Concertgebouworkest Rie Cramer 75 jaar ZONDAGSBLAD BESTAAT 75 JAAR Vondelstudie «van Pascha tot Noah» i HOKUSAI lachte toen hij de mens bezag I ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1962 Het Concertgebouworkest onder 5 Bernard Ha,tink gaf een indruk-j wekkende herdenkingsdienst bij j de plotselinge dood i an zijn diri-1 Er was een tijd, dat Johannes Brahms in Amsterdam xijn Vierde Symfonie kwam dirigeren en er zo'n slecht orkest vond, dat hij zuchtend opmerkte in Holland wei „liebe Leute aber •chlechte Musikanten" gevonden te hebben. Dit stak de muziek- lievende Amsterdammers geducht. En toen in het Scheveningse Kurhaus een Duits orkest kwam concerteren, de voortreffelijke Berliner Philharmoniker nog wel, toen wisten deze Amsterdam mers wat ze doen moesten. Gesticht moest worden een eigen or kest in een eigen gebouw. En zo ontstond het beroemde Concert gebouworkest en het niet minder vermaarde Concertgebouw in Amsterdam. «trekken, en zo worden de jaren rond de eeuwwisseling eveneens de tijd. waarin onze grote orkes ten ontstaan; het Concertgebouw- h" orkest, het Utrechts Stedelijk ter^ Orkest, het Residentie Orkest, kunde nóemt men dit ,,de bewe- ging van '80". weinu ook de Goed aangepakt Nederlandse muziek maakte een dergelijke ..beweging" door. al En men moet het de Am- kwam zij iets later. Nieuwe sterdammers nageven zij pak- ideeén, nieuwe figuren gaven een ten de zaak goed aan. In 1381 aterke stimulans en wij noemen werd de oude berucht slechie dan Bernard Zweers, die de eigen, concertzaal Opleving Amsterdam Een standaardwerk voltooid: VAN PROFESSOR Dr. W. A. P. SMIT Mengelberg Diepen- ..Concertgebouw Gezelschap" ge- brock. wiens honderdste geboor- sticht, en na zes jaar. op 11 tejaar gevierd wordt. Johan Wa- april 1838 dirigeerde mr. Henri genaar ook een ..honderdjarige". Viotta. die in de bovengenoemde u-uia™ w».lugsuju een Julius Röntgen, vriend van Grieg. beweging een grote rol gespeeld 'J1 L*?'gewekt heeft en hij is in Zwitser' Johannes Verhulst, vriend van heeft als stichter van de Wagner- Mengetoerg heeft het Concert ge- land in Zuort gestoJrve, Brahms, de gebroeders Samuel vereniging (1884,. als ^dirigent wereldvermagar^he J ^e^honkea musici het Concertgebouworkest, preci, Wie zich nog de „Mengelbergcon- z,°?ls hlJ certen" (want zo werden de con certen van het Concertgebouwor kest genoemd!) kan herinneren, die hoort weer de glanzende, de Wagner Eebroeders Samuel vereniging (1884), als dirigen ange, die het koor- van de Amsterdamse Caecilia- leven sterk bevorderden, wij noe- concerten, als directeur van het men grote zangers als Johannes Koninklijk Conservatorium van Men weet, hoe de hou- richting", die met name in de Ia- Mengelberg in de oor- tere Mengelberg-jaren niet aan bod kwam. Hij deed dit heel Zuort gestorven: zijn cha- langzaam en voorzichtig, omdat In 1956 zag in de Zwolse Reeks van Taal- en Letterkun dige Studies bij Tjeenk Wil link te Zwolle het eerste deel van „Van Pascha tot Noah, een verkenning van Vondels drama's naar co'tinuïteit ontwikkeling in hun grondmo- structuur" van de Utrechtse hoogleraar dr. W. A. P. Smit het licht. In 1959 kwam het tweede deel uit en onlangs kwam het derde en laatste deel van de pers. Hiermee is een standaard werk op het gebied van de Nederlandse literatuurgeschie denis