r
De zin der geschiedenis
DE ZOON mJAN DE LICHTE
HET LEVEN
een
VOOR U
GELEZEN
ANGST
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 24 FEBRUARI 1962
ZEVEN DUITSE RADIO-SPREKERS OVER
de mens zich de huiveringwekkende ..Open Society de maatschappij.
waarin ieder de ander verdraagt
at op aarde leeft en
In onze tyd,
macht heeft verworven, om alles
beweegt, te vernietigen, is de vraag naar de zin der
geschiedenis, naar het waarom en het waartoe, naar het
doel en de betekenis, brandend aan de orde. Voor de
Beierse radio werden daarover in de winter van 1960/'61
zeven lezingen gehouden, die thans in een handig boekje
eikaars mening respecteert,
noemt zijn bijdrage „Selbstbe-
freiung durch das "Wissen". Hij
verwacht alles van de kennis, het
inzicht, het gezond verstand van
de mens en. kiest onvoorwaarde
lijk voor de Verlichting en tegen
de Romantiek. Hij verwerpt alle'
vooruitgangstheorieën, of ze nu
van idealisten als Hegel of van
onder de titel ,,Der Sinn der Geschichte in de handel zijn positivisten als Comte en Marx
gebracht1). De sprekers waren Golo Mann, Karl Löwith,
Rudolf Bultmann, Theodor Lith, Arnold Toynbec, Karl
Golo Mann, de zoon
mas Mann, die thans
technische hogeschool t<
gart, de nieuwe geschiedenis do- dat alleen
ceert, opent met een voortreffe-
afkomstig zijn, maar ook alle
dergangs- en alle cyclische theo
rieën. Als God de zin is van de
geschiedenis dan is deze voor
ons onbegrijpelijk, onvatbaar en
onvoorstelbaar. Hem aansprake
lijk te stellen voor al het onrecht
dat gebeurt, ware godslastering.
u;; Wanneer Augustinus desondanks
Tho- lativerende historisme heeft hij bcproeIt religieuze opvatting
i de een vast punt gevonden, de Waar- v d_ d oesohiodpnii ver-
Stutt- heid van het Christen geloof Jtaanbaartemakenklik hij het
Popper en Hans Urs von Balthasar, allen geleerden van
naam, maar van wijd uiteenlopende levensovertuiging.
land, de verlosser der
De tijd heeft nu een
gen, die de klassieken niet ken
den. Jezus Christus staat in het
middelpunt, vandaar onze chris
telijke jaartelling. Hij is het be- 1CBC.U „J| luaiuJ101..c
ook het eindpunt. Hij oolt Ru(j0if Bultmann, die
Hl) zal weder- universiteit
alleen doen door haar te vatten
in het wit-zwart schema van een
strijd tussen goede en boze
machten die echter in ons en door
ons werken. Wij zelf alleen kun
nen aan de geschiedenis een zin
en een doel geven. Die taak is
zwaar, omdat al onze goede wil
en goede ideeën ons op tragische
wijze op een dwaalweg kunnen
voeren, men denke slechts aan de
misdaden, die tijdens de kruis
tochten, de heksenprocessen enz.
in naam van het Christendom
werden bedreven, en hoe de no-
Tegen het historisme keert zich bele ideeën van de Franse revo-
opmerkelijkc ruimdenkendheid.
Het is alleen jammer, dat door
de veelheid aan stof zijn lezing zo
weinig doorzichtig is geworden.
Men moet door en door op de
hoogte zijn van de hedendaagse
opvattingen van de filosofie der
geschiedenis, om deze theologie
der geschiedenis te kunnen be
grijpen. Te meer jammer, om
dat hij enkele zeer opmerkelij
ke dingen zegt, die de overweging
ten volle waard zijn. Zo b.v. ver
werpt hij de algemeen gangbare
voorstelling, dat de Antieken al
leen de geschiedenis als kringloop,
de cyclische opvatting kenden,
terwijl de Bijbel met zijn voor
stelling van een begin (schepping
en val), midden (de Komst van
Christus) en einde (de Weder
komst) de rechtlijnige doorsnede
brengt. Dit is volgens Von Bal
thazar onjuist. De rechtlijnige op
vatting is afkomstig van de na
tuurwetenschappen. Ook de Bij
bel leert de kringloop van God
naar de mens met als keerpunt
de geboorte van Christus, waar
God zelf de wereldlijke natuur
JEANPAUL SARTRE
Een der veelzijdigste figuren uit het hedendaagse culturele leven
in Frankrijk is Jean-Paul Sartre. Hij heeft onmiddellijk na zijn
eerste publicaties de aandacht getrokken. Dit was in 1936 met
L'Imagination, een filosofische studie en In 1937 met L e
Mur in de Nouvelle Revue Fran?aise. Hij was toen trouwens ook
niet zo jong meer en reeds sinds 1931 gymnasiumleraar te Le
Havre. De volle aandacht viel op hem door zijn romancyclus Les
chemins de la liberté in de naoorlogse jaren en door zijn
toneelstukken. In later jaren is de belangstelling voor persoon en
werk wel geluwd en heeft vooral zijn politieke bedrijvigheid velen
van hem vervreemd.
aanneemt,
heilsgeschiedenis is
i de
In concrete situatie
is gekomen,
komen aan het eind der tijden.
