De greep vaiïtmoment
duello
FRONTTfiRL
Ruimte
voor ons....
ft
A
ZATERDAG 6 JANUARI 1962
Het aanvalssein der schaduwen is
gegeven. De grote avond strijkt in L
brede kringen sijn donkere adem
over de wereld. Nog eten steken
enkele dode dingen hun voelsprieten I
naar de onderkant van de hemel
het afscheid van het licht nau-
C. v. D.
•inimniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiuiiiiiiiiHiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiijLii
Op deze pagina maakt u kennis met vijf jonge fotografen van de Haagse fotoschool,
die samen de groep Rupture vormen. Het zijn Marcel Minée, Chris Stapels, Haven
Steenhuis en Peter Mokveld.
Geheel los van de fotoschool hebben zij een tentoonstelling georganiseerd, los van
de school d.w.z. los van het technisch fotograferen. De foto's zijn de andere, j
artistieke kantRupture.
De Boerhaave-zalen in Leiden, waar deze tentoonstelling tot 13 januari gehouden
wordt, liggen achter de Haarlemmerstraat. Die buurt is opgenomen in het gemeen-
telijk saneringsplan, iets wat de fotografen in staat stelt rustig aan de zaal te
zagen, om de kachel goed warm te stoken. Naast de schoorsteen staat achter
een bezem dan ook een spanzaag en aan de muur van dit aula-achtige gebouwtje
hangen de foto's.
„Wanneer het hier een fiasco zou worden zouden we niet naar Rotterdam gaan,
maar we gaan naar Rotterdam", zeggen ze. De pers was gunstig, we mochten I
het nog niet lezen voor we zelf iets hadden geschreven. In Rotterdam zal de
tentoonstelling in het AMVJ-gebouw gehouden worden van 1 tot 20 februari. Ga
er eens heen, de moeite die je zult besteden om deze tentoonstelling te bezoeken j
is zeker minder waard dan de moeite die zij zich hebben gegeven om het je te
laten zien.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiüiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiüiiiiii
In Leiden dus uerk van de foto
groep „Hepture
De t v7 jonge exposanten hebben
op eigen initiatief de tentoonstelling
georganiseerd. De naam .Jlupture"
vredebreukdoet vermoeden dat
het geëxposeerde uerk een bijzonder
avant-gardistisch karakter draagt. Je
verwacht dat er hevig geageerd zal
worden legen het gevestigde, het
tele.
Het tolt i
breuk" is i
De tentoon
technische kunnen geworden en nie
mand zal durven beueren dat de
jongens he* fotografen-.jnétier" niet
beheersen. Geen baanbrekend, doch
wel origineel uerk.
Eén van de hoogtepunten van de
expositie is de triptiek van een In
dische danser. De drie tot poëzie
geworden foto's behoren tot het ex
posé van de Delftenaar Haven
Steenhuis. 7.ijn compositie-vorm is
over hel algemeen statisch, mJS.w.
sijn foto's bestaan in zich zelf. zodat
er een weldadige, ter stillende wer
king van uil kan gaan. Vooral in zijn
portretstudies komt dit duidelijk
naar voren. Zijn model kijkt meestal
naar een object binnen het kader;
nergens krijgt de toeschouwer con
tact met de afgebeelde persoon. Op
vallend is het'telkens aanwezig zijn
t an handen bij zijn portretten ter
accentuëring van een bepaalde stem-
ming.
De reportage-serie over de Parijse
self kant van Peter Mokveld (uit
pelft) is aangrijpend omdat de
clochards so uitstekend in hun om
geving geset sijn. Met een enkel de
tail (een aanplakbiljet, een ring in
een kademuur) uordt een treffende
sfeer opgeroepen.
Als een ragfijne Japanse penteke
ning is de gevoelige compositie met
een wazig, tot droom geworden meis
jesgezicht op de achtergrond en een
scherp afgedrukt boompje op de
voorgrond. Zoals b\j de andere ex
posanten li bij de Leidenaar Chris
Stapels de verscheidenheid van ten
toongesteld uerk zeer groot. Land-
Onse gedachten stuiten op de
uiterste dingen; de rondingen en
hoeken van de stof. die wij zo
graag staal noemen. Wij blijven
de onrustige zoekers naar het
gisteren (van de oorsprongen
het morgen van hel Daar). Wij
en „u-orden", maar vergeten de
winteravond rond ons hart
missen de gloeiende stilte t
het Nu.
