De neurose van Neurenberg
0
(D
0)
0)
K
0)
E
0)
0
(0
0)
0
0
(0
G)
LIED
E
E
E
E
^Poging tot zwijgen
(A
fl)
15
3
<A
0
3
3
E
<A
d)
3
E
Er is muziek
ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1962
ZONDAGSBLAD
DE WERELD
25 JAAR
GELEDEN
door
G. PUCHINGER
Wij willen een geslacht opvoeden, niet slechts voor de zonnedagen, maar in
de eerste plaats voor de stormdagen. Ik zou de hele opvoeding die het nationaal-
socialisme geeft, vergeefs achtenals niet het resultaat van deze opvoeding een
natie was, die in alle, ook in de moeilijkste dagen, kan bestaan!"
ADOLF HITLER
Rede lol de Hitlerjugend.
Neurenberger Congres, 11 september 1937.
„De Führer zet. onder betuiging dat Duitschland in samenwerking met zijn asgenoot
Italië de vrede in Europa waarborgt, practisch de traditie van Keizer Wilhelm II voort,
met precies hetzelfde gevolg!"
ALGEMEEN HANDELSBLAD
14 september 1937.
Nog steeds maar liggend in het zonlicht en alles wetend wat zij weten wil
om Andreus te citeren biedt de Ruimte-redactie hierbij een pagina aan
die eigenlijk geen nadere toelichting behoeft. Het is zelfs zo dat ieder woord
hier teveel is, omdat met woorden nu eenmaal geen brug valt te slaan over
het water dat veel te diep blijft om ooit de twee koningskinderen samen te
brengen. Wonderlijk genoeg is het toch juist dit onderwerp dat de meesten van
hen die ooit „ghequetst van binnen" waren, ertoe bewogen heeft de pen op het
papier te brengen. Maar ieder gedicht sluit een nederlaag in en zeker het
liefdesgedicht, omdat het onder woorden wil vangen wat onuitsprekelijk ia. Deze
Ruimte wil dan ook minder dan ooit het laatste woord hebben. Veeleer ia zü
een poging er hoe paradoxaal het ook klinken moge het zwijgen toe te
doen. De lezer nodigen wij uit ons hierin vrijmoedig te volgen.
De historicus en wij allen
zijn even „historicus", zodra
wij ons in het verleden verdie
pen moet zich soms momen
ten uit het verleden te binnen
roepen, die weerzin wekken,
maar zijn gevoelens van anti
pathie mogen hem niet bewe
gen zulke perioden of feiten een
voudig te verwaarlozen. Zou
hij dat doen, dan gaf hij in zijn
werk van het verleden eenvou
dig een geflatteerd beeld, en
ook zou hij zijn lezers en zich
zelf studiemateriaal en overwe
gingen onthouden, die noodzake
lijk zijn om een juiste visie op
het verleden te krijgen.
Dit geldt wat de periode der
dertiger jaren aangaat bijvoor
beeld de z.g. Neurenberger Con
gressen, de jaarlijkse partijdagen
van de Duitse nationaal-socialis-
ten, die ieder jaar in begin sep
tember in de stad van Hans Sachs
gehouden werden. Het kan een of
fer voor lezers en schrijver bete-
kenen om zich hierop even te
concentreren, en toch is het voor
het totaalbeeld van die tijd nood-
I zakelijk.
Vergeten wij niet dat de gehele
Europese pers zich in de eerste
week van september telken jare
op dit pandemonium der boosheid
concentreerde, dat in 1937 de in
Berlijn arbeidzame gezanten het
congres de eer van hun aanwe
zigheid bewezen, en dat 1937 daar
bij hit laatste partijcongres was,
waarbij men nog in het ongewis
se kon verkeren over de vraag
wat Hitier uiteindelijk wenste: oor
log of vrede...
Cong
res
De Neurenberger partijdagen
begonnen in 1937 op maandag 6
september. Neurenberg was van
die dag af voor de gemiddelde
Duitser een obsessie, voor de ei
genlijke nazi's niets meer of min
der dan een politieke neurose.
