DE DOOD VAN DE
PRESIDENT-BEVRIJDER
E
E
E
DE WERELD
25 JAAR
GELEDEN
Ander adres folder over wasmachines
0
(3
0)
L
0)
'5
K
IA
0)
«5
0
(3
3)
t
3)
3
K
<A
3)
13
0
(3
3)
L
3)
3
K
IA
3)
0
13
3)
L
13)
erjonqinc)
^Veelzijdiger*
Afscheid van
twee redaktieleden
ZATERDAG 1 SEPTEMBER 1962
ZONDAGSBLAD
door
G. PUCHINGER
„Hij was in Midden-Europa de bemiddelaar tussen de Duitse en de Slavi
sche beschaving. Het is van groot belang dit steeds voor ogen te houden.
Nu wij geen Masaryk meer hebben, zal de krachtsinspanning van ons volk
des te groter moeten zijn".
MINISTERPRESIDENT MILAN HODZA
Herdenkingsrede in de ministerraad
(11 september 1937)
„Zeker ben ik gelukkig, maar als ik smid zou zijn gebleven zou ik waarschijnlijk
niet minder gelukkig zijn dan nu. De hoofdzaak is dat ons leven rijk aan inhoud is".
PRESIDENT MASARYK
AU tragische herdenkingsdag doemt de eerstvolgende 14e september voor Europa op: vijf
entwintig jaar geleden stierf Thomas Garrigue Masaryk, de eerste president van Tsjecho-Slowa-
kije (19181905), aan wie het Tsjechosk»waakse parlement bij zijn afscheid als president bij wet
de titel president-bevrijder toekende, „omdat president Masaryk zich verdienstelijk heeft gemaakt
voor het vaderland".
Tragische gedenkdag
Hij was de kortstondige bevrij
der van Tsjechen en Slowaken,
ten koste van het grote Habsburg-
se Rijk van Oostenrijk-Hongarije.
Maar door het ineenstorten der
Habsburgse monarchie konden
zich op de duur andere machten
op Centraal-Europa werpen, en
de Tsjechoslowaakse staat werd
de prooi van veroveraars, die
niet te vergelijken waren met de
Oostenrijkse heersers.
In 1938 en 1939 wierp Nazi-
Duitsland zich op Tsjecho-Slowa-
kije; na 1945 bevrijd te zijn
van de Duitse overweldiging,
scheen de vrijheid te dagen,
maar de hoop was tevergeefs. Na
een zware bedreiging van enige
jaren wierp Sowjet-Rusland zich
in 1948 op het erfdeel van Masa
ryk «n Benesj, en thans is op
nieuw de vrijheid balling in het
land van Huss en Comenius.
Een zwaar geknecht volk zal
in de komende weken in stilte de
doodsdatum herdenken van zijn
grote president-bevrijder, en zal
de weg overdenken die het sinds
zijn dood ging: die van bedrei
ging en overweldiging, van schijn
bare bevrijding, en daarna op
nieuw van bedreiging en overwel
diging...
„Wie Praag bezit, bealt Euro
pa" heeft Bismarck eens gezegd.
Wij weten thans nog beter dan in
Bismarcks dagen wat dat bete
kent!
Daarom kan oen herdenking
van president Masaryk niet an
ders dan sombere gedachten op
roepen. maar het zou de grootste
fout zijn in deze jaren zijn sterf
datum en de door hem geregeer
de volkeren niet te gedenken...
Ziekte
In 1935 nam Eduard Benesj, de
minister van buitenlandse zaken,
het bewind van de 85-jarige Ma
saryk over. Sindsdien woonde de
grijze staatsman op zijn landgoed
te Lany. Begin september 1937
werd bekend dat de president-be
vrijder ernstig ziek was, en Tsje
cho-Slowakije leeft met de
grand old man van Centraal Euro
pa mee, terwijl de gehele Euro
pese pers dagelijks berichten
over zijn toestand publiceerde.
