn dan zal feuilleton. Daar
dit begin volgend jaar zeker ge- strijdvraag. Moet
beuren. Het is een wel zeer res
pectabele oplage voor een week
blad welks stichting dit jaar
zijn zilveren jubileum hoopt te
vieren.
Feuilleton Natuurlijk konden we het niet
nalaten te vragen wie er nu
F.n helanpriik deel van die bin- hoofdredacteur wordt. Ds. Wier-
ding wordt veroorzaakt door de singa is immers enige ^eken ge-
- ■- - ook weer z0-n leden met emeritaat gegaan en
evangelisa- Werk dlrecteur
jongen al leerde hakken. De jonge
Eduard van Kuilenburg had een
Van Woerden uit wordt deze techniek, waarvan op school ge-
hulp gegeven. Daar bevindt zich vormde beeldhouwers ontzet de
itgeverij, die op het ogenblik handen voor de ogen sloegen.
Hij hakte met een gemak dat
hem was ingegeven door een bij
zonder groot talent. Zijn kunste
naarsschap was hem per erfenis
toegevallen, maar hij verklaarde
het als „niets dan vaardigheid".
handen vol heeft
dat niet slechtsde wekelijkse
nummers, maar ook het kerst
nummer op tijd bij de commis
sies en de mensen zal komen.
Naast de directeur de heer Van
der Velden en zijn onlangs be
noemde assistent A. Verburg wer-
vakman,
;- tieblad. dat zich wil richten tot de Kt^^f^eïke^ neergelegd* de expeditie. En wekelijks krij-
nipt-kerkelijken, een feuilleton be- reformeerde Kerken neergelegen ppn x „stadig aan meer werk
gen zij gestadig
Velen zijn direct geneigd echter de heer In de gehele naoorlogse tijd
.en- te zeeeen. maar de "jets verklaarde eenter ae neer siechts pAn ;a,r eeweest w;
„Ds. Wiersinga
De vakantie heeft de heer Van
der Velden reeds lang achter de
rug. /.11e aandacht is reeds ge
richt op de komende kerstdagen,
want dan zal weer het kerstnum
mer van dit ,blad moeten verschij
nen. Van overal uit het land stro
men de aanvragen reeds binnen.
Reeds nu zijn 330.000 exemplaren
besteld en de grote bestellingen eerste oplage
moeten nog binnenkomen, die wor- waa roor
den begin december verwacht.
Vorig jaar
450.000; het moet al gek gaan al:
dit jaar de oplage niet meer
een half miljoen zal bedragen.
ervaring leert dat vele duizenden Va" der Velden, Nawiin
j°aPrePnri,zSijSnte veenrl SUS»SS
schillende vah die vervolgverha- Jat werk heeft hij met
len al in boekvorm verschenen en Setega. oeri
door de stichting buiten de boek- Hoewel de stichting een
handel om uitgegeven Moe- formeerde signatuur heeft,
der Ditta van mevrouw De Moor- «fiïïïSS en dus "^.direct
Rignalda behaalde een oplage van
irwaar geen kleinigheid
christelijke
irbonden met het evangelisatie
werk van de Gereformeerde Ker
ken. Het blad wordt echter we-
Oob"ëxemDla- keliiks verspreid door ongeveer
acht voor de 800 Plaatselijke evangelisatie-
voor ae commissies De meeSten daarvan
zijn gereformeerd, maar lang
bedroeg de oplage Het tweede deel „Het leven ging niet alle. Er zijn ook hervormde
verder" behaalde reeds een opia- commissies, en vrij-evangelische
slechts één jaar geweest
de groei stagneerde en dat was
de generale synode van de
'ormeerde Kerken (vrijge
maakt) het blad voor eigen ge
bruik afkeurde. Dat was in 1952.
Reeds in 1948 werd de eerste hon-
derdduizend overschreden, vier
jaar later was de oplage 140.000.
In 1959 reeds 169.000 en aan het
begin van dit jaar 191.347. Nu is
dus reeds de 198.000 overschre-
wordt gehoopt op de
200.000 als een jubileumcadeau.