De congressen werden in feite
met name gehouden voor de klei
ne man in de partij, die op deze
massabijeenkomsten onder de in
druk moest komen van de macht
I van Hitier, én voor de groten der
I tarde, die men evenzo onder de
indruk wilde doen komen van de
onoverwinlijkheid van Hitier en
zijn nationaal-socialisten.
De ..kleine luyden" der partij
dronken zich op zulk een congres
moed in, en laafden zich aan de
propaganda van de congresbron.
De staatslieden van Europa ana
lyseerden de daar gehouden rede
voeringen, en overwogen de ach
tergronden, en vroegen zich
steeds weer af: oorlog of vrede?
Men wikte en woog, tot men, in
1938 het antwoord zou weten, toen
I het helaas reeds te laat was.
De voornaamste nazileiders
voerden voor tienduizenden het
woord, maar wie het meest sprak
was Hitier zelf, die in de Neuren
berger week van het jaar 1937
liefst zes grote redevoeringen
hield. De Europese pers noemde
dit laatste een fysieke prestatie,
maar waar alles op neer kwam
I was. dat Hitier de afgod was.
wiens cultus een week lang door
honderdduizenden gevierd werd
ten aanschouwe van de gehele we
reld.
„Ausland-Deutschen"
Nazi-Deutschland is een samen
leving geweest, die van congres
naar congres wandelde, overladen
met redevoeringen en parades.
Vóór in 1937 het eigenlijke par
tijcongres werd gehouden, hield
men in Stuttgart het grote con
gres der z.g.: ..Ausland-Deu'.-
schen". Duitsers die hun brood in
het buitenland verdienden. Het is
deze groep, die later in de Twee
de Wereldoorlog zulk een belang
rijke rol heeft gespeeld in de po
ging de door Duitsland bezette ge
bieden ook werkéïijk te ..germa
niseren", die men op zulke con
gressen tot Ausland-Deutschen
I poogde op te voeden in de rechte
nationale geest.
Op donderdagavond 2 september
sprak Goring in een bijeenkomst
van 20.000 mensen voor de Aus-
land-Deutschen, en merkte daar-
bij onder meer op: „Door het
werk van de Führer is een
nieuw Duitsland ontstaan, een gro
te mogendheid, die thans bereid is
haar bescherming te verlenen
niet alleen aan de Duitsers in het
Rijk. maar in de gehele wereld,
handen
Igen en
zich te handhavenDe Duitsers
in het buitenland moeten met het
volste recht kunnen zingen en zeg-
5en: Deutschland über alles in
er Welt".
Op zondag 5 september werd dit
congres gesloten door Göbbels.
die daarbij opmerkte: ,,Tot de
Duitsers begint thans door te drin
gen. wat bij alle andere volken
reeds lang van zelf sprak, name
lijk dat het vaderland alle zonen
van zijn volk omvat; daarin
schuilt geen verkapt imperialisme
Het Duitse volk heeft één en
dezelfde mening, en wil werk en
geen kritiek. Kritiek heeft het
veertien jaar lang meer dan ge-
noeg gehad daarvoor kreeg het
echter geen brood".
Proclamatie
gestoken. Van dinsdagavond 7 sep
tember tot en met maandagavond
13 september zou het Neurenber-
5er grondgebied daveren van re
evoeringen en soldatenlaarzen.
De partijdagen zouden ditmaal
gewijd zijn aan de arbeid, en of
ficieel heten „Partijcongres van
de Arbeid".
Hitier arriveerde maandagmor
gen per vliegtuig in Neurenberg.
's Middags luidden alle kerkklok
leden vulden de straten, het
zelfs voor het Hitler-Duitsland
een ongekend festijn.
Op dinsdag 7 september werd
het partijcongres off.cieel geopend
door een korte rede van Rudolf
Hess in de Luitpoldhalle, waarna
gouwleider Wagner een proclama
tie van Hitier voorlas.
Het merkwaardige van deze pro
clamatie was, dat zij niet sensa
tioneel. niet fanatiek klonk, eer
der vlak, mat en bezorgd, en dat
het accent lag op de slechte toe
standen van het democratisch ge
regeerd deel van Europa. Uit de
proclamatie bleek tevens dat men
in Hitler-Duitsland de tempo
moeilijkheden van het productie
proces der wapenfabrieken nog
niet te boven was, temeer opmer
kelijk. omdat Hitler moeilijk tot
openlijke nationalisatie der wapen
industrie kon overgaan, aange
zien hij daarmee de zelfde mid
delen te baat zou nemen als zijn
grootste tegenstanders, de gehate
Sowjets.
