FatissmT
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZATERDAG 12 AUGUSTUS 1961
ZONDAGSBLAD
DE WERELD
25 JAAR
GELEDEN
door
G. PUCHINGER
„De Rijke Man" kan over twee jaar vergeten zijn.''
11. Marsman
Sintzin van dc bespreking vaii
„De Rijke Man" (10.161.
1 an Schendel est homo pro sr, zeker niet minder dan zijn landgenoot Erasmus."
Menno ter Braak
Slotzin van de bespreking van
„De Rijke Man(1936).
Immanuel Kant heeft als zijn oordeel uitgesproken, dat het het schandaal in de wijsbegeerte
was, dat het onderscheid tussen droom en werkelijkheid nog nimmer precies bepaald en om
schreven was.
Martin Heidegger heeft daar ironisch op gereageerd door op te merken, dat het zijns inziens
het schandaal in de wijsbegeerte was, dat Immanuel Kant deze opmerking had durven maken.
In deze beide onvergetelijke opmerkingen schuilt een stuk Copernicaanse wending, die de
wijsbegeerte van Kant naar Heidegger heeft doorgemaakt.
Hef behoeft niet te worden uiteengezet, van hoe groot belang Heideggers opmerking is voor
de hedendaagse psychologie, maar ook voor de moderne poëzie blijft ze van kracht.
Wat droom cn werkelijkheid Drama, De Rijke Man en De armen, het zijn eer de Italiaanse
aangaat, ik zou niet weten in welk Grauwe Vogels bereikt de schrij- poverello's. die Van Schendel
boek van Van Schendel beide ver dat hoogtepunt, dat hem heeft gekleed in Nederlands ge-
werelden" zozeer in elkaar over- maakt tot een man van grooter waad. Zoals eens Franciscus van
vloeien, en tegelijk ook zozeer formaat dan de gemiddelde Hol- Assisi om Christelijke redenen
elkaar in conflict komen, als landsche romancier. Ik moest on- een arme met de armen werd, zo
in de roman die dit jaar vijfen
twintig jaar geleden verscheen:
,,Dc Rijke Man".
Zulks is het wezen van alle wa
re romankunst, en in fe te van al
le grote kunst, zal men opmer
ken. Terecht sprak daarom de
zeer critische Mcnno ter Braak in
een rede over Van Schendel op 17
december 1937 uit: ..In zijn laa'-
ste drie boeken Een Hollandsch
door Hollandsch".
Kritiek
Spreuken van Arihur van Schendel uit „De Rijke Man
r beter je nergens mee te bemoeien.
Als de menschen zich louter en alleen hielden
aan dc geboden van de Schrift, zou het in dc
wereld gelukkiger gesteld zijn.
Waar was de schuld als men van rijke ouders
geboren werd? cn waarom moest het bezit van
goederen dc ergsto misdaad heetcn. onherroe
pelijk veroordeeld?
joed meent
De behoeftigen zijn allemaal gelijk, nietwaar?
Het is waar dat dc toekomst verborgenheden
bevat, vooral voor wie jong is. maar men moet
zich geen zorgen maken voor den tijd.
Geld vandaag geleend wordt morgen zwaar te
dragen.
binnen het bereik liggen om practisch nut te
hebben.
Is het niet zoo helder als glas dat iedere gave,
die God ons schenkt, dus ook het bezit, met
zorg beheerd moet worden? niet verspild, ver
spreid in tallooze onderdeelen, die ieder voor
zich geen noemenswaardig nut kunnen stich
ten.
wordt altijd misbruik
Wij trekken het gezicht ook wel krommer dan
noodig is en praten van honger als wij het
brood wat verscher willen, er wordt zoo gauw
wat meer gevraagd als het makkelijk gegeven
wordt.
Ik zou wel eens willen weten waar het betere
verstand zit. bij hem die de armoede verstaat
of bij de grooten die alleen maar aan den rijk
dom denken.
Het kwaad is
r men het zoeken wiL
de meeste nood is binnen
In allen raad zit iets verkeerds.