000 exemplaren De die het blad als contactmiddel ge- stichting dan officieel 25 jaar.
Ondanks kritiek
laatste jaren geeft de stichting ge- bruiken. Er zijn gemengde
schikte feuilletons naderhand u;t missies en in twee plaatsen zorgt
in pocketvorm voor de prijs van het Leger des Heils zelfs voor de
1.25. De vraag blijft natuurlijk verspreiding. Een gïote landkaart
deze boeken dan wel kopen, geeft
gaat eigenlijk te- Misschien alleen het eigen du- de spelden
Kerke- bliek? Maar dan blijkt
dat
bevinden die het blad
lijk werk* en zeker "evangelisatie- bijvoorbeeld de Arbeiderspers ont- gebruiken. Alleen in het zuiden,
werk beleeft geen gemakkelijke zettend veel boeken heeft afgeno- op de Veluwe, in Drenthe
tijd, ook al wordt steeds meer
nadruk gelegd op de verantwoor
delijkheid van de gewone lidma
ten der kerk. Daar komt bij, dat
Zeer waarschijnlijk zal
denkingsnummer worden uitgege
ven. In Woerden zal men hoog-
gekleur- stens even pauseren voor een ex-
a kopje koffie met gebak, maar
in moet er weer vlug aan de
•beid want 200.000 exemplaren
erk de deur
en een half
lljoen kerstnummers (in schltte-
zag.
bepaalde kringen bezwaren de heer Van der Velden meent gerpredikanten, in ziekenhuizen rende kleurendruk) helemaal niet.
i de zeer vele hogels, die
van Kuilenburg heeft ge-
deze dakfiguur op de Grote
Kerk van Arnhem.
andere opdrachten daarbij gehad,
maar aan de Arnhemse kerk,
centraal punt van dc in 1944 ver
woeste binnenstad, hakte hij zijn
levenswerk: zeventig poppen en
bijbelse voorstellingen. Hij inves
teerde in dit object zijn energie.
Achter de omheining waarbinnen
het restauratiewerk werd ge
daan, hakte hij zijn beelden recht
streeks uit de hand, zonder enige
voorstudie. Hij was in staat tot
het hakken van drie hogels per
week. Hij kon zichzelf dagenlang
op dezelfde spanning houden die
hem tot zo'n topproductie bracht.
Hij haalde dan ook driemaal, ar
tistiek beschouwd, de top. Van
Kuilenburgs kwantiteit was supe
rieure kwaliteit, die een ontstel
lende beeldkracht had.
Op dit Arnhemse werk ont
stond ook de hogel waarin hij een
stukje eigen levensvisie had ver
beeld, een hogel die hem ook
veel goed heeft gedaan: het man
netje dat boven de zij-Ingang van
de kerk op een dakboog zit, met
een tot megafoon gevormde hand
voor de mond. Achter die hand
richt Van Kuilenburg zich tot de
kerkgangers: Huichelaars, laat
hij het mannetje roepen.
Eduard van Kuilenburg hiefd
zielsveel van deze kerk. Van de
Kerk moest hij niets hebben. Toch
hield een oude dominee die op de
steigers vaak naar zijn werk ging
kijken, hem voor een zeer gelo
vig man
Laatste werk
EDUARD van Kuilenburg wist
dat Arnhem zijn laatste werk
was. Hij was ervan overtuigd, dat
er geen volgend werk meer af-
Grote of Eusebiuskerk in Am- kon. Hij heeft dat dikwijls ge-
hij ter plaatse zegd tegen een vriend, die het
restauratiewerk leidde. Omdat
hij de jaagstem van het noodlot
telkens sterker hoorde, werkte hij
met een ernst en een hevigheid
aan zijn stenen die buitenstaan
ders voor waanzinnigheid aanza-
De man die jarenlang 's mor
gens het bouwterrein rondom de
kerk en de toren ontsloot, heeft
Van Kuilenburg verschillende ke
ren aan het begin van een week
slapend aangetroffen in zijn ate
lier, temidden van stukken steen,
werkgereedschap en oude boe
ken. Dan was hij in het weekend
aan het werk geweest, was hij
over de schutting geklommen om
een pinakel te hakken, of een
waterspuwer of wat hij noemde
lawaaimakers figuren uit zijn
luidruchtige "tijd. Hij ètapte dan
zondags in Utrecht in de trein
om in Arnhem de beitel op te
Als lilj tegen toeschouwers die
hem op de handen kwamen kij
ken, zei dat hij dit werk deed
omdat het zijn leven was, omdat
hij „hier elke dag weer begon
te leven", zei hij geen woord te
veel. Hij hakte rusteloos door.
