BREEKWATER
MENSBEELD
HET ANTWOORD
in de moderne tijd
is al
gegeven
De slaaf van de Sixtijnse kapel
De
laatste
gevangene
C
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 19 MEI 1962
HARTEN
IN DE
CRISIS
Boeken, die de lezer voeren
naar het milieu van de platte-
landsadel, bieden deze aantrek
kelijkheid, dat ze hem brengen
bij de samenvloeiing van lan
delijkheid en cultuurelementen.
De landedelman beheert zijn
bezitting, is boer met de boe
ren, maar als er in de naburi- In Les Aristocrates
ge stad een concert wordt ge- van Michel de Saint-Pierre, die
geven, neemt hij zijn wagen. En krachtens zijn afkomst dit al-
een paar maal per jaar bezoekt les van nabij kent. is deze si-
H*hrtn S«f-1.'! k*eld tuatie niet intelligentie
rijzenaar van geboorte (1925) brengt hij zijn medewerkster
en jarenlang voor de Alliance in zaken mee voor een rustkuur
Frangaise in Zuid-Amerika er- *n dit vredig millieu wordt
Lend, beter de buitenkant dan deze Anto»ne de katalysator
behoort, dat hij gebukt gast mor getekend
onder de financiële lasten, die ment in L
zijn stand hem oplegt, en even- Danger (uitg. Laffont) wijkt
zo. dat hij moeilijk afstand enigermate van deze voorstel-
doet van de feodale tradities, ling af. Is het, omdat hij, Pa-
binnenkant kent
Clé- maatschappelijke groep,
hij schrijft?
den heeft hij het huis verlaten
beert hij zich uit een onbevredi- overlijden ging het
gende toestand door redenering kinderen,
te bevrijden, maar hij blijft in
dcnkfiguren verward, totdat hij
weerloos de strijd opgeeft <bl.
48). De Jonghe voelt zich schul
dig. omdat zijn Joodse vrouw
e-Ï" "olS- £JsSe
ÏXd StoïZ" HU °P een f""*'
begon als dichter
zenbundel
Rustig ritme
De markies de Danger, een
ud man en gewezen officier, die
zich niet voor de landbouw in
teresseert. heeft het beheer var
het famdiegoed overgelaten aan
de middelste van zijn drie i
Het behoort hem trouwens
niet toe. Het was. en bleet -
in het huwelijk, eigendom van S**'1 h,J z,ch rekenschap
haar plotseling e^t®. gevoelens. Zijn besluite
et zijn vader, die
gehele verhaal de stabiele fac
tor blijft en slechts een passie
ve rol speelt, maar door zijn
protserigheid wekt hij de weer
zin van Gonzague. die zich nog
meer isoleert. De rustige Louis
prikkelt en vernedert hii door
schimpscheuten en smalende woor
den. ook in de vriendenkring. Hij
wekt daardoor de agressiviteit van
de bescheiden jonge man. in wie
stille woede groeit. Als hij
at we menselijk zullen noe-
Anders verkies ik sommige
vormen van onmenselijkheid (bl.
127). Nee. de intellektuelen, de
filosofen, de kunstenaars leggen
net loodje, in de minderheid als
ze altijd zullen blijven... (bl. 51).
BH Net zo goed massamensen, de
door elkaar gehutst essay dus, groep is alleen wat kleiner, dat
FRANCOIS CLEMENT
Breekwater is de titel, en de christelijk geloof is een standpunt len
naam van de hoofdpersoon van 'n de rug achter de horizon. Hoe mei
tragisch het ook klinkt, dat men vor
een als experiment bedoelde ro- d, le.
man, geschreven door de dichter vensvragen terwijl men in de on-
Sybren Polet en uitgegeven als middellijke buurt van het ant-
„literaire reuzenpocket no. 17"
bij de Uitgeverij De Bezige Bij
te Amsterdam. In plaats van „als
experiment bedoelde roman" kan
men eigenlijk beter zeggen: „als
roman bedoeld experiment", want
de nadruk valt wel sterk op het
proberen van een nieuwe manier
om een roman te schrijven.
Iemand Leeft
in een bepaald vioolconcert
zegd: „Het is een poging on
het instrument te balen wat er leeftijd dertig jaar
komen
verkort kan weergeven
aoor een aantal citaten o
bepaalde wijze te ordenen.
alles (hl. 60). De enige oplos
sing: een verlichte diktatuur van
intellektuelen en kunstenaars (bl.