Christus brengt het heil niet
één volk, maar voor alle me luuuuu U1C-
Daarmee is de geschiedenis uit- dj d
gebouwd tot wereldgeschiedenis. °l0OS PiP"
Uit dit nieuwe besef speculeren van de bijbelkn-
volgende geslachten verder over tiek de eschatolo-
de oorsprong, het verloop en het gische toekomst-
doel der geschiedenis als totali- verwachting van
teit. De beschouwing van Augus
tinus over de Staat Gods
staat der wereld is daarbij
verstdragende betekenis. Eerst tus verwerpt. Dit
met de Verlichting in de 18e
komt de grote verandering,
Golo Mann kort
beschrijft.
Löwith sluit hierbij aan. Deze,
filosoof, die na eerst in Japan
Testament en de geschiedenis uitglijdingen
laatste Oor-
de deel en Weder-
i de komst van Chris-
Geleerden van
formaat gaven
zienswijze
pocalypti-
die sche verwachtin-
indringeqd gen, die hij radi
caal naar het terrein der mythologie onderwerpen aan de kritiek vo..
erwijst. Hij is een aanhanger ons verstand, waardoor wij dwaling
fanatieke
goede ideeën en
de geschiedenis
leert ons, dat wij
ons tegen alle
fanatisme moeten
verzetten. Onze
zingeving moet
daarom worden
gedragen door
ethische princi
pes. Onze zelfbe
vrijding die ons
leert ook onze
eigen ideeën te
Amerika gedoceerd te hebben, stellen
der existentiefilosofie. De vraag
thans (sedert 1952) een leerstoel
in de filosofie te Heidelberg be- want de
kleedt, is begonnen als leerling niet
de links gerichte existentia-
der geschiede-
als geheel heeft geen
nens staat niet buiten en
het eind der geschiede-
Zinvol is slechts de vraag hoe
zich op
standpunt ei
meester. In
bekendheid, doordat zijn
bestreed zijn leer- moet zijn verantwoordelijkheid
land verwierf hij voor zijn beslissingen beseffen
1953 daarvoor is nodig kennis
verschenen werk „Weltgeschichte verleden. Existeren sluit
und Heilsgeschehen'; in vertaling toekomst gericht zijn
werd opgenomen in de Aula-poe- we
ket-editie onder de titel „Wereld- ba;
Vastere bodem
Op vastere bodem staat de R.-
een lezing ,,Vom Sinn der Ge
schichte in der Bibel" (Van de
der geschiedenis in de Bijbel).
Zijn voordracht laat zien, hoe ook
.-"V" ïVrfon hMiik in R.-Katholieke kringen met de
rl?" ™T z«?toekow°e 3»; Problemen der geschiedenis ge-
gen de eigenmachtige filosofie der de kennis
geschiedenis zoals deze in de 18e hem nodig
eeuw ontstond en ten slotte via voor deze c.
het idealisme en het positivisme vinden bij Paulus
de 19e eeuw uitliep op het his- f":i dfij
worsteld wordt. Hij geeft het bij
belse grondpatroon, maar in mo-
tinrir derne inkleding. Het Oude Testa-
Rultmann meent ment gee£t de voorbereiding, het
Bultmann meent imr-,,ii;n. n» K>rk
deze opvattmgen steun
[lus en Augustinus,
daarbij wel geheel
torisme, dat alles relatief stelde, willekeurig te werk. De christelij
ke leer bestaat
doordat het alle idealen, -
én zingevingen beschouwde als eerste plaats uit die
produkten van de eigen tijd en de zoening en de genade. De
resultaten van het historisch pro
ces zelf. Tegenover dit alles re
de
is wel vrij m rijn beslissingen, Vergelek(,n bij de verwereldlijkte
maar z„n verantwoordelijkheid Kel?k der MJiddcleeu m'aar
heid telTen^' J$Jg
SÉ positieve SM
Nieuwe de vervulling. De Kerk
draagt bet heil in Christus uit
over de gehele wereld, de heils
geschiedenis de kem der wereld
je geschiedenis. Hij vat echter de
Kerk niet op als instituut, maar
als een geestelijk organisme. De
Reformatie is een stap vooruit.