Het is mooi je cr aan te houden dat je geen
Seld bezitten wilt. Het is nog mooier menschen.
ie in gebrek verkeeren, bij te staan. Kies dus
het beste van dc twee. waar je m ieder ge
val het onnoodigc geld mee kwijt raakt.
Wat de bijbel leert van dc leliën des velds en
van het betrouwen op den rijkdom, is het edel
ste wat ik mij kan voorstellen. Maar helaas,
dc aarde is niet beter dan een mesthoop, mis
schien wel erger.
Het ls raar. dat mer
in de hand is moet
wil weer vol zijn-
In de armoede leert men dc menschen van den
eenen kant kennen, in den rijkdom van den
anderen.
of er voor morgen genoeg is cn een gaatje
je schoen vind je niet zoo erg als met
sneeuw op straat.
Anderen helpen, dat is i
wij kunnen doen om nit
te versmoren.
Bemoei u niet met andermans aangelegenheden
gen nooit genoeg.
Waarom zouden dc armen van het begin tot
het eind van het jaar niets dan het allernoodig-
ste mogen hebben, niets dan de behoefte alleen
en geen van dc dingen die het leven aange
naam maken, die bij dc rijken in overvloed
zijn?
r te doen dan de
Een elk heeft genoeg aan zijn eigen zaken.
Geven waar werkelijk nood wordt geleden, dat
is goed. maar geen verbintenissen die toch
maar lasten na zich sleepen.
Wie geld verkwist moet de gevolgen dragen.
Zonder hooge idealen komt de maatschappij
niet vooruit, toegegeven, maar een ideaal moet
5. Hoe zou
I-lal zooveel
'goederen hechten dat hij daarom Jezus
niet wilde volgen? Hoe zou iemand die jong
is zoo zeker kunnen zeggen dat hij alles heeft
gedaan wat een mensch behoort te doen? Ik ge
loof eerder dat het een oudere man was. zooals
Lucas zegt. die wist veel van de armen. En
wat heb je niet begrepen? Het is juist zoo ge
makkelijk voor een onbedorven verstand Toen
Jezus aankwam om naar Jeruzalem te gaan.
kwamen er mannen bij hem die hem op dc
Sroef wilden stellen, of hij misschien iets tegen
e leer zou zeggen. Maar het hielp hun niet.
want hij was het die hun verweet dat zij dc
leer wel kenden, maar er niet naar handelden.
Het is niet genoeg om in de kerk te zitten cn
te erkennen dat men gelooft wat in den bijbel
wordt geleerd. Maar wie handelt naar dat ge
loof. die doet zijn plicht, beter dan psalmen
zingen. Dat is iets dat een kind bebrijpt. Als
men tegen een kind zegt: je moet dit of dat
doen. dan weet het dat het zoo moet doen. en
niet alleen maar ja zeggen. Als een kind ge
leerd wordt dat het niet stelen mag. zal het er
meer afschuw van hebben dan een groot
mensch. omdat zijn verstand nog niet bedor
ven is door bedriegclijke redenen. Met zondig
heid zijn we allemaal geboren, maar een kin
derhart is nog open. Ën dat bedoelde Jezus
toen cr kinderen door de groote menschen heen
drongen om dicht bij hem te komen, en de
menschen wilden ze wegjagen. Neen. zei hij.
laat ze bij mij komen want ze zijn den he
mel nog waard, en alleen wie een hart heeft
zooals een kind. van de wereld nog onbesmet,
die kan het hoogste heil ontvangen. En daarom
zegende hij al wat kind was. Èn toen de om
standers dat gezien hadden, toen kwam die rij
ke man voor hem staan en vroeg: Wat is dan
het goede wat ik doen moet om het goddelijke
waardig te zijn? Jezus keek hem aan. of die
man het niet begrepen had. Doe wat je plicht
is. zei hij. doe dc geboden Je weet het toch:
zelfzuchtigheid Bedrieg niet. Steel niet. Spreek geen valsche
getuigenis. Eer Je vader cn je moeder. Heb
een ander lief als jezelf. Dat heb ik altijd
gedaan, zei die man. Maar het kon niet waar
zijn. anders was hij niet rijk. Dat begrijp je
middellijk denken aan de sfeer deelt En-clbertus Kompaan
van de Grieksche tragedies en mane redenen al meer het lot
toca is cr niels. dat materieel der armen, totdat hij op de laat-
herinnert. De omgeving ste pagina in hun midden sterft.