63)." Niet van libertijnen: die
zijn „juist de gevaarlijken, want
ze denken dat waar zij ophouden
het absolute nulpunt ligt (bl. 28).
krijgen Walgen van het leven is een
die tijd ouderwetse, volmaakt nutteloze,
Als volgt b.v.:
„Wij hebben het belangrijkste
deel van onze jeugd gemist, zul
len het blijven missei
geen gelegenheid meer
de cadens ooit in te halen (bl. 26). We wor- pretentieuze bezigheid
den o.uder en ouder, maar we ko- gaande generaties (bl. 101). Na-
mets méér over het leven te tuurlijk heeft het leven geen zin.
de gemiddelde
En wat
het? (bl. 123).
De
niet in zit". Zo zou
op de loosheid wijkt en twee
vinden elkander in hun liefde
De oudste zoon. Antoine. heeft Tussen Gonzague en Domi. de
avonturiersgeest. Jaren gele- vriendin van Antoine. ontbloeit
een boek als dit kunnen schrij
ven: het is een poging uit de ro-
een manvorm te halen wat er niet in
le- zit. Natuurlijk: een viool is af;
venswijsheid, die nog de heldenrol h„t instri,mpnt is ziin eieen es-
mag spelen bij de redding van de B ff
jongste zoon. sentie, terwijl men iets dergelijks
Wat treft in het boek is ook de niet van de romanvorm kan be-
frisheid van de natuurbeschrijvin- «eren Tnrh voelt mpn na de le
gen. De auteur heeft open ogen. en' d °t het
een vaardige pen en een hart. zlnS van dit P^awerk dat het
geen nihilisme woont. Hij meest verstandige experiment ten
forse greep in zijn vaders naarschap tot volle ontwikkeling
latent kunste- schrijft in de traditionele vertel-
zonder te offeren
de
de
bureaulade."Sindsdien doet hïjza- brengt. Als Antoine tussenbeide ideeën van de nieuwe "school" te keren tot het £ewone vertellen
ken. die hem soms vlak voor de komt en Domi wegzendt, jaagt Maar ook op de oude baan kan van het begin tot het eind, en
leen nog maar voor onszelf, je
zoon of een volgende generatie
heeft er niets aan; die moet het
allemaal opnieuw leren (bl. 34).
Experiment
van
SYBREN POLET
ijsheid komt als het te laat i_
>1. 193». Is er een hiernamaals?
et is mij niet bekend (bL 147)."
Filosofie
deur der gevangenis brengen. Zei- de wanhopige jongen het land-
„.j don laat hij iets van zich horen, schap in en stort is het opzet
Alleen het kind bleef Hli de ..verloren zoon" ot ongeluk in een oude steen-
hem behouden. Bij de nood- De jongste, Gonzague, juist groeve. Levendig beschrijft Cle-
.i j landing op Maita wordt'hij getrof- meerderjarig, is een zonderling ment de speurtocht, waaraan het ontbreekt. Godsdienst °is hier
rt te Ü5T-SÜ
nT v H bund" christelijk getuigenis
de tüd. van einde 1957, vl* Amerikaan. Rabjohns. Ditwerkt ^"dgoed
toont een vernieuwing wat
taalgebruik betreft. In ove
stemming met de algemene
ich
alle arbeid op het bekroond door de wel moeilijke.
verdw
der
Rljr
jongste wereld-
gepieker. Ëovendien is er°het ge- veren, dat hem bevredigt;
lovige meisje Adèle. door hem in kunstenaar misschien, die
i" dienst genomen. Als zijn dochter "°6 zoekL
gedwongen huwelijk T
Jammer, dat ook in dit fatsoen-
lijk boek ieder religieus besef Ken f
ontbreekt. Godsdienst is hier een schijn
dorp deelneemt. Ze wordt lege traditie, waarbij geen enkele
j j_ i ke. christelijke waarheid wordt be
de leefd en omtrent dood en leven
de zonderlingste gedachten wor
den uitgesproken.
geslaagde redding
waar gewonde Gonzague.