God terug. De
-s een verticale
cirkel, die de horizontale van de
geschiedenis der mensheid in de
..volheid des tijds" snijdt. Het re
ligieuze tijdsbegrip kan volgens
Von Balthasar, en dit is zeer be
langrijk, nooit anders dan cy
clisch worden gedacht, want het
mondt uit in de eeuwigheid, en
dit kan met het zuiver wereldlij
ke van de rechtlijnigheid, zoals
het naturalisme en de natuurwe
tenschap dit aanhangen, nooit het
geval zijn.
Van formaat
Al deze zeven radio-sprekers
zijn geleerden van formaat, die
voor de stof die zij behandelen
een geheel leven van studie ach
ter de rug hebben en daar over
talloze boeken en artikelen heb
ben geschreven. Dit is een voor
deel, in zoverre dat zij wel met de
stof volkomen vertrouwd zijn. De
verkorte vorm, waarin zij ge
dwongen worden hun gedachten
voor de microfoon samen te vat
ten, heeft echter het nadeel, dat
zij niet altijd even gemakkelijk en
soms zelfs moeilijk te volgen zijn.
Ik hoop hen met mijn korte sa
menvattingen niet al te veel on
recht te hebben gedaan. Wie het
boekje lezen wil en ten volle be
grijpen, doet goed er bij elk der
schrijvers een groter werk van
zijn hand, waarin hij dezelfde stof
uitvoeriger en doorzichtiger be
handelt, naast te leggen. De
uitvoerige literatuuropgave aan
het eind biedt daartoe de gelegen
heid. Men toetse het geheel aan
het bekende werk van prof. dr.
H. Berkhof, Jezus Christus, de
zin der geschiedenis, waarin men
veel van het hier behandelde zal
terugvinden of zien bekritiseerd.
DR. J. C. H. DE PATER
1) Der Slnn der Geschichte..
Sieben Essays.. herausgegeben
von Leonhard Reinisch (Verlag
C. H. Beek, München. 1961).
P.S. In mijn artikel over de
„Duitse geschiedschrijving" van
27 januari jl. abusievelijk gezet
„Verneil" in plaats van prof. E.
Vermeil uit Parijs.
Veelzijdig
Veelzijdig is wel een woord, dat
bij deze man past. De basis van
de door hem opgebouwde geestes-
piramide wordt gevormd door het
beroemde L'Etre et le Néant,
een proeve van een fenomenolo
gische ontologie, een boekwerk
van honderden pagina's. Nog
steeds houdt de filosofie Sartre
bezig, getuige het dit jaar ver
schenen eerste deel van een Cri
tique de la ralson dialectlque, in
omvang gelijk aan het bovenge
noemde boek. Wie op simpele
wijze de wijsgerige ideeën van
deze denker wil leren kennen, le
ze L'Existentlalisme est un hu
manisme (1946), in hetzelfde jaar
in Nederlandse vertaling versche
nen bij Stols. Dat bescheiden
boekje is met Latijnse helderheid
geschreven en vormt een uitste
kende inleiding tot de gedachten-
wereld van Sartre.
Zijn visie op mens en wereld
draagt ook zijn romanwerk. De
drie delen van Les chemins de la
liberté wachten op hun afsluiting
in een vierde deel, maar, naar
verluidt, beschouwt de schrijver
dit werk als mislukt en zal de
voltooiing uitblijven.
Een nog betere demonstratie
van zijn denkbeelden geven zijn
toneelstukken, o.a. het eerste
Les Mouches (1943) en het ge
weldige Le Diable et le Bon Dieu
(1951). Het meest toegankelijk
Het essayistisch werk van Sar
tre is zeer uitgebreid. Het is gro
tendeels verschenen in zijn tijd
schrift Les Temps Modernes en
later samengebracht in de drie
bundels Situations.
Aan de filosoof, roman- en to
neelschrijver, essayist en criticus
moet men toevoegen de reporter,
de scénarist en de politicus. Wat
dat laatste aangaat, zijn politieke
werkzaamheid heeft hem weinig
roem gebracht. Sartre nadert
dicht tot het communisme, maar
wie. als hij, zijn geestelijke zelf
standigheid niet wil opofferen,
wordt door de discipelen van Le
nin en Stalin niet aanvaard, hoog
stens bij gelegenheid gebruikt als
instrument.
Walging
derscheid tussen het antieke en
het Christeijke geschiedbegrip
heeft laten varen, een afdoend
verweer heeft gevonden tegen de
probemen van het historisme,
mag men betwijfelen.