(Foto: Peter Mokveld)
schap, portret, experimentele en
reportage-foto's zijn er in vele kwa
liteiten. Bijzonder knap is sijn lucht-
lichle foto van balletdansers. Zijn
durf en reportage-talent bljjkt uit ve
le foto's. Een opname van spuitgas
ten in de hevige hitte van een bran
dend huis, of de foto vanaf de bo
venste tak t an een hoge boom, zijn
sterke staaltjes hiervan. Het op he
terdaad betrappen van kinderlijke
emoties leverden ontroerende foto's
op.
Eric Westerman uit CasUicum
overtuigt het meest met sijn raak
typerende, expressionistische portret
ten; hoogmoed, verlangen, melancho
lie en eenzaamheid worden op boei
ende wijze verbeeld. Prachtig bij
hem is de tot een goede vlakverde
ling aanleiding gevende lichtval. Zijn
stilleven van ..gapende vissen" mag
technisch gezien een goed werkje
zijn, het deed ons echter ietuat reto-
Marcel Minnee uit Den Haag
toont een voorliefde voor grilligheid,
in een wirwar t an takken en blade
ren zien we kindernagelklein een
onopvallend menselijk figuurtje.
Spiegelingen in het water en weer
kaatsende regenstraten zijn geliefde
objecten. Ook tast hij met zijn ca
de muur $of'Ceen boTmZonk^ln
plaatst de opname van hel ruwe op
pervlak in de geslotenheid van het
kader, zodat een abstract lijnenspel
lend meisje op de kermis te knippen
en intensief te beuerken met allerlei
chemicaliën kreeg hij een aangrijpen
de, rauwe foto in ongenuanceerd wit
en zwart. Wanneer je de tentoonstel
ling bezoekt moet je Marcel de ge
schiedenis van de foto maar eens
vragen. Het zal een ware belevenis
u-orden, zoals ook het bezoek aan
de gehele tentoonstelling.
CEES VAN DOP
a
CP
Ik heb een weg gelegd door het
een brug gespannen in de
oneindigheid,
hemelhoog een witte stad
gebouwd.
Ik heb kamers vol zonlicht
gedragen,
pijlers geslagen boven de chaos,
teen straat met spelende
kinderen).
De steengroeven zijn bewoonbaar,
in de woestijn lachen de vrouwen
(een vuurspuwende berg onder
het poolijs).
waar is het schip met de parel,
het teken van leven
een ademwarmte,
die de woorden der herkenning
spreekt?
Geen enkele generatie is zo
op het aanschouwelijke gericht
geweest als de huidige. Wat de
oorzaak hiervan is kunnen we
slechts gissen, maar om de bron
te zoeken in de vele benullige
i onbenullige visuele manifesta-
elk i
i de
dag geconfronteerd worden, is de
zaak uit zijn verband tornen en
zelfs de boel op zijn kop zetten.
De gulzig gevrete krantenstrips,
de op talloze niveau's liggende
films, de zelden ten onrechte be
schimpte T.V., het toenemende
museumbezoek, vele fotoexposi
ties en verdere visuele manifes
taties moeten slechts als gevolg
gezien worden en niet als oor
zaak van de aanschouwelijke in
stelling van de hedendaagse
mens. Wat dan wel de oorzaak
Waarschijnlijk verlangt het tot
ongekende hoogte gestegen ab
stracte denken van de mens
(ruimtevaart, T.V., fysika enz.)
een compensatie.
De techniek kan deze niet ver
schaffen en de mens schept
(dank zij de techniek) middelen
die zijn honger naar het aan
schouwelijke kan stillen. (Film,
T.V. enz.)
Het bovenstaande is niet een
willekeurig gejongleer met vast
staande begrippen, nee, het be
langrijker worden van het beel
dend denken van de mens staat
'n direct verband met de moder
ne poëzie.