In deze crisis ten volle tot
uitgegroeid, jaagt Louis zijn oud-
in het gegeven een
belangrijkheid toevoe
gen die op geen werkelijkheid
Hoe r
beroep op gevoeligheid
voor taalmuziek en plastisch
voorstellingsvermogen, dan wei
op levensgevoel, in(uitie en ge
weten. Deze bundel werd over
het algemeen goed ontvangen. In
1959 verscheen een derde verzen
bundel. onder de titel Jaar
en Dag. Deze gedichten zijn
diepzinniger en rijper dan de vo-
H|H Op Louis rust de volle laat
.- i.iuci sluiten met "haar" Joodse het beheer, ook ten bate van zijn
w verloofde en het huwelijk volgens beide broers. Zijn werk boeit
de Joodse ritus wil doen voltrek- hem^ hl) streeft naar wetenschap
ken. voelt de Jonghe zich geheel Pelijke bedrijfsvoering
op zichzelf teruggeworpen.
Francois Clément. Les frè-
Hel geloof
Zo komt het psychologisch
ment nader, waarop hij het
loof in beginsel grijpt en zij
ven wil gaan verbinden me
meisje, dat hem tijdens die
E:i nu is cr dan een eerste ro- schrikkelijke nacht in Istanbul
man: Het a n t w o ord s haar liefde heeft doen blijken.
S-'i <?c8even 'uitgave J H. Op weg naar Adèle verongelukt
K<>k N V Kampeni Dit proza De Jonghe met zijn vliegtuig,
komt uit dezelfde bron en toont Hier dus niet een ongeluk dat een
verwante trekken met Daens poe- bekering bewerkt, zoals nogal
zie. Jan de Groot sprak bij de eens in romans voorkomt, maar
verzen van „dikwijls voortreffe- een ongeluk na de bekering. De
lijkc notities" en dit geldt ook hoofdfiguur komt net aan een
van de roman. De achtergrond nieuw Teven toe, nieuw in dubbe-
wordt gevormd door een druk. le zin. en vindt dan de dood.
onrustig zakenleven van heel veel Waar het nieuwe leven zou be-
op reis zijn per auto, trein en ginnen, eindigt het boek en een
vliegtuig; van conferenties, tele- ve^/olg is niet meer mogelijk,
fonades. berekeningen, telegram- Vöor een roman zit nu eenmaal
men, correspondentie en contrac- meer kopij in het zoeken dan
len. Menig zakenman gaat in dit het gevonden hebben. Het b<
leven onder, althans op. Dacn komt juist aan het vinden t
slaagt erin en hier is het Het is des auteurs goed recht,
schrijverschap van betekenis zijn werk zo af te maken, r
hulp van de vaktijdschriften.
Daarbij volgt hij cok. al is het
op een afstand, de bewegingen in
de kunst en de letteren. Een jon
ge weduwe uit zijn stand houdt
\l/ol 7i in ffoHoxhfcn hnim rv, -> nel emQ
Frisheid
Clement heeft levend
wel zijn gedachten bezig,
hij komt tot geen beslissing. Deze
rnlf v,It Louis is geremd, innerlijk verle-
met net gen en onzeker van 2jchzeif
Eigenaardig is, dat Clément hem J
tekent als minnaar der natuur
AdèleUUvëronBeTukt zonder utiliteitsoverwegingen. In
erongeiuKt gevoelige taal beschrijft hier de
auteur wat hijzelf heeft bewon
derd in Bourgogne, waar hij het
verhaal situeert. Het verwondert
ook. dat we niets vernemen van
de moeilijkheden, die het boeren
bedrijf in Frankrijk doormaakt
en die dit voorjaar bijna geleid
hebben tot een middeleeuwse
Jacquerie. Integendeel, Louis ziet
kans gronden bij te kopen om
het bezit af te ronden.
Dit rustige leventje 'op La Mé-
hebben? Het ^>oek l°lsA zo het ritme
Dr. M. C. v. d. Panne
van Polet
dichter ik waardeer, terwijl hij
ook uitstekend modern proza
Danger. Uitg. Robert Laf- schrijven kan) is een met ro-
font. man-elementen aangekleed essay
oftewel verhandeling.
P.S. De pers bericht, dat de
is zeker geen gaaf Prix Lugène Le Roy, die bedoelt
een literair werk te bekronen, dat
de vreugden en moeiten van het
nevels hangen. Maar leven ten plattelande op verdien- Waarover? Over het leven na-
t levend voor ons ge- steli.jke wijze tekent, voor 1961 is tuurlijk, want de huidige sterren-
de oude, kribbige markies, de toegekend aan de hierboven be- stand in onze letterkunde is zo-
onbetrouwbare Antoine, de dege- sproken roman. danig, dat de centrale vragen pre-
d. P. cies in het centrum staan. Het
je omgaan met je soort
enoten zonder ruzie te maken?
