Concertgebouworkest
Rie Cramer 75 jaar
ZONDAGSBLAD
BESTAAT
75 JAAR
Vondelstudie «van Pascha tot Noah» i
HOKUSAI lachte toen hij de mens bezag I
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1962
Het Concertgebouworkest onder 5
Bernard Ha,tink gaf een indruk-j
wekkende herdenkingsdienst bij j
de plotselinge dood i an zijn diri-1
Er was een tijd, dat Johannes Brahms in Amsterdam xijn
Vierde Symfonie kwam dirigeren en er zo'n slecht orkest vond,
dat hij zuchtend opmerkte in Holland wei „liebe Leute aber
•chlechte Musikanten" gevonden te hebben. Dit stak de muziek-
lievende Amsterdammers geducht. En toen in het Scheveningse
Kurhaus een Duits orkest kwam concerteren, de voortreffelijke
Berliner Philharmoniker nog wel, toen wisten deze Amsterdam
mers wat ze doen moesten. Gesticht moest worden een eigen or
kest in een eigen gebouw. En zo ontstond het beroemde Concert
gebouworkest en het niet minder vermaarde Concertgebouw in
Amsterdam.
«trekken, en zo worden de jaren
rond de eeuwwisseling eveneens
de tijd. waarin onze grote orkes
ten ontstaan; het Concertgebouw-
h" orkest, het Utrechts Stedelijk
ter^ Orkest, het Residentie Orkest,
kunde nóemt men dit ,,de bewe-
ging van '80". weinu ook de Goed aangepakt
Nederlandse muziek maakte een
dergelijke ..beweging" door. al En men moet het de Am-
kwam zij iets later. Nieuwe sterdammers nageven zij pak-
ideeén, nieuwe figuren gaven een ten de zaak goed aan. In 1381
aterke stimulans en wij noemen werd de oude berucht slechie
dan Bernard Zweers, die de eigen, concertzaal
Opleving
Amsterdam
Een standaardwerk voltooid:
VAN PROFESSOR Dr. W. A. P. SMIT
Mengelberg
Diepen- ..Concertgebouw Gezelschap" ge-
brock. wiens honderdste geboor- sticht, en na zes jaar. op 11
tejaar gevierd wordt. Johan Wa- april 1838 dirigeerde mr. Henri
genaar ook een ..honderdjarige". Viotta. die in de bovengenoemde u-uia™ w».lugsuju een
Julius Röntgen, vriend van Grieg. beweging een grote rol gespeeld 'J1 L*?'gewekt heeft en hij is in Zwitser'
Johannes Verhulst, vriend van heeft als stichter van de Wagner- Mengetoerg heeft het Concert ge- land in Zuort gestoJrve,
Brahms, de gebroeders Samuel vereniging (1884,. als ^dirigent wereldvermagar^he J ^e^honkea musici het Concertgebouworkest, preci,
Wie zich nog de „Mengelbergcon- z,°?ls hlJ
certen" (want zo werden de con
certen van het Concertgebouwor
kest genoemd!) kan herinneren,
die hoort weer de glanzende,
de Wagner
Eebroeders Samuel vereniging (1884), als dirigen
ange, die het koor- van de Amsterdamse Caecilia-
leven sterk bevorderden, wij noe- concerten, als directeur van het
men grote zangers als Johannes Koninklijk Conservatorium van
Men weet, hoe de hou- richting", die met name in de Ia-
Mengelberg in de oor- tere Mengelberg-jaren niet aan
bod kwam. Hij deed dit heel
Zuort gestorven: zijn cha- langzaam en voorzichtig, omdat
In 1956 zag in de Zwolse
Reeks van Taal- en Letterkun
dige Studies bij Tjeenk Wil
link te Zwolle het eerste deel
van „Van Pascha tot Noah,
een verkenning van Vondels
drama's naar co'tinuïteit
ontwikkeling in hun grondmo-
structuur" van de
Utrechtse hoogleraar dr. W. A.
P. Smit het licht. In 1959
kwam het tweede deel uit en
onlangs kwam het derde en
laatste deel van de pers.
