ZUID-WEST-VELUWE
VENTERTAL,
Noordzwitserse Rijnstadjes noden
tot een bezoek
Klein stuk Holland
in Engeland
I Naar toppen,
gletsjers en j
I berghutten j
centrum voor voettochten
LINCOLNSHIRE, STOER EN
VRLCHTBAAR LAND
Van oorsprong sandbank in delta der grote rivieren
Nu nog kan men daar
uren ronddolen
zonder iemand te zien
Amsterdam-Parijs
eind 1962 per
elektrische trein
Per boot naar
Israël
Brussels stadhuis
wordt nagezien
Biermuseum in
München
1\0G nimmer heeft eet
autobus door het Ven-
tertal in Oostenrijk gereden.
Zelfs de gele Oostenrijkse
postautobussen hebben daar
tot nu toe verstek \aten
gaan. En toch ligt aan het
einde van dit prachtige
hoogtedal een niet weg te
denken dorp: Vent.
Hoe komt men in Vent,
zal men dan vragen. Ten
slotte leeft daar een dorps
gemeenschap en komen er
iedere zomer vele toeristen
in de zes hotels, die met
elkaar zo'n 350 bedden heb
ben.
Welnu! De sneltreinen,
die van Innsbruck, de hoofd
stad van Tirol, in westelijke
richting door het Inntal in
de richting van Feldkirch
rijden, stoppen alle na on
geveer 45 km bij een station,
in welke onmiddellijke om
geving men tevergeefs naar
een dorp zal zoeken. Hel
station staat aan het begin
van een der fraaiste Oosten
rijkse hoogtedalen, het
ötztal, waarnaar het station
dan ook is genoemd. Alle
dalbewoners zijn erop aan
gewezen en dus staat steeds
een postbus gereed om de
treinreizigers verder te
brengen, het dal in, waar
een hele serie aardige dorp
jes liggen. De bus rijdt via
Solden het bekendste en
belangrijkste dorp naar
Zwi eselstein, waar het
ötztal zich splitst. De ene
tak, het Gurgltal, is ook
voor autobussen berijdbaar
Zij gaan tot het einde, waar
Obergurgl ligt, het hoogste
kerkdorp van Europa op een
hoogte van 1930 meter. De
andere tak, die eveneens bij
Zwieselstein begint, is het
Ventertal; aan het einde
waarvan 1900 meter hoog
Vent is gelegen.
Door dit dal is autobus-
verkeer onmogelijk, doordat
bij de aanleg van de weg
enkele tunnels moesten wor
den geboord, die thans nog
te laag zijn voor moderne
autobussen. Daarom staan
in Zwieselstein altijd enkele
jeeps gereed om de reizigers
met hun bagage over te ne
men. Alleen per jeep (of
per kleine bus) is Vent dus
bereikbaar. Overigens geldt
voor het gehele Ventertal
eenrichtingsverkeer. Men
mag alleen op bepaalde uren
vanuit Zwieselstein of van
uit Vent de tocht door het
13 km lange dal onder
nemen.
T/ENT! Wat een ongekende
weelde wacht hier de
bergsportliefhebber. Diep in
de majestueuze Alpenwe
reld, ver weg van het ver-
keersrumoer en van de
drukke bedrijvigheid van
het dagelijks leven, worden
daar ongekende mogelijk-
LANGS de Engelse oostkust, ten zuiden van de rivier de Humber
tot aan het grote stuk Zuidengels grondgebied, dat met een grote
boog ver in kde Noordzee dringt, ligt het graafschap Lincolnshire.
Ten noorden vindt men Yorkshire en ten zuiden Norfolk, terwijl aan
zijn westgrens de aan industrie zo rijke Midlands beginnen.
heden voor voettochten ge
vonden, mogelijkheden om
de hoogste gletsjers en berg
hutten van de Oostenrijkse
Alpen te bereiken zonder
dat men een all-round ge
oefend bergbeklimmer be
hoeft te zijn, voor wie pik
houweel en touw onafschei
delijke attributen zijn.
In een halve dag loopt
men vanuit Vent gemakke
lijk heen en terug naar tal
rijke fraaie uitzichtspunten
in de onmiddellijke omge
ving, zoals Ramolalm, Feld-
kögelè, Rofen, Biichele en
Stabtein. Onbekende namen,
die na een verblijf van
slechts enkele dagen reeds
vertrouwde klanken zijn.