De armen in dit bock zijn geen
maatschappelijk verongelukten,
maar mensen die ook als bede
laars hun eer hebben op tc hou
den en kunnen verliezen in de wij
ze waarop ze arm zijn en bede
len. Zij weten als de poverello's
in Italië van hun bedelen een
eervol moreel beroep te maken,
omdat zij weten, dat dc rijke
eens door God geoordeeld zal
worden al naar zij ook de ar
men bejegend hebben.
In dit alles speelt Kompaan
Desondanks heeft deze roman
zware kritiek ontvangen van Mars
man. en het is merkwaardig, dat
in de zojuist verschenen disserta
tie van dr. F. W. van Heerikhui
zen, ..Het werk van Arthur van
Schendel", de lijn van deze cri-
tiek scherp is doorgetrokken.
Van Heorikhuizcn laakt de zwak
ke structuur van deze romar
pag. 250> en spreekt als z:jn oor
deel uit dat een tragisch teoogte-
punt ontbreekt (pag 251'. Hij
d'. ««en™*: Wdlwur »1. dora cvldem duide.
de rol van volstrekt
geen gemoraliseer verdraagt
net geven, omdat hij de Bijbelse
moraal over armoede en rijk-
romanfiguur mi,lukt .pas 253. d°™ dulde-ij!' acht w.int
SSSrS
Rijke Man na de voorgaande boe- SL™,*n'g® J^JP'
S:. fc.'Sïïs: --{rkvéiïï
lijk op welwillendheid ingestelde
opgevallen."
kritiek nauwelijks
'pag. 253i.
Ik geloot, dat het te betreuren
is. dat Van Heerikhuizen In deze
waardevolle dissertatie over Van
Schendel niet tot een billijker oor
deel Jegens der: roman heeft
kunnen komen. Van Heerikhuizen
heeft scherp geanalyseerd,
heeft inderdaad f(
hoor aan. Tot hij inziet, dat ook
met weggeven men niet ontkomt
aan de v loek die het geld in de
wereld brengt: het wantrouwen.
Dit alles vindt plaats in het Am
sterdam tegen het einde van dc
vorige eeuw. Meesterlijk haeft
Van Schendel de sfeer van de
hoofdstad aangegeven: men ruikt
dat deze af- er de bomen aan de Krachten in de
keurend®analyse verbleekt voor ™T"a™"d' de ""fc
wie de roman onbevooroordeeld m mec!f
leest. Ik meen. dat op dit punt door de stad. ,°P zoek
Menno ter Braak een betrouw-
Griekse tragedie
n. want zolang men nog geld
heeft en er nog armen zijn. kan
de mens geen vrede hebben, vol
gens Kompaan.
Diepe bezinning
Westduitsers kiezen binnenkort een nieuwe Bondsdag
- Waarom kansen van Brandt tegenover Adenauer zo
laag worden aangeslagen - Socialisten gooiden ballast
overboord.
land weer naar dc stembus om dat zij haar nieuwe program aan kanselier Adenauer. Het onbeha-
een nieuwe Bondsdag te kte- de openbaarheid durfde prusge- gen dat en bij Willy Brandt
zen. Over de uitslag zijn de ge- ven en in discussie kon bren- bij de leidende figuren in de
leerden het al lang eens gewor- gen. Op het partijcongres van cialistische partij heerst, is r.
den: dc Christendemocraten vorig jaar zijn harde noten ge- binnenskamers gebleven. Men
van bondskanselier Adenauer kraakt, maar om de zo begeer- doet wel enthousiast, maar men
zullen weer als grootste partij zie eenheid in de partij tot is het niet. omdat men of niet
-*~-,-1--,"":ngen, legde iedereen gelooft in de zaak. die men
•p hii de voranrienn- dediet. of voelt, dat men sic
r__dienst doet en bo
de Vrije Democraten in de de overtuiging had. dat het hier vendien niet de zekerheid heeft,
komende vier jaren opnieuw slechts om een tactische zwen- opgewassen te zijn tegen dc
de regeringsverantwoordelijk- king ging. die aan het wezen taak, die voor de nieuwe bonds
held dragen. Men sluit eenvou- van het socialistische program- kanselier zal zijn weggelegd
dig de mogelijkheid uit. dat de ma op de duur weinig zou ver- Want regeren is niet alleen eer
socialisten er in slagen, de ab- anderen. Die indruk kreeg men kwestie van grote politieke lij.