Hiermee is een standaard
werk op het gebied van de
Nederlandse literatuurgeschie
denis voltooid. Prof. dr. W. A.
P. Smit is een man, die doet
wat hij zegt, en weet, wat hij
zegt. Verwacht derhalve niet,
dat er iets anders behandeld
wordt dan de titel vermeldt.
Weet echter ook, dat datgene
wat vermeld wordt werkelijk
uitputtend behandeld wordt,
want de acribie van prof.
Smit is welhaast spreekwoor
delijk. Als
Prof. dr. W. A. P. Smit
Smit. ..volgt steeds de ontwikke
ling der theorie, maar juist daar
om staat hij met de praktijk
van zijn drama's altijd voor
aan". De evolutie op dit gebied
dit werk heeft wordt gekenschetst met de qa-
Messchaert, enz., enz. En natuur- Den Haag en als stichter
lijk moest deze opleiding zich ook Residentie Orkest, het eerste con-
over de orkesten in ons land uit- cert in het Concertgebouw, n.l.
Beethovens Negende Symfonie.
Maar het Concertgebouworkest
bestond toen nog niet. Dit kwam
pas in oktober 1888 tot stand
een ensemble van 65 man, waar
voor een dirigent gezocht moest
worden. Hans von Bülow en
Johannes Brahms werden uitge
nodigd. maar bedankten. En toen
vond men in Willem Kes uit
Dordrecht de juiste man op de
Juiste plaats. Hij was een uitzon
derlijk musicus, die even goed
piano als viool speelde: hU haal
de het kunststuk uit op te treden
in Beethovens vioolconcert, dit
concert daarna ook in de piano-
versie te spelen en
tegelijk te dirige
ren! Kes begon van
het losse ensemble
een orkest, d.w.z.
eenheid, te
zijn testament bepaaldi
Met Eduard van Beinum komt
een andere musiceerhouding. Was
Mengelberg de dictator, wiens
klank, de perfecte speldisci- wil de wet uitmaakte, Eduard
pline en virtuositeit, hij onder- ..regeerde"
Vele buitenlandse tournees heeft
het Concertgebouworkest onder
en. Willem Mengelberg bracht
het orkest overal in Europa,
der Eduard i an Beinum ktcam
t in de Verenigde Staten en
t Bernard H ait ink concerteerde
het tot in Japan. Hier keert
Eduard van Beinum terug uit de
en wordt door zijn hond
zoals de Wiener Philharmoniker,
conservatief is. Gelukkig heeft nu
een van de grootste figuren in de
moderne muziek toegang gekre
gen tot dit „bolwerk", n.l. Hans
da® Rosbaud, voor wiens kunstenaar-
prima'rius" voelde, schap orkest en publiek de groot-
aardering zijn gaan koeste-
paald het juiste woord,
het is een studiewerk, dat be
studeerd moet worden t
overleg
vindt weer die ongelooflijk bezie- niet het orkest. Hij zelf
lende kracht van Mengelberg's hÜ zich ..primarius"
musiceren, waardoor elke weer- d.w.z. de aanvoerder van gelijken,
gave uniek werd. Zijn Mahlerver- van gelijkwaardigen. Nu is zo'n
tolkingen, b.v. van de Vierde wijze van orkest-leiden inderdaad
Symfonie met Jo Vincent als so- ideaal maar pas te verwezenlij- Wij h0pen i
praansohste. zijn Tsjaikowskiver- kcn, a's in het orkest voldoende «aitink eeee\
tolkingen. b.v. van het Eerste zelfdiscipline bestaat én respect
Pianoconcert met de toen nog ,voo,r d« ...primarius;'. Het is ^ncenrenou
jonge Arthur Rubinstein als so- heel labiel evenwicht. Van Bei- leiden
list zijn Richard Strauss-vertol- num wist dit eve hg 1
kingen. als die van de Don Juan. steeds te bewaren
of Èin Heldenleben wie zal ze van harte, dat he*
ooit vergeten. En ook al zal men °ard Haitink, die
nü de Mengelberg-opvatting veel Eduard
te romantisch vinden, zeer zeker 1961 opvolgde, ook lukt. Maar
in Bachs Matthaus-Passion. toch wij hopen nog
komt men onder de indruk van Fduard van
de grootheid van deze kunstenaar.