De tijdnood zat hem als een ach
tervolger op de hielden. Wie dat
probeerde te doorgronden, hoorde
Rooms-katholieken hunkeren
naar vernieuwing
Wij kunnen al lang niet meer schrijven dat hel ritselt in
de rooms-katholieke hoek van vernieuwing. Dc laatste jaren
zijn de stemmen steeds luider en helderder geworden. Dat
blijkt ook wel op het Vaticaanse concilie want het zijn juist
de Nederlanders (met vooral Fransen en Westduitsers) die
aandringen op vernieuwing, althans verandering. Er zijn de
laatste maanden drie boeken verschenen waarin het huidige
verlangen in het bijzonder openbaar wordt. In enkele weken
tijds is de titel van een der hoofdstukken reeds een spreek
woord geworden. Dr. H. Fr. Th. Borgert, professor in de
pastoraaltheologie te Wittem in Limburg, schreef namelijk
over „De kerk, waarvan wij dromen."
dat
de boeg
Zijn werkwoede werd naar bui
ten gebracht door een gedreven
heid waartegen hij niet opkon en
door een drang tot vluchten; mis
schien tot een vluchten uit de
stilte van de zondag. Hij miste
iemand die hij deelgenoot kon
maken van zijn gedachten. Aan
een enkele vriend schreef hij
brieven. Zijn gedachten sprak hij
ook uit aan zijn beelden, aan zijn
poppen, die nu hoog op de dak-
bogen van de kerk staan en uit
kijken op de binnenstad. Hun
functie is decoratief, ten dele be
doeld om de kerk te verfraaien.
Maar onder de handen van deze
jonge steenhakker, die zich beeld
houwer noch kunstenaar wilde
noemen, groeiden poppen die al
lemaal de menselijke overwegin
gen dragen die Eduard van Kui
lenburg door het eenzame hoofd
gingen toen hij de beitel aan de
steen legde:
Een gevoel van onrust wordt
niet onder stoelen of banken
gestoken in dit werk dat onder
de titel „De kerk en haar mo
gelijkheden" is verschenen.
„De kerk enkele uitzonderin
gen daargelaten is hoofdza
kelijk typisch westers en dat
nog wel op een heel bepaalde
manier, waarop het verleden
een grotere invloed schijnt te
hebben dan het heden", zegt
de schrijver. Hvj heeft vrij
scherpe kritiek op theologische
handboeken, niet zozeer om
wat zij zeggen als wel om wat
zij niet naar voren brengen.
Zo schrijft hij bijvoorbeeld van
de sacramenten dat de werking
wel erg magisch gezien wordt
en vervolgt: „Dit alles is des
te gevaarlijker, omdat het ge
voel voor het symbool in het
algemeen en de symbolische
waarde van de Sacramenten
sterk verminderd is. Vele ka
tholieken zien dan sacramente
le handelingen, waarvan ze
niets begrijpen, en horen woor-
de, waarvan ze niets ver
staan. Zo komt er van het be
leven van het symbool weinig
terecht."
Sprekend over de biecht,
schrijft hij: „Daarbij komen
nog merkwaardige opvattingen
naar voren over de vergeving
van de zonden, die niet zozeer
gezien wordt als een verzoe
ning met de Kerk en Christus,
en zo met de Vader, maar wel
erg eenzijdig als een uitwissen
van de zonden en het terug
krijgen van^de genade of de
vermeerdering daarvan. De
persoonsbetrekking met God
en de betrekking met de Kerk
worden dan toch wel sterk uit
het oog verloren."
