Is terugk i
eer van
verantwoord
3£arl 5
Kamermuziek van Bartók en Mozart
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1960
pR Is reeds gemeld, dat Willem Mengelberg In het muziekleven
Is teruggekeerd via de grammofoonplaat. Het AVRO-archief
had nog een groot aantal opnamen op glasplaten van de vóór
oorlogse donderdagavondconcerten in het Concertgebouw te
Amsterdam. Die donderdagavond was vroeger de avond voor
de echte muziekliefhebbers. En nog goed herinner ik me hoe ik
steeds probeerde die donderdagavond vrij te houden om dan de mate beïnvloed.
Mengelberg-concerten te horen. Het waren altijd heel bijzondere
avonden, waaraan men een leven lang met genoegen terugdenkt.
In onze tijd is men
met andere oren
gaan luisteren
bedoel ik, dat men die werken
no 1960 heel anders hoort. Min
der? Beslist niet, maar anders.
Mengelberg was en dat kan
men nu aan de hand van deze pla
ten duidelijk constateren
i de door
Door de grammofoonplaat is die weemoed om een periode die af-
tijd teruggekeerd, kan men op- gesloten is en niet meer terug kan
nieuw de belevenis van vroeger komen. Weemoed ook om de wij-
ondergaan. Dank zij de techni- ze, waarop die periode werd afge-
sche mogelijkheden van onze tijd, sloten. Men kan politiek over Men-
was het mogelijk van de oude gelberg denken zoals men wil
glasplaten vol ruis dragelijke op- eigenlijk is er maar één gedach-
namen te maken, waarbij er naar t.e mogelijk, nl. dat Mengelberg
gestreefd is de klank van het or- politiek een groot kind
kest zo authentiek mogelijk te het slachtoffer werd va
houden. Die technische arbeid is beheerste hetze ontkennen zal
beslist niet gering geweest en men niet kunnen, dat Mengelberg
men kan de Philips-technici zeker een van de grootste dirigenten van
prijzen om de kundigheid waar- deze eeuw was. Wat hij voor het
mee het alles gerealiseerd is. De* muziekleven heeft betekend is uit
bedoeling is, dat er in deze serie, geen enkel Nederlands cultuur- .vieiiKduera uie
phïups °p lp pi«»<
gebracht.
inner- hoesbeschrijvingen elke plaat
werk? gaat met prachtig historisch ma-
Beslist niet, want ook de goede teriaal gepaard aan beschrijvin-
jonge dirigent weet die spanningen f t d it t
geniaal te realiseren. Maar hij ff" J.a" u" *e Y°*
laat die spanningen en de accen- ren geschreven zijn door
ten uit het werk zelf voortkomen musici in Nederland, die niet be-
a™ en een figuur als Mengelberg gaf paald tot de vrienden van Men-
di?altijd een eigen cachet aan een gelberg gerekend kunnen worden:
vertolking. Dat typeerde natuurlijk Marius Flothuis, Lek van Delden
wei zijn sterke persoonlijkheid. en Wouter Paap. Dat is dan iets
maar had mede tot gevolg, dat de
componist wel eens schuil kon
gaan achter de dirigent. Wie nu
Idealisering
LS ik schrijf
idealiseren
rfp VrntP vSrf^munn7rti«.« Beethovensymfonieën hoort
t EPS» Jochum of Lorin M.
i Maazel,
dat k1'„ f f f ff f f of Brahms-symfonieën van Karl
ÏSSJf'i- .lïS vf tt ™St Böhln °f Wolfgang Sawallisch, zal
a. H.S S dat verschil duidelijk constateren
veel meer dee, gen «toto* »a_ d_e_ Mengelberg-platen te heb-
emotionele spanningen. Een heel
sterk voorbeeld is wel de vertol
king van Bach's Matthaus Passion
door Mengelberg, die geruime tijd
minder fijngevoelig, ook al
schrijven zij dan niet over de di
rigent maar over het werk
CORN. BASOSKI.
uit de muziek zelf opkomende ben gedraaid
pmntinnplp «nsnninspn F.pn JippI ul-11
Historische daad
genoemd, elf platen van Mengel- Men mag niet vergeten, dat Men-
berg met het Concertgebouworkest gelberg van de grond af aan ia I Hl
verschijnen. Reeds zijn uitge- moest opbouwen. Toen hij kwam J?,'af"
V,o oKt „an C aliiiViOr-t rla Qiin fan 1 a mac ar- aan arlract maan aral man—
i tafel-
bracht van Schubert de Symfonie was er een orkest,
no. 8 (Unvollendete) en de Rosa- één. Er werd gespeeld
munde-muziek, van Beethoven de tjes met glazen bier, er was geen T ik 0nianBS een lanedurie j"*" tt««
- ------ - eenheid, geen orkestdiscipline. Er hïd met de Sa1nde verloop van een werk. Hl]
eigenlijk merkwaardig.
