ZONDAGSBLAD
Nieuwe Leidse Courant
loert op de
kunstmanen
Russen en
Amerikanen
vragen
Water bracht
vallei tot bloei
MX
En dat alles in de stilte van Olst
ZATERDAG 1 SEPTEMBER 1962
sfeMJS
it enorme fototoestel dat een-
iaal dienst deed in een vlieg-
lig om bepaalde gebieden in
lurt te brengen, gaat Kamper-
an straks op zijn telescoop
monteren.
Op het ogenblik heeft Jan
Kamperman wel wat anders
te doen, dan rustig op zijn
vaste' plekje bij zijn boerderij
Klein Spijkerbosch" naar het
uitspansel te gaan zitten turen.
Maar wanneer straks ook in
Olst, net over de Gelderse IJs-
sel, de oogst binnen is en de
koeien weer op stal staan,
krijgt deze 37-jarige pachtboer
weer meer gelegenheid zich
aan zijn nieuwste hobby over
te geven; het opsporen, plaats
bepalen en tijdstip van waar
neming vaststellen van de
kunstmanen, die de laatste
maanden of jaren min of meer
op sensationele wijze het heel
al ingeschoten werden. En dat
doet hij dan met zelf gemaak
te kijkers, een zelf gemaakte
precisieklok en een uit een
dump verkregen radio-installa
tie, waarvan alleen het ont
vangstgedeelte gehandhaafd
mocht worden. Zelf zenden is
er dus niet bij, doch daar
heeft hij ook geen behoefte aan.
Kamperman. die alleen maar
de lagere school doorliep, vond
het al lang modi. met zijn een
voudige hulpmiddelen het zóver
te hebben gebracht, dat geleer
den in Rusland en de Verenigde
Staten hèm benaderden met het
verzoek, te willen nagaan in hoe
verre hun prognose inzake de
satellieten klopten met de wer
kelijkheid.
Belezen
Hij zou aan dat werk nooit be-
Sonnen zijn. als hij. toen zijn va-
er de boerderij nog dreef, niet
veel gelezen had. Dat deed hij
als jongen al graag, omdat dit
voor hem de enige mogelijkheid
was. om de lange winteravonden
door te komen. Want de streek,
waarin ..Klein Spijkerbosch" ver
scholen ligt. is weergaloos mooi
met die kleine akkers tussen
laag struikgewas en hoog ge
boomte. Maar tegelijkertijd is
het langs de kronkelende zand
weggetjes zó eenzaam en verla
ten. dat zelfs in de zomer de stil
te er tastbaar is. Wie even blijft
staan hóórt er het vee het gras
afscheuren, een muis ritselen
door/ het roggestro en de wind
schuren langs een vogel, d;e al
of niet vrijwillig op de wieken
gaat.
Vogels
Die vogels vormden eigenlijk
de éérste liefhebberij van Jan
Kamperman, daar hij, al dwa
lende tussen gras en graan, er
altijd heel wat te aanschouwen
kreeg, in talrijke variëteiten. He
laas lieten ze hem daartoe vaak
veel te weinig tijd: zodat het
hem nogal eens moeite kostte
om vast te stellen, met wat
voor vogel hij nu weer onver
wachts een ontmoeting had ge
had. Hij kocht dus van zijn zak
centjes een fototoestelletje. En
natuurlijk ook een boekje met
vogelplaatjes en vogclpraatjes
hetgeen aanvankelijk ruim vol
doende was. om die eindeloze
winteravonden mee te vullen.
Toch hinderde het hem. dat er
oog zoveel raadsels onopgelost
ken. En zo ging hij experimen
teren met een stofzuigerbuis, en
kele brilleglazen en een loep,
zonder dat hij iets van een kij
kerconstructie. af wist.-
Dat nam niet weg, dat hijop
een bepaald ogenblik eriji ..slaag-'
de, de dingen rondom hem dich
ter bij te halen. Alleende
beelden stonden op hun kop. Er
gens moest hij dus een fout heb
ben gemaakt, zo meende hij.
Daarom ging hij op zoek naar
een boekje over kijkers, bestu
deerde ijverig de constructie en
moest toen tot de conclusie ko
men, dat hij geen gewone kij
ker, maar een astronomische
kijker had gebouwd een ster-
rekijker die maar liefst 20 maal
vergrootte en waarmee hij al
duidelijk de ringgebergten van
de maan observeren kon. Hij wil
de er nu ook nög een draaibaar
statief bij hebben, wat hij dacht
te vinden in een fietsvork met
balhoofd. Maar in de praktijk
trilde die te veel en boyendien
was 20 maal vergroten voor het
waarnemen van hemellichamen
toch eigenlijk evenmin voldoen
de.