Opvallend is het veelvuldig
gebruik van het woord „een
zijdig". Dit boek geeft de pro
testant de indruk dat men
geen reformatie zoekt, maar
aanvulling. Hij schrijft wel dat
hij geen lapwerk wil, maar
structuele veranderingen, maar
een protestant zou die ver
anderingen toch wel wat fun
damenteler willen zien dan
hier genoemd wordt.
De schrijver verwacht veel
van de toekomst. Hij is er van
overtuigd dat het bisschops
ambt groter betekenis zal krij-
tatief werk zullen naar zijn in
zicht protestanten en rooms-
katholieken meer gaan samen
werken; de leek zal een be
langrijker plaats krijgen.
Maar ook zullen de sacra
menten meer gaan betekenen.
Hij zegt voor een rooms-katho--
liek wel eens opmerkelijke
dingen, bijvoorbeeld als bij
schrijft dat „de kindersprei-
ding (geboorteregeling, red.)
meer algemeen zal worden
en dat de gehuwden hierover
in persoonlijke verantwoorde
lijkheid zullen beslissen." Dit
alles zal komen inaar niet „als
iets wat zich natuurnoodzake
lijk en mechanisch uit het he
den zal ontwikkelen," daarom
worden de lezers opgeroepen
om verantwoordelijkheid te ne-
Andere kerk
Zou men het boek van dr.
Borgert nog af kunnen schrij
ven als een persoonlijke me
ning. dit kan men zeker niet
met de uitgave „Een andere
tijd vraagt een andere kerk".
Hier vindt men namelijk de re
sultaten van een enquete in
verband met het concilie bij
ongeveer 80 Nederlandse
rooms-katholieken gehouden.
In dit boek vindt men vele ver
langens bijeengebracht, die
soms nogal tegenstrijdig zijn,
soms zeer aansprekend. In het
hoofdstuk over de verkondiging
worden ook stemmen bijeen
gebracht die pleiten voor een
priester die niet de kloosterge
lofte aflegt en mag trouwen
en daardoor het mede-mense
lijke meer tot uitdrukking kan
brengen, terwijl dan de kloos
terling meer het „vreemd-zijn
aan de wereld tot uitdrukking
zal brengen. Opmerkelijk is
dat vele gedachten voor ons
gevoel eerder komen uit een
„vrijzinnige" hoek, dan uit een
hoek die verlangt naar wezen
lijke reformatie van de Schrift
uit. Het berust allemaal erg op
menselijke verlangens.
Het derdi boekje is geheel
gewijd aan het „Huisbezoek".
Het constateert bij vele pries
ters een fatalistisch defaitis
me. Het poogt de hedendaagse
vragen te systematiseren en
te verscherpen, maar niet alle
antwoorden op een presenteer
blaadje te bieden. Ook de pre
dikant heeft dit werkje zeker
wel iets te bieden. Het bevat
een aantal kostelijke opmer
kingen die de overdenking
waard zijn, bijvoorveeld als er
geschreven wordt over de
priester die alleen maar soli
dair wil zijn. Er is dan het
gevaar dat hij: „geesten op
roept die hij niet meer kan
bezweren." Heel sterk komt
in dat verband naar voren dat
het geen contact met hemzelf
mag zijn, dat wil zeggen uit
sluitend met hemzelf: „Men
vraagt zich momenteel wel
eens af of bij vele priesters
het ambtelijke niet meer op
de voorgrond zou moeten ko
men," aldus dit geschrift.
In het slot van dit boek
komt weer heel sterk naar
voren, wat ook duidelijk blijkt
uit de beide andere werken:
De rooms-katholiek. leek en
priester verlangt op het ogen
blik de Kerk te beleven als
mysterie en niet zozeer als in
stituut, wij zouden misschien
zeggen als organisme en niet
als organisatie.