Een nadeel is dat deze poëzie
soms een zo grote hausse aan
beeldspraak brengt, dat het
uiterst subjectief en onleesbaar
wordt. De beeldspraak over
heerst en andere factorén om
een gedicht tot poëzie te maken
worden verdrongen.
Tobi Ritman schrijft in het li
teraire tijdschrift ..Exalto" van
Nov.: Poëzie is beeldspraak, rit
me, melodie en klank; deze moe
ten harmonisch verdeeld wor- I
Wij zijn het hiermee eens maar
geloven dat deze harmonie
een overheersen van de beeld
spraak moet inhouden, omdat
dit een noodzakelijk gevolg van
de tijdgeest is. (Zoals reeds eer
der is aangetoond)
Het titelloze gedicht van Bert
den Braber vertoont ook een
keur van beelden. Het ene beeld
is nog niet genoteerd of het an
dere beeld dringt zich reeds op.
(Gelukkig is de dichter zo so
ciaal-gevoelend geweest, dat hij
geen overstelpende hoeveelheid,
onverstaanbare associaties heeft
opgeschreven,, nee, elk beeld is
„lekker droog" uitgewerkt.!
Het gedicht begint eigenlijk bij
het einde „maar waar is het
schip met de parel, het teken
van leven, een ademwarmte, die
de woorden der herkenning
spreekt". Van hieruit is de dich
ter gaan denken, een fatalistisch
denken. Al doe ik het meest on
mogelijke (,,ik span een brug in
de oneindigheid" of ,,Ik draag
kamers vol licht"), ik bereik j
toch het doel van mijn verlan
gen niet.
„Het schip met de parel" kan
ik slechts in bezit krijgen door
een macht buiten mij."
De meest voor de hand liggende
interpretatie van het gedicht is
deze: Wat de dichter ook doet,
de mogelijke en meest onmogelij
ke dingen (Een hemelhoge, witte
stad bouwen, steengroeven be
woonbaar maken, etc.), niets kan
hem helpen of verzekeren, de wa
re vrouw, de ware liefde, te vin
den. Deze vrouw wordt buiten
zijn wil om door een hogere
Macht gegeven. Zelf kan hij er
niets af of toe doen. Het is even
wel ook goed mogelijk dat de
dichter een geheel andere be
doeling met het gedicht gehad
heeft. We kunnen ons voor
stellen dat „het schip met de pa
rel" waarnaar de dichter op zoek
is, een beeld is van de,,verwoor
ding van het dichterlijke idee".
Bert Jansma heeft in zijn gedicht
„Geboorte" (besproken in Duel-
loog op 14-10-61) in verband hier
mee gesproken over de dingen. L
„Het schip met de parel" zijn
dus de enige, juiste woorden, die
het dichterlijke idee kunnen dek-
Kritiek hebben we weinig op I
dit gedicht. Gezien vanuit de to
taliteit van het gedicht, zouden
we willen opmerken dat de der
de strofe de structuur ietwat ont-
wricht. De eerste en de tweede
strofe beginnen beide
heb waarom in de derde
geen werking maar een voldon
gen feit genoteerd?
CEES VAN DOP
POrtretlen van twee ruimte-lotograven
PETER MOKVELD staat
eerst met de handen in
•zijn zakken. Het haar hangt
verward over zijn voorhoofd,
hij draagt een lange, zwarte
Beste M.,
Je herinnert je wel de loftuitin
gen uit mijn vorige brief. Die
heerlijke ouderdag zal ik niet
licht vergeten. Hij zal een licht
puntje blijven in deze over het
algemeen zo duistere Carrière.
Inmiddels ben ik overgeplaatst;
van het diepe Zuiden naar het
hoge Noorden. Tot mijn onuitspre
kelijke blijdschap ben ik juist
daar terecht gekomen, waarom
ik (uit berekening) niet had ver
zocht, maar in stilte wèl op had
gehoopt.
Zoals je weet heeft schrijven
altijd een aparte bekoring voor
me gehad ik kan zelfs niet na
laten de onparlementaire uit
drukkingen van de instrukteurs
te noteren en deze lust, of on
lust misschien, vindt hier, in over
heidsbanen geleid, een kalme
uitweg.