solute meerderheid t: behalen bepaald, als men in verschillen- nen uitstippelen. Het is ook eer
cn dus stormenderhand het de delen van West-Duitsland ge- zaak van het beïnvloeden van dc
regeringskasteel zullen verove- sprekken voerde met vooraan- onderlinge verhoudingen in het
ren. Zelfs nu West-Berlijn in het staande socialisten en dezelfde kabinet, maar vooral in de par-
brandpunt van de belangstelling lastige vragen stelde. tij.
staat ate nooit tevoren het geval Een figuur als Adenauer is
is geweest, acht men de aantrek- Op een vraag, of deie gewij- steeds gC5,aagd crlS€9 u, dc
kingskracht. die uitgaat van zlgde tactiek voornamelijk be- partijgelederen te bezweren en
Willy Brandt, de regerende doeld was. om het WUly Brandt aIs zljn eigen positie in het
burgemeester van bedoeld stads- mogelijk te maken, de leiding ceding was als overwinnaar
deel, toch niet zo groot, dat hij van de partij op zich te nemen ult de s(rijd tevoorschijn te trc-
voor een aardverschuiving in de bu de komende verkiezingscam- den y\'at de socialisten betreft
Westduitse politiek kan zorgen pagne. of dat de rol van Her- jJet «vaar niet denkbeeldig,
als lijstaanvoerder van de socia- bert Wehner de --
listen. Er kan in de komende partijtheoreticus
weken echter nog heel wat ge- gespeeld, kregen
beuren en we wagen J"
ook nu liever nog niet
voorspelling.
Verschil
De verkiezingen bieden dit
jaar een beeld, dat totaal ver
schilt van dat van andere ja
ren. Toen kwamen de socialisten
met hun afgezaagde verhaien
- merk- j,, feite thans nog de lakens uit
vaardig antwoord. Men be- deeit.
weerde nl., dat niet Wehner (een
vroegere communist) zich liad Verrassing
aangepast, maar dat Willy
Brandt zich aan de partijleiding
had onderworpen.
Nog maar enkele weken schei
den ons van de nieuwe Bonds
dagverkiezingen. Het is niet eri
B waarschijnlijk, dat er in die tij<
Paradepaard nog dingen gebeuren, die het
voor de socialisten niet al te
Men krijgt uit dergelijke ge- gunstige beeld belangrijk kun-
geleide economie, nationa- sprekken de indruk, dat men nen beïnvloeden. Toch is die
lisatie. aanvallen op de defensie- Willy Brandt slechts als parade- mogelijkheid niet helemaal uit-
politiek van Adenauer, kortom paardje uitgekozen heeft, on- gesloten, bijvoorbeeld, wanneer
als Adenauer ja zei, antwoord- danks het feit, dat men hem Chroesjtsjef stappen zou onder
den de socialisten nee en wat de niet als een echte socialist be- nemen om door een onverwach-
kanselier zwart noemde, hielden schouwt en zeker niet als een te manoeuvre Brandt
zij voor wit. Steeds probeerden leider, waaraan de partij dc- het middelpunt van de belang-
zij zich af tc zetten tegen de po- hoefte heeft. Men heeft zich in de stelling te plaatsen. Het ligt niet
litiek van Adenauer, totdat zij Westduitse socialistische partij in de lijn der verwachtingen,
zich langzaam maar zeker gin- zoals gezegd gerealiseerd, dat het zal gebeuren, maar on-
gen realiseren, dat hiermede dat men niet met oude leuzen en d?r de huidige omstandigheden is
geen zoden aan de dijk werden oude verkiezingspaarden de niets zeker en kan er in de laat-
gezet, maar dat integendeel nieuwe campagne tegemoet kon ste dagen voor de verkiezingen
de CDU telkens van deze ne- gaan. "Erich Ollenhauer heeft nog voor een verrassing worden
gatieve socialistische instelling nog nooit het kiezersvolk gezorgd,
wist te profiteren. kunnen aanspreken en met het Geen belang
n. partijprogram was hetzelfde het
j S hadden het goed gevai Daarom werden zowel de Overigens heeft Chroesjtsjef
onder Adenauer, dus waarom lijsttrekker als zijn leuzen over- er weinig belang bij, dat Willy
zouden ze aan een socialistisch boord gegooid. Eerst werd uit- Brandt bondskanselier van West
experiment beginnen. En wat gekeken naar prof. Carlo Duitsland wordt. Hij kan nl.