Goede Vrijdag, een spel in ver
zen door John Masefteld. Be
werking Bert Voelen. Wending-
toneelbibliotheek serie V, deel
I. L'itgave Boekencentrum N.V.
's-Gravenhage.
John Masefield, thans 83 jaar
en sinds 1930 ,,Poet Laureate",
schreef in 1918 zijn Lijdensspel
,,Good Friday", een stuk, dat door
zijn strakke bouw en ingetogen
verswerk een vporbeeld mag he
ten van een verantwoorde behan
deling van eèn zo delicaat onder
werp als het lijden en sterven
van onze Heiland. De figuur van
Christus zelf wordt niet ten tonele
gevoerd. De Romeinse centurio
Longinus doet van het Kruisge-
beuren als bode verslag, terwijl
een blinde bedelaar op de ma
nier van het koor in e enGriekse
tragedie in zijn reacties de die
pere geestelijke achtergronden
van Jezus' lijden onder woorden
brengt.
Bert Voeten heeft dit stuk in
het Nederlands bewerkt; enkele
noodzakelijke bekortingen aange
bracht, zodat het zich uitnemend
als lekespel laat opvoeren.
De N.C.R.V. heeft er in april
1960 een televisie-opvoering van
gebracht. Een welkome aanwinst
voor de Wendingtoneelbibliotheek.
Ev. G.
Wie vlucht voor een leeuw,
door Jacob Klein-Haparash. Uit
gave A. W. Bruna en Zoon,
Utrecht.
Een boek bij uitstek voor de
lange winteravonden (868 blz.!).
Zes delen telt het. samengevoegd
in een fraaie band. Het verhaal
speelt zich af in Roemenië vlak
voor de laatste wereldoorlog.
Klein-Haparash schildert er de al
gehele verwarring in van een on
zekere tijd, een tijd van intriges,
van strijd van machts- en belan
gengroepen, van angst van men
sen, die hun vrijheid bedreigd
Nóg is er vrede en nóg houdt
de aristocratie haar feesten. Maar
aan de grenzen dreigen de harde
wetten van de Sowjetstaat en die
van de nationaal-socialistische we
reld.
Tegen deze achtergrond vol
spanningen laat de schrijver zijn
romanfiguren leven. Het zijn er
talrijke, wat snel tot verwarring
leidt. Daarom is op de eerste
twee pagina's een rol verdeling"
opgenomen.
Een interessant en ondanks
zijn lijvigheid boeiend boek,
dat een goed beeld geeft van de
excessen waartoe opgedrongen ide
ologieën kunnen leiden.
Twijfel
Deze twijfel wordt versterkt als
men de bijdrage ,,Die Selbstbe-
sonderung des Sinnes der Ge
schichte" gaat bekijken. Zij is
van de hand van de 80-jarige
emeritus-hoogleraar in de filosofie
te Bonn Theodor Lith. De titel
is moeilijk vertaalbaar. Hij be
doelt te zeggen, dat het probleem
van de zin der geschiedenis
zelf verbijzondering eist. Het as
een geleerd filosofisch gedach-
tenspinsel, dat met een plan
Gods in de geschiedenis geen re
kening wil houden. Van een
doelgerichtheid der geschiedenis
als geheel wil hij niet weten,
maar evenmin van een volkomen
zinloosheid. De zii
uit de uitkomsten
derlijk tijdperk
af
de i
valt af te lezen
'an ieder afzon-
deze hangt
ding geven. De
vrije wil ten goede en ten kwade
en van zijn beslissing hangt het af,
hoe de zin zal zijn. Deze door
loopt alle variaties van wijsheid
en dwaasheid, van edelaardigheid
en gemeenheid, waarin ons ge
spleten geslacht zich uitleeft.
Op een ander terrein brengt ons
Toynbee, die met zijn algemeen
bekende grote Geschiedenis der
beschavingen weer terugkeerde
naar de cyclische beschouwing
der geschiedenis, zoals deze bij
de Antieken, met name bij de
Grieken werd gevonden: „Sinn
oder Sinnlosigkeit" (Zin of Zin
loosheid?) betitelt Toynbee zijn
bijdrage. Hij wil het antwoord
vinden in de religie; niet bij de
Christelijke religie alleen maar
bij alle grote godsdiensten der
wereld. Deze houden alle vol dat
zij de alleen geldige Waarheid
verkondigen en bestrijden elkaar.
Pas als zij deze houding zouden
laten varen, kan men misschien
beter dan heden zeggen, of de ge
schiedenis zinvol of zinloos is.