dat het Bernard
moge zijn het
Concertgebouworkest verder te
roemrijke toe
komst, maar wij hopen tevens,
wij hopen dat Bernard Haitink zich steeds
het programma te vernieuw
EaJcii ^bovendien Al in de Mengelberg-periode v
fi tegenwoordigde hij de „Frai
h^ric. dat het de jonge Ber- meer zal gaan bezighouden met
EuSen de eigentijdse muziek in navol-
mum m ping. van Hans Rosbaud Dan pas
zal het Amsterdamse Concertge
bouworkest zijn taak in de heden-
Beinum was bezig daagSe wereld volledig vervullen.
ten wat hij voor de muziek
zijn tijd gedaan heeft: in 1902 op
ken door grondig het Nederlandse Muziekfeest
en veelvuldig te voerde hij voor het eerst Diepen-
repeteren. En hij brocks Te Deum uit, in 1920 op
leerde het publiek hadden de beroemde Mahlerfees-
de discipline van ten plaats, waarop alle werken
bet luisteren. Hij gegeven verden, in 1922 kwam
zette de tafelties bet Franse muziekfeest, in 1924
en stoelen waar- het Richard Straussfeest Stra-
nan men zat te luis. winsky kwam zijn „Oedipus Rex"
ir, IQOa Hiriooror, Pt-ftVnfiof not
toe. „Vondel",
sum p tics bestelde,
bulten de zaal. hij
weigerde te begin
nen voordat ieder
op zijn plaats zat
cn voor laatkomers
bleven de zaaldeu
ren dicht Dit alles
was in die tijd iets
jehoords. Maar
*00000000000000000000000000000000000000*000
HET LANDSCHAP VAN EEN JAPANSE VITALIST
Glasgow vertrok,
kon de Jonge Wil
lem Mengelberg
voortbouwen op de
stevige grondsla
in 1928 dirigeren. Prokofief hel
volgend jaar zijn Klassieke Sym-
fonie. Maar wij kunnen natuur-^H^^^^^^^^H
lijk onmogelijk alle werken op
noemen. die in de Mengelberg- Het prentenkabinet van het Rijksmuseum in
periode voor het eerst uitgevoerd Amsterdam heeft weer iets bijzonders voor de
ufdSï' Wam n«« h2?/tondS fijnproevers. Geleend word. nu het grafisch werk
Bruno Walter. Pierre Monteux en van de Japanse schilder, tekenaar en schrijver
ook zij brachten vele nieuwe wer- Hokusai (zeg: Hok'szai) die al tijdens zijn leven
ken mee, vooral Pierre Monteux. (1760-1849) een legendarische figuur was. In eigen
Pijper zijn Derde Sym- iand bij tallozen populair, maar door anderen ver
guisd als een „vulgaire geest", kreeg hij van al
le Japanners het meest vat op de Europese kunst
sedert het impressionisme.
fonie opgedragen heeft.
Van Beinum
Veelzijdig kunstenares
leeft op Mallorca
de bezettingstijd, de welhaast vijf en
zeventigjarige Rie (eigenlijk Marie)
Cramer. De natuur en de stilte daar
(stilte althans op de plekjes waar de
toeristen niet komen) hebben haar niet len* van "Prins Ronald. Katrientje
meer losgelaten. En dat niet alleen. Toverfluit.