«•e internationale politiek be- Schmidt, een .van de werkelijk niet verwachten, dat de huidige
belangrijke figuren in de SPD, burgemeester van West-Berlijn
maar langzaam maar zeker minder vastberaden dc belangen
ging de Voorkeur van de verkie- van dit bolwerk van de vrijheid
zingsstratcgen uit naar de jon- zal verdedigen, als hij aan het
ge regerende burgemeester van hoofd van de regering te Bonn
West-Berlijn, die zoveel van zich zou komen te staan. Zelfs al
had doen spreken en door zijn zou zijn partij het zoals in
beheerste optreden ook tegen- het verleden telkenmale het ge-
over Chroesjtsjef in de vrije val is geweest wel met de
wereld een onbeperkt vertrou- Sowjetunie op een akkoord wil-
genoot. len gooien om het Berlijnse
treft: telkens weer bleek.
Der \lte in Bonn het toch maar
bij het goede eind had gehad,
toen hij nauwe aansluiting bij
het Westen zocht.
Verandering
de door
Het heeft heel
voeten
met
Aandacht
Stelde Van Schendel in zijn vo
rige werk ..Een Hollands Dra- .T
ma" de tragedie van het spar,,, Me" ken OP der.c roman
in dc persoon van Gerbrand Wc- Arthur van Schendel kritiek
rendonk aan de orde. in de roman oefenen, en niemand heeft de
Schcndc/^daartegrniivera*de tra- ""«emeten dan
gcdle van het g-vcn in dc per- Van Heerikhuizen. Maar daar- diepe
soon van Engelbertus Kompaan. bovenuit gaat het feit. dat wel-
^t *'cht S°en 'n de Nederland-
'teL" bezinnen8?>pW de "ondergang1 se taal zich zo grondig heeft be- Als extreem sociale roman,
dank rij de aanvaarding van een zonnen op één der diepste trek- waarin Van Schendel zich critisch
ideaal En ch het zo menig- Ken en problemen van de mens: f.laatst tegenover de bezitsopvat-
maal de r-.mmcr sla - ndc droom tingen van de Westerse cultuur,
van een groots ideaal :n het men- dc drang un het ge\cn. verdient dit boek ock vandaag nog
senhart die het aflegt tegen dc Deze drang, die zijn correlatie alle aandacht, ook in chri '- I i-:c
iiarde werkelijkheid. Dit roept de vindt in het verzamelen van vele kring. Dat het Van Schendel die-
tragedie op waarin de drager van goederen, bepeinst Van Schendel pe ernst was met de tekening
de droom met dc droom ten on- dit boekwerk in een einde- van Engelbertus Kompaan, be-
dergaat doordat zijn ideaal over- loos aantal spreuken, die hij door wijst een geladen brieffragment
meester'd wordt door dc werke- net gehele verhaal heeft heenge- van Van Schendel op 29 november
ikheid legd. 1936 aan Jan Gresshoff. door Van
Dc hoofdpersoon Engelbertus Men kan „De Rijke Man" een Heerikhuizen geciteerd: „Ik hoop
Kompaan is ongeschikt voor de werkheilige noemen, en terecht dat jij iemand, die door de we-
maatschappij H;j verteert zijn merkt Van Heerikhuizen in zijn reldsche ploertigheid dol gemaakt
"eld 'met. maar hij schenkt het dissertatie op: „In de grond van wordt, ook niet een „zwakzinni-
cn schenk' steeds op- de zaak heeft deze niet onderschei- ge" zult vinden. Zelfs koning Lear
nieuw weg wat hij aan rijkdom- dende uitgeefdrang niets met werd gek gemaakt en die had het
men en erfenissen ontvang'. Dc christelijke liefde te maken" (paf;, niet eens zo erg als deze man",