voltooid. Prof. dr. W. A. P. Smit is een man, die doet wat hij zegt, en weet, wat hij zegt. Verwacht derhalve niet, dat er iets anders behandeld wordt dan de titel vermeldt. Weet echter ook, dat datgene wat vermeld wordt werkelijk uitputtend behandeld wordt, want de acribie van prof. Smit is welhaast spreekwoor delijk. Als Prof. dr. W. A. P. Smit Smit. ..volgt steeds de ontwikke ling der theorie, maar juist daar om staat hij met de praktijk van zijn drama's altijd voor aan". De evolutie op dit gebied dit werk heeft wordt gekenschetst met de qa- Messchaert, enz., enz. En natuur- Den Haag en als stichter lijk moest deze opleiding zich ook Residentie Orkest, het eerste con- over de orkesten in ons land uit- cert in het Concertgebouw, n.l. Beethovens Negende Symfonie. Maar het Concertgebouworkest bestond toen nog niet. Dit kwam pas in oktober 1888 tot stand een ensemble van 65 man, waar voor een dirigent gezocht moest worden. Hans von Bülow en Johannes Brahms werden uitge nodigd. maar bedankten. En toen vond men in Willem Kes uit Dordrecht de juiste man op de Juiste plaats. Hij was een uitzon derlijk musicus, die even goed piano als viool speelde: hU haal de het kunststuk uit op te treden in Beethovens vioolconcert, dit concert daarna ook in de piano- versie te spelen en tegelijk te dirige ren! Kes begon van het losse ensemble een orkest, d.w.z. eenheid, te zijn testament bepaaldi Met Eduard van Beinum komt een andere musiceerhouding. Was Mengelberg de dictator, wiens klank, de perfecte speldisci- wil de wet uitmaakte, Eduard pline en virtuositeit, hij onder- ..regeerde" Vele buitenlandse tournees heeft het Concertgebouworkest onder en. Willem Mengelberg bracht het orkest overal in Europa, der Eduard i an Beinum ktcam t in de Verenigde Staten en t Bernard H ait ink concerteerde het tot in Japan. Hier keert Eduard van Beinum terug uit de en wordt door zijn hond zoals de Wiener Philharmoniker, conservatief is. Gelukkig heeft nu een van de grootste figuren in de moderne muziek toegang gekre gen tot dit „bolwerk", n.l. Hans da® Rosbaud, voor wiens kunstenaar- prima'rius" voelde, schap orkest en publiek de groot- aardering zijn gaan koeste- paald het juiste woord, het is een studiewerk, dat be studeerd moet worden t overleg vindt weer die ongelooflijk bezie- niet het orkest. Hij zelf lende kracht van Mengelberg's hÜ zich ..primarius" musiceren, waardoor elke weer- d.w.z. de aanvoerder van gelijken, gave uniek werd. Zijn Mahlerver- van gelijkwaardigen. Nu is zo'n tolkingen, b.v. van de Vierde wijze van orkest-leiden inderdaad Symfonie met Jo Vincent als so- ideaal maar pas te verwezenlij- Wij h0pen i praansohste. zijn Tsjaikowskiver- kcn, a's in het orkest voldoende «aitink eeee\ tolkingen. b.v. van het Eerste zelfdiscipline bestaat én respect Pianoconcert met de toen nog ,voo,r d« ...primarius;'. Het is ^ncenrenou jonge Arthur Rubinstein als so- heel labiel evenwicht. Van Bei- leiden list zijn Richard Strauss-vertol- num wist dit eve hg 1 kingen. als die van de Don Juan. steeds te bewaren of Èin Heldenleben wie zal ze van harte, dat he* ooit vergeten. En ook al zal men °ard Haitink, die nü de Mengelberg-opvatting veel Eduard te romantisch vinden, zeer zeker 1961 opvolgde, ook lukt. Maar in Bachs Matthaus-Passion. toch wij hopen nog komt men onder de indruk van Fduard van de