Mallorca heeft haar geïnspireerd tot
het maken van tegeltableaux. die men Romans
in haar woonplaats Portals Nous, een
dorpje zes kilometer van de hoofdstad
Palma vandaan, tegen verscheidene
huizen vinden kan. Voor een bazar
van de dierenbescherming op dit Spaan
se eiland maakte zij kleedjes: figuren fetters
en bloemen. Al haar werk, met inbe- voelens ten
grip van de beschrijvende gedeelten ging
van haar romans, getuigt van een bij- fi
zondere gevoeligheid voor kleur, die Het
gepaard gaat met een fijne eenvoud in schrijvingskuns" "Sis
In 1931 werd Eduard van Bel- Hokusai. geoefend volgens de hoofdzakelijk als
num als tweede dirigent aange- regels van de beroemde Ukiyo- achtergrond mocht
steld en in 1938 deelde hij de lei- school, verbreedde het gezichts- dienen, werd voor
gen. die Willem ding met Mengelberg, om na dev veld van de klassieke stijl. Het hem een zolfstandi-
Kes gelegd had. tweede wereldoorlog deze alleen landschap, dat haar traditie ge, onuitputtelijke
grootheid. Een
lans was zijn be
wondering voor de
Hollandse schilder
kunst. zeer in het
bijzonder voor com
positie en perspec
tief. Uit zijn perio
de van experimen
teren met uitland-
se invloeden kwam
hij echter niet te
voorschijn als een
tweeslachtig navol
ger, doch hij slaag
de er in, zijn werk
met invoeging van
eigen, Japans, ka
rakter te geven.
De kunstenaar
ging nog verder: hij
wist ook een boei
ende harmonie tot
stand te brengen
tussen de natuur en
Zij woont nu alweer acht jaar op lincks Blauwe vogel van het geluk, Von- treft is..,
Mallorca, de Nederlandse tekenares, dels. Gljsbrecht en andere toneelwerken dichteres,
ir.fic, schrijfster van meisjesboeken
en romans, poppenmaakster, ontwerp- Residentieto—
ster van toneeldecors en kostuums, Holman, achter wèlkeLH fllv.
bekend ook door haar verzetspoëzie uit vaderlandse Rie Cramer verborg. Gif wa
de innerlijke beschaving van de
wie het onmogelijk is ronduit
orden en die in haar gekrenkt-
haar fantasie, smaak
vaardigheid. In de oorlogstijd speelde Het heid toch als vanzelfsprekend
Residentietoneel twee stukken van Mare rijm in acht blijft nemen. In haar
zich de
detective-stuk en Er viel
speelde in de Achterhoek. Luisteraars volgen,
naar het kinderuurtje van de N.C.R.V.-radio
hebben in de stripverhalen van Rie Cra-
kunnen meeleven met de lotgeval
driet om het geschonden Holland blijft ze
de kunstenares, getuige het vers Aan Hol
land, waarvan de laatste drie strofen hier
Hoe schrijnt het heimwee, nu we
u zien gehavend,
de naar oude stadjes in hun milde rust
en naar uw weiden, dauwend in den
avond
en naar het wonder van uw zilvrep
kust.
Naar hoge lanen om een stil wit bui-
naar 't kleppend klokje
de vormen. Al een halve eeuw lang 25 jaar
heeft zij de kinderen gelukkig gemaakt aantreffen,
met haar prentenboeken en versjes. In
Engeland verschenen acht kleine
sprookjesboeken van haar hand, ver
enigd onder de titel The Silver
Thimble Storybook. Ook han
gen daar door Rie Cramer vervaardig-
Spelers
De lachende Cu-
ZiJ. wij. jij .1937» en Het
iand van belofte 1938 Deze beide laatst
genoemde boeken zijn door de Duitse be-
beslag genomen, omdat haar ge- naar blanke vaarten,
:n aanzien van de Jodenvervol-
het optreden
uit al te duidelijk na
Het land van belofte mag een kort citaat
de goede oude be
nen die nog vóór
enig niveau kon
het was het raam. dat lokte.
Daaronder stroomde de Arno, met klei
ne, witte, krttivende golfjes, over de be
tonnen platen tussen de zware brugge-
pijlers en weerspiegelde de oude huizen
en klein
gehucht,
donkre zolder
schuiten
de N S B. daar- en naar de wijdheid van uw wolken-
traden. Uit lucht.
Hoe is het, dat ons hart zo zelden
heugde
blijdschap om dit zo schoon, vertrouwd
verschiet?