Zelf bouwen
De waarnemin
gen. die hjj thans
kon verrichten, wa
ren uiteraard al
veel beter, dan die
hjj met zijn brillc-
glazenapparaat had
gedaan, dodh hij
vond het toch ge-
hij er nu twee tot zijn beschik
king. En die heeft hij nóg. De
grootste is uiteraard beter, doch
de kleinste is meer handelbaar,
wat onder bepaalde omstandig
heden óók z'n nut hebben kan.
Pas ideaal
Met dat al was hij met die
kijkers en dat statief nóg niet
waar hij zijn moest. Want het
observeren zou pas ideaal zijn,
wanneer zo'n kijker, eenmaal op
een ster ingesteld, in het ge
zichtsveld; blééf. Immers Jan
Kamperman had in zijn sterren-
boeken al; lang ontdekt, dat niet
alleen de aarde, doch tevens de
hemellichamen draaien. Om ook
dat bezwaar te ondervangen,
schakelde hij een goede gram
mofoonmotor in, met een zoda
nige vertraging, dat de hoofdas
van zijn waarnemingsapparatuur
mèt de kijker in een tijd van
23 uur, 56 minuten en 4.09 se
conde precies eenmaal rond
draaide. Hierop, zo leerde hij
verder, moesten dan af en toe
nog kleine correcties worden
toegepast in verband met de
straalbreking welke veroorzaakt
wordt door de dampkring.
,,Als je een ster wil observeren,
die recht boven je hoofd staat,
heb je geen last van straalbre
king", zei Jan Kamperman.
„maar des te meer als zij zich
aan de horizon bevindt. Daarom
bracht ik nog een correctie-ap
paraatje, een differentieel, op
de kijker
Daarom zette Jan Kamperman,
inmiddels 17 geworden, zich aan
het bouwen van een grotere kij
ker. hetgeen hem lukte doordat
hij toevallig eens kennis maak
te met een zekere Jansma te
Echten, bij het Tjeukemeer. die
zelf lenzen bleek te slijpen. Op
die manier was met enkele tien
tjes zo'n lens tenminste nog
voor de boerenzoon te betalen.
Jansma sleep dan ook een lens
Jan Kamperman, die het in de
zomer te druk heeft met zijn
boerenbedrijf om waarnemingen
in het heelal te doen, was toch
gaarne bereid voor onze foto
graaf even één van zijn telesco
pen op te stellen.
breking geen hinder ondervindt".
Toen begon die eenvoudige,
doch scherpzinnige landbouwer
in het dialect van zijn streek
nog wel met zóveel vakter
men te gooien, dat we het ma
ken van notities maar even
staakten. Al begrepen we heel
goed. dat hij zijn waarnemin
gen langzamerhand tot twee
zaken ging beperken. Ten eer
ste het waarnemen van sterbe
dekkingen. d.w.z. het vaststellen
van de tijdstippen, waarop de
maan een bepaalde ster bedekt.
En zulks met de bedoeling,
eventuele storingen in de maan
baan te registreren. Dit werk
werd (en wordt) al wel door de
sterrenwachten verricht. maar
de gegevens van amateurs als
Kamperman verveelvuldigen hün
waarnemingen en maken zekere
conclusies betrouwbaarder. Trou
wens in Leiden en Utrecht kan
men ook moeilijk aan een stuk
door blijven kijken.
Als tweede taak stelde de man
in Olst zich, het registreren van
meteoren.
Werkend amateur
Zijn contact met professor Van
Woerden (aanvankelijk prof.
Oort) te Leiden en met profes
sor De Jager te Utrecht, kwam
natuurlijk niet opeens. Hij werd
eerst lid van de Ned. Ver. van
Weer- en Sterrenkunde, die is
onderverdeeld in werkgroepen,
waarvan de werkgroep Sterbe
dekking" en de werkgroep Me
teoren" deel uitmaken. De leden
hebben een maandblad Hemel
en Dampkring", terwijl de wer
kende amateurs onder hen el
kaar eenmaal per jaar óf in Lei
den, óf in Utrecht ontmoeten en
onderling gedachten uitwisselen
(60 tot 80 personen). Dat was
voor Kamperman met zijn gerin
ge schoolopleiding eerst niet zo
eenvoudig, doch intensieve zelf
studie en het leggen van vele con
tacten leidden er toe dat zijn as
tronomische waarnemingen steeds
hoger werden aangeslagen en op
den duur zelfs door genoemde
hoogleraren zeer werden ge
waardeerd.