>et je leren ouder te wor-
den en te sterven, of niet te ster-
Onlangs noemde uw recensent ven? (gewijzigd naar bl. 36»." En
de jongste roman van Vinkenoog de mens kan zich niet aan een
•eportage. Welnu, het boek oordeel onttrekken: „hij moet....
kwaliteiten als direkt of indirekt.. oordelen
politieke zaken die hij niet
Men ziet: een kleine levensfilo
sofie, door de auteur aan ver
schillende personen in de mond
gegeven, maar die duidelijk de
ene herkomst van de auteur ver
raden. Een beschouwing van ie
mand die zelfs het libertinisme
gepasseerd is, niet meer ver
wacht de zin van het leven te
vinden en die in het leven zelf de
zin legt, zodat ouder worden en
sterven wel het ergste is dat men
zich denken kan.
Zoals de experimentele dichters
wel geprobeerd hebben een soort
pre-poëzie te schrijven, de ruwe
materie te geven of hoogstens
meesterwerk. Vooral
guur van Gonzague blijven
Het leven
de pittige Marie.
D» slaaf van de Sixtijnse ka
pel, door Irving Stone. Ultgav»
Hollandla N.V., Baarn.
Stone zijn lezers het leve*
af laat Irving dragende evolutie greep diep
beteken
gezondheid cn geestelijk
evenwicht gedurende stille
uren of in kwartieren van con
centratie zijn eigen leven als za
kenman op een armslengte
Ethische waarden
Ook deze roman geeft notities.
Evenals bij de verzen loopt er
een meditatieve stroming door
heen. De overleggingen cirkelen
ook hier om de vraag naar ethi
sche waarden De Nederlandse
zakenman Frans Luitsen de Jon
ghe ontkomt er niet aan zich
van tijd tot tijd klemmende ge
wetensvragen te stellen. Om met
de omslag !e spreken: „Vooral
jn zijn verhouding tot zijn over
leden vrouw weet hij zich met
zichzelf niet in het reine gexo-
men. Zijn levend geweten is zijn
als studente op kamers wonende
dochter Elma. In de „grand ho
tels" der wereldsteden cn in de
ze kosmopolitische centra zelf
maakt Dc Jonghe spannende ge
beurtenissen mee."
Het boek bestaat uit elf kleine
of wat grotere hoofdstukken. Het
milieu wisselt bijna van hoofd
stuk tot hoofdstuk: Londen. Ro
me. Istanbul (met de beschrij
ving van een pogrom). Parijs,
een noodlanding op Malta. een
historisch hotel bij Hamburg,
voorts Casablanca. Marrake^j en
New York. Deze milieuverplaat-
sing in het boek geschiedt met
de vanzelfsprekendheid, die men
van de hoofdfiguur mag ver
wachten. Hier niet de iets te lui
de toon van de bereisde Roel.
Wel rollen de treinen in Chicago
anders over de viaducten dan
die te New York of Berlijn en le
ven de mensen te Istanbul an
ders dan te Parijs of in Ameri
ka. maar het gaat altijd
zijn werk zo af te
hoofdfiguur incluis,
terlijk „afmaken". Toch blijft de
lezer erover napiekeren: hij had
deze man in zijn nieuwe staat wil
len meemaken en dat gaat niet
het
de arbeid
voort als een rivier ii
land, tot er plotseling e
versnelling intreedt
de beeldhouwe:
rchitect
Michel- chelangelo in i
schilder, dich- wonder, dat t
biinn lot versnelling imreeui en wiue
bliift de schuimkoppen tegen elkander bot-
De oudste zoon
boek,
goede
alleen maar veel
i kan toewensen.
C. RIJNSDORP verschijnt
Onverwachts keert dc oudste
zoon terug. Hij heeft op het land
goed zijn rechten, die niemand
hem betwist. Nu cn dan verdwijnt
enkele dagei
schreven
trilogie, waarvan „Do slaaf
de Sixtijnse kapel" het tweede
deel is. De beide andere boeken
zijn getiteld „Tussen mens en
marmer" en „Schepper in Gods
hand". De roman van Michelan
gelo's leven begint op het ogen
blik, waarop hij, op zijn dertien'
als zorgvuldig uitgesponnen
spannend matische
indrukwekkende haal volgen. Deze biografischf
die het gelukkige product die vocht
sumptie, van de gemiddelde tele
visiekijker, van de telefoon, je
wordt er stapelgek van (bl. 110.
bekort).