grootheid van deze kunstenaar. dat het Bernard moge zijn het Concertgebouworkest verder te roemrijke toe komst, maar wij hopen tevens, wij hopen dat Bernard Haitink zich steeds het programma te vernieuw EaJcii ^bovendien Al in de Mengelberg-periode v fi tegenwoordigde hij de „Frai h^ric. dat het de jonge Ber- meer zal gaan bezighouden met EuSen de eigentijdse muziek in navol- mum m ping. van Hans Rosbaud Dan pas zal het Amsterdamse Concertge bouworkest zijn taak in de heden- Beinum was bezig daagSe wereld volledig vervullen. ten wat hij voor de muziek zijn tijd gedaan heeft: in 1902 op ken door grondig het Nederlandse Muziekfeest en veelvuldig te voerde hij voor het eerst Diepen- repeteren. En hij brocks Te Deum uit, in 1920 op leerde het publiek hadden de beroemde Mahlerfees- de discipline van ten plaats, waarop alle werken bet luisteren. Hij gegeven verden, in 1922 kwam zette de tafelties bet Franse muziekfeest, in 1924 en stoelen waar- het Richard Straussfeest Stra- nan men zat te luis. winsky kwam zijn „Oedipus Rex" ir, IQOa Hiriooror, Pt-ftVnfiof not toe. „Vondel", sum p tics bestelde, bulten de zaal. hij weigerde te begin nen voordat ieder op zijn plaats zat cn voor laatkomers bleven de zaaldeu ren dicht Dit alles was in die tijd iets jehoords. Maar *00000000000000000000000000000000000000*000 HET LANDSCHAP VAN EEN JAPANSE VITALIST Glasgow vertrok, kon de Jonge Wil lem Mengelberg voortbouwen op de stevige grondsla in 1928 dirigeren. Prokofief hel volgend jaar zijn Klassieke Sym- fonie. Maar wij kunnen natuur-^H^^^^^^^^H lijk onmogelijk alle werken op noemen. die in de Mengelberg- Het prentenkabinet van het Rijksmuseum in periode voor het eerst uitgevoerd Amsterdam heeft weer iets bijzonders voor de ufdSï' Wam n«« h2?/tondS fijnproevers. Geleend word. nu het grafisch werk Bruno Walter. Pierre Monteux en van de Japanse schilder, tekenaar en schrijver ook zij brachten vele nieuwe wer- Hokusai (zeg: Hok'szai) die al tijdens zijn leven ken mee, vooral Pierre Monteux. (1760-1849) een legendarische figuur was. In eigen Pijper zijn Derde Sym- iand bij tallozen populair, maar door anderen ver guisd als een „vulgaire geest", kreeg hij van al le Japanners het meest vat op de Europese kunst sedert het impressionisme. fonie opgedragen heeft. Van Beinum Veelzijdig kunstenares leeft op Mallorca de bezettingstijd, de welhaast vijf en zeventigjarige Rie (eigenlijk Marie) Cramer. De natuur en de stilte daar (stilte althans op de plekjes waar de toeristen niet komen) hebben haar niet len* van "Prins Ronald. Katrientje meer losgelaten. En dat niet alleen. Toverfluit. Mallorca heeft haar geïnspireerd tot het maken van tegeltableaux. die men Romans in haar woonplaats Portals Nous, een dorpje zes kilometer van de hoofdstad Palma vandaan, tegen verscheidene huizen vinden kan. Voor een bazar van de dierenbescherming op dit Spaan se eiland maakte zij kleedjes: figuren fetters en bloemen. Al haar werk, met inbe- voelens ten grip van de beschrijvende gedeelten ging van haar romans, getuigt van een bij- fi zondere gevoeligheid voor kleur, die Het gepaard gaat met een fijne eenvoud in schrijvingskuns" "Sis In 1931 werd Eduard van Bel- Hokusai. geoefend volgens de hoofdzakelijk als num als tweede dirigent aange- regels van de beroemde Ukiyo- achtergrond mocht steld en in 1938 deelde