Toen werd op 4 oktober 1957 de
eerste kunstmaan gelanceerd; de
Russische Spoetnik no. 1. En
prof. De Jager verzocht alom
waarnemingen te doen. Dat kwam
erop neer. dat tot op 1/10 graad
nauwkeurig de plaats van de
kunstmaan op een zeker tijd
stip moest worden bepaald. Van
te voren werden hiertoe de no
dige mededelingen gedaan over
tijd. omloopsnelheid etc.. zoals
de Russen die berekend hadden.
In het begin was het zelfs zo,
dat de Russen zich met deze me
dedelingen behalve tot de sterren
wachten ook rechtstreeks tot de
amateurs wendden! Kamperman
heeft er nög hele bundels tele
gramstroken van liggen. Hij bel
de dan zijn observaties naar
Utrecht door, waar men er voor
zorgde, dat al die waarnemingen
naar Moskou werden overge
bracht. Tegenwoordig richten de
Russen eenvoudigheidshalve
èn omdat het goedkoper is
zich alleen tot de sterrenwachten,
die daarna de amateurs verwitti
gen van hetgeen er te wachten
staat.
Jan Kamperman vindt die
kunstmaanobservaties zó interes
sant. dat hij zich met de gewo
ne sterren bijna niet meer be
zighoudt. 't Zou ook t e veel tijd
vergen zich met beide zaken te
blijven bemoeien. En zo helpt
hij dan. met nóg een klein aan
tal werkende amateurs in Ne
derland. mee. de wetenschap van
dienst te zijn. Die andere ama
teurs zijn Muytjens in Geleen
(Zuid-Limburg Van der Laan
in Bilthoven. Vermeesch in Oost-
Souburg. Landwaert in Sant
poort. en Kassenberg in Zwijn-
drecht. In het begin waren er
nog meer. die zich met deze
waarnemingen bezig hielden.
Doch er vielen er nogal wat af.
hetzij omdat ze er geen zin
meer in hadden, of omdat hun
waarnemingen minder nauwkeu
rig waren.
Ook Kamperman deed soms
waarnemingen, die wel 3 tot 6
minuten verschilden van de op
gegeven tijden, hetgeen o.m. als
oorzaak had. dat hij geen preci;
sieklok bezat. Deze bouwde hij
dus eveneens zelf. volgens het
systeem van Brillié Frères. dat
hij wederom uit een oud hand
boek putte. Mogelijk dat hier
het bloed van moederszijde
kroop, daar zij diverse horloge-
en instrumentmakers in de fa
milie had.
Die zelfgebouwde slingerklok
loopt slechts één seconde per 14
dagen achter, wat Kamperman
controleert aan de hand van ra
diotijdseinen in morse uit Pots
dam iDuitsland) en Rugby En
geland). Daar het hem niet altijd
schikt, hiertoe de wacht tc be-
1 trekken in zijn voormalige bed
stee. welke als technisch ..labora
torium" is ingericht, neemt hij
die seinen vaak met een band
recorder op.
Voor de kunstmaanobservaties
gaat Kamperman tegenwoordig
elke twee maanden een keer
naar Utrecht. waar besprekin
gen plaats hebben met een kleine
groep in deze materie gespecia
liseerde geleerden. Hiertoe beho
ren behalve prof. De Jager o.a.
ir. Aardoom van de T.H. te
Delft en ir. Van Gils van ..Ruim
teonderzoek". En men praat dan
enthousiast over Tiros 4 en Ti-
ros 5. over Samos 1 en..
..Ook over de Echo?" vragen
we Kamperman. omdat we die
1500 km hoog gemiddeld en heeft
Foto's
rizon. Die zijn veel interessan
ter. En' men blijft er nog steeds
gegevens over"vragen, vooal als
de zenders van die dingen niet
'megr functioneren','!'