In de proclamatie van Hitier
stond onder meer te lezen inzake
de door Hitier betreurde Europe
se chaos:
„Als Duitsland te midden
van deze onrust evenals het met
Duitsland bevriende Italië als
veilige en stabiele toevlucht kan
gelden, dan komt dat, omdat
het nationaal-socialisme zelf
de weg naar een maatschappe
lijke revolutie heeft betreden.
Zonder de bestaande orde eerst
met geweld te vernietigen, heb
ben wij getracht langs de 'weg
van een gedisciplineerde rege
neratie tot een nieuwe maat
schappelijke opbouw te komen...
Een feit ls thans, dat Duits
land zijn moeilijkste sociale
problemen geheel heeft opge
lost: er bestaat in ons land
geen werkelijke werkloosheid
meer. Integendeel: op talloze
gebieden is reeds gebrek aan
werkkrachten, vooral aan ge
schoolde krachten Wat de
economische wereldcrisis be
treft, ik heb steeds betoogd, dat
deze niet langs internationale
weg kan worden opgelost, maar
dat elk land afzonderlijk zijn
economisch leven in orde moet
brengen De wil van de natio-
naal-socialistische staat nu om
de economische grondslagen
van de natie te verzekeren is
het scherpst uitgedrukt in het
besluit, dat u hier verleden
jaar is verkondigd: de natie in
een beperkte tijd op een reeks
gebieden, waarvan haar leven
afhangt, onafhankelijk te maken
van de willekeur of de onzeker
heden van het buitenland.... Het
is een op den duur niet te ver
dragen gedachte van jaar tot
jaar van het toeval van een goe
de of slechte oogst afhankelijk
te zijn. Derhalve is de eis in
zake tot het Rijk behorend ko
loniaal bezit gebaseerd op on
ze eigen economische nood, en
is de houding van de andere
mogendheden daartegenover
een onbegrijpelijke Drie din
gen wil ik hier als slot van een
hoofdstuk der Duitse geschiede
nis constateren: 1. het Verdrag
van Versailles is dood. 2. Duits
land is vrij. 3. de waarborg van
onze^vrijheid is onze eigen weer-
Ziedaar dc korte inhoud van
Hitiers proclamatie. Deze werd
in de wereldpers bepaald mager
genoemd, een repetitie van oude
uitspraken. Meer dan algemeen
bekende stokpaarden scheen hij
ditmaal niet te berijden, en zo
het gedurende het gehele
congres blijven.
Cultureel
Diezelfde dag men moge er
van opkijken of niet hield Hit-
Ier zijn jaarlijkse z.g. „culture
le rede". Staatsprijzen voor de
cultuur werden inmiddels uitge
reikt aan Alfred Rosenberg en
de bekende chirurg prof. Sauer-
bruch. Ter gelegenheid daarvan
voerde natuurlijk Göbbels het
woord.
Voor ons die vijfentwintig jaar
later leven is het interessant
enige uitspraken te citeren uit
de z.g. „culturele rede" van Hit
ler.
Hij gaf ditmaal een verdedi
ging van de Duitse overheids
maatregelen tegen verkeerde
moderne Duitse kunstuitingen,
waarbij hij onder meer verwees
naar de door een miljoen men
sen bezochte tentoonstelling „Ont
aarde Kunst" te München
Hitler nam als uitgangspunt
de eenzaamheid van het genie,
die zijn tijd vooruit was, en merk
te op:
„Wat echter de twintigste
eeuw aan zgn. moderne kunst
gebracht heeft, is niet het werk
van een eenzaam genie, maar
van een talentloos collectief;
het treedt in massa op met
een brutaliteit, die te wijten is
aan joodse literaire kunstcri-
tiek, bedoeld als ondermijning
van het persoonlijk volks bewust
zijn op kunstgebied. Het primi
tieve dezer moderne kunst gaat
bewust terug tot een periode
van eeuwen geleden, toen dat
primitieve nog een historische
ontwikkeling doormaakte. Zul
ke ontaarding wil hef Derde
Rijk niet. De cultuur van het
Duitse volk moet daartegen in
bescherming genomen worden".