hij de lei- school, verbreedde het gezichts- dienen, werd voor gen. die Willem ding met Mengelberg, om na dev veld van de klassieke stijl. Het hem een zolfstandi- Kes gelegd had. tweede wereldoorlog deze alleen landschap, dat haar traditie ge, onuitputtelijke grootheid. Een lans was zijn be wondering voor de Hollandse schilder kunst. zeer in het bijzonder voor com positie en perspec tief. Uit zijn perio de van experimen teren met uitland- se invloeden kwam hij echter niet te voorschijn als een tweeslachtig navol ger, doch hij slaag de er in, zijn werk met invoeging van eigen, Japans, ka rakter te geven. De kunstenaar ging nog verder: hij wist ook een boei ende harmonie tot stand te brengen tussen de natuur en Zij woont nu alweer acht jaar op lincks Blauwe vogel van het geluk, Von- treft is.., Mallorca, de Nederlandse tekenares, dels. Gljsbrecht en andere toneelwerken dichteres, ir.fic, schrijfster van meisjesboeken en romans, poppenmaakster, ontwerp- Residentieto— ster van toneeldecors en kostuums, Holman, achter wèlkeLH fllv. bekend ook door haar verzetspoëzie uit vaderlandse Rie Cramer verborg. Gif wa de innerlijke beschaving van de wie het onmogelijk is ronduit orden en die in haar gekrenkt- haar fantasie, smaak vaardigheid. In de oorlogstijd speelde Het heid toch als vanzelfsprekend Residentietoneel twee stukken van Mare rijm in acht blijft nemen. In haar zich de detective-stuk en Er viel speelde in de Achterhoek. Luisteraars volgen, naar het kinderuurtje van de N.C.R.V.-radio hebben in de stripverhalen van Rie Cra- kunnen meeleven met de lotgeval driet om het geschonden Holland blijft ze de kunstenares, getuige het vers Aan Hol land, waarvan de laatste drie strofen hier Hoe schrijnt het heimwee, nu we u zien gehavend, de naar oude stadjes in hun milde rust en naar uw weiden, dauwend in den avond en naar het wonder van uw zilvrep kust. Naar hoge lanen om een stil wit bui- naar 't kleppend klokje de vormen. Al een halve eeuw lang 25 jaar heeft zij de kinderen gelukkig gemaakt aantreffen, met haar prentenboeken en versjes. In Engeland verschenen acht kleine sprookjesboeken van haar hand, ver enigd onder de titel The Silver Thimble Storybook. Ook han gen daar door Rie Cramer vervaardig- Spelers De lachende Cu- ZiJ. wij. jij .1937» en Het iand van belofte 1938 Deze beide laatst genoemde boeken zijn door de Duitse be- beslag genomen, omdat haar ge- naar blanke vaarten, :n aanzien van de Jodenvervol- het optreden uit al te duidelijk na Het land van belofte mag een kort citaat de goede oude be nen die nog vóór enig niveau kon het was het raam. dat lokte. Daaronder stroomde de Arno, met klei ne, witte, krttivende golfjes, over de be tonnen platen tussen de zware brugge- pijlers en weerspiegelde de oude huizen en klein gehucht, donkre zolder schuiten de N S B. daar- en naar de wijdheid van uw wolken- traden. Uit lucht. Hoe is het, dat ons hart zo zelden heugde blijdschap om dit zo schoon, vertrouwd verschiet? Holland, nu het te laat laat ons dan èèn zijn in Mallorca is voor UW vreugde, uw diep ver driet. de wandplaten. In Den Haag is een tan de overkant in grijze banen, trillend Ze heeft ook veel literaire werken geïl lustreerd: de Duizend en een Nacht, wer ken van Tagore, Andersen, de legende van Tristan cn Isolde. Met haar vrije kunstwerken is zij terughoudend