Het is zwaar geschut, dat Toyn
bee hier in het bijzonder tegen de
Christenen in stelling brengt. De
oorzaak van het verval in de
nieuwe geschiedenis ligt niet zo
zeer in de intellectuele, maar in
de morele sektor. Het is begon
nen met de morele veroordeling
van de misdaden die Rooms-Ka-
tholieken en Protestanten tegen
elkaar hebben begaan in naam
van het christendom tijdens de
godsdienstoorlogen.
Optimisme
De pessimistische kijk van
Toynbee wordt afgewisseld door
de wel zeer optimistische van
Karl Propper, die. geboren in
Wenen, thans hoogleraar in Lon
den is. Popper, de strijder voor de
Vragen blijven schrijnen
Bij de N.V. Arbeiderspers te
Amsterdam is van de hand
van de Vlaamse schrijver
Louis-Paul Boon (geb. 1912)
een vervolg verschenen op de
in 1957 gepubliceerde roman
De bende van Jan de Lichte.
Het vervolg heet De zoon
van Jan de Lichte. Het geldt
hier een geschiedenis naar
historische gegevens uit de
achttiende eeuw. Jan de Lich
te was de zoon van een kroeg
baas, die het schuim van
Vlaanderen: landlopers, die
ven, bedelaars, zigeuners en
paupers in een soort organi
satie had weten te verenigen.
Een poos ging het goed, maar
door verraad en tegenstand in
eigen kring mislukte de droom
van deze wonderlijke idealist.
Op het schavot te Aelst ein
digde Jan de Lichte, met zijn
voornaamste aanhangers, het
avontuurlijke leven. Met deze
terechtstelling, najaar 1748, be
gint het vervolg. Sommigen
zijn de dans ontsprongen: Tone
de Breteur, de moordenaar.
Jan Cottenier, de Zot van Wor-
teghem genaamd. Jan de Vos.
de Waalse tweeling Jean en
Jacques Couvreur en Embo. die
de penningmeester van de ben
de is geweest. De veertienjari
ge dievegge Marieke Bleecker,
Annemic Declerck, Judoca
Spruyt en andere vrouwen en
kinderen worden verbannen, na
dat de niet-zwangeren onder
hen zijn gebrandmerkt. Daar
mee beginnen dan de nieuwe
avonturen, waarvan men met
enige verbazing constateert, dat
het navertellen gemakkelijk een
kolom zou kunnen vullen, ter
wijl het boek slechts 240 blad
zijden telt, met een niet-grote
bladspiegel en duidelijke letter.
Dit bewijst al dadelijk de ver
telkunst van de auteur.
Vijf hoofdstukken
Boon heeft zijn boek in vijf
hoofdstukken verdeeld: De ver
trapten. de schurken, de heili
gen. de bloedhonden en de ge
lukzakken. Achtereenvolgens
laat hij aan het woord Marieke
Bleeckc Judoca Spruyt, de on- way, over wie Albert Helman
LOL'IS PAUL BOOX
practische dromer Pater Goda-
mus. die een dorp van verlich
te filosofen wil stichten, Embo
de organisator, die een betere
wereld wil, maar oen wredere
wereld schept en tenslotte Louis
de Lichte, voor wie het beter
zou zijn geweest als hij niet de
zoon van zijn vader geweest wa
re. De vertellers wisselen dus
(meer dan een doorzichtige fic
tie is het niet, want dc stem
blijft Boons stem), maar het
verhaal schrijdt onderwijl ver
der.
Boon heeft een harde jeugd
gehad, is lang ziek geweest en
heeft zichzelf moeten vormen.
Hij maakt door zijn werk de in
druk. te behoren tot die in we-
het januarinummer van De
Gids zulk een treffend opstel
schreef. Boon onderscheidt zich
door zijn wat met een mo
determ heet sociale bewogen
heid. In wezen vraagt hij zich
af: hoe kan het uitvaagsel ge
red worden en maatschappelijk
leren functioneren? Daarbij is
hij, mede door zijn eigen erva-
Èeden. die het volk niet werke
lijk kende). Evenmin is hij een
doctrinair, die de werkelijkheid
gewelddadig in leerstellige giet
vormen persen wil. Maar dan
komt hij ook niet verder dan
een schrijnende vraag.
Constateren
Bovendien speelt het boek
twee eeuwen terug. Het sociale
vraagstuk in Vlaanderen van nu
is niet hetzelfde als dat in het
Vlaanderen van ongeveer 1750.
Daarom kan men ook niet van
een strekking spreken, anders
dan op indirecte wijze. De his
torische gegevens schijnen vrij
te zijn bewerkt, zodat we hier
niet te maken hebben met een
roman die zonder meer het ver
leden wil schilderen. De stof
sprak tot het hart van de au
teur. De rauwheid van mensen,
toestanden en gebeurtenissen
beantwoordde aan zijn behoefte
aan felle en zware accenten.