Na deze daverende taal merk
te Hitier op:
„Het nationaal-socialisme wenst
ook niet dat Duitslands werke
lijke kunstwerken van heden
beoordeeld zullen worden van
het standpunt ener Nationaal-
Socialistische wereldbeschou
wing.
Grote schilders, dichters en
musici, die de Nationaal-Socia-
listische wereldbeschouwing uit
eigen overtuiging huldigen, zijn
er helaas op het ogenblik nog
niet. Deze beweging is nog
veel teveel een politiek-strij-
dende. Vele kunstenaars van
groot talent schuilen wellicht he
den onder hen, die voor het
ogenblik door de politieke strijd
geheel in beslag genomen wor
den. Maar grote bouwmeesters
zijn er al. Wat zij in deze ja
ren scheppen zal nog duizenden
jaren getuigen van de groot
heid van de nieuwe Duitse
staat."
Parades
Naast redevoeringen van par
tijfunctionarissen waren er de
defilé's van alle mogelijke volks
groepen.
Op woensdag 8 september trok
ken 38.000 leden van de Arbeids
dienst voorbij, mannen en vrou
wen. die gronden ontgonnen, pol
ders aanlegden, dijken bouwden
en nieuw land wonnen. Maar de
facto waren het tevens genie-sol
daten. zoals de buitenlandse di
plomaten elkaar bezorgd vertel
den. Hitier sprak ze toe. onder
meer met de woorden: Gij zijt
geen fantasie meer. maar een
werkelijkheid. Gij zijt voor mij
een waarborg, dat het grote doel.
dat mij eens voor ogen zweefde:
één volk. één rijk, één ge
meenschap, zal worden bereikt...
De Arbeidsdienst is even noodza
kelijk als de Wehrmacht!"
Diezelfde avond spraken Al
fred Rosenberg, de Rijksleider
der geneesheren, dr. Wagner, en
de leider van de Winterhilfe.
Hilgenfeldt. Rosenberg merkte
over Rusland op: „Het bolsje
wisme is de belichaming van
alle omlaagtrekkende driften".
Van zeer anti-christelijke strek
king was zijn uitspraak: „Das
Deutsche Volk ist nicht erbsiin-
dlg, sondern erbadlig".
Dc perschef dr. Dietrich hield
een rede over de journalistiek, en
zeide over de persvrijheid: „De
bevrijding der pers van de z.g.
persvrijheid is één der grootste
daden in de geschiedenis van
het geestelijk leven, die het Na-
tionaal-Socialisme en Fascisme
gebracht hebben Bevrijd de
redacteur van de persvrijheid,
die er geen is, geef hem tegen
over dc Staat de persoonlijke
verantwoordelijkheid voor wat hij
schrijft, dan zult gij méér voor
de wereldvrede doen, dan alle
niet inmengingscommissies (dit
sloeg op de diplomatieke bespre
kingen inzake de Spaanse Bur
geroorlog waaraan Duitsland
zich onttrok) ooit vermochten,
en alle fatsoenlijke mannen der
pers, journalisten of uitgevers
zullen u dankbaar zijn".
Maar eerst donderdag 9 sep
tember draaide het congres op
volle toeren: twee miljoen men
sen waren in Neurenberg aanwe
zig. 's Middags sprak Göbbels,
waarbij hij geruststellend op
merkte: „Nooit zijn we van plan
geweest, of kunnen we het plan
opvatten het nationaal-socialis
me tot export-artikel te maken."
Maar ook zei hij, met een ver
wijzing naar de vele verwoeste
kerken in de Spaanse burgeroor
log, met het oog op de kerken:
„Alleen door het feit, dat de
Führer de kerken in Duitsland
voor dit lot gespaard heeft,
moesten zij hem reeds eeuwig
dankbaar zijn. In plaats daarvan
echter worden zij niet moede, bui
ten haar religieuze werkzaamhe
den om, binnen te dringen in de
sfeer van de staatsmacht, en
hier een activiteit ten toon te
spreiden, die noch met haar
taak noch met haar goddelijke
opdracht in overeenstemming
Diplomaten
Wat mag de te Berlijn verte
genwoordigende diplomaten ge
noopt hebben thans voor het
eerst de Neurenberger Partijda
gen bij te wonen? Ongetwijfeld
de wens tot het maken van een
welwillend gebaar, om Hitier
gunstig te stemmen.