Zijn zoon, die Tsjechisch gezant
te Londen was. vertoefde juist
met vacantle te Lany. en waar
schuwde president Benesj en
diens echtgenote alsmede minis
ter-president Hodza, die zich naar
het landgoed begaven om hun
medeleven te betonen. De ziekte
kende op- en neergang, en nog
even scheen het alsof een herstel
doorzette. Maar op zondag 12 sep
tember werd bekend dat door een
aanval van longontsteking de toe
stand van Masaryk vrijwel hope
loos was.
Hef einde
Voor de poorten van het buiten
stond zwijgend een grote menig
te. en de schouwburgen schrapten
hun vrolijke programma's. Dins
dagmorgen 14 september om half
vier kwam het einde in aanwe
zigheid van de familie, van Be
nesj en Hodza. De voor de wo
ning staande menigte knielde neer
toen de vlag halfstok werd gehe
sen, en de zoon van Masaryk deel
de de doodstijding persoonlijk
mee aan de aanwezige journalis
ten. Om 6 uur 's morgens ving de
Praagse radio aan met treurmu
ziek. en maakte daarna het doods
bericht bekend in de Tsjechische,
de Russische, de Duitse en de
Hongaarse taal.
Levensloop
Die dag herdacht de wereld hoe
groots Masaryks loopbaan was
geweest: in hem hadden zich de
wijsgeer en de socioloog, de den
ker en de staatsman, de agitator
en de vredestichter geopen
baard.
Als zoon van een Slowaak was
Masaryk op 7 maart 1850 in Ho-
donin (Moravië) geboren. Hij
werd opgeleid als slotenmaker,
vervolgens als hoefsmid, maar
hij had andere aspiraties: hij
verschafte zich door zelfstudie
een plaats als hulponderwijzer
bij het lager onderwijs. Dit was
de eerste schrede op het geleer-
denpad. Hij bezocht het gymna
sium. werd op 22-jarige leeftijd
student, en promoveerde na eni
ge jaren van noeste vlijt te We
nen tot doctor in de wijsbegeerte
op het proefschrift „Daa Wesen
der Seele bei Plato".
In deze jeugdjaren deed zich
het grote ontwikkelingsconflict
voor dat mede bepalend is ge
weest voor zijn denkrichting: hij
was rooms-katholiek opgevoed
maar op het gymnasium rees
twijfel aan de geloofsuitspraken
der roomse kerk. Voor Masaryk
was duidelijk dat het onder die
omstandigheden niet mogelijk was
zijn kerkelijke plichten te vervul
len. Dit bracht hem in conflict
met de rector van het gymna
sium te Brno. en hij werd weg
gezonden. Dat is de reden waar
om hij te Wenen zijn gymnasium
studie voltooide. Hij brak volle
dig met het christelijk geloof, en
zou zijn leven lang zich keren te
gen ieder clericale invloed. Hier
lag later tevens één zijner hoofd
bezwaren tegen de politiek der
Habsburger, die hij veel te nauw
verbonden achtte aan de politiek
en de inzichten van het Vaticaan.
Tijdens een voortgezette studie
nootse afkomst, leerde hij de
Angelsaksische wereld kennen. Na
haar dood nam hij haar achter
naam Garrigue als tweede voor
naam aan.
Een jaar na zijn huwelijk, in
1879, werd de jonge Masaryk pri
vaat docent te Wenen. In 1883
stichtte hij het tijdschrift „Athe
neum". dat mede door zijn pu
blicaties grote wetenschappelijke
bekendheid verwierf. Reeds in die
jaren keerde Masaryk zich te
gen een te strak en benepen na
tionalisme. Bekend zijn voorts de
de Habsburgse monarchie op fe
deralistische basis te regelen,
zwierf hij sinds december 1914,
reeds 64 jaren tellend, evenals
zijn vriend en leerling Eduard Be
nesj dn Europa en Amerika rond
om te getuigen ten bate van een
zelfstandig Tsjecho-Slowakije. Zijn
zwerfervaringen heeft hij later op
getekend in zijn „Weltrevolutlon,
Erinnerungen und Betrachtungen".