)lutie van de artistieke
inzichten en de muzikale beleving accenten vaak heel sterk aanzet-
r-e - gegaan. te soms ,en koste van het door.
de klok terug ge
zet. Het is opvallend hoe men zich
realiseert, dat Mengelberg de
Willem Mengelberg op de
dirigeerstoel in het Concert
gebouw te Amsterdam.
korte tijd
Symfonieën 5, 6, 7
Franck de Symfonie in d, van was ook geen bestaanszekerheid
Brahms de Symfonie no. 1 en van voor de orkestleden. Een vakver-
Richard Strauss de „Don Juan". eniging bestond er nog niet en
Uit deze serie heb ik de Eerste dank zij de actie van Mengelberg
Symfonie van Brahms (W 09907
geen Toen ik oniangs
gesprek had met de 37-jarige zocht naar mogelijkheden c
Duitse dirigent Wolfgang Sawal- eieen vlsle elgcn emotie ,onen.
ludtmerMa hij op, dat het leven En dat ging oclk weI eens ten kos_
de doorzichtigheid. Dat
deze tijd een heel ander tem
po heeft en veel objectiever en
eerlijker is geworden dan dat van
Kerneia in nun reven gexregen. on 4- „üj.. n,t
L) en de Zesde Symfonie, de Die sociale tendens in het werk in hPt mTisi.
„Pastorale" van Beethoven (W
09903 L) beluisterd. En wie dan
zo eens de klok terugzet naar de
Mengelberg-periode zal toch merk
waardige gewaarwordingen onder
gaan. En die gewaarwordingen
zullen dan misschien bij sommi
gen de vraag doen rijzen of het
artistiek wel helemaal verant
woord is om deze platen uit te
brengen, terwijl er toch van die
werken al zoveel voortreffelijke
opnamen uit deze tijd zijn.
Sociale tendens
platen mij opnieuw voor het feit
stelde, dat men een voorbije perio
de al gauw idealiseert. Wie Mengel
berg in zijn glorietijd heeft meege
maakt, zal steeds weer met wee
moed aan die tijd terugdenken,
Muzikanten van
zeer nabij
Wie enige interesse heeft op
muziekgebied zal vanzelfsprekend
ook interesse hebben voor foto's
van musici. Vooral heel ongewone
foto's. Willem van Otterloo bij zijn
electrische spoortreinen, Eduard
Flipse samen met Willem van Ot
terloo en Eduaitl van Beinum,
Gré Brouwenstijn in een wit trui
tje repeterend, Irmgard Seefried
aan de vleugel een partij doorne
mend met Bruno Walter. Cor de
Groot spelend met zijn witte poes,
Arthur Grumiaux les gevend aan
een Japans meisje, Igor Strawin-
sky tijdens een spelletje kaart,
Leonard Bernstein luisterend naar
echte jazz-musici, Maurice Cheva
lier en Charley Chaplin in een
lachend gesprek, Rosemary Cloo-
ney met haar zoontje, Doris Day
met een short aan voor de micro
foon zingend, Rudolf Moralt het
clavecymbel bespelend, Sena Ju-
rinac met een muziekboek op de
knieën, Juliette Greco peinzend
bij bloemen, Sarah Vaughan in
een ondeugende bui, Eduardo del
Pueyo zonder das, enz. enz. Zo
kan men doorgaan met allerlei
kunstenaars, die voorkomen in
het nieuwe boek, dat Willem O.
Duys samenstelde en dat onder
de titel „Muzikanten van nabij"
<250 openhartige foto's uit de we
reld van de lichte BHBMjBjHBjiH
Eerste bladzijde van de par
tituur van Beethoven's Negen
de Symfonie, door Mengelberg
van talrijke
aantekeningen.
Mengelberg daarbij heel nauwge
zet te werk is gegaan, wordt wel
bewezen door de vele aantekenin
gen op de partituren, waarvan ik
er hier een afdruk, nl. het begin
van de 9e Symfonie van Beetho-
Op de partituur van de le
onie van Brahms vindt men
dan nog termen als „Ungarisch
fühlen" en „leidenschaftlich".