geweest De faam vermeldt potloodtekeningen, pas tels, litho's, etsen cn houtsneden. Over haar verfijnde poppenkunst zou door als een vervagende droom; de deinen de heuvels daarachter, met de zwarte silhouetten van cypressen en de zilve rige schemer van olijven, werden ein delijk bekroond door het marmeren reliquie-Jcastje can San Miniato en- bui- ,cnd uit h« raam. zag Karin recto, Op Mallorca schreef ze twee boeken over dit zonnige eiland: Viva Mallorca en Mallorca. eiland van rust, beide uitgaven van H. P. Leopold's Uitgevers Maatschap pij N.V.. 's-Gravenhage. Het zijn geen reisgidsen, of eigenlijk juist wél, omdat ze leren zien en opmerken wat de moeite aard is. terwijl de beschrijvingen worden hef rommelige wonder van de Ponte Vecchio, met de winkelkooitjes ter weerszij van zijn open bogen. De stad deskundige gemakkelijk een breed artikel uiaj violet en oker tegen kunnen worden geschreven: het Gemeen- Iucht_ Een droom achter ee geschrevi Den Haag Op 10 oktober a.s. wordt Rie Cramer 75 jaar. Een circulaire van een huldigingsco mité. waarin bekende Hagenaars zoals dr. Hulsker. drs. G. Kamphuis en Mr. Wijsen- lucht. Een droom achter een sluieren- beek. om niet de nevel." Toneel Picturale gaven Wat zij voor het toneel gedaan heeft, zoals reeds opgemerkt: op het gebied van van decors en kostuums, is niet gering De dragei Fledermaus ir Parijs. sprookjesrevues. liefde Tagores Brief aan de Koning, Maeter- Overal in haar proza verraadt Rie Cra- hebben genomen. aan welke circulaire hier ook enige bijzonderheden zijn ont leend, stelt de gelegenheid open bijdragen te storten op giro 351145 ten name van G. H. 's-Gravesande. Taveernelaan 36, Bilthoven, met vermelding „Huldeblijk Rie haar picturale gaven. Haar Verzen Cramer". Een waarlijk bescheidene onder Verzet (Den Haag. 1945) worden ge- de begaafden als Rie Cramer door verontwaardiging, vaderlands- boze cn veelszins lelijke aard', n verbondenheid met de vervolgde hulde waard. Joden. Wat nu. na zovele jaren alweer. C. RIJNSDORP. in zijn landschap pelijke creaties een belangrijke rol te spelen gaf. Vaatje buskruit Hokusai was voor een Ooster ling wel een wonderlijk explosie ve seigneur. Als het hem zo in viel. rebelleerde hij tegen alles en iedereen, lapte het conventionele aan zijn kunstenaarszolen en ont laadde zijn ongehoorde energie in een met het ouder worden groeien de produktie. Hij veranderde on geveer dertig malen van naam, noemde zich o.a. Gakyójin (teken- gek), en verhuisde zekei keer dit laatste minder ti3tieke redenen dan wel vanwege zich c de hem achtervolgende schuld- jjj^ Resultaat list i vulkaan bij Tokio), is thans vol ledig te zien in het Rijksmuseu Het grootste deel ervan is bezit knitter' Huguette Berès De kunstenaar, die alleen al voor houtsneden naar schatting 10.000 tekeningen maakte, bereik- hierin frappante effecten. Het tasierljk uitgebeelde uitbeeldingswijze Hoezeer Vondel zijn opvattin gen inzake wat een tragedie is, onder invloed van de gewijzig de inzichten der geleerden veran- zijn aard ook tot studie dwingt derde bewijst met name zijn toe- weet men wat men van Passin8 van de beschouwingen weei men wai men van omtrent de „ritus infelix": Vondels drama's verwachten Scaliger had deze voor een tra kan, maar vooral wat men er gedie dwingend voorgeschreven, zonder een ongelukkige afloop