Telegrammen
Kamperman redeneert over
dat alles maar door, alsof hij
het over zijn ploeg en zijn egge
heeft. Hij vindt het, zou men
soms zeggen, de gewoonste zaak
van de wereld, dat zijn naam en
adres in Moskou zowel als in
Washington als waarnemingspost
staan genoteerd. Hij weet ook
te vertellen, dat ,,wij" alle Rus
sische waarnemingsposten ken
nen. zo goed als de Amerikaan
se. En dat de Russen ieder jaar
aan elke waarnemingspost voor
plm. 20.000 vertelegrafeerden.
De Ver. Staten deden het an
ders. Die stuurden inplaats van
een smalle telegramstrook die
voor elke post weer wat anders
luidde zg. universeel „tele
grammen": grote vellen papier
vol gegevens, geschikt voor vele
waarnemingsposten ter wereld
tegelijk. Dat gebeurde dan per
telex naar de postkantoren. Te
genwoordig heeft ook Amerika
voor de Nederlandse posten
Utrecht als centraal correspon-
dentiepunt aangenomen.
Binnenkort gaat Kamperman
zelf eveneens efficiënter werken.
Want dan gaat hij voor zijn
waarnemingen de fotografie in
schakelen. Daartoe kreeg hij van
de Utrechtse sterrenwacht een
kolossale luchtcarteringscame-
ra cadeau, met een zeer licht
sterke lens (F 2'A) en een brand
puntsafstand van 178 mm. Deze
camera zal hij zodanig op de
kijker monteren, dat ze met die
kijker meedraait (synchronise
ren), opdat ook de beweging der
lichtzwakkere kunstmanen nauw
keurig gecontroleerd kan wor
den. Kamperman kan op die ma
nier op een bepaald tijdstip de
plaats van een kunstmaan ten
opzichte van bepaalde sterren
tot op een duizendste graad
nauwkeurig vastleggen.
Dat fotograferen deed hij al
eens met veel succes in 1957 met
een veel eenvoudiger toestel, toen
de komeet van Arend Roland
aan de hemel opdoemde. Hij
wist die komeet, mèt haar ..an
tistaart". zo scherp op de gevoe
lige plaat te krijgen, dat de fo
to werd opgenomen in de gere
nommeerde Winkler Prins Atlas.
Intussen voelt hij er niets voor.
zich groter te houden dan hij
is. En daarom zegt hij ook rond
uit: ..Landwaart in Santpoort is
al enige tijd bezig mét het foto
graferen van kunstmanen. Maar
ja. ik heb ook nog elf ha land
na te lopen. En ik houd 's win
ters soms lezingen voor ..het
Nut". Dat vraagt ook z'n tijd.
Bovendien komen er nogal eens
belangstellenden. o.w. diverse
buitenlanders, bij me kijken. Dat
ik nu toch ook met fotograferen
begin komt. omdat een foto een
document is van je waarnemin
gen. Als je iets waarneemt met
goede kijker is dat
der dan een waarneming met het
blote oog. En een waarneming
per foto is nóg secuurder. Daar
staat tegenover, dat een waar
neming met het blote oog het
snelst is gedaan --
legram in
lemaal maar vanaf, of men zo
snel mogelijk ingelicht wil wor
den. of dat die snelheid van on
dergeschikt belang is. Doch in
alle gevallen geldt, dat onze waar
nemingen van het meeste belang
zijn. als het met een kunstmaan
op z'n einde loopt. Want onder
Melken
Nu is het ogenblik aangebro
ken. dat Jan Kamperman moet
gaan melken. Al die tijd heeft hij
in zijn grote Overijsselse woon
kamer rustig over zijn hobby
verteld een woonkamer vol
erfstukken van ouders en groot
ouders. Twee zware kabinetten
bedekken haast twee wanden. Een
hoge schouw staat en hangt vol
met originele koperen waterke
tels. doofpotten, stoven, blaas
pijpen, strijkijzers. schuimspa
nen. zwavelstokkenpotten. pan-
nekoekenmessen en tinnen bor
den. Er hangen ook Friese klok
ken aan de muur en kleurrijke
geborduurde schilderijen" ach
ter glas. Allemaal arbeid van
vroegere geslachten. Maar Jan
Kamperman hangt zelf ook in
wol aan de wand mèt zijn
gigantische telescoop, die hon
derden malen de sterren en
kunstmanen dichterbij haalt.
Dat schilderij werd vervaar
digd door. zijn vrouw die. al
zegt ze het niet met zoveel woor
den, toch heimelijk wel erg trots
is op haar man.