TTEN veelomstreden figuur is
Is het nu artistiek verantwoord ij
in onze tijd nog deze vertolkingen Karl Kraus tijdens zijn
te brengen? Ik geloof dat we in ven geweest, en nu, 24 jaar na
Brengt die objectievere instelling dit opzicht toch niet te puriteins zijn dood, is hij het nog. Som-
moeten zijn. Mengelberg was be- migen n0€men hem een negati-
merkbaar
jonge dirigenten streven naar'een
veel grotere objectivering, naar
een overboord gooien van eigen vcii
zielsballast. Niet de dirigent is be- cVrAfnnip
langrijk, maar het werk. Het hin-
eininterpretieren van eigen emo
ties heeft plaats gemaakt voor
een zoeken naar het wezen van de
geestelijke scheppingen
grote componisten", ze
lisch. En terecht.
„Als er geen frasen waren, had de mensheid geen
wapens nodig."
griezelige vaardigheid had om
zondaren tegen de geest en tegen
de taal, in een lasso te vangen, die
hij uit hun eigen woorden had
gevlochten, en de man, die het
beste Duitse proza van de laatste
halve eeuw schreef, Franz Kafka,
schertst over het puristisch fana
tisme van Kraus„Alleen een
doortrapte stroper kan zo'n strenge
rijk (hij heeft bijna zijn hele boswachter zijn",
leven in Wenen gewoond), op
slist een der grootste orkestlei-
dors van lijn tijd- En hel is goed vist. die wel felle kritiek uitte op
van die tijd ccn document te heb- het corrupte Habsburgse keizer-
ben. Want wie zegt dat men er
100 jaar later nog net zo over
denkt als wij? Men kan dan op
dit moment weer contact hebben de pers, op de dikdoenerige mid-
met een Beethoven-symfonie van delmatigheid, op de gruwelen 0ok niets tegen, dat
Eugen Jochum of een Brahms- van de eerste wereldoorlog, maar maal leest. Liever heb ik, dat men
cumfnnip vm Wnlfp-nns- Sawal- - helemaal niet leest, dan slechts
öf een" lohard Slrauss-vrr- h°: éénmaal. Voor. de congest!
tolking van Herhert von Karajan, ren; volgens anderen heeft hl]
kan Mengelberg niet uit- juist een eschatologische 1
Zelf zegt hij „Men n
erken tweemaal lezen om nen
dier te komen. Maar ik heb er
drie-
SATIRICUS EK MORALIST
VAN DE TAAL
Kraus een geniaal taalvirtuoos, die
voor zijn verpletterende kritiek
slechts een enkele letter behoeft
te veranderen.
Die Deutschen sitzen an der
Tafel einer Kultur, bei der Prahl-
hans (in pl. v. Schmalhans) Kü-
chenmeister ist.
schakelen uit het muziekleven, vervuld (volstrekt geseculari- gelozen, de smakelozcn
Die Deutschen, das Volk der
Richter und Henker in pl. v.
Dichter und Denker) Bloed
bodem geeft tetanus. Hij gebruikt
een woord in een dubbele bete
kenis: Das Wort „Familienbande"
hat einem Beigeschmack von
Wahrheit."
„Verleger kommt nicht von
V erlegenheit."
Soms geeft hij een schijnbaar
- gewone 'publiciteitsorganen leidt ernstige raad: „Sexuele voorlich-
domkop die geen tyd heeft, ties en aanplakbiljetten uit de op.
neem ik geen verantwoordelijk- geblazen middelmatigheid
heid." Hy haat de fraseurs, de
Daarom is de uitgave van deze
platen een historische daad van
zeer grote waarde. Een daad, die
van moed getuigt, hoe
hun oorsprong terugbracht
een ommekeer eiste ter wille van
het eeuwige.
foeit hun nietszeggende breedspra-
kerigheid. „Er zijn schrijvers die
reeds in twintig bladzijden uit
drukken, waarvoor ik soms zelfs
twee regels nodig heb".
ting u
i zoverre gerechtvaardigd,
hij de geestelijke signatuur
zlJHjfdv?idt in het „Gemengd d<" da meisjes niet vroeg genoeg
Nieuws" de zin: Stervend werd te weten kunnen komen, hoe de
zij naar het ziekenhuis gebracht, /cederen niet ter wereld komen."