Holland, nu het te laat
laat ons dan èèn zijn in
Mallorca
is voor UW
vreugde,
uw diep ver
driet.
de wandplaten. In Den Haag is een tan de overkant in grijze banen, trillend
Ze heeft ook veel literaire werken geïl
lustreerd: de Duizend en een Nacht, wer
ken van Tagore, Andersen, de legende
van Tristan cn Isolde. Met haar vrije
kunstwerken is zij terughoudend geweest
De faam vermeldt potloodtekeningen, pas
tels, litho's, etsen cn houtsneden. Over
haar verfijnde poppenkunst zou door
als een vervagende droom; de deinen
de heuvels daarachter, met de zwarte
silhouetten van cypressen en de zilve
rige schemer van olijven, werden ein
delijk bekroond door het marmeren
reliquie-Jcastje can San Miniato en- bui-
,cnd uit h« raam. zag Karin recto,
Op Mallorca schreef ze twee boeken
over dit zonnige eiland: Viva Mallorca en
Mallorca. eiland van rust, beide uitgaven
van H. P. Leopold's Uitgevers Maatschap
pij N.V.. 's-Gravenhage. Het zijn geen
reisgidsen, of eigenlijk juist wél, omdat ze
leren zien en opmerken wat de moeite
aard is. terwijl de beschrijvingen worden
hef rommelige wonder van de Ponte
Vecchio, met de winkelkooitjes ter
weerszij van zijn open bogen. De stad
deskundige gemakkelijk een breed artikel uiaj violet en oker tegen
kunnen worden geschreven: het Gemeen- Iucht_ Een droom achter ee
geschrevi
Den Haag
Op 10 oktober a.s. wordt Rie Cramer 75
jaar. Een circulaire van een huldigingsco
mité. waarin bekende Hagenaars zoals dr.
Hulsker. drs. G. Kamphuis en Mr. Wijsen-
lucht. Een droom achter een sluieren- beek. om niet
de nevel."
Toneel
Picturale gaven
Wat zij voor het toneel gedaan heeft,
zoals reeds opgemerkt: op het gebied van van
decors en kostuums, is niet gering De dragei
Fledermaus ir Parijs. sprookjesrevues. liefde
Tagores Brief aan de Koning, Maeter-
Overal in haar proza verraadt Rie Cra-
hebben genomen. aan welke circulaire
hier ook enige bijzonderheden zijn ont
leend, stelt de gelegenheid open bijdragen
te storten op giro 351145 ten name van
G. H. 's-Gravesande. Taveernelaan 36,
Bilthoven, met vermelding „Huldeblijk Rie
haar picturale gaven. Haar Verzen Cramer". Een waarlijk bescheidene onder
Verzet (Den Haag. 1945) worden ge- de begaafden als Rie Cramer
door verontwaardiging, vaderlands- boze cn veelszins lelijke aard',
n verbondenheid met de vervolgde hulde waard.
Joden. Wat nu. na zovele jaren alweer.
C. RIJNSDORP.
in zijn landschap
pelijke creaties een
belangrijke rol te
spelen gaf.
Vaatje buskruit
Hokusai was voor een Ooster
ling wel een wonderlijk explosie
ve seigneur. Als het hem zo in
viel. rebelleerde hij tegen alles en
iedereen, lapte het conventionele
aan zijn kunstenaarszolen en ont
laadde zijn ongehoorde energie in
een met het ouder worden groeien
de produktie. Hij veranderde on
geveer dertig malen van naam,
noemde zich o.a. Gakyójin (teken-
gek), en verhuisde zekei
keer dit laatste minder
ti3tieke redenen dan wel vanwege zich c
de hem achtervolgende schuld- jjj^ Resultaat
list i
vulkaan bij Tokio), is thans vol
ledig te zien in het Rijksmuseu
Het grootste deel ervan is bezit knitter'
Huguette Berès
De kunstenaar, die alleen al
voor houtsneden naar schatting
10.000 tekeningen maakte, bereik-
hierin frappante effecten. Het tasierljk uitgebeelde
uitbeeldingswijze
Hoezeer Vondel zijn opvattin
gen inzake wat een tragedie is,
onder invloed van de gewijzig
de inzichten der geleerden veran-
zijn aard ook tot studie dwingt derde bewijst met name zijn toe-
weet men wat men van Passin8 van de beschouwingen
weei men wai men van omtrent de „ritus infelix":
Vondels drama's verwachten Scaliger had deze voor een tra