Bij het verdrag van Pitsburg
werd de Tsjecho-Slowaakse staat
erkend door de strijdende geal
lieerde mogendheden. Reizend
door Nederland, Italië, Zwitser
land, Engeland, Frankrijk en de
Verenigde Staten propageerden de
beide hoogleraren Masaryk en Be
nesj de nieuwe staat. Masaryks
geleerdheid, zijn hoge beschaving
en Europese gezindheid waren de
beste hulpmiddelen om sympathie
te wekken voor de politieke bood
schap van een zelfstandig Tsje
cho-Slowakije. In Engeland werd
hij benoemd tot hoogleraar aan
King's College.
De Oostenrijkse regering ver
oordeelde hem bij verstek ter
dood, maar hij liet zich niet
weerhouden, en organiseerde waar
hij kon Tsjechische legioenen,
colleges die hij tegen de zelfmoord
waarmee hij menig student
de laatste noodlottige daad
afhield!
Hij werd parlementslid, en daar
mee trad de wijsgeer die zich
verzadigd had aan Plato, Hume,
Kant, Comte en Stuart Mill, in de
praktische politiek,
In de loop van zijn politieke
loopbaan kwam hij in conflict met
de Habsburgse staatsidee en met
het pangermanisme. Hij protes
teerde openlijk tegen de bezetting
van Bosnië en Herzegowlna. Bij
het uitbreken van de Eerste We
reldoorlog stond hij aan de zijde
van Servië, en het uitbreken
van deze oorlog gevoelde hij als
een bevrijding voor de Slavische
volkeren die onder de Habsbur-
gers leefden.
Tsjecho-Slowakije
Toen de wapenstilstand einde
lijk gesloten werd. en de Habs
burgse monarchie ineenvlel, richt
te zich in het hart van Centraal
Europa een nieuwe staat op, zich
noemende Tsjecho-Slowakijf
en Karpathen-Rusland. Zeven mil
joen Tsjechen, twee miljoen Slo
waken, drie miljoen Sudeten-Duit-
sers, driekwart miljoen Hongaren
en een half miljoen Roemenen
kreeg de nieuwe staat van de
toenmalige overwinnaars toegewe-
Daarmee kwam Masaryk. die
in 1918 tot eerste president van
de nieuwe republiek werd geko
zen, en die tot driemaal zou wor
den herkozen, tot hij in 1935 op
85-jarige leeftijd aftrad, zelf voor
hec .moeilijke probleem te staan
van de minderheden, waarbij in
de eerste plaats te denken valt
aan de positie van de drie mil
joen Sudeten-Duitsers.
Masaryk scheen de tact te heb
ben diverse volkeren samen te
voegen onder zijn regime. Wel
zijn er fouten gemaakt, maar op
vallend is dat hij met het stijgen
der jaren steeds meer wees op
de noodzaak van de verzoening
der volkeren binnen de nieuw ge
vormde staat: „Ik heb steeds ge
hoopt, en hoop ook thans nog,dat
wij tezamen met onze Duitse
landgenoten gemeenschappelijk
kunnen werken voor de vooruit
gang en de welstand van ons
land. Dat móéten wij, daartoe
leidt de situatie van onze staat
en van Europa, dat beveelt ons
de gemeenschappelijke geschiede
nis."
Dat de verslagen mogendhe
den Duitsland, Oostenrijk en Hon
garije geen sympathie hadden
voor de nieuwe heersers te Praag
laat zich verstaan, maar toch was
men ook daar geboeid door Masa
ryk en Benesj, die in hun regeer-
praktijken alle hoogdravende re
devoeringen vermeden, en slechts
met koel verstand en wijsheid
hun taak trachtten te volbrengen.
Het was bekend dat Masaryk
ook op hoge leeftijd aan de stu
die bleef, en zelfs ongaarne boe
ken uitleende, omdat hij ze niet
missen kon. Toen iemand hem
eens een boek te leen vroeg, ant
woordde hij aan zijn bibliotheca
ris: Neen. het gaat niet, dat boek
wil ik zelf nog lezen. Zeg dege
ne die er om gevraagd heeft, dat
ik al heel oud ben, en niet veel
tijd meer 'heb.Hij. behoeft het
echter niet te kopen.. Laat hij nog
maar even wachten..."