maatschappij boezemt hem als zo- 2o2' Maar als sociaal-psychologi- Van Schendel is één der we:ni-
danig geen belang in, hii is slechts sche cultuurcritiek kan men het gen geweest die de moed heeft ge-
bevangen van de armoede als een meesterwerk achten. Dat heeft had de vraag van bezit en wei
schuld der rijken. Kompaan Menno ter Braak terecht inge- dadigheid in de dertiger jaren
wordt voortgedreven door de zien vanuit burgerlijk milieu te stel-
hartstocht om mede te leven me" Dat Van Schendel ..De Rijke len. In Griekse trant heeft hij
de ellende z jner medemensen Man laat opkomen uit een stu- zijn boek geschreven, waarin oer-
N'iet het evangelie van zonde dentikoze losbol, die verkwister Hollandse figuren optreden, waar-
en genade maar én woord uit blijft, maar in plaats van genie- over de donkere kracht en zwa-
het Evangel.1 ol aan- ter van c.gen bezit nu dc ein- re duisternis hangt
geraakt en in gl"ed gezet:
heen. verkoop alles
Daarin is sedert vorig jaar
verandering gekomen. Het pro
gramma van de Westduitse so- wen genoot. len gooien om het Berlija
cialisten wijkt nu niet zoveel tegelijkertijd ook het Duitse
meer af van dat der christen- Controversieel bleem op te lossen, dan zal
democraten. De vrije economie Brandt daarvoor niet te vinden
biedt toch blijkbaar zoveel voor- BlJ Brandt vergeleken was zDn- 0ok wa* de militaire ver
delen. dat de socialisten haar Schmidt een controversiële fi- PÜchtingen betreft, die West-
■K' guur van wie men zegt dat hij Duitsland tegenover zijn Navo-
een stom toeval" socia- bondgenoten op zich heeft geno-
geworden en gebleven, JPen- kunnen de Sowjets van
dat hij net zo goed een Brandt niets verwachten. Als
christen-democraat had kunnen Duitse socialist er van door
zijn. Men wist toen nog niet, tot „ron.g£" ,IS.' dat de vrijheid
...lib-*. -■ •- Wocl.HorlMn
West-Duitsland (zelfs HJ
neer er kernwapens aan te pas üjMield"Herbert Frahm "héêtl bnd slechte
moeten komen) is voor dit land nog aanleiding zou geven. Men werking met de westelijke mo-
als dee] van de vrije wereld weet> dat de rol. die Brandt gendheden (ook op militair ge-
toch wel een levensbehoefte. E.i (deels in Noorwegen» in het ver- bied) behouden kan blijven, dan
zo hebben de socialisten meer zet tegen Hitler hecft geSpeeld is het Willy Brandt.
grote ijver verdedigd hfbPe.n, verke^d^^oors^ell^n^ var? za" Men weet echter niet, wat
haastig ingeslikt om te kunnen ken door vcle DiUers kwa. voor pijlen Chroesjtsjef op zijn
concurreren met de CDU. iijk wordt genomen boog heeft en of hij toch niet
de voorkeur zal geven aan een
Harde noten Maar goed: Schmidt moest aoc*aUst, aI was he* alleen maar
noren wJJken voor Brandt en er moMt om van de verwarring, die bij
een partijprogram komen, dat commando wisseling in Bonn
langer als zijnde i
talistisch verschi'nsel
hand wijzen. Nationaliseren
al'.es wat los en vast
niet alles, hebben zij
volging van anderen wel be-
5^PCw„.?n.,i?.',„eer!>,e.wa.pe.":nng V'é'ke"»^''i^S'ey'het"5erlët J
wordt, geeft
Requiem van Mozart aanvangt...