Het gehele Berlijnse corps
uitgenodigd.
diplomatique
Slechts enkelen, als de nuntius
van het Vaticaan, mgr. Orsenlgo
en de Russische gezant Joerenev
verschenen niet. De Amerikaan
se ambassadeur Dodd vertoefde
in de Verenigde Staten, en poog
de te bewerken dat de tweede
vertegenwoordiger van Amerika
te Berlijn, Prentiss Gilbert niet
zou gaan. maar Cordel Huil gaf
desondanks de opdracht. Op
maandag 6 september spoorden
twee extra treinen met de buiten
landse missies van Berlijn naar
Neurenberg. Ook onze gezant
mr. C. ridder van Rappard be
vond zich onder de gasten, die
op dinsdag 14 september weer
konden terugreizen in de ter be
schikking gestelde wagons.
Op vrijdagmiddag 10 september
ontving Hitler tc Neurenberg
het corps diplomatique in de
„Deutscher Hof', en sprak er
in een toespraak zijn voldoening
over uit dat zovele diplomaten
aanwezig waren. Hij merkte op
dat deze rijkspartijdag geen po
litieke partijfeestelijkheid was,
maar een nationaal feest van het
gehele Duitse volk. en ook zó
moest worden verstaan.
De Franse Ambassadeur Fran
cois Poncel dankte voor de ont
vangst namens het corps diplo
matique. met de voorzichtige
woorden: „De aanwezigheid van
zo talrijke vreemde diplomaten in
Neurenberg legt getuigenis af
van het eerlijk streven, en de goe
de wil der vreemde volken, het
leven en het streven van het Der
de Rijk tc verstaan en le begrij
pen."
In zijn befaamde boek „Het Fa
len ener Missie" schreef later de
Engelse ambassadeur Sir Nevile
Henderson:
„Geheel afgescheiden van de in
't oog springende bedreiging de
zer verschillende militaristische
of para-militaristische schouw
spelen, gaf Neurenberg mij toen
de volgende hoofdindrukken:
ten eerste gaf het mij, te oor
delen naar de verslagen van de
vorige reünies, de indruk van
een kalmer atmosfeer dan vroe
ger, die ten dele voortkwam uit
een groeiend gevoel pan kracht
en zelfvertrouwen maar ten de
le ook uit een toenemend ge
voel van verveling; ten tweede
(en een gevolg van het eerste)
van een groeiende hoop, dat het
nazisme wellicht een vreedza
mer phase inging; ten derde,
als conclusie van mijn gesprek-
2 ken met de nazileiders, van de
mogelijkheid van een beter be
grip tussen Brittannië en Duits
land; ten vierde, van een toene
mende verering van Hitier, wel
ke bijna tot vergoding steeg en
ten vijfde van een voortreffelij
ke organisatie." pag69)
Die vrijdagavond sprak Hitier
voor 140.000 politieke leiders der
N.S.D.A.P. met hun 34.000 vaan
dels op het met 154 zoeklichten
verlichte Zeppelinveld: „De Duit
se natie onder de leiding van haar
partij zal Duitsland beschermen
en nooit meer laten vergaan
Wij zien het komende jaar met
trots vertrouwen tegemoet"
Journalisten
Nadat een kleine groep buiten
landse journalisten Hitiers auto
had mogen volgen op één zijner
lange tochten door Neurenberg,
werden zij op zondag 12 septem
ber door hem aan de maaltijd ont
vangen. Het onderhoud duurde een
half uur, en de verslaggever van
het Algemeen Handelsblad
schreef: „Op ons allen maakte
hij de indruk, de toekomst met
ongeveinsd optimisme tegemoet te
Opnieuw enige uitspraken van
Hitier, thans in intieme kring ge
sproken tot deze journalisten:
„Men schrijft ons allerlei bedoe
lingen toe. Wij willen niemand iets
afnemen. Onze rassenleer moest
alle ongerustheid wegnemen. Zon
der twijfel is Duitsland niet meer
een lege ruimte in het midden van
Europa, zoals het veertien jaar
lang geweest is. Door volledig de
rechtsgelijkheid te verwezenlijken,
hebben wij deze lege ruimte ge
vuld en daarmede een element
van onveiligheid in Europa doen
verdwijnen De koloniale kwes
tie zal worden opgelost, zoals de
andere kwesties, en zolang zij dat
niet zal zijn, er is geen werkelij
ke kalmering in Europa. Het is
geen zaak van oorlog of vrede,
maar van redelijkheid, en ik ben
ervan overtuigd, dat de rede het
zal winnen Wij vragen onze
vroegere koloniën en geen ande
re Wanneer alle landen, even-
als wij, werk zouden hebben voor
tien of twintig jaar, zou de we
reld rustiger zijnEén der
grootste problemen is de volks
voeding. De oplossing daarvan
moeten de deskundigen zoeken.