niet van verwachten moet. mocht een drama geen trage die heten. Grotius echter ont- Prof. Smit voert een terdege dekt omstreeks 1630, dat de be-argumenteerd betoog Vondel Griekse tragici niet steeds een te beoordelen vanuit zijn eigen tragedie ongelukkig lieten aflo- tijd en niet met de maatstaven pen. bijv. Euripides' Iphigeneia van de romantische en na-ro- en Taurois. Van 1635 af (het mantische dramatische en poëti- jaar, waarin Vondel De Groots sche inzichten. Vondel was Re- „Sophompaneas" vertaalt) be- naissancist. vervuld van een kommert Vondel er zich niet nimmer aflatende bewondering meer om, of een stuk wel onge- voor de Klassieken. Dat was zijn lukkig eindigt. Echter in 1647 zet continuïteit. Vondel bewonderde Vossius uiteen, dat een tragedie echter de „Latijnsche school- meestentijds ongelukkig afloopt, meesteren" zijner dagen even- van dat jaar af. ziet Vondel zeer en volgde intens hun uiter- weer nauwgezet toe, dat zijn aard wisselende theorieën over stukken weer met de ondergang de klassieke tragedie: daarin van de held eindigen. Meesten- bestond zijn ontwikkeling. Wat tijds had Vossius gezegd en der de schoolmeesters leerden paste halve was er ook voor Vondel Vondel praktisch in zijn dra- reden een heel enkele keer een zegt prof. «xitus felix toe te passen (Ko ning .David Herstelt-1660) of aan- merkelijk te verzachten: Noah, *™"-| 1667, waarin Achiman en de zij- nen een kans geboden wordt op eeuwig heil. Vijf perioden Prof. Smit brengt in Vondels ontwikkeling vijf perioden aan bet licht De eerste periode «van 1612-1620) omvat twee wer- I' ken: Het Pascha en Hierusalem verwoest. Beide zijn nog symbo- lisch-emblematisch. De Re- naissancist heeft nog niet alle De tweede periode (1625-1639) is een tijd van studie en bezin ning. Vondel is dan opgenomen in de kring van dichters en „kenners der kunste"; Vergilius. Seneca en Tasso worden hem steeds vertrouwder. Het is ook de tijd, dat hij gegrepen is door het ideaal Nederland een chris telijk epos te schenken: de Con- stantinade. Hij gaat echter moei lijkheden met zijn epos onder vinden en wendt zich een tijd- Ilang daarvan af om zijn „lust in treurspelen te boeten". Het resultaat is o.m. een vertaling van Sonhocles' Electra en dit sti- I muleert hem om te komen tot I zijn vruchtbare derde periode (1640-1648). waarin hij waar- I schijnlijk de belangrijkste ont- I dekking op hét gebied van zijn I dramatiek doet. Hij gaat het he melsbrede verschil ontdekken I tussen het epos en de tragedie. I Bij het epos toch moest de held volmaakt en het einde gelukkig Izijn. "Taar voor de tragedie mocht dit niet zo gelden. Hij ontdekt, dat zijn helden als deugdhelden te „onnozel en vol- Imaeckt" waren, en dat hij te veel voorbij had gezien aan de Aristotelische eis, dat de tragi sche helden moesten zijn „noch- te heel vroom, nochte onvroom, maar tussen beide". Slechts dan is er een dramatische ontwikke- 1 I ling mogelijk: slechts zo is er I plaats voor de onmisbare span- I ning. Het Ls naar de mening Ivan prof. Smit aan de invloed van Vossius te danken, dat Von- del tot dit gewijzigde inzicht I kwam. I Vierde periode i IZo kan ln 1648 de vierde perio de aanbreken, die tot 1660 duren I zal. Vondel is dan op het hoog- Itepunt van zijn dramatisch kun nen. Zijn Lucifer en zijn Jephta I ^liggen in deze periode. Het