geef het aan de
gij
he< wel. men geeft a*n de nooddrufti-- toCh wel? Zoolang er menschen leven t
hongeren, die in vuil en ellende i
vriezen in den winter, zoolang kan
overdaad heeft niet zeggen dat hij ook dat ge-
bod gedaan heeft en een ander lief heeft als ||i
zich zelf. En dat werd hier ook bewezen. Je-
zus zeidc: Verkoop dan alles wat je hebt, geef
het aan de armen cn kom mot mij mee. Maar
die man krabde zich achter dc ooren. dat was
hem te veel gevergd, want hij was heel rijk
cn van zijn 8°Kd kon hij niet scheiden. Het :s
hard voor menigeen, maar een rijke heeft nog
niet alles gedaan wat hij behoort te doen. Er
alle t
heb I
zult een scbat hebben in de he
mel".
Dit woord heeft hem overmees
terd door zijn absolute eenvoud
cn zijn eenvoudige absoluutheid
tevens. Onnaspeurlijke krachten
bewogen zijn droom van het ge
ven vanuit deze ene gedachte
worden al zijn handelingen be
paald. vanwege deze „liefhebbe
rij" gaat hij ten onder in de ogen
van de wereld d;e vooral in Ne-
dcrland al wat oneconomisch is
afkeurt en uitstoot. Zo wordt En
gelbertus Kompaan inderdaad een
onmogelijke figuur, maar tevens
groots in zijn absolute eenzaam
heid.
Onbegrip
Mens en ontmoeting,
del studies over
tants-christelijkc
pclijk werk. Uitgave
len N.V.. Den Haag.
ng
leeds uitbreidende gebied voort-
het protes- durend heeft te maken.
iimUrhan. Het is niet de bedoeling (en dit
laat de voorzitter van de Centraal
e \an Keu- Bond mr dr A A van Rhijn>
in zijn voorwoord duidelijk uit-
komen)d at in dit boek een ant-
woord gegeven wordt op de tal-
het 60-Ja- rijke vragen, want dit is niet mo
de Centraal gelijk, zolang men allerwege nog
Inwendige zending
wel dc juist-omlijnde inhoud
dan mij noodig is. dan ontneem ik immers
anderen die in gebrek zijn. Het zal wel waar
zijn dat bijna niemand hier niet in te kort
schiet want het is moeilijk haarfijn te zijn met
je geweten, het is nu eenmaal
ver/amelc. ChttoUUili millwh»wSibt WHk Jrerk'jie "de* üakverdelin»
6i^SvTli«rïmS?*n5^2 ,s b,i de lu"en k"1' °v"h«ld en.pertlcu.
•en echcrpstê'. zonen stnnn Den Heef een zeer interessant
tegen hem o, .- inden - boekwerk verschenen onder de tl- naderd.
•ca hem af Daartegenover at tel „Mens cn ontmoeting". Een voor d<
zijn dochter::c dat jong sterft en aantal bekende wetenschappelijke terrein.
het dienstmeisje Maartjc. wel'.ic'il en praktisch werkzaam zijnde fi- stellende leek
dc en.gc die hem inkomen heelt h chrt,teiijk maat. lende betekenis is geworden. Een
begrepen in n aandrang. rijk bezit voor iedereen, die be-
In nu spel van krachten hebban jChapPel'ik, ^erk belichten in Ian-stelt jn het werk der barm-
ook de armen de bedelaars, hun deze bundel beschouwingen enige hartigheid
rol toebedeeld gekregen. Maar het van de zeer vele vraagpunten 0p
j pa
lier initiatief bestudeert. Ma;
onderwerpen worden zo sterk be-
dat dit boek niet alleen
degenen die arbeiden op dit
voor de belang-
grote voorlich-
gs.vu- ontstaan, ^gebruik te kunnen
-erklezlngsstratcgic paste, maken,
mn zo dokterde de theoreticus De F.D.P.