kan, maar vooral wat men er gedie dwingend voorgeschreven,
zonder een ongelukkige afloop
niet van verwachten moet. mocht een drama geen trage
die heten. Grotius echter ont-
Prof. Smit voert een terdege dekt omstreeks 1630, dat de
be-argumenteerd betoog Vondel Griekse tragici niet steeds een
te beoordelen vanuit zijn eigen tragedie ongelukkig lieten aflo-
tijd en niet met de maatstaven pen. bijv. Euripides' Iphigeneia
van de romantische en na-ro- en Taurois. Van 1635 af (het
mantische dramatische en poëti- jaar, waarin Vondel De Groots
sche inzichten. Vondel was Re- „Sophompaneas" vertaalt) be-
naissancist. vervuld van een kommert Vondel er zich niet
nimmer aflatende bewondering meer om, of een stuk wel onge-
voor de Klassieken. Dat was zijn lukkig eindigt. Echter in 1647 zet
continuïteit. Vondel bewonderde Vossius uiteen, dat een tragedie
echter de „Latijnsche school- meestentijds ongelukkig afloopt,
meesteren" zijner dagen even- van dat jaar af. ziet Vondel
zeer en volgde intens hun uiter- weer nauwgezet toe, dat zijn
aard wisselende theorieën over stukken weer met de ondergang
de klassieke tragedie: daarin van de held eindigen. Meesten-
bestond zijn ontwikkeling. Wat tijds had Vossius gezegd en der
de schoolmeesters leerden paste halve was er ook voor Vondel
Vondel praktisch in zijn dra- reden een heel enkele keer een
zegt prof. «xitus felix toe te passen (Ko
ning .David Herstelt-1660) of aan-
merkelijk te verzachten: Noah,
*™"-| 1667, waarin Achiman en de zij-
nen een kans geboden wordt op
eeuwig heil.
Vijf perioden
Prof. Smit brengt in Vondels
ontwikkeling vijf perioden aan
bet licht De eerste periode
«van 1612-1620) omvat twee wer-
I' ken: Het Pascha en Hierusalem
verwoest. Beide zijn nog symbo-
lisch-emblematisch. De Re-
naissancist heeft nog niet alle
De tweede periode (1625-1639)
is een tijd van studie en bezin
ning. Vondel is dan opgenomen
in de kring van dichters en
„kenners der kunste"; Vergilius.
Seneca en Tasso worden hem
steeds vertrouwder. Het is ook
de tijd, dat hij gegrepen is door
het ideaal Nederland een chris
telijk epos te schenken: de Con-
stantinade. Hij gaat echter moei
lijkheden met zijn epos onder
vinden en wendt zich een tijd-
Ilang daarvan af om zijn „lust
in treurspelen te boeten". Het
resultaat is o.m. een vertaling
van Sonhocles' Electra en dit sti-
I muleert hem om te komen tot
I zijn vruchtbare derde periode
(1640-1648). waarin hij waar-
I schijnlijk de belangrijkste ont-
I dekking op hét gebied van zijn
I dramatiek doet. Hij gaat het he
melsbrede verschil ontdekken
I tussen het epos en de tragedie.
I Bij het epos toch moest de held
volmaakt en het einde gelukkig
Izijn. "Taar voor de tragedie
mocht dit niet zo gelden. Hij
ontdekt, dat zijn helden als
deugdhelden te „onnozel en vol-
Imaeckt" waren, en dat hij te
veel voorbij had gezien aan de
Aristotelische eis, dat de tragi
sche helden moesten zijn „noch-
te heel vroom, nochte onvroom,
maar tussen beide". Slechts dan
is er een dramatische ontwikke- 1
I ling mogelijk: slechts zo is er
I plaats voor de onmisbare span- I
ning. Het Ls naar de mening
Ivan prof. Smit aan de invloed
van Vossius te danken, dat Von-
del tot dit gewijzigde inzicht I
kwam. I
Vierde periode i
IZo kan ln 1648 de vierde perio
de aanbreken, die tot 1660 duren I
zal. Vondel is dan op het hoog-
Itepunt van zijn dramatisch kun
nen. Zijn Lucifer en zijn Jephta I
^liggen in deze periode. Het dua-
derd gedichten uitgelegd door de
min", enige van de 500 door Ho
kusai geïllustreerde boeken, als
ook een aantal tekeningen en
aquarellen.
