GLOORT ER HOOP HALFSLACHTIGHEID BUITENLANDSE POËZIE WAJANG verheven medium breekt de geestelijke kracht Kunstgeschiedenis voor de jeugd ZONDAGSBLAD ZATERDAG 20 JANUARI 1962 Alle kunstfacetten tegen achtergrond van de tijd boven rijke cultuur van Indonesië? Tanah AirKlta gebonden aan sacrale aard j^U TE moeten schrijven over de cultuur van In- donesië is een pré caire taak. De aan leiding: het derde deel in de veertien banden omvattende Elsevier- serie „Kunst der Wereld" maakt het al moeilijk omdat in dit fonkelend geïllustreerde boek alle aspecten van de kunst in het eilandenrijk binnen het vixier komen en de verscheidenheid te groot is om deze in één dagbladartikel te verwerken. Er zijn echter nog andere remmende factoren. Het lijkt zo absurd, in een tijd van politieke spanningen en zelfs van militaire dreiging rondom Nieuw- Guinea, u mee te voeren langs de nobelste uitingen van de vele rassen die thans één schijnen te zijn in hun wrok tegen ons land en volk. Wanneer wij desondanks de van religie en aandacht pogen te richten op het tuur bleven „lieflijk Indie", of. zoals de Indo- waard, zelfs op Bali dat tot op de huidige dag Hin doe Is tl sch-Boed- dhistisch Is. Een tweede be- i koloniale tendenzen uitslui- dat niet de haat in meerde! de harten ginds beheerst. fcWCWC Dit kunnen slechts bevestigen Wjjs- de leer degenen die een stuk van hun le- Mohammed werd ven in de archipe hebben aehler- de eilanden gelaten en nog altijd belangeloze ronder noemens- koesteren voor de tro- waardige weerstand geaccepteerd or v«.r> n. omcjat de bevolking daarin bevre diging vond voor de traditionele hang naar mystiek en magie (re den waarom de Islam als zodanig werd gepropageerd). De Islam stond evenwel afwijzend tegenover twee andere ingewortelde tradi ties, namelijk de ouderverering en dc liefde voor gesneden beelden van mens en dier. _..i de In- Anderszins is beeld Waardevol boek cul- het boek „Indonesië" van de Am sterdamse deskundige F. A. Wag- waardevol al zijn der verwijderd raakte van h< crale gewoonterecht, des t< kon hij revolutionair De voorouderverering werd zon- D,. vraaf. rij„, „f ,,rcsldent Sic- Oosten (termeer in dc leer geïncorporeerd kar„„ „elliol.t ten gevolge van c.j.s cs en bet ipaken van afbeeldingen averechts werkende Invloeden als lijk be- werd getolereerd. Sterker nog: 0pp,rr,.v„li„i,„nür geheel is ver- het Mohammedanisme over- vreemd van de geheiligde tradl- zien, wel enig# bedenkingen aap waar n« ivwaammeaai te voeren tegen bepaalde interpre- heerst, daar dweept ♦"ties van de schrijver. meest met het $pel v --- Met dit laatste wil slechts ge- jangpoppen. Nog altijd heeft de zegd zijn, dat sommige weten- echte Islamiet er zijn nachtrust sehapsmenscn op zekere punten Y°Pr 0V€r a*s hij ^an kijken en met de auteur van mening zul- luisteren naar de belevenissen len verschillen. Voor de geïnte- de oeroude wajangverhalen. resseerde leek is dit intussen niet Oost en West Gezichtsverlies Zeker, hij weet van geen ophou den: hij kan de oorlogsvlam ach ter zijn „Merdeka" (vrijheid) niet doven. Wat is de hoofdoor zaak? Alleen een verwro haatcomplex om onvervulde langens in vooroorlogse tijd? Wij, die hem nadien van nabij hebben mee gemaakt en dus ook met hem hebben ge sproken. wij geloven soms dat Soekarno intenser Oosterling is gebleven dan ve len in het Westen vermoeden. Heviger dan enige andere Aziaat is hij bevreesd voor „gezichtsver- persoonlijke mening, is hij op dit punt zo zeer adat-gebonden, dat hij zijns ondanks, tot doorgaan op de eenmaal ingeslagen weg wordt gedwon gen. Het