De jongeren zouden het na de
oorlog wel anders aanpakken ja,
beter dan die lamlendige ouder
wijze bij "betrokken lingen en diakenen die de oor-
werd. De volle nadruk heeft log op hun geweten hadden en de
dit verband gelegd op duizenden kleine oorlogjes ervoor
Michelangelo, de man. en erna. Maar dan, op een gege-
halffabrikaat, dat dan dooi
de lezer voor privé-gebruik moest
worden voltooid, zo tracht Polet
in dit boek een roman-m-concep-
tie te suggereren. Breekwater
zich een mening leeft in een romanconceptie in
vormen over de staatsfinanciën de roman, achter dubbele ven
waar hij geen bl... van afweet sters zou men bijna zeggen en
(bl. 50>. Demokratie? Vakbewe- men kan niet inzien wat hij daar-
ging? Laat me niet lachen. De bij gewonnen heeft, of het moest
vakverenigingen hebben allang zijn dat hij tweemaal dood gaat
hun idealistische basis verloren, (eenmaal door een auto-ongeluk
het zijn -niet anders dan volstrekt en eenmaal op zijn bed) en daar-
ondemokratische machtsgroepe- na nog voortleeft. Ik kan niet an-
ringen die voor een groot deel ders vinden dan dat dit vernuftig
los staan van enige politiek; in geknutsel is, waarbij men bijna
Amerika is dit het duidelijkst.... vermoedt dat de auteur onbewust
(bl. 57). Die eeuwige terreur een voorwendsel zocht om van
waaronder we leven: van het la- zijn eigen werk vrij te kunnen
waai, van een moraal die de on- blijven. Als experiment vind ik
ze niet is, van onze voorouders, het waardeloos, terwijl Polet toch
van de toekomst, van de- tabak, zo voortreffelijk kan schrijven,
van het maatschappelijk even- getuige de beschrijvingen van een
wicht en de maatschappelijke terras bij avond (bl. 125) en van
verplichtingen, van het ouderwor- elkaar passerende auto's Obl. 128).
j l de politiek, van de kon- En is het volgende niet voortref-
Mi- Michelangelo daar op
felijk?
de blik van de ogen zweef
de op de rand van het weerloze,
twee koele emaille plaatjes waar
op geschreven stond: ik ben een
hert, doe mij geen pijn."
Kortste weg
felbegeerde
die tegen-
plotseling
de ja:
leerling wordt van de deleeuwen
opzicht interessant. Op de achter.
grond van Michelangelo s lever
Europa, de overgang
moment, merken
ze al jaren meèrderjarig zijn, schrij
toch stemrecht of kinderen hebben,
enige tijd dichter Ghirlandaio. Van dit ge- af. Deze revolutionaire tendenzen dig werk geleverd.
aardige politieke kommentaren dag, of
lief had en haatte, die bekend lezen, zonder dat er een klein ten in
stond om zijn onstuimig, soms oorlogje minder gevoerd is... (bl. "J1" eer
wild karakter. Stone heeft met 61). Wat is menselijk? Een sadist der
zijn benadering van een der is ook menselijk... Solidariteit £,en_,lc
meest begenadigde kunstenaars met de menselijke soort i:
historie bewonderenswaar- maal goed en wel, maar laten
de
dan eerst eens opnieuw vaststel
de
selijkheid Van Daens poëzie is
gezegd, dat ze is „rustig. be
heerst. zonder aanstellerij of ef
fectbejag." Dit geldt ook voor
de roman. Bij af te oppervlak
kige lezing zou de zin van het
boek de lezer kunnen ontgaan.
Eenheid
Tdch is het allerminst een
moeilijk boek. En ook de uiterlij
ke spanning ontbreekt niet: de
reeds genoemde moord op Grie
ken. Joden en Armeniërs. ge
paard gaande met verkrachting,
verniel.ng en brandstichting te
Istanbul in september 1955. voorts
de gebeurtenissen voorafgaande
aan dc noodlanding van een
vliegtuig op Malta, het zijn
authentieke verslagen van zelf
doorleefde spanningen. Misschien
is hieraan eén nadeel verbonden:
het dagboek-karakter brengt mee
dat de blik beperkt blijft tot wat
de hoofdfiguur ziet en ondergaat,
n* ramera verplaatst zich niet,
i als dc microfoon, als ik
mag uitdrukken. De dag-
boekstijl mist de lenigheid van de
zich telkens verplaatsende visie,
waar tegenover staat dat het
voortdurend centraal blijven
dc ik-figuur een zeken
«aarborgt.