Maar de berghutten
wachten. In zuidelijke rich
ting, voorbij de Ochsenhütte,
ligt aan de voet van de
Marzell-gletsjer, die van de
3606 meter hoge Similaun
komt, de Samoarhiitte op
2525 meter hoogte En in
westelijke richting bereikt
men na drie uur a' de Bres-
lauerhütte aan de voet van
de 3774 meter hoge Wild-
spitze. Is het wonder, dal
de jeeps die door het Ven
tertal rijden, de Wildspitze-
expres worden genoemd?
J?R IS echter nor meer. Het
is een wandeling van
vier uur, maar een wande
ling die de moeite meer dan
loont, wanneer men naar de
Vernagthütte gaat aan de
voet van de Vernagtglelsjer
die tegen de 3580 meter hoge
Vernagtspitze lig' En wie
zal dan weerstand kunnen
bieden aan een wandeling
van twee uur over de
gletsjers naar de hoogste
Alpenhut, het Brandenbur-
gerhaus op 3277 meter hoog
te gebouwd op een smalle
rotspunt die geheel door
eeuwige sneeuw en ijs is
omgeven? Ga er heen, maar
per berggids, die precies de
weg tussen de gletsjerkloven
door kent. Blijf daar dan
overnachten Om de gezel
lige sfeer die er heerst,
maar ook om des morgens
heel vroeg, wanneer de
grote, steden nog slapen, de
bedrijvigheid rond de hut te
beleven van al diegenen die
de zonsopgang willen zien.
Ten slotte kunnen er 65
mensen in hel Brandenbur-
gerhaus overnachten.
7ELFS KAN men via een
andere weg, over andere
gletsjers weer naar Vent
terug Bijvoorbeeld via
Hochjoch Hospiz, een berg
hut op 2412 meter hoogte
aan de rand van de gletsjers
met een onvergetelijk uit
zicht op de talrijke bergtop
pen en gletsjers rondom.
Wij deden slechts een greep
uit de mogelijkheden.
Want dat Vent veel hut
ten, toppen en gletsjers in
zijn onmiddellijke nabijheid
heeft, bewijzen de cijfers,
die nauwkeurig zijn bere
kend. Binnen vier uur kan
men vanuit Vent zeven Al
penhutten bereiken en bin
nen een straal van 15 km
liggen daar 18 Alpenhvtten,
75 bergen boven 3000 me
ter, 12 bergen boven 3500
meter en liefst 48 gletsjers
Wie durft dan nog van
geringe mogelijkheden spre
ken?
Op Ede's grondgebied in de
omgeving van Otterlo nabij de
verkeersweg naar Arnhem
vindt men een bekend Jenever-
bessenbos, dat gemakkelijk te
voet of via fietspaden is te
bereiken en ieder jaar weer het
doel van vele over de Veluwe
dwalende vakantiegangers is.
In België is een begin gemaakt met
de elektrificatie van het spoorwegtra
ject Brussel—Bergen—Quévy. Wanneer
deze elektrificatuewerkzaamheien einde
1962 gereed zullen zijn, kan de reis van
Amsterdam naar Parijs geheel iei elek
trische trein worden gemaakt.
Voorts is de elektrificatie van de lij
nen Erquelinnes—Charleroi en Namen
Lui'k—Herbesthal in studie. Dit zijn
twee belangrijke schakels in de inter
nationale lijn, die Parijs met Keulen
verbindt en dwars door Belg.c loopt.
Momenteel zijn van de 4600 km.
hoofdlijnen van het 3elgische spoor
wegnet. waarvan 1200 km. uitsluitend
voor het goederenverkeer wordt geëx
ploiteerd. in totaal 970 km. of 21'/.
geëlektrificeerd. Na de genoemde elek-
trificati eui tbreidangen van de interna
tionale lijnen, zal het geelektrificeerde
spoorwegnet in België op 1250 km. ko
men. of 27V. van de totale lengte. Deze
1250 km. wordt echter door 65»/« van
het totale reizigersverkeer gebruikt.
Ten siotte zijn er nog plannen in stu
die een hangbrug over de Schelde bij
Antwerpen ten behoeve van de spoor
wegen te bouwen. Hierdoor zou een
rechtstreekse spoorwegverbinding met
de haven van Antwerpen vanuit Noord-
Frankrijk via Gent en St. Niklaas tot
stand kunnen wonden gebracht.