Indonesië van vandaag is er duide lijk merkbaar nog niet in geslaagd het overstelpende nieu we te doen uitkris talliseren binnen het oude. Latere gene raties zullen waar schijnlijk de thans bestaande gespleten heid in het deuk- en cultuurpatroon op heffen. Dan zullen zij zichzelf hervin den, zoals het al in vele cultuurperioden is gebeurd. Oost en West bot sen nu nog in de Indonesische geest- Maar dat gaat voor bij. Dan kunnen het het Wes ten elkaar weer ontmoeten. Zonder haat. En met prachtige kansen op verrijking van elkanders cultuur. Wie bij de ze glorende hoop zich laat leiden langs de veelsoortige facetten van Indonesië's kunst, zal voor het eerst of by) vernieuwing de magi- rongen sche aantrekkingskracht daarvan ondergaan. vertaling Tertcht zei Jacques den Haan onlangs in zijn eerste lezin; over „De poëzie van thans" voor de Radio Volksuniversiteit, dat de hedendaagse Nederlandse poëzie meer dan vroeger geestelijk verbonden is met de moderne dichtkunst over de gehele wereld. Men weet dat de experimentele dichters te onzent bewust aansluiten bij de uitspraak van dc Duitse fi losoof Karl Jaspers, genoemd door Paul Rodcnko in diens inleiding tot de bundtl Nieuwe Griffels, Schone Leien (uitg. Daamen N.V., Den Haag, 1954), namelijk dat wat wij tot dusver „wereldgeschiedenis" genoemd hebben in feite niet meer was dan een aggregaat van locale geschie denissen: de eigenlijke wereldgeschiedenis is eerst zeer on langs begonnen. In overeenstemming hiermee vertonen de gedichten van de laatste decenniën in alle min of meer beschaafde landen een overeenkomstig geestesmerk. Dit feit bleef natuurlijk niet on opgemerkt. In 1959 kwam dc Amsterdamse uitgeverij Queri- do in haar Salamander-reeks met een bundel Wereldpoëzie in Vertaling, samengesteld ingeleid door Dick W. Voer- Braa- interessante Dit is de prachtige, aan Sjitva gewijde hoofdtempel van het beroemde Prambanancomplex in Midden-Java. Deze tjandi Lara Djonggrang genaamd zou omstreeks 915 zijn gesticht door koning Daksja uit de sjitvaïstische dynastie tan Mataram. Het tempclcomplex omvat in totaal acht tjandi's. sem. In deze verzameling ligt de nadruk nog niet op de moderne poëzie; bo vendien zijn ook de zg. natuur volken erbij betrokken. Hierbij sluit aan, en dat wel op onge zochte wijze, het boek dat op dit moment onze aandacht vraagt: de „literaire reuzen pocket No. 15" _van de Uitgeve- lezlng uit de Moderne Buiten landse poëzie in Nederlandse Vertaling, samengesteld en van een inleiding voorzien door Sy- bren Polct. Al in 1900 Het feit dat hij de moderni teit al in 1900 laat beginnen, bewijst en passant dat de jon gere generatie (Polet is in 1924 geboren) niet zo onhisto risch voelt als wel wordt be weerd. Zeker is dat wat van daag modern genoemd wordt. TON HYDRA kende studie. „Indonesië van volksstammen uit Juun-nan (Zuid-China), een immigratie die ï'ïl™'.1':,.., S poogden tevergeefs allerlei cul- tztuiu-wiuiai, een iramigraue aie l„„„_ it--.» ,,.„i ?Sd°vo«Vr'non«gerfSïtel2ltal? 'en volgt dan de invloeden van de eigenlijk pas effectief eeuw kwamen kerken ntrufiL«r-e vernement, vaak door impul: Hindoeis- w Islam Magische ritus Reeds in de Neolithische perio de (van de geslepen stenen bijl) was de binding in alle gemeen schappen van sacrale aard. Ook kunstuitingen hadden al een func tie in het zoeken van contact met bovennatuurlijke machten. Later kunstenaars andere invloe den _r deze altijd op gelukkige wij; te passen in heilige tradities. Men ontkwam aldus aan verstarring buitenaf, tot het besef, dat het verstandiger zou