Dat zal goed voor hen zijn, want
dan slapen ze niet in."
Diezelfde zondag 12 september
hield de stafchef der S.A., Lutze
een toespraak, in aanwezigheid
van Hitier, en sprak: „Wie is re
ligieuzer, deze mannen, die hun
man staan, en die dagelijks door
hun handelen en door hun opoffe
ringsgezindheid, ware naastenlief
de betonen, dan wel zij, die daar
alleen maar de mond vol van heb
ben? Neen. kameraden, God is
niet met de huichelaars en de fa
rizeeërs, maar met hen. die wer
kelijk 7ijn wil ten uitvoer bren
gen".
Het défilé van 120.000 man. dat
gevormd werd door de S.S., de
S.A.. de N.S.K.K. (Kraftfahrt-
korps) en N.S.F.K. (Fliegerkorps)
op de Adolf Hitlerplatz, duurde
bijna 4Vi uur. Staande in zijn auto
nam Hitler, met Lutze naast zich,
het défilé af. Himmler en Göring
voerden de troepen aan.
In de nacht van zaterdag op
zondag was het begonnen te rege
nen. maar ook in de stromende
regen gingen de parades en de
monstraties door: 48.000 Hitler-
jongens werden in de N.S.D.A.P
opgenomen, welke beëdiging door
200.000 toeschouwers werd bij ge-
omgekomen?
Slotrede
Maandag 13 september sprak
Hitler de slotrede uit. Afgestompt
door parades en redevoeringen to
gen de Duitsers na hun partij-
feest huiswaarts, terwijl de radio
nog nagalmde over het groots ge
beuren. en de Europese pers wel
weinig origineels in dit congres
ontdekte, maar toch van oordeel
was dat het was meegevallen;
er waren althans geen verrassin-
gen voorgevallen, en geen nieuwe
veroveringen aangekondigd.
Maar nauwelijks een jaar later
zou Hitier vanuit hetzelfde Neu
renberg Tsjecho-Slowakije aanval
len, en de eis tot ontbinding van
deze staat eisen.
In de winter van het Jaar 1945
was een Nederlandse studenten
delegatie op weg naar het eerste
internationale studentencongres
dat na de oorlog te Praag zou wor
den gehouden. De treinreis vlotte
soms maar langzaam, en in som
mige plaatsen hadden we een op.
onthoud dat bijna een uur duurde.
Er was vaak een gevoel van
triomf in ons om nu door dit to
taal verslagen Duitsland te rei
zen Maar soms ook overmeester
de ons een gevoel van grote deer
nis, als wij de ontzettende ver
woestingen zagen.
In Neurenberg stopte de trein
lang. Wij stegen uit en overzagen
vanuit het hoog gelegen station,
dat eens de treinen der congres
gangers ontving, de stad: we za
gen enkel puinhopen, zo ver het
)og kon zien.
Toen ging door mij heen de
meesterlijk gevonden titel van
de bevrijdingspreek van prof.
dr. K. H. Miskotte, op woensdag
9 mei 1945 te Amsterdam ge
houden: GODS VIJANDEN
VERGAANHet was of ik de
vervulling van de titel van deze
preek voor mijn ogen zag....