Het was alles zo erg, dat de
schrijver geen omhaal of dik
doenerij nodig had. Boon schil
dert dan ook niet, hij consta
teert.
Boon noemt zijn roman met
een soort galgenhumor
het ..vrolijke". En wat het „vro
me" betreft: Pater Godamus,
die zijn klooster ontvlucht om
zijn vage bedoelingen aan het
restant van de bende duidelijk
te maken, is niet zó verlicht ge
worden, of hij doorsteekt zich
met een Franse sabel wanneer
de sansculotten van een kerk
een paardenstal willen maken.
Deze brute consequentie van
een verlichte filosofie ging hem
te ver.
Onverbloemd
perk! De burgerlijke moraal,
de burgerlijkheid in het alge
meen. wordt gezift als de tar
we. In de literatuur openbaart
zich een drang tot waarheid, in
de zin van onverborgenheid. Het
lijkt soms wel of men hier voor
uitloopt op de nieuwtestamenti
sche profetie, dat er niets ver
borgen is dat niet zal worden
ontdekt en niets verzwegen
dat niet zal worden geweten.
Bij een auteur als Boon, die al
le zwoelheid mist en bij wie de
sexualiteit. wélke erge dingen
hij ook vertelt, een der vele as
pecten is van het menselijk le
ven. zelfs in de verdierlijking,
voelt men dat hij dit alles ver
telt op hoop tegen hoop dat er
iets positiefs uit kan ontstaan.
Ik sprak van een indirecte
strekking en die zou dan deze
kunnen zijn: Hoe moet het in
de maatschappij met de mens
die getekend is door afkomst en
milieu, hoe vangen we de zelf
kant op? Men kan zeggen: de
schrijver laat ons met deze
vraag zitten, en: er is toch
georganiseerde sociale
Ook kan men vragen
hier niet als de enige
de religi
vrolijk boek". Hier- vragen.
afdoende oplossing wordt
althans gei
zijn natuurlijk buiten-literaire
alleen dit waar. dat de
figuren in deze roman, die ver
schrikkelijk lijden en doen lijden.
door een wonderlijke
straal van hoop verlichte le
vensaanvaarding zorgt voor
wat is litteratuur
waard, die zulke vragen niet op
roept? De bedoeling, de ver
dienste en de begrensdheid van
de auteur Is dan. dat hij ervoor
heeft gezorgd dat de opgewor
pen vragen blijven schrijnen.
C. RIJNSDORP.
IllllillllllllllilllllllliillllllllllllliHllll
maakt Roquentin niet. Ze komt in
zijn overwegingen niet voor. Maar
wel is er de innerlijke dood, die
hij, na de mislukte ontmoeting
met Anny, de vroegere geliefde,
over zich voelt komen.
„Heel mijn leven ligt achter
mij.... Nu ga ik doen zoals An
ny, mezelf overleven. Eten, sla
pen. Slapen, eten. Langzaam
zachtjesaan bestaan, zoals de bo
men. zoals een plas water, zoals
de rode bank van de tramwagen.
De Walging laat me een kort res-
Eijt. Maar ik weet. dat ze terug-
omta dat is mijn normale toe-
Lichtglimpen
Er zijn lichtglimpen in dit don
ker. Waarom zou de geleerde,
die Roquentin is, ettelijke jaren
gegeven hebben aan de voorstudie
Van één der eerste prozawerken
van Sartre, La Nausee, (1938) is
nu een vertaling, uitstekend ver
zorgd door v. d. Aardweg, ver
schenen bij Bruna, onder de titel
Walging. Het is een beklemmend
boek. dat een mens tekent in zijn
walging en angst voor de hem
omringende wereld.
Antoine Roquentin is een een
zaam man, die, na lange reizen
in het buitenland, sinds enkele ja
ren in een stad, die de schrijver
Bouville doopt, maar die, als men
op enkele aanwijzingen af mag
gaan, vermoedelijk Le Havre is,
zijn woonplaats in die tijd, ge
schiedkundige onderzoekingen ver
richt voor een werk. dat hij zal
schrijven over een figuur uit het
eind der 18e eeuw.
Deze man heeft met niemand
werkelijk contact, geestelijke ge
meenschap. In zijn leven zijn de
bibliotheek, zijn kamer, zijn ca
fé; soms wisselt hij enige woor
den met mensen, wier weg de zij
ne kruist. In dagboekvorm be
schrijft hij nu zijn armzalige be
levenissen; een ontmoeting, opge
vangen woorden, een zondagmor
gen of -middag. Hij wacht op iets,
dat niet komt, of, nabijgekomen,
weer wegglipt. Geen spoor van
menselijke warmte, geen blik van
verstandhouding; alleen kille een
zaamheid en een beklemmende,
80rf>s tót een gevoel van walging
opstijgende wanhoop, die hem
kan overvallen te midden der
mensen. De dingen bestaan,
maar hebben hun functie, hun rol
verloren; ze bestaan voor hem
slechts „en soi" (in zichzelf); ze
zijn niet meer springplank, werk
tuig, hinderpaal; ze hebben htm
zin verloren.