zijn, zich de instelling eigen te maken die de „heidenen" reeds in dc vóór-hin doeïstische tijden bezaten, nl. an dere invloeden op te nemen in het geen men zelf wilde bestendigen of uitdragen. Er was toen helaas al veel van de volkskunt vernie tigd en daarmede een deel van hei volkselgene beschadigd. Het gemakkelijk aanvaarden en rken van niet uit de tradi- zich op. doch zij wisten tie voortspruitende impulsen heeft in <jfi g€SChiedenis van Indonesië altijd een grote rol gespeeld. Wag ner gaat er in zijn boek jammer genoeg aan voorbij, hoezeer dit ook het geval moet zijn geweest in de dramatische verwikkelingen Het vermogen tot samensmel- tijdens en na de laatste wereld ten met behoud van het eigene is oorlog. Daardoor immers konden na zovele eeuwen nog steeds aan- wezig. Hindoeïsme en Boeddhis me schoten weliswaar diep wortel in het volksbestaan men denke eigen geaardheid. velen zich zo vereenzelvigen de geest van de revolutie, die volkomen in strijd leek met de Naarmate de Indonesische n de vóór-Indische nonnen door vreemde beïnvloeding voor religieuze gevoelens Leven Dc 'Fransman Pierre-Hcnri Simon, wiens eerste werk in 1931 verscheen, is romanschrij ver zowel als essayist, maar het laatste meer dan het eer ste. Onder zijn talrijke publi- caties zijn zeven a acht ro- ais Laurent reeds leraar mans, waarvan vooral Les Raisins verts (1950) zijn naam bekend heeft gemaakt. Het meest juist is misschien hem een denker te noemen, want beide, romans en essais, tonen hem als zodanig. iussets blijspelen. Ver liefdheid wordt tot een liefde, die een luchtig spel blijft. Francoise wordt door haar Amerikaanse moeder teruggeroepen, dc draad breekt af en alleen de hcrinne- idylle blijft. De tweede komt in zijn leven. Is Laurent reeds leraar is en toetreedt tot een studiekring op het gebied van letteren en wijs begeerte. De ziel van deze kring is Louise, afkomstig uit zijn ge boorteplaats, die hem aantrekt door haar intelligentie cn een geheel van goede eigenschappen, die geen enkele stille ondeugd verbergen. Van haar gaat het initiatief uit. als het ondanks de tegenstand van haar ouders be- Ook zijn pas uitgekomen roman horend tot de hogere midden- Les stand, komt tot verloving cn hu- zijn welijk. Het jonge paar neemt een wat jekhandel over en maakt centrum van geestelijke Editions du Seuil) toont trouw aan de analyserende thode. Dit bock moet het eerste duffe" boekhandel viertal, dat de teur samenvat onder de gemeen schappelijke titel Figures i Cordo.uan, een stadje, zijn fantasie plaatst dat £)OOR vele eeuwen heen is de Wajang, onder welke godsdienstige en culturele veranderingen Indotu ook, de meest verheven expressievorm gebleven voor het verlangen naar contact met «--ajangpopp het bovenzinnelijke. In de twintiger jaren van onze eeuw heeft dc Javaanse dichter Noto Soe- rotC de Wajang aldus tot medium gemaakt: i kent i rscheidet de plat dc Atlantische Oceaan dérd in de Vendée. de geboortestreek de vragen van Simon. Hij wil daarin een zedenbeeld geven van het leven in onze tijd cn de politieke en morele problemen van het Wes ten benaderen. activiteit van in het rustige stad je Cordouan. In dit progressief - katholiek milieu worden wc zijn dan nog enkele jaren verwij de Derde Wereldoorlog de tijd bcspro- We hebben hier dus te doen met een verzameling moderne I poëzie in een niet al te eng be- f i cnsdc zin. Wél is de keus zo- anig. dat traditionele vers- I vormen achterwege zijn geble- ven. Het zijn dus allemaal ver zen die gebroken hebben met de traditie der renaissance: I strenge vormen, vaste