Wat is het thema? Bladzijde 52
formuleert het als „mijn worste
ling om integratie". Onder span
ningen is menselijk contact nodig
In de serie „Zwarte Beertjes" van A. W. Bruna Zoon, Utrecht
zijn vier biografische kunstpockets verschenen, resp. gewijd aan
Canaletto, Goya, Manet en Klee. Ieder deeltje bevat ruim zeventig
reproducties in kleurendruk en in zwart-wit. Ter introductie leek
bet ons interessant, in kort bestek na te gaan hoe bet mensbeeld
uit het werk van dit heterogeen gezelschap
voren treedt.
heterogeen gezelschap
Canaletto
Goya
Manet
Klee
eenheid
de
agen-
H iaar echte
menselijkheid, .'hoewel wc allen
weten, dat de onmenselijkheid tot
de menselijke eigenschappen be
hoort" (bl. 15). Hij wordt gebio
logeerd door gebeurtenissen, die
zijn geloof
De Venetiaan Giovanni Anton.o Canal, genaamd
Canaletto. werd 18 oktober 1697 geboren. Zijn
vader leerde hem het schilderen van décors
Hoewel hij er ;n 1719 al de brui aan gaf. in
ruil voor het uitbeelden van de werkelijkheid,
werd een onderdeel van het theaterwerk, na
melijk de perspectiefsuggestie, maatgevend
voor zijn nieuwre koers.
Hij werd een meester in he: creëren van een
verrassend perspectivisch lijnenspel. Daaren
boven leerde hij van Hollandse schilders het
spel van ruimte-, licht, en kleurwerking
Zo kregen zijn stadsgezichten ongemene wijdheid
en diepte. De kunstenaar zocht zijn onderwer
pen voornamelijk in bouwwerken, geplaatst in
ruimte en licht. Eerst in zijn geboortestad Ve
netië, waar hij vele kanaaltaferelen vereeuwig
de. zodat zijn naam Canal synoniem werd
voor zijn werk, later in Rome en ten slotte
in Engeland. De mens was daarbij steeds on
derdeel van de „natuur", dus een figurant in
het panorama. Als voorbeeld kozen wij een de
tail uit de grootse schildering van de ontvangst
van ambassadeur graai van Bolagno
Bij Francisco José Goya. 30 maart 1746 gebo- De Franse kunstenaar Edouard Manet schilder
de vlakte van Aragon. is het mensbeeld
veel directer, vooral individueler. Het leven
vormde Goya tot een kritisch man. Hij zocht
de waarheid te conterfeiten, hard soms en ge
nadeloos. Daarvoor gaf Goya de schone vorm
geving een kunst die hij zeer wel beheerste
veelal prijs.
De kunstenaar maakte overigens ook periodes
door. waarin hij zich liet leiden door het ro
mantisch levensgevoel van zijn tijd. Over hem
kwamen wilde verhalen in omloop, o.a
hij als stierenvechter optrad en dat hij
vermetel avonturier was die geen gelegenheid
uet voorbijgaan om te duelleren.
Zijn lichamelijke toestand (hij was vaak ziek
werd volslagen doof), maar veelmeer
oorlogsellende waaronder zijn Spanje
ging, voerden hem naar geadeld kunstenaar-
scnap. waarvan hij getuigenis aflegd*
etsen en tekeningen van de reeks
de la Guerra" en in geschilderde oorlogstafe
relen. waarin hij de mens ten diepste j>eilde.
zoals voor het beroemde doek van een execu
tie door Pranse soldaten (zie detail).
i tekende in zijn fel bewogen leven '1832
1883) zeer vele mensen. Hij verwekte daarme
de enkele malen schandaal, kreeg de publieke
opinie tegen zich. leed onder het etiket „im
pressionist" dat men hem spottend opplakte wikkeling
'hoewel hij in feite een van de grote voorlo- De oorlog
pers was» en moest tot vijftien maanden voor onder de
zijn dood wachten op officiële erkenning, waar
naar hij zijn leven lang met intense eerzucht
had verlangd.
dat Manet vond zijn modellen in alle geledingen van
de Franse maatschappij. Zijn voorkeur ging
uit naar de charmante vrouw in sierlijke tooi.