De zinloosheid van het leven
overweldigt deze mens, die zon
der enig geestelijk houvast rond
doolt in een troosteloze woestenij.
De logisch schijnende gevolgtrek
king dit bestaan te ontvluchten in
een vrij gekozen zelfmoord, zoals
Schopenhauer die aanprees,
verwachtte? Waarom
zou hij met zoveel belangstelling
een bezoek brengen aan het ste
delijk museum en met zoveel pas
sie de portretten der regenten be-
commenteren. als hij zich niet
voor deze figuren uit oude en mo
derne tijd interesseerde? En als
Anny na jaren van scheiding hem
vraagt naar Parijs te komen voor
een ontmoeting, aarzelt hij geen
ogenblik en laat reeds alles, wat
hem aan Bouville bond. los. Hij
stoot ook niet de autodidact van
zich af. de man, die dorst naar
kennis en in de alfabetische volg
orde van de catalogus alle schrij
vers bestudeert, wier werken in
de stadsbibliotheek voorhanden
zijn, en die, in zijn pogingen zijn
eenzaamheid te doorbreken, op
hem gelijkt.
Zo heeft Sartre verschillende
elementen in het boek gedoseerd
en, waar de benauwenis te sterk
zou worden voor de lezer, ook
lichtere tinten op zijn palet ge
mengd.
Wat literair talent betreft, stast
dit verhaal, als men het zo noe
men mag. minstens op dezelfde
hoogte als zijn later romanwerk.
Eigen plaats
Het heeft, wat dc geest betreft,
een eigen plaats in het oeuvre van
Sartre. Het is niet karakteristiek
voor zijn filosofie, zoals zijn to
neelstukken, al is het geschreven
na zijn Bcrlijnse studietijd (1933-
34), die hem in nauw contact
heeft gebracht met de Duitse psy
chologen en in het bijzonder met
Heidegger, de grote bron van zijn
Kerngedachten van Sartre's leer
ontbreken in dit boek. De vrijheid
van de mens, begrensd, maar
reëel; zijn verantwoordelijkheid',
het leven als kiezend, handelend
uit-zichzelf-treden; het optimisti
sche poneren van mogelijkheden,
dat alles mist men hier.
De walging, die in La Nausée
wordt getekend, vloeit wel voort
uit een element van het atheïs
tische existentialisme, nl. de sub
jectiviteit van het individu, die
Sartre predikt en die de mens al
leen zet in het heelal, zonder
Schepper en Heer, zonder gege
ven wet of norm. aangewezen op
de wankele krachten van een ver
duisterd verstand en een dwaal-
zick hart. Hier ligt de ware voe
dingsbodem voor angst en wan-
h0°P DR. M. C. v. d. PANNE
Hoofdthema van Amerikaanse roman
Wie iets wil vertellen van de
ze nieuwe roman van Carson
MacCullers 1), die speelt in een
klein stadje ln een der zuidelij
ke staten van Amerika, kan niet
beter doen dan eerst de vier
hoofdpersonen voor te stellen.
De eerste ls de drogist Malone.
Het boek begint met ons nuch
ter, doch aangrijpend te beschrij
ven, dat er een ongeneselijke
ziekte bij hem ontdekt Is. Voort
aan ls hij met zijn angst en lij
den op de achtergrond van het
toneel aanwezig. Dan komt de
oud-rechter, oud-politicus Clane,
vroeger een groot man, nu li
chamelijk en geestelijk afgeta
keld, maar nog steeds vol le
venslust, wiens grootste kwel
ling het ls dat hij een sober
dieet moet houden. Zijn klein
zoon Jester woont bij hem. Jes
ter, volwassen wordend, pro
beert zich van zijn grootvader
los te maken. Zijn ouders leven
niet meer, zijn vader heeft zelf
moord gepleegd. Hij zoekt de
vriendschap van de halfbloed
Sherman, een vondeling. Deze
jongeman wordt gekweld door
twee problemen, dat van zijn
afkomst en dat van zijn verne
dering als kleurling. Daardoor
staat hij vol verzet ln het leven
en wijst de vriendschap van Jes
ter ruw terug, hoewel hij snakt
naar liefde.