Wie verslagen leest van Inter
views die hij toestond, ontdekt
dat deze vol stonden met beschou
wingen over staatsrecht en wijs
begeerte, zodat de boekwerken
waarin deze beschouwingen zijn
opgenomen ook vandaag zeer de
moeite waard zijn.
Rouw
Groot was de verslagenheid in
Tsjecho-Slowakije toen het doods
bericht van Masaryk bekend
werd.
Telegrammen van alle Europe
se staatshoofden stroomden bin
nen. en de president van de Vol
kenbondsvergadering van dat jaar,
Aga Khan herdacht Masaryk te
Genève als vriend van de Volken
bond. De Franse minister van bui
tenlandse zaken, Yvon Delbos,
Thomas Masaryk, de president-bevrijder van Tsjecho-Slotvakije, die 25 jaar geleden over
leed, een feit, dat het Tsjechoslowaakse volk ongetwijfeld in stilte zal gedenken.
Een tijdje geleden gaven we
op „Blad-Zij" de wenk door
vóór het aanschaffen van een
wasmachine even te neuzen In
e?m voorlichtend boekje op dit
gebied, namelijk „Dc wasma
chine, aankoop en gebruik".
Wc vertelden u toen dat u dit
vouwblad voor twintig cent sou
kunnen bestellen bij de Neder
landse Hulshoudraad. En daar
mee hebben we deze Raad ex
tra werk bezorgd, omdat de
vele aanvragen om deze folder
gestuurd hadden moeten wor
den naar het bureau van de
Nationale Federatie voor Huis
houdelijke- ran Gezinsvoorlich
ting, Van Speykstraat 19 Den
Haag. De aanvragen zijn In
middels van het ene naar het
andere bureau doorgegeven
zodat de belangstellenden in
dit vouwblad het wel thuis
zullen krijgen (of al hebben.)
Mocht u echter nog van plan
zijn dzzc goed Informerende
brochure aan te vragen, plakt
u dan twintig cent extra op
het briefkaartje dat dc bestel
ling bevat en stuur het naar
genoemde Federatie aan de
Van Speykstraat in Den Haag.
Gireert u liever, dan is het
nummer 305641 met op het
strookje graag de naam van
de folder: „Wasmachine, aan
koop en gebruik."
sprak: „De vastberadenheid van
Masaryk's overtuiging, zijn bran
dende vaderlandsliefde zijn een
lichtend voorbeeld voor andere
staatslieden."
Ook in Tsjecho-Slowakije eer
ter zo berucht geworden leider
van de Sudeten-Duitsers, betuigde
aan de zoon, Jan Masaryk, zijn
deelneming. De parlementaire
fractie der Sudeten-Duitsers deed
aan president Benesj een bood
schap van rouwbeklag toekomen.
De Communistische partij van
Tsjecho-Slowakdje publiceerde een
manifest, waarin het grote verlies
betreurd werd.
Te Lany defileerden duizenden
langs zijn stoffelijk overschot.
Over de lijkkist was een kleed
gelegd, waarop de levensspreuk
van Masaryk te lezen stond:
Pravda Vitezi, de waarheid over
wint.
Op vrijdag 17 september werd
de kist van Lany naar Praag
overgebracht, om geplaatst te
worden in de Zuilenzaal van de
machtige Boheemse Konings
burcht.
De laatste nacht voor de be
grafenis hield president Benesj
zelf enige tijd de wacht bij de
kist.
Uitvaart
Op dinsdag 21 september vond
de officiële uitvaart plaats. Voor
de Koningsburcht sprak Benesj
de' 'herdenkingsrede uit, waarin
hij onder meer zei: „Rouw en
diepe ontroering vervullen ons, nu
wij aan de baar van onze grote
dode staan. Doch wanneer wij
dan denken aan de onmetelijke
rijkdom aan geestelijke arbeid en
aan de zin van deze bijna hon
derdjarige levensloop; wanneer
wij de zuivere en rechte weg
zien, die ons dit leven heeft ge
wezen. keren kalmte, zekerheid
en fierheid in ons terug. Onze Na
tie heeft een man bezeten, die tot
de grote profeten des levens
behoort, gelijk de Voorzienigheid
slechts één maal ln eeuwen een
volk en de mensheid schenkt."