Werkend met heldere, haast uitbundige kleuren
in een vereenvoudigde vormentaal, brak hij
onbewust met het gangbare conventionalisme
in de kunst van zijn tijd en droeg aldus bij
aan de vernieuwing van de schilderkunst.
Desastres Dat het Manet uitsluitend om het puur-picturale
begonnen was, dat hij niets anders nastreefde
dan esthetisch genot, is niet geheel juist. Zijn
visie op de mens bepaalde zich geenszins tot
de „buitenkant" van de geportretteerde.
Ten slotte Paul Klee <1879—1940'. de mysticus
onder de modernisten. Hij werd geboren in
Thüringen geboren vader
gebukt
Pauls
Jassieke
grote invloed voor zijn ont-
de beeldende kunst
'14'18. waarvoor Duitsland hem
ipenen riep, voltooide een omme
keer in zijn aenken. ,,In die aan puin gescho
ten wereld" was zijn streven gericht op het
zichtbaar maken van optisch niet waarneem
bare indrukken, verkregen langs de weg van
verinnerlijking.
Klee's werk geeft dus niet de werkelijkheid,
doch is het resultaat van een denkproces. Hij
hield daarvan ook nauwkeurig aantekening in
zijn dagboeken (van 1900 tot 1918) en in an
dere geschriften. Klee's bizarre, vaak naïeve
scheppingen, zijn suggestief door ritme en
kleurwerking. In zijn uitbeelding van het „ge
abstraheerde introverte" is Paul Klee er ech
ter nimmer in geslaagd ook maar iets weer
te geven van het wezenlijke in de mens, dat
is het geïncorporeerd zijn in het Goddelijke
mysterie.
TON HYDRA
s winters met zijn voe-
;n kist met dekens en
onderbroek van zijn va-
dergelijke ex-
Frank Rozelaar met aantekenin
gen van Harry G. M. Prick
(Zwolle 1956». Ik wil maar zeg
gen: het is zonde van het schrijf
talent van de auteur, dat hij niet
de kortste weg, de rechte lijn tus
sen de beide punten: plan en
boek, heeft gekozen. Of is hier
sprake van een vitium originis,
namelijk dat er in de stof geen
Men behoeft geen open deuren
in te trappen om tenslotte nog
iets te zeggen over de geest en
strekking van dit werk te mid
den van zovele andere boeken van
verwante aard in onze heden
daagse Nederlandse literatuur. In
dien auteurs geestelijke leiders
zijn, dan is voor ons veel reden
tot waakzaamheid en weinig tot
verheuging.
C. RIJNSDORP
Dc laatste gevangene door
H. G. Konsalik. Uitgave Schel-
tens en Glltay, Amsterdam.
Er kan niet genoeg gewaar
schuwd worden tegen de gevaren
van het communisme, die de
vrije wereld bedreigen. Dat
wordt dan ook. aan de hand van
de weinige gegevens die van ach
ter het IJzeren Gordijn tot ons
doordringen, veelvuldig gedaan.
Welnu, ie roman van Konsa
lik begint weliswaar met de lot
gevallen van een Duitse soldaat
in Roemenië, maar eindigt met
een schildering van het commu
nisme. Het merkwaardige van
Konsaliks schilderij is echter,
dat het een nauwkeurige copie
is van het Duitse nazidom. Dat
is natuurlijk een hachelijke zaak,
maar het zou nog acceptabel
kunnen zijn als de schrijver hier
mee waarschuwend op een her
haling van de geschiedenis had
willen wijzen. Dat is echter niet
het geval. De Duitse soldaten
die in het boek voorkomen zijn
beste jongens, die stuk voor stuk
naar de boerderij van vader te
rug willen en niets van de oor
log begrijpen. Met geen woord
wordt gerept van de verschrik
kingen van het Hitler-Duitsland,
waarvan Konsalik toch wel op de
hoogte moet zijn geweest (zie
zijn portret van het communis-
op
het
oordeelt 1
nationaal-sócialisme. Bijna zou
den we zeggen: integendeel,
want weer krijgt een zigeuner
een nadrukkelijk racistisch stem-
■el opgedrukt. Beter dan
te
X
had de schrijver zich kun
nen bezinnen op zijn houding te
genover het recente verleden van
Duitsland en nog beter had hij
kunnen zwijgen.