De kerk en haar mogelijk
heden. door dr. H. Dr. Th.
Borgert. Uitgave H. Nelisscn
te Bllthoven.
Een andere tijd vraagt een
andere kerk, uitgegeven in de
serie Pastorale cahiers onder
redactie van mr. drs. C.
Straver. Uitgave Paul Brand
te Hilversum.
Huisbezoek, uitgegeven in de
serie Pastorale cahiers onder
redactie van mr. L. C. Baas
en J. H. A. Vermeulen. Uit
gave Paul Brand te Hilver-
Adenauer en een nieuwe aanpak van de Berlijnse
crisis Niet om West-Berlijn, maar om een vredes
verdrag Wat gaat er in het Kremlin gebeuren?
DENAUER'S bezoek aan
r\ Washington is bedoeld om
de Verenigde Staten er van te
weerhouden, stappen te onderne
men. die kunnen leiden tot een
regeling van de Berlijnse crisis.
Zijn reis mo'-st als gevolg van
dc gebeurtenissen romdom Cuba
geruime tijd worden uitgesteld.
En nu het dan deze week zo ver
was. dat hij zijn besprekingen
met de Amerikaanse president
kon beginnen, viel het hem niet
moeilijk, gehoor te vinden voor
zijn bezwaren. Volgens de be
richten van de afgelopen dagen
zijn Kennedy en Adenauer het er
volledig over eens geworden, dat
er geen nieuwe stappen inzake
Berlijn moeten worden genomen,
voordat de kwestie Cuba gere
geld Is. Maar het is dc vraag,
of het tijdens de besprekingen
daarbij gebleven is. Want het op
stellen van plannen ter regeling
van het Berlijnse probleem be
hoeft geenszins tc wachten op
het vinden van een bevredigende
oplossing voor het Cubaanse
vraagstuk. Het mag cr zelfs niet
op wachten.
Geen vrees
We hebben er steeds op gewe
zen. dat het Westen niet behoeft
te vrezen voor een débacle in
Berlijn, wanneer het twee dingen
doet, nl.: in de eerste plaats er
voor zorgt, dat de Sowjetunie
geen reden heeft om te twijfelen
aan de westelijke vastberaden
heid wat de verdediging van de
vrijheid van West-Berlijn betreft:
en voorts tegelijkertijd naar we
gen zoekt, die het voor Oost en
West mogelijk maken, een uit
weg uit de Berlijnse impasse te
vinden. Het eerste hebben de
Amerikanen met hun optreden
tegen dc Sowjetunie in de Cu
baanse affaire nog eens op niet
mis te verstane wijze duidelijk
gemaakt: zij zullen er niet voor
terugschrikken. een oorlog
met kernwapens te ris
keren. ook wanneer het om Bei
lijn gaat. Het andere hebben zij
niet achterwege gelaten, want er
bestaan bepaalde plannen. Maar
bondskanselier Adenauer heeft er
zich tot dusver systematisch le
gen verzet.
Controle
Deze weck berichtten we. da:
dc westelijke geallieerden over
censtemming zouden hebben be
reikt over dc vorming van eer
internationaal gezagsorgaan, dat
controle moet uitoefenen op dr
toegangswegen naar Berlijn. Dil
orgaan zou moeten bestaan uit
vertegenwoordigers van Ameri
ka, Engeland en Frankrijk, drie
communistische landen, drie
neutrale landen. West- en Oost-
Duitsland en West- en Oost-Ber-
lljn. Uit deze „oplossing" van
het Berli.insc probleem zou een
zekere graad van erkenning van
het communistische regime In
Oost-Duitsland voortvloeien, of
schoon van westelijke zijde van
zelfsprekend van tevoren uit
drukkelijk zal worden vastge
steld, dat van een werkelijke er
kenning geen sprake is. Hele
maal nieuw is het plan niet
als het inderdaad In deze vorm
bestaat ma-r van belang
wordt geacht, dat Adenauer
thans niet langer afwijzend te
genover Internationale controle
Adenauer
Het is waarschijnlijk dat be
doeld plan of iets van een soort
gelijke strekking onderwerp van
gesprek heeft uitgemaakt tussen
Kennedy en Adenauer. Van de
Westduitse bondskanselier is be
kend, dat hij wel iets voelde
voor een gezagsorgaan, bestaan
de uit Amerikaanse, Britse.