dua- derd gedichten uitgelegd door de min", enige van de 500 door Ho kusai geïllustreerde boeken, als ook een aantal tekeningen en aquarellen. Humorist Wij willen nog op één element aandacht vestigen. Het is zeer wel mogelijk dat deze kunst me nigeen niet bijster aanspreekt of geheel onberoerd laat. Men mag de kunstenaar zelfs verwijten, o.a. in zijn zoetgekleurde aqua rellen de kitsch niet te hebben kunnen ontwijken. Het lijkt ons echter uitgesloten, dat de be schouwer niet zou ontdekken welk een ras-humorist Hokusai is geweest. Uit zijn vernieuwde stilering van heel oude natuurpoëzie die Isseling in tienduizenden tekeningen en prenten werd vastgelegd deed hij de lach opklinken om een ko mische visie op de mens. Men moet wel een nurks zijn als in het Rijksprentenkabinet zelfs de glimlach achterwege blijft. Deze proef is te nemen tot begin de cember. TON HYDRA Vit d* serie .Spiegel van Chinese en Japanse gedichten" is deze levendige prent, waarin Hokusai de beroemde cnlligranf en poëet Toba (Chinees: Su Shili, die leefde van 10361101heeft voorgesteld als sel, en de geliefkoosde detaille ring in verfijnd schrift. Duidelijk aanwijsbaar is even- het experimenteren met en verhuisde zeker honderd het succesvol „verwerken" Westerse invloeden. Hier doet geheel pers In aak interessante planverdeling baseerd dus op dc Europese per- gaf Hokusai zijn figu- andere objecten vrijwel met de omtrek- combinatie i het Japans eigene. Dit verklaart het persoonlijk irakter van Hokusai's kunst, die deswege faam verwierf en op zijn beurt Europese kunstenaars in spireerde. Behalve de prenten die de fan- liteitsdrama (in 1640 reeds inge- zet met zijn Joseph in Egypten) I lost zijn eerste grondmotief (door prof. Smit gekarakteri- I seerd als: de zinvolheid van het I Godsbestuur) af. De strijd tus sen goed en kwaad Is ln deze I periode het spannende grondmo- 1 tief, maar in de Jephta is dit al- tijdelijk opgeheven om na de vertaling van Sophocles' Koning I Edipus ta 1660 Vondel de I ogen te openen voor een ander zeer belangrijk bestanddeel in I de Griekse tragedie: de peripe- tela of zoals Vondel haar ver- dietste: de staetveranderinge. Daarmee breekt de vijfde en laatste periode van dit drama tisch meesterschap aan: 1660- 1667. Vondel, die tot dien toe I naar goed Renaissancistisch ge bruik aan zijn tragedies een exemplarisch - emblematische I structuur had meegegeven (het 1 incidentele toneelgebeuren als spiegel van een universele waar- I heid), wordt nu zo gegrepen 1 door de contrastwerking tussen het vóór en het na, dat hij de I staetveranderinge zo aangrij- pend mogelijk wil uitbeelden. Alles wordt daaraan onderge- I schikt gemaakt. En zo zien in deze periode het licht: Koning David in ballingschap, Koning I David herstelt, Samson, Adonias, Batavische Gebroeders, Faëton, Adam in ballingschap, om na I een vertaling van Euripides' Ifi- genie in Tauren, deze periode af te sluiten met het hoogst- merkwaardige Zungchin, waar- I in de staetveranderinge naast zich krijgt een dualiteitsuitbeel- ding (geloof de missionaris- I sen en heidendom de Chi nese keizer). Vondel tracht als het ware de contrasterend-uit- I beeldende structuur te verbin- den mqt de exemplarisch-emble- matische van het dualiteitsdra- I ma. Dit lukt hem eerst grandi- oos in zijn laatste tragedie, zijn zwanenzang en