metra 1 on rijm. Het soort vrije poëzie, dat Polet heeft uitgezocht en I bijeengebracht, is volgens hem I in het algemeen beter vertaal baar dan in traditionele vers- I vormen geschreven poëzie. „Weliswaar heeft ook het mo derne gedicht een keurslijf. I maar hier is het keurslijf voor I dc herdichter veelal een ander dan het keurslijf van het te I vertalen gedicht: er zijn I wel degelijk strenge eisen, maar het zijn de interne eisen I van het vers, die zich pas I stellen als de dichter aan het vertalen slaat, en die zich an- ders stellen dan ze in het orl- I gineel gegeven zijn omdat een ander uitdrukkingsmiddel ge- Seven is: de andere taal", al- I us Polct. I Verplichtingen Aan dc ene kant is de ver taler vrijer. aan de andere I kant ^ebondener, juist doordat I hij minder belemmeringen on dervindt om de ziel van het ge- dicht te' benaderen, wat hem I dus verplichtingen oplegt. Po- let prijst het Nederlands als een misschien niet zoet vloeien- i Ide. dan toch zeer expressieve I taal, die zich voor vertalingen 1 zeer wel leent. Bij het samenstellen van de I I bundel is Polct uitgegaan van 1 I wat men in do Europeestalige gebieden moderne poëzie I I pleegt te noemen. Het begrip I „modern" is, zoals we reeds zeiden, niet zo toegespitst als Idit binnen de kring der jonge I dichters gebruikelijk is, die te- I gen elke traditie en g'ezag re- I belleren en eerst later zullen I ontdekken dat de dichtkunst, ook de moderne, niet me is begonnen. Zo treft m< I Polets verzameling zelfs een van de Duineser Elegicn van i Rilkc aan, althans een frag* Imcnt van de tweede religie, met de beroemd geworden uit; spraak: ..Iedere engel is ver- I schrikkelijk." De estheet Rilkc I boort hier een diepere levens- laag aan dan die van het scho- ne, namelijk het numineuze. Het gaat hier dus niet meer om het „vervaardigen van kunstvoorwerpen in taal", zo- I als Ad den Besten in zijn in- leiding op de afdeling Duits land en Oostenrijk schrijft. I Deze gehele bundel heeft het estheticisme achter zich gela st. I I De landen PIERRE-HENRI SIMON kwestie van regeling. Laurent verlaat Cordouan cn Parijs. gesneden poppen (wajang-lculit)de vlakke figuren met beweegbare armen (wajang-gedog en uajang-puriva) houten poppen plut en beweegbaar wajang-krul jil of klitilten dc drie dimensionale houten figuren (wajang- golèk), waarvan onze foto er twee loont. Dit zijn Ardjuna en Prabu Giling ïï'esi. Van het uiterlijk is hun karakter af le lezen. De uajang-golèk- poppen hebben beweegbare hoofden Drie vrouwenfiguren schreven in de rust klooster aan dc voet van Pyreneeën cn toevertrouwde een vriend, die het ons c brengt. nen als de klassieken op literair cn filosofisch gebied bestudeerd, j in soepele trouw aan de leiding, v°l8t Armande die de Kerk geeft. Bitter-zoet Dood Water Dc nieuwe bron van geluk geeft T-,:, u «ti al spoedig niet alleen vreugde. bevredigt f°u'sc Armande speelt alleen toneel, als volkomen. Ze rust in de zekerhe- een invalster nodig is; hoofdza- f- de organisatie De fictie is, dat dc hoofdper- ion, Laurent Seudre, het ver- CC11 JilvajD haal van zijn leven heeft neerge- den van haar leven, is het mid- kelijk verzorgt ®entklin8' dJe haar cn "publiciteit van toneelgezcl- erkent, en heeft naast schappen. Een groot deel van lan zich een echtgenoot, zoals ze zich haar leven blijft afgesloten voor SÜL,. - e«dacht- boekhandel Laurent niet alleen materieel. vafSi ontwikkelt maar ook psychisch. Dat ver- m P Journalistieke bedrijvig- wekt bijtende jaloezie bij Laurent, m, neid m een blad. dat mede door die vreest, dat