~\TOLGENS een oude kroniek van een eeuw ge-
leden kon „een eekhoorn de Veluwe van oost
naar west doortrekken zonder op de grond te
komen". Zoveel bos was daar vroeger. Maar de
mens kwam er zich vestigen, vooral op de zuid-
west-Veluwe. Hij had hout nodig voor zijn huis
en voor nog vele andere doeleinden. De hout
opstand werd daardoor snel minder, doch men
heeft gelukkig tijdig ingegrepen en zo zijn vele
bossen behouden gebleven.
Lincolnshire heeft beroemde steden;
het heeft ook beroemde mannen voort
gebracht: pioniers, godsdienstige her
vormers, dichters en geleerden, maar
het graafschap zelf is tot nu toe ontsnapt
aan populaire „ontdekking". En dus
heeft het nog een rijkdom aan aantrek
kelijke plekjes; het handhaaft typische
Engelsche gewoonten en het bezit een
vredige charme.
Lincolnshire is in drie districten te
verdelen.
BOLLEN
tracht hadden het land Illegaal te ver
laten.
WESLEY
De predikant John Wesley, die de
Metihodistenkerk heeft gesticht, is af
komstig uit Lincolnshire. Zijn vader,
die ook dominee was, woonde in Ep-
worth bij de rivier de Trent in het
noorden van het graafschap. Daar in
het Noorden aan de Humber ligt ook
de bekende vissersplaats Grimsby en
iets zuidelijker de zonnige bad
plaats Skegness.
ROMEINSE POORT
Lincoln is de centraal gelegen hoofd-
stad en een ideaal uitgangspunt voor
uitstapjes. Het was eens een belang
rijke Romeinse nederzetting en een ge
deelte van de Romeinse muren is blij
ven bestaan in de Newport Aroh, de
enige Romeinse poort in Engeland die
nog een straat overspant. In de middel
eeuwen was het een bekend kerkelijk
centrum en een wölstad. De oorspronke
lijke kathedraal is door een aardbeving
verwoest. Het tegenwoordige prachtige
bouwwerk is een melange van Norman-
disohe en Gotische architectuur.
Van Lincoln kan men de rivier de
Witham volgen tot Boston, waar vroe
ger de pel grim vaders scheep gingen om
aan de andere zijde van de Atlantische
Oceaan een nieuw vaderland te zoeken.
In de Guildhall zijn nog de cellen te
vinden waarin sommigen hunner ge
vangen werden gehouden omdat zij ge-
A T C 1—nnwl—111,1.1,., JmV.am1.1a. nln nl Jnl Jn D ll..,.nl„...l -11
ALS in onze aardrijkskundeboekjes staat dat de Rijnwaterval zich
bij Schaffhausen bevindt, is dat niet helemaal juist. Zeer tot
ongenoegen van het stadsbestuur van Neuhausen heeft men Schaff
hausen de eer gegeven die prachtige waterval binnen zijn territoir
te bezitten en daarom noemt men Neuhausen, waar de waterval wél
is, thans Neuhausen am Rheinfall
Die waterval, 5 km ten westen van
Schaffhausen, moet men overigens
eens bezoeken. Zij is niet minder dan
150 meter breed en het water bruist
van een hoogte van 21 meter in een
bekken, dat liefst 13 meter diep is.
Ruim 1000m3 water per seconde pas
seert de val en dat is altijd weer een
imponerend gezicht. Om de attractie
nog groter te maken, heeft men de
rots die zich midden in de waterval
bevindt, toegankelijk gemaakt. Vanaf
het slotrestaurant Wörth varen boot
jes naar de rots. die men tot de top
toe kan beklimmen, daar waar het la
waai van het kolkende water het
luidst is.
Overigens is het niet zo vreemd
dat Schaffhausen in verband met de
waterval wordt gebracht. Vroeger
vond men nog veel handelsscheep
vaart op de Rijn, die daar tussen
Zwitserland en Duitsland stroomt.
De schepen, komende van het Boden-
meer. voeren tot Schaffhausen. Daar
werden de goederen uitgeladen en
opgeslagen om na korte of lange tijd
over de weg naar Neuhausen te wor
den vervoerd. Hier lagen dan onder
de waterval andere schepen gereed
om de goederen verder te transpor
teren.
Ier heeft geïnspireerd tot zijn „Das Lied
von der Glocke". Op de voorgevel van
het Haus zum Ribter heeft men nog niet
zo lang geleden onder enkele lagen verf
prachtige fresco's gevonden. En boven
de stad troont de Munot. een oude ves
ting, die ontworpen is door de Duitse
schilder Dürer.