Franse en Russische vertegen
woordigers. terwijl aan de auto
riteiten in de SowjetzonC van
Duitsland slechts een secundaire
„technische" rol was toebe
dacht. Voor Kennedy kwam het
er deze week op aan. Adenauer
ervan te overtuigen, dat het on
juist zou zijn, wanneer de West
duitse regering zich zou blijven
verzetten tegen een eervolle re
geling van de Berlijnse crisis.
A'aardoor een grote bron van
gevaar zou worden weggenomen.
Zulk een verzet zou niet ver
antwoord zijn tegenover dé wes
telijke geallieerden, die in geval
van een gewapend conflict het
spits zouden moeten afbijten.
Initiatief
Kennedy heeft het Adenauer
gemakkelijk gemaakt. Hij heeft
de kanselier toegezegd, dat geen
nieuwe stappen inzake Berlijn
zullen worden gedaan, voordat de
Cubaanse kwestie ls geregeld.
Waarmee slechts gezegd Is. dat
wat dc Verenigde Staten betreft
geen voorstellen inzake Berlijn
zullen worden gedaan (aan de
Russen), zolang de Cubaanse
affaire niet is opgelost. Er kun
nen echter omstandigheden ont
staan, waardoor het Westen ge
dwongen kan worden, een be
slissing te nemen met betrekking
tot dc situatie in Berlijn. Dat
zou liet geval zijn, als de Sow
jetunie stappen zou ondernemen,
die het nemen van snelle tegen
maatregelen nodig zouden ma
ken. of voorstellen zou doen.
waarop onmiddellijk gereageerd
zou moeten worden. Wil hel
Westen het initiatief behouden,
dat het met het Amerikaanse
optreden tegen de Sowjetunie in
zake Cuba in handen heeft geno
men, dan zal het dringend ge
wenst zijn, dat de reacties in
Washington. Bonn. Londen en
Parijs elkaar niet tegenspreken,
zoals in het verleden nogal eens
het geval is geweest.
Vragen
Een plan als hierboven ge
citeerd heeft zijn voor- en na
delen. Het garandeert niet, dal
er geen moeilijkheden meer zul
len zijn op de wegen van en
naar Berlijn, omdat een werke
lijk functioneren van bedoeld in
ternationaal gezagsorgaan voor
namelijk zal afhangen van de
gezindheid van de drié neutra
le leden van de controle-com
missie. Men weet. dat het de
Sowjetunie geweest is, die in de
afgelopen jaren de troika-ge-
dachte heeft gepropageerd, on-
van de Verenigde Naties. Hij
heeft er blijkbaar steeds op ge
rekend. dat de zgn. neutralisti-
sche landen wel de zijde van
de Sowjetunie zouden kiezen.
Afgezien daarvan is het nog de
vraag, of het gezagsorgaan kan
optreden als de meerderheid van
de leden een besluit neemt, of
dat slechts kan worden opgetre
den. als met algemene stemmen
een beslissing wordt genomen.
Garanties
Dit neemt echter niet vcg,
dat het aanbeveling verdient,
dat de westelijke mogendheden
bij het zoeken van een uitweg
uit dc Berlijnse impasse ook
gebruik maken van mogelijkhe
den, die de Russen in bepaalde
andere situaties aan de hand
hebben gedaan. Zij het dan, dat
bepaalde concrete voorstellen
zodanig met garanties omkleed
dienen tc worden, dat dc veilig
heid en vrijheid van de West-
berlljncrs op generlei wijze in
gevaar kunnen worden gebracht
door het falen van het interna
tionale gezagsorgaan ingeval
van een ernstige inbreuk van
communistische zijde op de ge
maakte afspraken. De moge
lijkheid is na dc gebeurtenissen
rondom Cuba en ir. verband met
het „grensconflict" tussen com
munistisch China en India niet
uitgesloten, dat Chroesjtsjef (als
hij erin slaagt aan dc macht tc
blij\en) eieren voor zijn geld
kiest en zijn woorden in daden
omzet, die hij vorige week heeft
gesproken: „Het gaat mo niet
om West-Berlijn. maar om een
vredesverdrag".