Na zijn levensloop te hebben
geschetst, eindigde Benesj met de
woorden: „In zijn vast geloof in
een gelukkige toekomst en in zijn
streven naar harmonie, is hij ons
een voorbeeld voor ons werk in
de toekomst: een symbool voor
evolutionaire, sociale en klassen-
harmonie. de harmonie van par
tijen en nationaliteiten in onze
Staat.
Ik doe een beroep op u allen
om in de geest van onze eerste
President diens testament te ver
vullen en zijn werk te voltooien
door onze rechtvaardige, vaste,
onwrikbare, evolutionair-humani-
taire democratie te vervolmaken.
Masaryk, die ook na zijn heen
gaan onder ons blijft leven, is
voor ons allen een voorbeeld en
een aansporing. Een voorbeeld
door zijn innig geloof aan de
lat heden voor Europa en
monie een staat op te bouwen die
onder de staten dat zal zijn, wat
Masaryk onder ons. wat Masaryk
voor de wereld was.
Dat beduidt dat wij Masaryk
trouw moeten blijven. President
Bevrijder, dat beloven wij U".
Daarna begaf zich een lange
stoet naar het station. Zes mili
tairen liepen aan beide zijden van
de kist: een Tsjech, een Slowaak,
een Pool, een Hongaar, een Sude-
ten-DuitSer en een Roetheen als
vertegenwoordigers van de zes
volken waarover Masaryk gere
geerd had.
Bij het station werd een mili
tair défilé gehouden. Daarna werd
het stoffelijk overschot opnieuw
naar Lany gebracht, om daar be
graven te worden.
Tegen de avond bereikte een
kleine stoet van enkele intimi het
kleine kerkhof, waar de dag te vo
ren ook het stoffelijk overschot
van mevrouw Masaryk was bijge
zet. Uitsluitend in aanwezigheid
van enkele vrienden vond de ter-
aard bestelling plaats. Een voor
ganger van de Tsjechische Broe
derschap las psalm 23 en Open
baring 21 en 22. De plechtigheid
werd beëindigd met het bidden
van het Onze Vader.
Zo vond in alle rust en waardig
heid de uitvaart plaats van Pre
sident-Bevrijder Masaryk. nau
welijks een jaar voordat het land
in een geweldige crisis zou wor
den gestort, een crisis die voor
Tsjecho-Slowakije haar hoogtepunt
zou naderen met het Verdrag van
München.
Men kan er echter verzekerd
van zijn dat Masaryk voor miljoe
nen in Tsjecho-Slowakije ook van
daag nog het symbool is van vrij
heid en gerechtigheid, en dat men
in stilte zijn naam zal geden
ken....
En wie in West-Europa zal zon
der een gevoel van schaamte zich
zijn levensarbeid herinneren?
4*
«4
«4
1 «4
3
E
De ruimte-rubriek van vandaag is een soort grensgeval tussen weg-
zgn en terugkomen. Na een luie absentie van een week of zes zullen
we pas volgende week weer goed op dreef komen, ofschoon we toch
vandaag al een beetje aarzelend nog het nieuwe seizoen inzetten.
Het is een wat weemoedig begin, zoals je onder de kop „Afscheid" kunt
zien. 't Zit zo:
Dat een dagblad in zijn kolommen ruimte beschikbaar stelt voor
de jeugd is na het lofwaardige initiatief van onze krant geen uitzon
dering meer. Wél een uitzondering is de Ruimteredaktie. die de inhoud
van elke pagina bepaalt en samenstelt. Dit brengt natuurlijk een zekere
relatie tussen de krantenredaktie en de ruimteredaktie met zich mee,
een relatie op zakelijke grond, die eist dat wij een goede pagina
leveren, een die leesbaar en aanvaardbaar moet zijn voor het gehele
lezerspubliek, waarbij uiteraard de jongere lezer dc meeste belang
stelling van ons krijgt.