Maar dan toch ook per boot over de
Rijn langs de grillige grens, die tjj-
v sgfe'
dens de oorlog zoveel verwarring heeft
gebracht. Srhaffhausen is dan ook op
1 april 1914 gebombardeerd. Toen de
vliegtuigen naderden en de Zwitserse
luchtafweer de bommenwerpers meld
den, dacht men aan een 1-aprilgrap.
Het was werkelijkheid: 60 hulzen to
taal verwoest. Wat weten die Amerika
nen ook van de aardrijkskundige gren
zen In Europa, zeggen die van Schaff
hausen thans.
Blijf echter niet op de boot zitten.
Stap er eens af. U zult langs dit stukje
van de Rijn aardige, rustige stadjes
vinden, waar de bevolking nog tijd
voor een praatje heeft. Vergeet in ieder
geval Stein am Rhein niet. vindt daar
een beroemd raadhuisplein met prach
tige huizen, voorzien van sierlijke ge
vels. schitterende erkers en mooie fres
co's. En bij het vroegere klooster, dat
thans Heimatmuseum ls. zult u 'n welis
waar oude, doch daarom niet minder
enorme wijnpersbak vinden. Want
vroeger al dronk men een goed glas
wijn in die Noordzwitserse Rijnstad
jes. En thans is het niet anders
0 Bootjes op weg naar de grote rots
in het midden van de 21 meter hoge
Rijnwaterval bjj Neuhausen am Rhein
fall.
Omstreeks het midden van de vorige eeuw
waren op de Veluwe echter ook vele zandvlakten.
Dr. O. G. Heldring de man van Zetten be-
sohreef deze in een Gelderse almanak als „de
eeuwige vlakten, waar men uren doolt en geen
hut vindt". Hij voegde er evenwel aan toe: „Bij
Delen vond ik een heerlijk gelegen heideveld".
Bossen, zandverstuivingen en heidevelden zijn
thans nog het kenmerk van de Zuid-West-Veluwe
en dus is dit gebied een geliefd oord voor de rust
en ontspanning zoekende vakantieganger. Nu nog
kan men daar uren dolen zonder iemand tegen te
komen. Er mag dan wat minder bos zijn en de in
1888 opgerichte Ned. Heidemaatschappij, die zijn
zetel nog in Arnhem heeft, moge dan verscheidene
stukken onvruchtbare grond hebben ontgonnen,
onder meer het gebied langs de Barneveldse beek
dat overigens nog 't Woud heet de Zuid-
West-Veluwe biedt nog vele mogelijkheden voor
een rustig en heerlijk vakantieverblijf.
In het zuiden bevindt zich een laag-
liggend landbouwgebied, omgeven door
kanalen. Dit deel wordt „Holland" ge
noemd. Catastrofale overstromingen,
veroorzaakt door zee en rivieren, heb
ben er vroeger tragedie en verschrik
king gebracht. Thans eohter is deze
streek bekend om zijn bloemen en bol
len en in het voorjaar wordt vooral het
stadje Spalding, niet ver van de Wash-
baai bezocht, omdat de kleurige lappen
deken in de omgeving ervan slechts
weinig onderdoet voor de Hollandse
bollenstreek....
Het midden van Lincolnshire Kest-
even heeft een golvend landschap, dat
vroeger voornamelijk uit bosterrein be
stond. En in het noorden Lindsey-
district vindt men de krijtstenen-
heuvelrug, de Wolds, vanwaar men een
prachtig wijd uitzicht over het gehele
graafschap heeft
NEWTON
En in het zuiden van Lincolnshire
staat Woolthorpe Manor, een gebouw
uit de zeventiende eeuw dat het geboor
tehuis is van de grote geleerde Newton.
In de tuin van dit huis zag deze eens
een appel van een boom vallen, hetgeen
hem aan het peinzen bracht over de
theorie van de zwaartekracht. Dit bui
tengoed kan iedere maandag, woensdag
en zaterdag worden bezichtigd. H;t
bevindt zich dicht bij het oude stadje
Grantham, dat zicih kan beroemen op
bekende herbergen, daterende uit de
tijd van de postkoetsen
Lincolnshire ademt overal zijn eigen
sfeer, een sfeer van een stoer en vrucht
baar land.
Verscheidene scheepvaartmaatschap
pijen zullen binnenkort nieuwe dien
sten openen op Israël.