Wehner een program uit, dat
door Brandt werd aanvaard, na- Intussen rekenen de christen
dat het op een heel belangrijk democraten er dit jaar nog steeds
punt dc atoombewapening op, dat zij opnieuw een abso-
aan zijn eigen inzichten was lute meerderheid in de Bonds-
aangepast. De partijleiding had dag zullen behalen. Zij rekenen
echter haar zinnen op Brandt daarbij niet alleen op het gezag
gezet. Zij verwachtte veel van en de populariteit van dr. Ade-
ook op de grote
'erwachtte
zijn grote populariteit
er dus wel iets voo
om het hem naar dc zi
ken.
Titulair
er naam. die de minister
ia- nomische zaken prof. Ludwig
Erhard heeft gemaakt met zijn
„Wirtschaftswunder". En als cr
geen bijzondere dingen gebeuren.
-jfcp—) nieuwe herwaardering
Intussen is Brandt niet de wer- van de Mark, of het
kelijke, maar slechts de titulai- versoberingsmaatregelen in na
re leider van de socialistische volging van Engeland, zullen de
partij. Dit blijkt niet alleen uit politieke weervoorspellers mis-
de soms wat schampere opmer- schien wel gelijk krijgen. Een
kingen, die de wat oudere socia- dergelijke meerderheid zal mo-
listcn over hun nieuwe lijstaan- gelijk niet zo groot zijn. dat de
voerder ten beste geven. Het CDU in alle omstandigheden
wordt ook duidelijk uit de hou- over een behoorlijke werl#meer-
ding, die Brandt in zijn huidige derheid in de Bondsdag kan be-
ietwat tweeslachtige positie in- schikken en daarom zal zij naar
neemt. Brandt blijkt wel keen het zich laat aanzien aangewe-
zijn op dc medewerking
West-
jocde burgemeester
Berlijn te zijn, maar een poli- van de Vrije Democratische Par
tiekc leider van formaat is hij tij, de enige betrekkelijk kleine
niet en zal hij wellicht nooit partij, die zich naast de beide
worden ook. tenzij hij er in grote partijen heeft kunnen
slaagt, als overwinnaar uit de handhaven. De leiders van deze
komende verkiezingscampagne partij hebben er nooit een ge-
tevoorschijn te treden. Toen heim van gemaakt, dat zij
Brandt enkele maanden geleden wanneer geen van beide partijen
een bezoek aan de Verenigde de meerderheid behaalt de
Staten bracht viel hij op door voorkeur zullen geven aan een
de weinig zeggende verklaringen, coalitie met de CDU.
die hij aflegde cn door het feit,
dat hij zich nogal eens in ver- A
legcnheid liet brengen, wanneer AiWaCnren
hem lastige vragen gesteld wer- M_„_ _n(r
den. In Berlijn is het ook so. Hij hrl he?"
is er niet in geslaagd sich op de huid van de beer
te werken tot het niveau van 3Ï ,tfnv':k0Pr?n' S»rdat.hlj
internationale staatsman, wiens d Westduitse kiesers
verschijning alleen al indruk keus maken. En er
maakt op sijn gesprekspartners. v.'lUhiuSde
Dc oorzaak hiervan is voorna- rP,d al meer dan eens verkie-
melijk gelegen in de omstandig- zingen gehouden, die een heel
hcid, dat Brandt zich slechts de andere uitslag te zien hebben
vlag weet, die de socialistische gpgeven. dan de meest deskun-
lading moet dekken. Hetgeen dige deskundigen hadden ver
bleek uit zijn (toch wel wat pre- }va®h,t- Zo kan het dit jaar ook
>rt, West-Duitsland gaan.
se Bondsdag, als zijn partij de zul,e" uitbrengen, welk deel
verkiezingen mocht verliezen. van bet kiezerscorps de moeite
neemt, naar dc stembus te gaan
wat ook heel belangrijk
Onbehagen
is of er niet heel watd„
wen zullen zijn die alleen maar
erg op Willy Brandt stemmen, om-
aardige
En zo is het inderdaad
waarschijnlijk, dat de socialis- dat
ten zoveel winst kunnen slaan vinden. En dc Duitse vrouwen
urt de populariteit van de nog hebben nu eenmaal een heel
vrij jeugdige Willy Brandt, dat grote stem ln het kapittel...
feite geen Nederlandse waarmede
op dit zich geconfronteerd.