Ogenschijnlijk vrij normale
personen en vrij normale situa
ties, zij het ook geen gelukkige.
Maar nu laat de schrijfster ons
in de verstrengeling van deze
vier alledaagse levens funda
mentele dingen zien: de angst
voor de dood bij Malone en de
rechter, de angst van de blanke
voor de neger en dc angst van
de neger voor de blanke, en zo
is dit een beklemmend boek.
De Intrigue ontwikkelt zich
langzaam en langzaam worden
dc geheimen onthuld, die men
van het begin af aanvoelt. Sher
man komt als secretaris in
dienst bij de rechter die zich on
ledig houdt met het schrijven
van brieven aan politici. Zijn
doel is zo ongeveer de toestand
de vrijverklaring der
lijk dat Sherman
genzin ondervindt bij het
ken aan deze plannen, al zijn ze
nog zo onzinnig. Al verstaat de
rechter ook nog zo goed de
kunst om alles wat onaange
naam is uit zijn leven weg te
duwen, de gedachte aan zijn
zoon ontneemt hem soms alle
rust. Op een avond vertelt hij,
volkomen overstuur, alles aan
zijn kleinzoon. Zijn zoon John
beloofde een groot advocaat te
worden. Eens nam hij de verde
diging op zich van een blanke
vrouw die een verhouding had
met een neger. De echtgenoot
klaagt de neger aan van geweld
pleging een misdrijf waar
voor een neger de doodstraf op
staat en de neger werd veroor
deeld, hoewel de vrouw de mis
daad ontkende Zij verweet John
dat hij om egoïstische redenen de
verdediging verkeerd gevoerd
had en John was door deze af
stierf toen ze haar kind kreeg
en dat kind was Sherman. Deze
komt dit te weten doordat hij
rechter. Hij wil
bij hem blijven en de geest
verzet drijft hem
zuiden ongepast is
een huis in een „blanke" straat.
Onder aanvoering van de rech
ter wordt er nu een moordaan-
I..J huurt
tijd later sterft Malone.
Dit is een meesterwerk door
de fijne tekening der figuren
met hun levenswijze en onder
linge verhouding. Zij zijn zeld
zaam boeiend en aanvaardbaar,
al is het wat vergezocht als
Sherman een brief tot Marion
Anderson richt met dc vraag of
zij zijn moeder is.
Op de omslag van het Boek
spreekt Graham Greene er zijn
waardering over uit dat C. Mac
Cullers geen boodschap heeft.
Dat weet ik nogal niet. Een vi
sie op het leven heeft zij in
ieder geval en wel een treurige.
Als zoveel moderne schrijvers
heeft zij eenzijdig oog voor het
droevige en teleurstellende in het
leven. Maar geen boodschap?
Onder haar onbewogen woorden
voelt men toch duidelijk een pro
test tegen de vernedering der ne
gers. En zo is dit een boek dat
kan meehelpen de gewetens wak
ker te schudden.
DR. J. WYTZES
1) Clock without hands, uit
gave The Cresset Press, Londen.
^peMiuitelten
Festiviteiten, door Juan Goy-
tlsolo, uitgave Ad. Donker, Rot
terdam.
Er is een Spanje, dat de toerist
kent: het land van zon. Middel
landse Zee, Spaanse wijn en va-
cantievreugde. Er is ook een Span
je van de grandeur, de hoofsheid,
de noblesse. En er is ook een heel
ander Spanje: dat van de eenvou
dige man, van de primiviteit, de
arbeid, van dooreengemengd ge
loof en bijgeloof, ook wel van uit
zichtloosheid, van een dodelijke
grauwheid ondanks de zon, de
lucht en de warme zee met het
strand.
Het ls dat laatste Spanje, dat
het onderwerp is van Festivitei
ten van Juan Goytisolo, in het
Nederlands vertaald door Este-
ban Lopez.
Dit boek werd in Spanje ver
boden. Het legde een waarheid
bloot, die men daar liever bedekt
zou hebben gehouden en het stel
de die waarheid tegen een eucha
ristisch congres, een kerkelijk
feest dus. Dat is niet het feest
van de volksgroep die in het boek
wordt beschreven.
Die groep kent alleen een feest
van dromen en illusies, die
vrueg of laat met de werkelijk
heid in botsing komen.
Het boek stelt een probleem
en houdt een aanklacht in. Een
oplossing geeft het niet, men zou
zelfs kunnen zeggen, dat de
schrijver zich voor een myste
rie ziet gesteld. De vertaler zegt
in een voorwoord, dat de Span
jaard de enige is. d:e dit povere
geheim zou kunnen onthullen.
De vertaling is goed en doet de
dramatische aanklacht van de
schrijver volledig tot haar recht
komen.