Actueler
De vraag wat er met Chroesj-
tsjef zelf zal gebeuren, wordt
met de week actueler. Op 10 de
cember vergadert de Opperste
Sowjet. die door president Brez-
njef is bijeengeroepen. Volgen
de week komt het Centrale com-
mité van de Russische commu
nistische partij bijeen en wel
licht zal dan al iets worden op
gelicht van de sluier, die de ont
wikkelingen in het Kremiln als
gevolg van de Russische terug
tocht uit Cuba totdusver heeft
omgeven. Totdusver ziet het er
naar uit, dat de Russische pre
mier ook nu weer zijn tegen
standers de baas is gebléven.
Als dat zo blijft, mag worden
verwacht, dat de bijeenkomst
van het centrale comité en de
zitting van de Opperste Sowjet
unie zuilen leiden tot maatrege
len tegen een of meer figuren,
die thans in de Russische hiër
archie nog een zeer vooraan
staande plaats innemen. In dit
verband wordt de naam genoemd
van vice-premier Frol Kozlof,
die eens door Chroesjtsjef zelf
als zijn opvolger werd bestem-
Hef leger
Het is echter ook mogelijk
(hoewel niet waarschijnlijk),
dat Chroesjtsjef in het centrale
comité op onverwachte tegen
stand zal stuiteu en ter verant
woording zal worden geroepen,
zoals enkele jaren geleden al
eerder het geval ls geweest. In
de periode, die gevolgd is op dc
dood van Stalin, hebben de mi
litaire leiders een belangrijke
rol gespeeld in de politieke ont
wikkelingen in de Sowjetunie.
Beria werd uitgeschakeld, om
dat het leger meewerkte aan
een paleisrevolutie, die leidde
tot het uitschakelen van de Ge
heime dienst. Malenkof, Molo-
tof, Kaganovitsj en tenslotte ook
Boelganin en enkele anderen
werden uitgeschakeld, dank zij
het Rode leger, in casu maar
schalk Zjookof. Deze werd af
gedankt. toen hij tc veel invloed
had verworven op de politieke
besluitvorming in het Kremlin
en vervangen door de toen nog
vrij onbekende Mallnofsky, over
wiens invloed thans weinig of
niets bekend is.
Problemen
Hoe dan ook. centraal comi
té en Opperste Sowjet worden
niet voor niets bijeengeroepen.
Vanzelfsprekend hebben de bij
eenkomsten te maken met de
wereldsituatie met Cuba, met
Berlijn, met het Chinees-Indi
sche conflict en andere zaken.
Dit sluit echter de mogelijkheid
niet uit, dat een botsing van
meningen zal leiden tot maat
regelen tegen bepaalde figuren,
of dat zelfs een dergelijke on
enigheid in de hand wordt ge
werkt om bedoelde maatrege
len te kunnen nemen. Het zal
dan slechts de vraag zijn. wie
op een zeker ogenblik de sterk
ste zenuwen heeft en of invloed
rijke elementen in het leger zich
al geroepen voelen, partij tegen
Chroesjtsjef te kiezen.
Speculatief
Het is alles nogal speculatief.
Maar omdat het van zo groot
belang kan zijn, wat er in het
Kremlin gaat gebeuren, is het
bijzonder interessant, de moge
lijkheden na te gaan, die zich
thans voordoen. Dat heeft Ken
nedy ook gedaan en dat is voor
hem aanleiding geweest, om de
Russische premier onder de
huidige omstandigheden niet te
hard voor het hoofd te stoten.