Nu- moet je niet denken, dat ik
thans behoor tot de kartonnen
soldaten, zoals men ook wel deni
grerend spreekt van „papieren
schoolmeesters". Niets is minder
waar. Ik geloof, dat de hogere
legerleiding (staven is eigenlijk
een mooier woord, vooral in de
ze tijd) dat idee persé wil uitban
nen. Kijk, dat is weer specifiek
de dienst: veel maatregelen wij
zen in een bepaalde richting. Je
Stadsregen schrijf ik als een spits vuistgevecht, verticaal ii
neergedacht. Misschien is het alleen maar een verheven
ooghoogte met het zwart geslagen grijs tan het asfalt
liggend decor.
(Foto: Marcel Minnee)
kunt op je klompen aanvoelen,
dat er dit of dat zal gaan gebeu
ren. „Het zit er dik in", zoals dat
heet. Puntje bij paaltje komt het
er echter niet uit. Je denkt: „Ha.
fijn, telefonist", maar twee tellen
later sta je tot je middel in het
water. En zo zijn er meer oefe
ningen, waarvan het directe ver
band met je uiteindelijke oplei
ding niet terug is te vinden.
Zo waren we deze week in de
beboste gebieden van het midden
des lands. Een magnifiek stukje
natuurschoon, hoewel ik op ma
noeuvre niet met toeristenogen
rond kijk. Midden in de hei, tus
sen de vennen, stond een zwart
geblakerd bouwsel, geheel van be
ton en bij eerste oogopslag gelij
kend op een oorlogsmonument.
Een ingewikkeld systeem van
kris-kras door en langs elkaar ge
bouwde muren had een grotere
beveiliging ten doel, want het mo
nument diende als mikpunt voor
handgranaten. Ondanks alle voor
zorgsmaatregelen en instructies
was er een jongen, die het projec
tiel aan de verkeerde kant van
het muurtje liet vallen. Het on
ding glipte gewoon uit zijn han
den Een geluk was. dat het zo'n
kokertje van geperst karton was,
gevuld met springstof. Ze dienen
om de vijand aan het schrikken
te maken. Officieus worden ze
daarom wel eeps met de naam
„moreelklappers" aahgeduid. Bij
gebrek aan een vijand zijn we
maar zelf geschrokken. Het leger
kan nog behoorlijk lawaai ma
ken joh!
Over lawaai gesproken: wan
neer op de slaapzalen ieder in
diepe rust is. klinken er allerlei
geluiden en gesmoorde uitroepen.
„Kijk." zegt hij, „dat vind
ik nou fijn, een portret, grof-
korrel. Een gewone foto? Mis
schien. maar voor mij een
blijvertje. Van die anderen
weet ik dat nog niet."
En hij wijst naar oud-roest
komposities, waar, tussen
frame en verroeste wielen het
onkruid de techniek overwoe
kert. „En dat", zegt hij en
wijst naar een foto van Marcel
Minée, „vind ik heerlijk, zui
ver abstrakt een spel van klei
ne vlekken van verschillende
Hij is twintig jaar, weet nog
niet wat hij gaat doen na de
fotoschool. Free lance? Ge
vaarlijk.
Hij wijst naar zijn foto's.
Hier. reportagefoto's, een te
genstelling tussen twee objek-
ten. „Ik zoek", zegt hij, „naar
het ongewone in het gewone,
het irreële, naar het mysterie,
al is dat misschien teveel ge-
En hier weer de geïsoleerde
mens. Hoe ik zo'n foto neem?
Ach, het is koud. ik ga naar
het strand. Er loopt een man
Freud zou er een vruchtbaar ar
beidsterrein vinden. Het „Deu-
tungs"-water komt je al in de
mond bij het hoten van bijv.:
„Dat is voor jou Annette" of
„Een misselijke boel.... grrr....
misselijk...". Zo gaan de bewuste
en onbewuste reakties der ziel
dag en nacht door. Iedereen
houdt blijkbaar zijn eigen per
soonlijkheid. Jammer, dat alleen
de wachtkommandant op zijn
nachtelijke ronde er getuige van
kan zijn. Zijn zaklantaren richt
zich op de onschuldige geweten
loze, even schrikt de dromer op.