Zelfs zal in mei van dit Jaar op de
route ItaliëHaifa een veerboot voor
auto's in bedrijf worden genomen. Hier
voor zijn twee schepen van de Epirotiki-
lijn, die 8500 ton meten, in gereedheid
gebracht. Zij zullen alle elf dagen Haifa
aandoen en vertrekken van Venetië om
via Piraeus, Rhodos en Cyprus naar
Israël te varen. Elk schip zal plaats bie
den aan 120 personenwagens en een ac
commodatie voor verscheidene honder
den passagiers in een eerste en een toe
ristenklasse hebben.
Andere scheepvaartlijnen, die binnen
kort Israël zullen aandoen zijn de Cie.
Francaise de Navigation, die eind maart
gaat varen op de route MarseilleVe
netië—Haifa; de Typaldos-Lines, die
midden mei begint op de route Venetië
BrindisiPiraeusHaifa e tenslotte
de Zim-Line, die vanaf eind juli de
dienst op Israël vanaf Marseille gaat on
derhouden.
Een doorkijkje naar de kathe
draal van Lincoln.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiminiiiniiiii
Een grondig onderzoek wordt in het
Brusselse stadhuis ingesteld, omdat men
tijdig de schadelijke inwerking van
weer en wind, damp en rook, die ten
lange leste de steen aantast, wil her
stellen.
De bouwkundige toestand van dit ver
maarde stadhuis, dat in 1402 werd ge
bouwd en waarvan Karei de Stoute in
1444 de eerste steen voor de rechter
vleugel legde, maakt een dergelijk on
derzoek noodzakelijk, want Brussel
waakt over dit nationale bouwwerk,
dat ieder Jaar weer vele toeristen trekt.
En het stadhuis mag niet ongunstig
afsteken tegen de overvloedige sculptu
rale weelde van de gevels der andere
gebouwen aan de Grote Markt, die aan
gelegd werd op een uitgedroogd moeras.
Aan dit moeras dankt Brussel ook
zijn naam. De stad heette vroeger
Broeksele. Broek betekent moeras en
sele wil zeggen woning of verblijf, zo
dat de betekenis van de naam Brussel
eigenlijk „verblijf in het moeras" is.
Het Staatsbosbeheer heeft enkele
zandverstuivingen bebost, zeker, maar
er zijn er udit hert oogpunt van na
tuurschoon nog verscheidene behou
den gebleven.
GOEDE KLANK
In Mossel, ten noordoosten van Ede,
woont thans de grootste boer van Gel
derland. Rondom zijn uitgestrekte
landerijen zijn echter beboste heuvels
en heidevelden, welker namen voor
de natuurliefhebbers een goede klank
hebben. De oorsprong van de naam
Westerbergen, een prachtig gebied
ten noorden van de verkeersweg Ede-
Arnhem, zal geen moeilijkheden on
dervinden, doch waar komt de naam
„Kruiponder", een heuvelachtig ter
rein tussen de Westerbergen en Mos
sel vandaan? Het is niet bekend, even
min als de betekenis van de naam
Mossel zelf. En hoe komt men aan de
naam „Boddegat", een stuk hei ten
zuiden van dc reeds genoemde ver
keersweg, of aan „Mechelse Kuil", een
vennetje, ergens in de bossen, even
eens vlak bij deze weg?
Op deze vragen zal wel nfimmer een
antwoord komen. Het is er alleen maar
romantischer om. Koning stadhouder
Willem III noemde Ede in zijn jacht
verhalen Ee. En er zijn in de loop der
eeuwen wat jachtverhalen op de
Zuid-West-Veluwe ontstaan, want er
was wild bij overvloed.
SCHAPENTEELT
De Zuid-West-Veluwe was vroeger
geen streek van overvloedige oogsten.
Alleen de schapenteelt was de moeite
waard. Het geslacht Van Delen, af
stammend van een aanvoerder van de
Saksische veroveraars ten tijde van
de volksverhuizing, heeft lange tijd
het oostelijk deel van 't Ambt Ede be
heerst. Het had twee ramskoppen in
zijn wapen en werd de herdersvorst
van de Veluwe genoemd. Dank zij de
uitgestrekte heidevelden konden grote
kudden schapen er voedsel vinden.
De schapenteelt leverde schatten op.
Een bewijs?
Een Van Delen bouwde omstreeks
1700 aan de Langestraat in Nijmegen
een huis, dat de eeuwen heeft getrot
seerd. Thans is er een bankgebouw
in gevestigd, doch de deftige voorge
vel bleef behouden. Toen de bouw
kosten eenmaal de f 100.000.waren
gepasseerd voor die tijd een ver
mogen werd geen aantekening
meer van de overige kosten gehouden.