hij haar gunsten iikPiaan leven met anderen moet delen. Immers. my cart Lótjany zyn ui Citoe \tlnd Jjjök kan C««a held zijn of een demon teen koning often nederig boom,een pUnk,e*n dier... maar laat my eon Wajang zijn in Uwe handen. $)an zal ik. hetzij ik groot ban in hat getooei i/an dc atftjd.oj klein als aan spelend kind ondar d« coaringins, CLu> taal spreken. mijn aardse laden is dol dan moeite en strcjcl, en mijn dijanden t die dele zijn lachan om mij. cHan koon schiet sneller naar het doel dan gekaderde pijlenhun tooordon vlijmen scherper dan krissen. ft2tjn strijd i* nog niet uitgestreden. En straks zult (jij mij wegnemenik zal neerliggen bij de andoren, wior spel reedt werd dolbracht. cJk zal bij de duizenden zijn in het duister. mijn strijd toasnognitt tan einde-.nog dansen mijn Oijanden tHeer, laat mg een o)ajang zijn in Uwe handen. Van zal oder honderd jaar of odor duizend jaar Clw kand mij weer doen bewegen. 'Van zult Cjij mij ééns, wanneer mgn 'r tud in (lu> eeuwigheid gekomen zal zijn, opnieuw opnemen er Sul zal opnieuw spreken en strijden.En éénmaal zullen mijn dijenden zwijgen en zal de demon nederliggen. rr. Iaat mij «en tOajan^ zijn in Uwe handen haar vriendinnen leiding zal kinderloos ten. land cn Oostenrijk, Skandina- vië (Zweeds Finland, Zweden. Noorwegen). Fins Finland, Rusland. Polen, Roemenië. I Boelgarijc, Joegoslavië (niet speciaal nog Servische en Kro- atische poëzie). Griekenland, I I Italië. Spanje. Portugal, Au stralië. Nieuw-Zecland, Cana- da. Verenigde Staten. Latijns I I Amerika (Spaans en Portu- 1 gees), Negerpoëzie in Frans, Spaans. Portugees cn Engels. I Hebreeuwse cn Jiddische poë- I zie. Turkije, Indochina en Zuid- I Afrika. Men ziet: wc zijn hier - in een mondiaal klimaat en de I mens die hier dichtend bezig 1 I is, is de twintigste-eeuwsè I mens. Zo is deze verzameling I in haar geheel een belangwek- Ikend menselijk document ge worden. en in het verlengde I daarvan een beeld van onze tijd. C. RIJNSDORP^j middaghoogte, als dc laatste huwelijk blijft een belofte van trouw heeft ze „Tn n h* ijl* J' J222?..— ^-m.n0°lt g^cven. Het moellljk- S^vreemde vJ.t hftW Het is een moeilijke, doch uitcr- onderwijs kan deze rode draad greep, die alle verdere verwach- ste ls ,UU1 „C1„ „ai wu tingen op moederschap afsneed, ten blijft spreken. Hij zoekt Maar Louise, redelijke vrouw, pensntie voor zijn huwelijkson- riatc belangrijke cn ook dankba re daad, dc kunstgeschiedenis toe gankelijk (c maken vc-or de jeugd. Fem Rljkscn-Den Brccjc heeft er zich aan gewaagd cn het resul taat daarvan Is op geslaagde wij ze vastgelegd onder de titel „De rode draad". Deze geïllustreerde kunstgc- sch! tenls voor dc jeugd, bijzon der animerend uitgegeven door Van Gorcum Comp., Assen, bied', jongeren een stevige draad om tc kunnen doordringen tot dc bronnen van onze beschaving. - haar brengen tot aanvaarding - --- I'aur^.nt, IS het anders ge- van positieve levenswaarden. Te- sleld. Zijn liefde gebaseerd op vergeefst; vóór alles wil ze vrij- hoogachting, is niet geweken, blijven. Als Louise na een felle stijgt niet boven een zeker ziekte van enkele weken sterft biedt hij zijn_minnares aan haar lijk is, hoe Armande liefde kon gevoelen voor een moraliserende echtbreker, lichamelijk onaanzien lijk en geestelijk een weifelaar. Wat na de breuk komt, bevredigt .J" het minst. De aansluiting bij dc ,e Broer» var» TTrA»-- groep van Frère Louis, waar halfslachtige Laurent niet thuis het haastig opgeroe- Culturele ommetjes patroon dat wenning heeft de verrassing uit- ook aanstonds samenwoning