Is het al zes uur? Nee... het licht
flitst uit.
Slaap wel edele, moedige, bra
ve bewaker van 's lands gren
zen!
Waarom ben je naar
fotoschool gegaan? Och, ik
wilde graag reizen, dat i
genlijk wel gek, maai
stap op de brommer ei
in een dag naar Parijs of
Berlijn en dan maak ik
ries foto's, zoals hier, n
sen betrappen. Ja, er gaat
veel geld in de fotografie
zitten, veel tijd ook. Soms
doe ik een hele dag ovei
één afdruk, maar soms dot
ik er vijf op een dag. Is fo-:
tografie als kunst erkend?
Ja, langzamerhand wel, dat
hebben we te danken aan de
grote figuren. Chris Stapels
zou graag free lance foto.
graaf worden, maar je moei
dan eerst bekendheid krij
Kijk koppen fotograferen
ik niet. Hij wijst op de fo
to's van Eric Westerman. Die
balletdanser daar is mijn
te foto, vind ik. Ik heb hem
driemaal afgedrukt om
beweging te herhalen er
rythme te laten zien. En dit
tonnen, de voorste vormer
zijn vast maar de beweging
verflauwt naar achteren er
vloeit over in het water.
Hij plukt aan de balpen dit
aan zijn trui hangt, loop
langs zijn foto's. Waarom ïl
die foto vanuit die hoek hel
genomen? Ja, ik weet niet
maar dan weet hij het we
en toont aan dat het ander:
niet goed in het vlak zou zit
ten. Hij lacht en vertelt ver
der. Dit een kiekje? Maa
kijk er eens langer naar. Ei
we kijken er wat lange
naar en zien de foto.
De vogels wit van liefde verdue
nen met warme vleugels vol zacht
gestreelde geluiden en ik kreej
een kelderkoude stilte om mee tl
spelen en een mespunt melon
cholie om het leven verder ft
schrijven.
(Foto: Haven Steenhuis) 1
Op hrt hoofdpostkantoor van
Kaapstad kwam een brief terug,
die geadresseerd was aan kamer
124 van een der gemeentelijke
instellingen. Op de enveloppe
itond geschreven: „Deze instantie
werkt niet meer in kamer 124.
De brief moet worden geadres
seerd aan kamer 122". Dat er nu
net niemand in de buurt was om
de brief twee kamers verder te
Het infantiele, halfzachte gedrag
van enkele bromfiets bezittende
pubers, die zich bovenop een
zware racemotor waanden, is voor
minister Korthals aanleiding ge
weest een voorstel in te dienen,
waarin hij de leeftijdsgrens van
bromfietsers tot 18 jaar verhoogd
wil zien. Een goed idee, minister
Korthals. Mogen wij u ook nog
een suggestie), dat wij iemand
kennen van 35 jaar, die in zijn
auto met een snelheid van 80 km
door de stad rijdt? Zou het niet
mogelijk zijn de leeftijdsgrens
De Nederlandse arbeiders wer
ken het langst, de Westduitsers
beschikken over de meeste vrije
tijd van alle industrie-arbeiders
in West- en Noord-Europa.
We houden er niet van steeds
de tweede wereldoorlog als een
bijzonder oude koe uit de sloot
te trekken. Maar wanneer we de
toon horen, waarop de mededeling
door Duitse statistici werd ge
daan, worden we wel gedwongen
een nog oudere koe uit dezelfde
sloot te halen. In dit geval de
uitspraak van Bredero: „Het kan
Op Malta wordt een wervings
actie gehouden onder vrijgezellen
meisjes. De bedoeling is haar naar
Australië te laten emigreren, waar
ze dan zo de Maltezer autori
teiten hopen zullen trouwen
met reeds naar dat land geëmi
greerde Maltezer jongemannen. Of
het goede huwelijken worden, is
maar afwachten. Trouwens: ieder
huis heeft zijn kruis. Bij deze
huwelijken is het beter te spre
ken van een Maltezer kruis.