En vindt men in Nijkerk soms niet
een Van Delensstraat, genoemd naar
een Van Delen, die daar een hofje
voor weduwen heeft gesticht?
HEETWEG
Dat er vroeger talrijke kudden
schapen op de Veluwe graasden, be
wijst ook het feit, dat in vrijwel elk
dorpje een Heetweg is te vinden.
Zelfs de tegenwoordige verkeersweg
van Kootwijk naar Harskamp heet zo.
De jonge heide noemde men vroeger
algemeen „heet" en waar deze heet
werd gevonden, graasden de schapen,
want het was uistekend voedsel. Komt
U ergens op de Veluwe een Heetweg
legen, weet dan, dat daar eens grote
kudden schapen voedsel hebben ge
vonden. En hoeveel wegen vindt men
er ook niet, waarvan de naam Schaaps-
weg is. Tenslotte kon men niet iedere
weg Heetweg noemen.
En ziet U ergens de naam Koeweg
de oude weg van Ede naar Otterlo
heet aldus dan wijst dat erop, dat
daar in vroegere jaren in de herfst
koeien graasden op zoek naar eikels
en ander voedsel, omdat de toen nog
schrale weidevelden geen voldoende
gras meer boden.
ZANDBANK
Ga eens naar de Zuid-West-Veluwe,
van oorsprong een zandbank in de del
ta van de grerte rivieren. Bos, heide
en zandverstuivingen zijn er in over
vloed. Vergeet dan het Jeneverbes-
senbos vlak bij de verkeersweg Arn-
hem-Otterlo niet te bezoeken. Het is
een zeldzame belevenis tussen de
eeuwenoude bomen te wandelen of te
fietsen, want fietspaden vindt u er
overal. En met een goede kaart zult u
geen moeite hebben het Mosselse
veld te vinden. Claudius Civilis trok
er in 69 na Chr. al heen. Niet voor ont
spanning. doch om de in opstand ge
komen Ba/tavieren te verzamelen voor
de strijd in de Betuwe tegen de Ro
meinse onderdrukkers. Want vrij wil
de men altijd al zijn, daar op de Zuid-
West-Veluwe.
Het eerste biermuseum ter wereld Is
ln een van de historische torens van
de Isarpoort (Isartor) in München on
dergebracht.
Men krijgt in dit museum een indruk
van de geschiedenis van het bierbrou-
wen van de tijd der Babyloniërs tot
heden. Bierviltjes uit de gehele we
reld en talrijke eigenaardige bierpullen
zijn eveneens in dit museum onderge
bracht
De Rijn tussen Zwitserland en
Duitsland schreven we. 't Mocht
wat. Wie denkt dat de grens de ri
vier volgt, komt bedrogen uit.
Schaffhausen en Neuhausen am
Rheinfall liggen op een soort Zwit
sers bruggenhoofd ten noorden van
de Rijn, maar in dit bruggenhoofd
ligt weer een Duitse enclave en ver
derop is nog een Zwitsers bruggen
hoofd in het Duitse territoir, zodat
het weieens moeilijk is te bepalen
tot welk land al die kleine aardige
stadjes op de noordelijke oever van
de Rijn behoren. Schaffhausen is
dus Zwitsers, maar dan volgt in
oostelijke richting Biisingen, dat
Duits is. Even verder ligt Dörflingen,
dat weer tot Zwitserland behoort.
Vervolgens komen we Gailingen
tegen, dat op Duits grondgebied ligt,
waarna we Stein am Rhein vinden,
dat Zwitsers is om. ten slotte öhnin-
gen te bereiken, dat weer tot Duits
land behoort.
Die grillige grens behoeft evenwel
geen beletsel te zijn al die stadjes te
bezoeken. De boten die tussen Schaff
hausen en de Bodensee varen, trek
ken zich niets van de grens aan. Over
al kunt u aan land gaan. Maar ga
pas varen als u dé Rijnwaterval en
ook Schaffhausen hebt bezocht.
Schaffhausen dankt" zijn ontstaan
echter wel aan de waterval. Het werd
mede daardoor tot een verkeers
knooppunt en bestond reeds in de
elfde eeuw. Er staan talrijke oude
huizen, waarvan er vele een naam
hebben. Dat dateert nog uit de tijd
toen men geen straatnamen en huis
nummers kende. In het vroegere kloos
ter, dat thans als museum is ingericht,
hing de wereldberoemde klok, die Schil-