heeft P°n hedriifaongeyal. het verraadt i boeicm gesloten. En deze gewenning on- afgewezen. :*_veel dc hand van d« schrij- Denkersstof kant. Armande snijdt de lijk schijnt te verstevigen. Lau- zeker slijtingsproces op verande- rent geeft er zich rekenschap ring. Deze komt niet van, dat sommige mogelijkheden rents kant. in hem verschrompelen en drci- band door, i zakelijke reden Culturele ommetjes, door W. Hjn stad. volkomen onberispelijk - m iJn gcdrag is pSyChisch in- Laatste fn«;p geslapen, een somnambule, een LaaiSie TOSe slaapwandelaar. En zo groeit een De eenzame man wens dit boek komt hunkering naar rijker, feller le- rug tc keren tot Cordoui Bij het lezen dc vraag op of dc artikelen, die In de loop der jaren in het Ge reformeerd Gezinsblad onder de ;n Penseel" zijn ver werkelijk van een der- Eigenaardig is bij Simon de ge- voor lange woonte. ook in andere romans, voortdurend het verhaal te onder breken voor verklarende opmer kingen, die vaak tot aforismen worden. Zijn roman gelijkt op ccn raat. waarvan honderden cellen gevuld 2ijn met de honing van Ieder hoofdstuk in dit eerste deel bevat een afgerond geheel, i>4 c geaccentueerd door het gebruik schenen, van verschillende soorten gekleurd papier. De rode draad begint ui teraard bij dc prehistorie van onze Rebicden. Daarna volgen de hoofdstukken Mesopotamia, Egypte. Kreta-Mykene-Grieken- land. Etrurië en Rome. Omdat het over de kunst gaat, is ..Dc rode draad" voor alles een kijkboek. De puntige en be- ten. slist niet tc moeilijke tekst slui intussen prachtig aan op de 160 dacht illustraties. Dc schrijfster blijkt schilder Rembrandt goed te kunnen aanvoelen, veel hooi zij op de vorken de jonge lezers kan laden. De nieuwe bron I val in aanraking Dc schok komt, als hij, in Am- de chrlstelijk-socii sterdam verblijvend voor een con- Frère Louis denk hier i der speelsters Ischap. grillige Ze diep gedacht ruimte het toeliel ding grout ziji te geven. Maar het grote nadeel is. dat zo tussen lez.ci cn verhi.nl gordiln schuiven, dat het oulairc manier zijn bezoeken, aan haar wezen en wekt in hem wat hen geschreven. Enkele maanden middellijk contact bemoBihikt cn Parijs, Brussel. Antwerpen sliep. Bij zijn terugkeer in Cor- na zijn opname ln deze beweging de gang van het verhaal logen rugge. tc beschrijven, voor- douan is hij innerlijk ccn ander vindt hij de dood door een ongc- maakt. Dc cssavkt tn «Um-.n >or wat betreft de culturele mens geworden; de vrouw, die val op een bouwwerk, alles schoonheid, die deze steden bezit- hij onbewust zocht, bestaat on wijst hem niet terug, zoals blijkt Waardering met reserve uit de gewisselde brieven. Zo rijpt na zestien jaar huw in hem het plan, zich los te geenwaardevol ken van Louise en zijn arbeid en romantische jeugdliefde, die een tevreden loven te beginnen zonnige herinnering achterlaat, Armande. een huwelijk op basis van hoog- ---- - -.,i> vrouw, die de vervreem- achting en geestesafflniteit. een de expressieve kunst ding heeft bemerkt, neemt ook verlangen naar een feller leven. nu het initiatief en dringt hem een dieper borend gevoel op dc maakt. De essayist in Simon vaak dc romanschrijver i'n plaats. D>t zal llermcest hen boeien. die lectuur vragen, dat ze i Rijn. Het boek kunststuk geworden. Het licht echter zeer zeker een tipje op D. PANNE Voor menige jongere en hier- de sluier die helaas bij bij denken wij in 't bijzonder aan len nog de jeugd buiten het middelbaar ligt. Plerre-Henrl Simon, nambulc. Ltgave. Lc du Seull.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1962 | | pagina 17