Toen wij twee jaar geleden als redaktie begonnen werd deze voor
waarde gesteld, en die is nog steeds aktueel. Twee jaar lang dus
hebben wij elke week de zorg voor die eigen pagina, waarbij de kosten
en de uiteindelijke verantwoording voor de inhoud worden gedragen
door resp. directie en hoofdredaktie. 't Spreekt, dat ook zij wensen
hebben ten aanzien van de pagina. Eén daarvan houdt een zekere
verjonging van de ruimteredaktie in. En dat betekent kortweg dat
nieuwe redaktieleden plaatsen in gaan nemen van de oude. Daarom
kom je thans het „Afscheid van twee ruimteredakteuren" tegen; vol
gende week zullen we graag hun opvolgers verwelkomen die de ko
mende tijd mede voor de paTtna gaan zorgen.
Foto: Chris Stapels
Nog nauwe
lijks terug van
een zonloze va
kantie in Neder
land of een zorg
loze vakantie er
gens anders,
(bijna) klaar om
aan de slag te
gaan, moeten
we dus afscheid
gaan nemen, dit
maal van Clae-
sina Huizebosch
en Wim Rouw,
die zo je nu
weet de redak
tie gaan ver
laten.
Beiden hebben
vanaf het begin
van de pagina
deel van onze
redaktie uitge
maakt en al wa
ren zij mis
schien niet de
opvallende ac
tiefste, ze wa
ren toch de
trouwste bezoe
kers, elke maan
dagavond weer.
De gedichten
van Claesina
waren als bloe
men, langzaam
openvouwend
naar de uitein
delijke vorm, die
vooraf denkbaar
toch een verras
sing verborgen
hield, of die zich
's avonds slui
ten, in het duister verlangend naar nieuw licht. Haar verhalen waren als haar
stem, die voordroeg. Gewone eentonige feiten met een onverwachte intonatie,
de sleur die haar leven misschien kent werd overbelicht uitgeknipt en her
roepen neergeschreven op blauw papier, het blauw van de hemel, het blauw
waarop een Droevenaar tot leven kwam, een duistere personificatie van een
verlangen naar bescherming en leiding. Zij was zelf niet als Droevenaar maar
van Droevenaar zoals Jongen en Meisje. Het is een verhaal met een vervolg
en we zijn benieuwd naar de afloop.
Op de redaktievergaderingen was zij meestal stil; zij zat aan het andere
eind van de tafel, soms vroeg ze een sigaret. Stemmen was een van de moei
lijkste dingen, die zij moest doen; partij kiezen, beoordelen en veroordelen
ligt haar niet. Haar smaak lag trouwens vaak ver van ons vandaan.
Met Wim Rouw was dit anders. Zijn oordeel lag klaar, al bleef het wel eens
onuitgesproken. Zijn werk was veelzijdig: geestige cartoons, gedichten, ver
halen, kritieken. Dat hij in een boekhandel werkte was kenmerkend; leven
in wat geschreven is, veel lezen en beoordelen, weten, de waarheid zien en
belichten. Misschien leed zijn eigen inspiratie er de laatste tijd wat onder.
Desondanks was hij actief en schreef hij over wat hem trof uit eigen beweging,
meestal kritisch.
Zijn eigen werk las hij niet voor op de redaktie-avonden, hij luisterde er zelf
naar en wachtte enigszins gespannen op onze reacties. Hij was zwijgzaam,
met een zekere tegenzin praatte hij, leek het wel. Toch zal hij in mijn herinne
ring iemand blijven die telkens iets zou gaan zeggen, maar het niet deed en
dan luisterde naar de anderen, terwijl hij een balpen voor zijn lippen hield.
Het ga hen goed, we zullen er op de afscheidsavond op drinken.
Namens de ruimte-redaktie
LEO FAASE.