De gedachtengang
dood kind het
geschonken. ^Ge- N taalkritiek is blj hem ten
,wv,Q„a nauwste verbonden met ssiin
leven heeft 0
Zo streeft hij naar de uiterste schiedt dat niet met „„0 -
beknoptheid in het scherpgeslepen liefste, de cultuur? Stervend nauwste verbonden met zijn
en dodelijk treffende aforisme. De werd zij naar de redactie gebracht cultuurkritiek. „Gevoelig voor
symptomen als ik ben, maak ik
het dode kind toch het leven zou oorlog en honger op uit het ge-
staan geen Duits, en in journalis- geven! Hij zou de moeder redden, bruik, dat de pers van de taal
n „iupr, geoefend met zijn tijdschrift Die tentaal kan ik het hun niet De taal, de zo zeer misbruikte maakt, uit de omkering van be-
waaiop Rachmaninoti j g Fackel, dat bijteerst met^ Werf!el, zeggen". „Ik behéérs niet de taal taal, is zijn geliefde, aan wie hij tekenis en woord, uit de leeg-
f bediende op een de oorspronkelijke reinheid wil making en ontering van alle be-
de kunstenaar is teruggeven. „Zij was een veile grip en alle inhoud."
;n dienaar van het woord". Kunst deerne, die ik tot maagd heb
het geheim der geboorte van het gemaakt". De kolossale tragedie Die letz-
oude woord. Ook het schijnbaar kleinste in ten Tage der Menschkeit, die
Trh hin rtur einer nrm de taal is van belang. „Ik heb hij in 1919 schreef, maakt op ons
0m ur rf" F ninnnen visioenen van datgene wat bestaat, de indruk van een gruwelijke
1 7?n Ik maak van de mug een olifant, profetie van de tweede wereld-
aem alt en naus aer is dat geen kunst? Tovenaars zijn oorlog. Verscheidene gedeelten
Sprache wohnen de anderen, die het leven in de zijn documenten uit de jaren
(Bekenntnis) muggenplaag hebben veranderd." 1914 tot 1918; krantenartikelen,
Zo wordt de satiricus een rechter, officiële berichten enz., maar
die waarschuwt omdat de nivel- daaruit stijgen toekomstvisioenen
lering van de waarden de eigen- op, die twintig jaar later op
lijke reden van de catastrofale ver- huiveringwekkende wijze
Pianoconcerten speelt. Het is be- Wedekind en Altenberg, later nl. dat doet
kend, dat componisten met altijd van 1911 tot 1933 geheel alléén handelskantoor, de kunstenaar is
de beste vertolkers van hun eigen schreef, luidt als volgt: Wanneer -
werken zijn. Bij Mengelberg ligt het de 'mensheid zal gelukken, de
de zaak heel anders. Hier stond -werkelijke taal terug te vinden,
een grote en sterke persoonlijk- njet instrument dat zij gefabri-
heid, een reuzenfiguur op muziek- ceerd heeft om gedachten te ver-
gebied. En het zou van kortzich- bergen, maar als magische kracht,
tigheid getuigen als men die fi- dan zal ze ook innerlijk gezond die
guur onder een laag stof wilde be- worden. Zijn bewonderaars ver
dekken. Ook al omdat men in die geleken hem met Sokrates, die im-
vertolkingen toch altijd de groot- mers ook bij elke uiting naar de
meester van de dirigeerstok voelt, eigenlijke bedoeling vroeg en door
Men moet deze platen horen en een reeks van vragen de innerlijke
vergelijken. Men mag dan eigen leegte of verleugendheid
Geen woord clichés
conclusies trekken. Maar
nimmer de grootheid van
man als Mengelberg in twijfel
gen trekkën.