Humorist
Wij willen nog op één element
aandacht vestigen. Het is zeer
wel mogelijk dat deze kunst me
nigeen niet bijster aanspreekt of
geheel onberoerd laat. Men mag
de kunstenaar zelfs verwijten,
o.a. in zijn zoetgekleurde aqua
rellen de kitsch niet te hebben
kunnen ontwijken. Het lijkt ons
echter uitgesloten, dat de be
schouwer niet zou ontdekken
welk een ras-humorist Hokusai is
geweest.
Uit zijn vernieuwde stilering
van heel oude natuurpoëzie die
Isseling in tienduizenden tekeningen en
prenten werd vastgelegd deed
hij de lach opklinken om een ko
mische visie op de mens. Men
moet wel een nurks zijn als in
het Rijksprentenkabinet zelfs de
glimlach achterwege blijft. Deze
proef is te nemen tot begin de
cember.
TON HYDRA
Vit d* serie .Spiegel van Chinese
en Japanse gedichten" is deze
levendige prent, waarin Hokusai de
beroemde cnlligranf en poëet Toba
(Chinees: Su Shili, die leefde van
10361101heeft voorgesteld als
sel, en de geliefkoosde detaille
ring in verfijnd schrift.
Duidelijk aanwijsbaar is even-
het experimenteren met en
verhuisde zeker honderd het succesvol „verwerken"
Westerse invloeden. Hier doet
geheel pers
In
aak
interessante planverdeling
baseerd dus op dc Europese per-
gaf Hokusai zijn figu-
andere objecten vrijwel
met de omtrek-
combinatie
i het
Japans eigene.
Dit verklaart het persoonlijk
irakter van Hokusai's kunst, die
deswege faam verwierf en op zijn
beurt Europese kunstenaars in
spireerde.
Behalve de prenten die de fan-
liteitsdrama (in 1640 reeds inge-
zet met zijn Joseph in Egypten) I
lost zijn eerste grondmotief
(door prof. Smit gekarakteri- I
seerd als: de zinvolheid van het I
Godsbestuur) af. De strijd tus
sen goed en kwaad Is ln deze I
periode het spannende grondmo- 1
tief, maar in de Jephta is dit al-
tijdelijk opgeheven om na de
vertaling van Sophocles' Koning I
Edipus ta 1660 Vondel de I
ogen te openen voor een ander
zeer belangrijk bestanddeel in I
de Griekse tragedie: de peripe-
tela of zoals Vondel haar ver-
dietste: de staetveranderinge.
Daarmee breekt de vijfde en
laatste periode van dit drama
tisch meesterschap aan: 1660-
1667. Vondel, die tot dien toe I
naar goed Renaissancistisch ge
bruik aan zijn tragedies een
exemplarisch - emblematische I
structuur had meegegeven (het 1
incidentele toneelgebeuren als
spiegel van een universele waar- I
heid), wordt nu zo gegrepen 1
door de contrastwerking tussen
het vóór en het na, dat hij de I
staetveranderinge zo aangrij-
pend mogelijk wil uitbeelden.
Alles wordt daaraan onderge- I
schikt gemaakt. En zo zien in
deze periode het licht: Koning
David in ballingschap, Koning I
David herstelt, Samson, Adonias,
Batavische Gebroeders, Faëton,
Adam in ballingschap, om na I
een vertaling van Euripides' Ifi-
genie in Tauren, deze periode
af te sluiten met het hoogst-
merkwaardige Zungchin, waar- I
in de staetveranderinge naast
zich krijgt een dualiteitsuitbeel-
ding (geloof de missionaris- I
sen en heidendom de Chi
nese keizer). Vondel tracht als
het ware de contrasterend-uit- I
beeldende structuur te verbin-
den mqt de exemplarisch-emble-
matische van het dualiteitsdra- I
ma. Dit lukt hem eerst grandi-
oos in zijn laatste tragedie, zijn
zwanenzang en meesterwerk bei- I
de: de Noah uit 1667. Daarna
vertaalt hij in 1663 nog Euripi-
des' Feniciaensche, en Sopho- I
cles- Herkules in Trachin. Prof. I
Smit beschouwt deze vertalingen
als een toegift. Het grote werk I
van Nederlands enige grote tra-
gediedichter is dan al voltooid.