1
!5
0
(0
0
L
15
L
!5
L
de stem opnemen als een veer
van een dode vogel zo zwaar
de twee lichamen bekijken
en zeggen: in deze zee
blijven wij altijd drijven mijn liefste
in de sloepen van onze lippen
redden toü elkaar als zij zinken
door het stormen van onze handen
met windstille vingers strijken wij
het schuim van orkanende golven
op elkanders ogen zodat ze meer
gaan glimmen
dan straten na drie dagen regen
en brand uit zien breken
waarvan de vlammen elkaar zo haten
dat ze wegrennen naar alle kanten
van alle kanten
de kaas in de kelder eten en de muizen
de geliefde en de geliefde
de aarde en zijn adem
een brand uit zien breken
die breekt dat zelfs de beenderen
vergeten zijn elkaar te raken
om een herinnering hoog te houden
en als de winter met zijn mes
de wind uit de hemel snijdt
met scherven van scherpe sneeuw
horen hoe een jutter de as
van het i 's van de zee schraapt
en het verkoopt voor groot geld.
ARIE GELDERBLOM
Er is muziek
in je gebaren
snaren van liefde
omspannen je handen
je lippen lachen
heb ik nooit begrepen
je haar spant samen
om mijn gedachten
beneveld over te geven
aan een hemels-idee
opgebouwd uit tonen
die uit je lichaam
overal naar mijn
handen vloeien
en dan ben lk gevangen
en moet ik spelen
spelen tot jouw lippen
eisen dat ik ophoud
om je te zien in een
maanverlichte straat
alleen en dansend
op de tonen van een nieuwe
geheel nieuwe compositie.
LEO FAASSE.
De last van de wereld
is liefde.
Onder het gewicht
van eenzaamheid,
onder het gewicht
van ontevredenheid
de last
de last die we dragen
is liefde.
Wie kan het ontkennen?
In dromen
beroert het
't lichaam,
in gedachten
bouwt het
een wonder.
in de verbeelding
angsten
totdat geboren
in menselijk
ziet uit het hart
zuiver brandend
want de last van het leven
is liefde,
maar we dragen het gewicht
moeizaam,
en moeten dus tenslotte
in de armen van liefde
moeten rusten in de armen
van liefde.
Geen rust
zonder liefde,
geen slaap
zonder dromen
van liefde
wees heet of koel
bezeten door engelen
of machines,
de laatste wens
is liefde
kan niet bitter zijn,
kan niet verloochenen,
kan niet worden terug-
[gegeven
indien verloochend:
de last is te zwaar
5£(eine grammatica
moet zonder meer
gegeven worden
zoals een gedachte
wordt gegeven
in eenzaamheid
in alle voortreffelijkheid
van zijn uitzondering.
De warme lichamen
blinken samen
in het donker
de hand beweegt
naar het middelpunt
van het lijf,
de huid huivert
van geluk
en de ziel komt vol
vreugde neer het oog
Ja. Ja.
dat is wat
ik wilde,
ik wilde altijd,
ik wilde altijd,
terug
naar het lichaam
waaruit ik geboren werd.
Foto: Chris Stapels
ik ben dus teruggegaan
tot de wanbronnen van begrip
tot de fonteinen van helder misverstaan
ik kreeg het bitter water om niet
tot de lippen
daarom
ook de mens is zoeter
in zijn druppelende liefde
dan een fontein van
woorden.
HANS KREUZEN
hoe zacht heb JU mijn
innerlijk omwonden
met lieve weefsels van
weemoed,
dat mUn hart doat breken.
een fluwelige dauw
heeft mijn gedachten
beroerd tot de frisse
wederttomst van rust.
CLAESINA HULZEBOSCH
^Jk daalde
Ik daalde da vele treden si
naar de oorsprong van Ja voeten
de afdrukken
in het leisteen onder de schemering
en volgde de richting van Je bewegingen
tot voor de rand van de zaa
Je laatste voetstap stond op
de grens van leven en dood
Verder kon ik niet volgen
het LAND trok mij terug.
CEES VAN DOP
'""Door cJ}.,
ik heb je herkend
in de geheimtaal van je ogen
het aarzelend gebaar van je handen
anders dan mensen ben je
toch mens
in de klank van je vleugelstem
en je oor dat
evenals jij
verstoppertje speelt.
HANS KREUZEN