meesterwerk bei- I de: de Noah uit 1667. Daarna vertaalt hij in 1663 nog Euripi- des' Feniciaensche, en Sopho- I cles- Herkules in Trachin. Prof. I Smit beschouwt deze vertalingen als een toegift. Het grote werk I van Nederlands enige grote tra- gediedichter is dan al voltooid. Algemene ide'én Een algemene karakteristiek I laat zich uiteraard van het boek van prof. Smit niet geven. Dit wil geenszins zeggen, dat hij I geen algemene ideeën behandelt. Dit doet hij zeer zeker, maar hij incidenteel aan de orde stel len. Zijn boek laat zich zeker I wel lezen aan de hand van be- I paalde algemene begrippen maar het boek is in eerste stantie daarvoor niet bedoeld. Het tekent Vondels dramatische I werkzaamheid naar „continu!- teit en ontwikkeling in grondmo- tief en structuur" der onder- I scheiden tragedies. Dit echter I doet het perfect. Een ieder echter, die vanuit I een Bijbelse visie deze werk- zaamheid wil beschouwen, vindt in dit boek een zuivere leidraad, I want de christen Vondel (en dit I is uitermate belangrijk) heeft 1 juist zijn geloof ge-oefend in de be-oefening van de kunst der I tragedie. Hij heeft het er moei- I lijk mee gehad, want het Evan gelie is een blijde boodschap, I voor een exitus infelix laat het geen plaats. Hoe Vondel deze problematiek in zijn tragedies I praktisch verwerkte. het komt I op bijna elke pagina van dit boek ter sprake. Vanuit dit al- I gefnene gezichtspunt (zo belang- rijk voor een Bijbelse cultuurvi sie) laat dit boek zich met gno- te vrucht lezen. Het is deze I vrucht, waarom dit boek mij des te dierbaarder is. i EV. GROLLE I Van Pascha tot Noah, een verkenning van Vondels dra- I ma's naar continuïteit en ont- I wikkeling in hun erondmotief cn structuur, door dr. W. A. P. I Smit, hoogleraar aan de Rijks- I universiteit te Utrecht, Zwolse Reeks van Taal- en \etterkun- I dige Studies de urs. 3 a, b en I c. Uitgave W. E. J. Tjeenk Wil link, Zwolle. I Kijk op Rembrandt voor de jeugd Bij Sprayt, Van Mantgem A De Does te Leiden is verschenen een door M. C. Breedt verzorg de bewerking van „Rembrandt, koning van het licht", het sedert jaren uitverkochte boekje, waar in wijlen Hartger Menkman de jeugd nader bracht tot de vorst onder onze kunstenaars. Wij juichen de opzet van dit werkje zeker toe. Er kleven ech ter aan de revisie onvolkomenhe den. die tegenwoordig helaas al te vaak over het hoofd worden ge zien. We doelen op het slordig han teren van onze taal. Overvloedig gebruik van ver kortingen belemmert het ritme van de zinnen. Storend werkt de vaak gewrongen en niet zelden onlogische zinsbouw. (Voorbeeld: ..Hoe moeilijk om nu te zwijgen, maar als hij moeders gelaat ziet dat zo treurig kijkt, dan zal hij z'n mond houden"). Dor wordt de taal waar de schrijver onnodig woorden herhaalt, alsof passende synoniemen niet bestaan. Ook kunsthistorisch heeft de au teur er wel eens met de pet naar gegooid. Na te hebben verteld dat vooral goed was te verdienen met portretteren, schrijft hij: „Kijk maar naar Van Goyen en Van der Velde" (wel het toppunt, want de eerste maakte landschappen en vader en zoon Van de 'en niet der) Velde waren zeeschilders red.). Wie van kunst en ..konstenaars" verhaalt, moet in zijn werk blijk geven te beseffen dat schrijven kunst is. T. H.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1962 | | pagina 18