Algemene ide'én
Een algemene karakteristiek I
laat zich uiteraard van het boek
van prof. Smit niet geven. Dit
wil geenszins zeggen, dat hij I
geen algemene ideeën behandelt.
Dit doet hij zeer zeker, maar hij
incidenteel aan de orde stel
len. Zijn boek laat zich zeker I
wel lezen aan de hand van be- I
paalde algemene begrippen
maar het boek is in eerste
stantie daarvoor niet bedoeld.
Het tekent Vondels dramatische I
werkzaamheid naar „continu!-
teit en ontwikkeling in grondmo-
tief en structuur" der onder- I
scheiden tragedies. Dit echter I
doet het perfect.
Een ieder echter, die vanuit I
een Bijbelse visie deze werk-
zaamheid wil beschouwen, vindt
in dit boek een zuivere leidraad, I
want de christen Vondel (en dit I
is uitermate belangrijk) heeft 1
juist zijn geloof ge-oefend in de
be-oefening van de kunst der I
tragedie. Hij heeft het er moei- I
lijk mee gehad, want het Evan
gelie is een blijde boodschap, I
voor een exitus infelix laat het
geen plaats. Hoe Vondel deze
problematiek in zijn tragedies I
praktisch verwerkte. het komt I
op bijna elke pagina van dit
boek ter sprake. Vanuit dit al- I
gefnene gezichtspunt (zo belang-
rijk voor een Bijbelse cultuurvi
sie) laat dit boek zich met gno-
te vrucht lezen. Het is deze I
vrucht, waarom dit boek mij des
te dierbaarder is. i
EV. GROLLE I
Van Pascha tot Noah, een
verkenning van Vondels dra- I
ma's naar continuïteit en ont- I
wikkeling in hun erondmotief
cn structuur, door dr. W. A. P. I
Smit, hoogleraar aan de Rijks- I
universiteit te Utrecht, Zwolse
Reeks van Taal- en \etterkun- I
dige Studies de urs. 3 a, b en I
c. Uitgave W. E. J. Tjeenk Wil
link, Zwolle. I
Kijk op Rembrandt
voor de jeugd
Bij Sprayt, Van Mantgem A
De Does te Leiden is verschenen
een door M. C. Breedt verzorg
de bewerking van „Rembrandt,
koning van het licht", het sedert
jaren uitverkochte boekje, waar
in wijlen Hartger Menkman de
jeugd nader bracht tot de vorst
onder onze kunstenaars.
Wij juichen de opzet van dit
werkje zeker toe. Er kleven ech
ter aan de revisie onvolkomenhe
den. die tegenwoordig helaas al
te vaak over het hoofd worden ge
zien. We doelen op het slordig han
teren van onze taal.
Overvloedig gebruik van ver
kortingen belemmert het ritme
van de zinnen. Storend werkt de
vaak gewrongen en niet zelden
onlogische zinsbouw. (Voorbeeld:
..Hoe moeilijk om nu te zwijgen,
maar als hij moeders gelaat ziet
dat zo treurig kijkt, dan zal hij
z'n mond houden"). Dor wordt de
taal waar de schrijver onnodig
woorden herhaalt, alsof passende
synoniemen niet bestaan.
Ook kunsthistorisch heeft de au
teur er wel eens met de pet naar
gegooid. Na te hebben verteld dat
vooral goed was te verdienen met
portretteren, schrijft hij: „Kijk
maar naar Van Goyen en Van der
Velde" (wel het toppunt, want
de eerste maakte landschappen en
vader en zoon Van de 'en niet
der) Velde waren zeeschilders
red.).
Wie van kunst en ..konstenaars"
verhaalt, moet in zijn werk blijk
geven te beseffen dat schrijven
kunst is. T. H.