En zeker niet ten onrechteI
(Van
In de Australische staat
Victoria begint thans een
enorm irrigatievverk (waar
bij ongeveer 3 miljoen acre
grond betrokken is) tot bloei
le komen, nadat eertijds een
koninklijke commissie ge
sproken had over „vermor
sen van geld".
Het is de reeds vermaarde
„Goulburn-vallei", die niet
alleen bekend werd door de
landbouw- en veelteeltbedrij-
ven, maar vooral vanwege
de fruitproduktie, die voor
75 pet. de Australische in-
makerijken voorziet.
De Australische land-- en
tuinbouw en industrie tonen wel
duidelijk, hoe jong dit land in
feite nog is. Het is nauwelijks
een halve eeuw geleden, dat
de zo vruchtbare en rijke val
lei enige aandacht ontving
toen een eenvoudig plan tot ir
rigatie werd ontworpen. Er
kwamen voornamelijk oud-mi
litairen en Britse en Europese
immigranten in aanmerking,
om de bedrijven op afbetaling
In de depressiejaren dertig
verlieten de meesten van hen
die bedrijven en een konink
lijke commissie toornde over
het vermorsen van geld door
de irrigatie. Doch de miljoenen,
die sindsdien in de Goulburn-
vallei voor irrigatie zijn aan
gewend blijken allerminst
..vermorst" tc zijn. want
thans plukken niet alleen de
eigenaren van die bedrijven,
maar ook de staat Victoria er
de rijke vruchten van.
Nu het ontworpen irrigatie
plan het einde begint te nade
ren. blijkt wat water voor het
zich nog steeds ontwikkelende
Australië heeft te betekenen.
ER VANDOOR
Eigenlijk reeds omstreeks
1840 kwamen de eerste „sett
lers" in dat gebied. Het wa
ren de vermaarde „Overlan-
ders". die enorme afstanden,
sommigen van Tasmanië had
den afgelegd om in dit rijke
grondgebied de tarweteelt te
gaan beoefenen. Het gouverne
ment hielp met irrigatie, maar
plots kregen de boeren er ge
noeg van en gingen er weer
vandoor. Pas na de jongste
wereldoorlog kwamen grote ir-
rigatieplanncn tot uitvoering.
De Murray-rivier is onge
veer 2000 km lang en de
grootste rivier van Australië
In dit gebied bevindt zich ook
I nog de ..Broken river" en bei-
grantcn uit Europa, bijzonder
uit Italië en de Balkan in de
vallei hun geluk beproeven. La
ter volgden ook Grieken en
sedert de laatste jaren vindt
men er ook een uitgebreide
kolonie van Nederlanders, die
er zelfstandig een bedrijf be
zitten, of op weg zijn daarheen.
Merkwaardig is het religie
verschil dat de Grieken ook
hier handhaafden. Men vindt
hier ook Moslems, die een mos
kee bezitten in Goulburn.
De hoofdstad van de Mur-
ray-vallei is Shcpparton (op o
geveer 150 km afstand v
Melbourne) welke stad onge
veer 13.000 Inwoners telt. In
het hele gebied wonen nu onge
veer 100.000 personen.
De Goulburn-vallei heeft
duidelijk aangetoond,
Australië vla water nog en
veel kan bereiken, maar
vendien, dat het de Immigrant
is, die hierbij een zeer belang
rijke rol kan spelen en dit ook
doet.
Waarschijnlijk is Callfornlë,
het enige land dat Victoria
verslaat met de fruitproduktie
voor Industrie, doch de vallei
Is nog niet op volle capaciteit
en biedt nog ruimte genoeg.
Uiteindelijk Is het geld dat
voor water besteed wordt, toch
niet „vermorst"!
bevinden zich hier bijna 2 mil
joen schapen en 300.000 stuks
ander vee. Er werden 17 melk
fabrieken gesticht. Er zijn ook
een aantal kaasfabrieken.
Maar het belangrijkste is wel
de fruitteelt, die vrijwel geheel
op het „inblikken" is ingesteld.
Hier wordt 75 pet. van het
zachte fruit van Australië in
geblikt. Er zijn vele miljoenen
ten koste gelegd aan het bou
wen van dammen, maar er is
een gebied ontstaan, waarin
enkele nieuwe steden zijn ge-
8roeid Aa flnulh,
De Goulburn-vallei is min of
meer een Europees centrum '""gri/ke
geworden. Reeds in het begin vreemdsoo