Wat wel opvallend
menige uiting aantoonde. Zijn vele TTIJ VECHT tegen de woord- schijnselen is. Hij'
vijanden verfoeiden hem, omdat hij -Tl cliché's. die hij in de lange aan nessimist met het
kelijkheid zijn geworden. Som-
cultuur- I
cliché's, die hij in de lange aan pessimist met het optimistische mige tonelen zijn als door >=i.„
hen met al hun gebreken en fouten zijn schrijftafel doorgebrachte geloof aan- het goddelijke in de helderziende geschreven, zoals
onbarmhartig aan de kaak stelde, nachten verzamelt uit hoofdartike- mens. Hij voelt, dat hij als satiricus het slottoneel van het vijfde
len, plaatselijke notities, adverten- strijdt op een verloren post bedrijf, waar een feest-
- frontofficieren wordt
dat de Alfred Polgar zegt, dat Kraus e
drooglegging
is onmogelijk
toch niet laten. Door alles heen
het frasenmoeras maal
jcan^de strüd uitgebeeld:^de patriottische waan-
moorde-
I~)E zes Strijkkwartetten van
Bela Bartók (hij schreef er
nog meer, maar gaf die nooit
uitzijn eigenlijk nog steeds
een hoogtepunt in de moderne
ziek) verscheen bij uitgeverij kwartetliteratuur. Direct al het le Strijkkwartet uit 1908 (Bartók
Het Wereldvenster te Baarn. Duys
voorzag al die exclusieve foto's
van uitnemende commentaren
die de weg naar de kunstenaar, of
liever nog naar de mens, open
stellen. Hij gaf soms rake karak
teristieken en vertelde aardige
anecdotes. Voor alle muziek-geïn-
teresseerden een bijzonder
werd in 1881 geboren) is van een opbouw en een muzikale
pressie, die aansluiten bij de laatste strijkkwartetten van Beet
hoven, zij het dan 'm T~ 1" ef
van Bartók niet mi
modern idioom. Is dit le Strijkkwartet js een goed
of meer het startpunt van een groot componist? tijn". Dit Hobo-Kwartet is onge
twijfeld een van de mees_t_ licht-
Mozarts Mannheimse colle- waarbij weliswaar sterk de na-
de befaamds te druk valt op het solo-instrument,
'hem? ,,Ramm Mozart moet die werken
niet een eigen interpretatie opge-
ïiber- Leutgeb heel snel geschreven heb- drongen, maar wordt Mozarl zelf
ben en Leutgeb was bij hem
voeïige wérken van Mozart, de kamer om de °P de «rond
The Fine Arts Quartet. Daarvan uiterst bekoorlijk, ook al wordt gooide partituurbladzijden snel op door bijzonder kundig spel. Deze
-.4_ j. 1 on mo c werk dan wél eens wat op- te rapen en bij elkaar te houden, twee platen van Imperial zijn
pervlakkig genoemd. Hier is de
Ook bij deze vertolkingen onder-
emeld
1 Schlaf eindigt met in de filosofie, kinderen worden
de regels: voor de grap opgehangen, cham-
no* wf ic sTir*,1 z^hvx
tenrijkse officieren Soms lijkt
und moglich, dass sten bet, of we Zuchmayers Des Teu-
anderes ereignet. fels General lezen, dat uit 1946
doorachtig spel. Hier trordt Nicht G°nur «Hm Imb»* ich dateert.
was ihn leugnet,
Und wenn er will, ist alles ,e a
munderhar Walpurgisnacht dat met het oog
wunaeroar. vHfsnrton nioi- icm
VIA NAALD
CN PtAAli
zijn de Kwartetten 1 en 2 reeds
Taalvirtuoos
Arts Quartet bestaat uit Leonard woord en h€t is heerlijk ook
Morgenstern en Erich Kastner, i
elkaar heen. De zes afdelingen slotdeel is
van het boek heten achtereenvol- oud en ni(
eens: „Dirigenten in hemdsmou- t
!w\ Jnzz off-beat". „Grote so- kwartet, negen jaar later geschre-
1 1917, worden
.1 „Populaire
sterren zonder make-up". Willem
Duys heeft met al die 1
v mi- viool), Irving Ilmer (altviool)
huwelijk tussen George Sopkin (cello). Welk e
In het 2e Strijk- gave eenheid demonstreren die
zich door een bijzonder muzikaal
CORN. BASOSKI
meest democratische wijze kwar- Leutgeb,
1 kleurwaarde. Het thematisch-
praat, het is zijn vak. Hij ként melodische treedt als een eigen
heel veel kunstenaars. En het
boek verraadt, dat hij ze goed
kent ook. Piet Beishuizen schreef
een voorwoord.
Nieuwe „schatten der w Beethoven
schilderkunst'
leidinggevende gedachte
naar achter. muzixai
Bij dez$ eerste Strijkkwartetten werken
bemerkt men eigenlijk goed dat inleven in de vroege Bartók-
Bartók als componist is begonnen kunst. De spanningen worden
vermaard hoornist,
_.i ander maar hij moet ook een beetje ru
we kerel geweest zijn. Met finan
ciële steun van Mozarts vader
de grote had hij in een van de voorstad
deze ies van Wenen „een klein slak-
speelt, het zich volkomen kaa?hSi]
,n. prachtig gerealiseerd,
tiek. Daarna heeft hij zich onder de lyriek
speeltechnische klaarheid die al-
doet bewonderen.
invloed van Debussy
impressionistische harmonie- en leen
De Wereldbibliotheek te Am- klankwereld geschapen en zocht
'sch^dS SchifderSSt-'Sï vervolgens me. een ongekende QITZELFDE instrumentele
gegeven, een serie die fraaie hartstocht naar de Hongaarse
kleurreproducties van schilderijen volksmuziek, waarbij hij vooral mermuziek
bevat, voorzien
de
vergunning
kaasbereiding" op krediet ge
kocht. Leutgeb leefde echt als
een soort bohémien, van de ene
dag in de andere. Daar had Mo
zart toch wel wat plezier in en
g) de titelpagina van het 2de
oornconcert schreef Mozart:
„Wolfgang Amadeus Mozart heeft
zich over Leutgeb, ezel, os en
idioot, ontfermd te Wenen op 27
mei 1783". Bij het Hoornconcert
in D (KV 412) tekent Mozart tus-
de balken met Italiaanse
de
i\/i -.„„f „.„„„v.;; sen ae oamen met na:
hnhn'fst Ri^v Stül tv°»dén, dc beproevingen -
hele serie bezit heeft
kvaardevol documentatie materi
aal. De 29ste reeks bevat „Inte-
met spelende kinderen"
schildTr. Wie dc uitging-vf„ de grondelementen m.d««tad. j£og.,Rav SU11 SÏÏSe" ^^.7 bï] d'e voorge
£lj
voeren uit het Hobo-kwartet in F
KV 370 en het Hoornkwintet in
Es KV 407 van Mozart (30 cm
plaat I LX 1002). Bij het Hobo
kwartet speelt de 2e viool niet
bij het Hoornkwintet
het ritme.
Van dat alles vindt men in zijn
muziek veel terug, niet als een
,1V„, wirgetrouwe kopie, maar geestelijk
Wally Moes. „Voor de bruiloft" verwerkt en tegelijk mathema-
van "Chr. Bisschop, Kempisch tisch omgewerkt. Bartók was de
binnenhuis" van Jac. Smits, typische vertegenwoordiger van aail
„De jonge stier" van Paulus Pot- een muziek, die voortbouwde op toegevoegd. Daarom
ter. „Christus beweend door Jo- de overlevering en tegelijk de Kwintet (stuk voor vijf musici)
hannes en de heilige Vrouwen" nieuwe mogelijkheden doordacht, tegenstelling tot Kwartet, dat
van Rubens. „O. L. Vrouw met Bovendien werd alles geestelijk
de papegaai" van Rubens. De gepuurd,
verloren zoon" van Rubens, en
Madonna en dc H. Hieronymus TMPERIAL gaat alle zes
van Rubens. De reproducties zijn 1 Strijkkwartetten van Bartók
absoluut goed te noemen. uitgeven in een vertolking van
schreven bravourstaaltjes zoals
bijv. „Avanti, avanti", „Respi-
ra un poco", „Oh porco infame",
„grazie al ciel! basta, basta!".
Het Hoornkwintet
hoorn aan het gehele kwartet effectvol en sterk concertant,
geschre-
Het Hobo-kwartet schreef Mo
zart voor Friedricb Ramm in het
begin van 1781. Ramm was een
The Fine Arts Quartet speelde
voor Imperial werken van
Bartók en Mozart.
op zijn vrienden niet
werd gedrukt, (het is pas lang
na zijn dood, in 1952 versche
nen) is een profetisch pamflet
tegen de Hitlerstaat. In de Wal-
Representatief
JJET was geen gemakkelijke
taak voor Heinrich Fischer,
uit het omvangrijke werk van
Kraus (dertig boeken en negen
honderd nummers van Die Fac
kel) een keus te treffen, die
representatief is voor deze
auteur: het komt mij voor, dat
hij hierin is geslaagd. Heel veel
er uit is verbonden met de zeer
aparte decadente en charmante
sfeer in Wenen in de laatste
fase van de Habsburg-Staat, zo
als we die kennen uit Schnitz-
lers stukken en Stefan Zweigs
autobiografie Die Welt von
gestern en dus door de tijd ach
terhaald. Veel van wat deze
revolutionair en reactionair,
satiricus en pamflettist, moralist
en gifmenger heeft geschreven,
is echter waard, ook nu nog ge
lezen en overdacht te worden.
J. H. SCHOUTEN.
Karl Kraus Auswahl aus dem
Werk. 392 blz. Kösel Verlag Mün-
chen. Prijs DM 9.80.
