DIT ELKAAR
KONIJNENSTERFTE
Eerst trouwden ze gelijk en toen
«Ctoi tw&K&teid» iattcL
't Verbond met Abraham
ZATERDAG 4 JUNI 1960
DAAR stonden ze dan, met
z'n vieren tegen een
vrachtwagen geleund, om
nog even na de middag-
schaft wat met elkaar te
verhapstukken. En daarna
ging een ieder zijns weegs: ik de bruiloft."
Joost van Haandel (27) "om°Pva"
moest nog een vracht stenen die unieke gebeurtenis getuige te
wegbrengen, nadat hij 's ?'in- A1, _wat v*aS >vas wapperde
.xi - j in het kleine dorpje tussen Den
nachts al naar Amsterdam Bosch en Helmond, al wat muziek
was gereden met een partij maken kon blies er lustig op los
mestkalveren; broer Wim paSl
(26) ging weer verder met ren van een Van Haandcl. Joost
i» leidde Nolda Bevers (24), dochter
zyn zandtransporten, Beit uit een landbouwersgezin met vier
(25), ook een broer, vertrok kinderen, naar een spiksplinter-
op z'n fietsje naar zijn drag- ^n" de^me^ofe^Wta? nam mS
line; en Harne (24), de Ben- Sia van Maren (21), een der ze-
jamin van deze vier Van ^en 'kinderen van een oud-onder-
j directeur ener boterfabriek, zijn
Haandels, die ook met een intrek in het oude postkantoor; 6; -
dragline z'n brood verdient, Jert en Antje van der Aa (22), r-'*
j i i ic i r. x dochter van een reeds overleden
deed krek hetzelfde als Bert. landbouwer met elf kinderen, von
den voorlopig onderdak in
Toch is het nog maar enkele kleine, maar nieuwe garage
weken geleden, dat hun leven °e ra™
anders was; dat ze stuk m
Toevallig stonden alle t ier broers
tegen een vrachtwagen geleund om j
nog wat met elkaar te verhapstuk
ken. Van links naar rechts: Bert, j
Joost, Harrie en Wim.
het bos;
met Dora Kandelaars <25). wier
x vader rietdekker en huisslachter
stuk werkzaam waren m het be- 'is_ en vac]er van tien kinderen,
drijf van hun vader, de 56-jarige kregen ook hun plaatsje in het
Jan van Haandel, die in 1940 oude postkantoor, dat gezamenlijk
trouwde met Josephine Maria werd gekocht^ en daarna in twee-
van de Valk (49), en vrachtauto J 1
i werd gesplitst.
kocht en als beroepsvervoerder
weldra zo'n goede naam kreeg,
dat de zaak na veel getob in
de oorlogsjaren groeide als
kool. Vooral toen die vier jon
gens de handen uit de mouwen
gingen steken'. Er kwamen in de
loop der jaren nog vijf vracht
wagens bij, èn een bestelwagen,
èn twee draglines, wat tezamen
een kapitaal vertegenwoordigde
van enkele tonnen. Bovendien winkeltje uit met enkele bood-
moesten er nog vier knechts in boodschappen, toen we haar staan-
dienst worden genomen, zodat de hielden voor de eerstnoodzake-
men tot voor kort werkte met Hjke informaties. „Maar daar ben
negen man dag en nacht, jk er één van", zei ze wat gere- gevorderd
Veetransporten. zandvervoer, 5crv„rd verwondtri. „En nis al
vervoer van bouwmaterialen
nog zoveel meer.
Bij de winkel
Toen we dezer dagen eens ken
nis gingen maken met de kers
verse echtparen, werden we, zon
der het aanvankelijk te weten,
eerst met Dia en Antje geconfron
teerd. Sia, een donker type met
warte haren, kwam net
uitgerust met
les uitflapt.
,Ja".
i tong die er al-
..Joost is het verst
ons. maar die had
verkering en was
reeds helemaal op z'n huwelijk
'acht, kunt u ook de VOorbereid. Maar mijn Bert wacht
vrouw van Bert ontmoeten, want al elf maanden op z'n bouwver-
broers kregen de kruidenier is haar nog aan het gunning Die moet uit Den Haag
proers Kregen B komen. Grond kocht-ie al lang ge-
Maar al die
kennis aan een meisje, de een wat helpen."
eerder dan de ander en toen de
oudste het vorig jaar met trouw- Daar kwam
plannen op het tapijt kwam ze:
(raai fotoboek over Zeeland
V Utli
.dijkwerker uit Westkapelle.
„Ontworsteld land" is de
titel van een bijzonder ge
slaagd fotoboek over Zeeland,
dat in opdracht en met steun
van het provinciaal bestuur
is uitgegeven ter gelegenheid
van de officiële opening van
het Provinciehuis op 17 mei
j.l. door H.M. de Koningin,
die het eerste exemplaar
daarvan in ontvangst mocht
nemen. Het neemt in de rij
van de fotoboeken, die in de
loop van de laatste jaren zijn
verschenen, een uitstekende
plaats in: men leert èn door
de foto's èn door de tekst op
zeer aangename wijze deze
op zichzelf al interessante
provincie kennen.
Het bijzondere van ..Ont
worsteld land" is. dat foto's
en tekst één logisch en pret
tig geheel vormen. Die tekst
is summier, maar goed en
vaak raak geschreven, luch
tig maar toch niet oppervlak
kig. Dat dit resultaat kon
worden bereikt en dat ook de
genen. die Zeeland niet uil
eigen aanschouwen kennen en
evenmin van allerlei feiten op
de hoogte zijn uit dit boek veel
kunnen leren is te danken
aan de samenstellers en
schrijvers van de tekst, de he
ren G. A. de Kok en drs. M.
C. Verburg. Eerstgenoemde
komt als journalist met de ve
lerlei facetten van het Zeeuw
se leven voortdurend in aanra
king, terwijl de heer Verburg
o.a. als directeur het Econo
misch Technologisch Instituut
de provincie van a tot z kent.
Eenheid
delburg verschenen fotoboek is
simpel, maar goed doordacht.
Het is nl. onderverdeeld in
drie hoofdstukken: de zee. het
land, de Zeeuw. Mét elkaar
geven zij een goéd gelijkend
portret van de dingen en de
mensen. De samenstellers zeg
gen er dit van: .Mogelijk is
wèl duidelijk geworden, dat de
Zeeuw-zonder-meer eenvoudig
niet te schilderen is. Wie zich
zet om hem uit te beelden zal
niet kunnen verhinderen, dat
ook de zee en het land op het
doek komen. Maar ook omge
keerd: wie alleen het water
ln het Zeeuwse gewest wil be
schrijven of het landschap, hij
zal bemerken ook de mens te
hebben getekend".
De foto's
De foto's, die in dit werk zijn
opgenomen, zijn van een voor
treffelijk gehalte. De keuze,
die de samenstellers uit het
beschikbare fotomateriaal heb
ben gedaan, verdient alle lof.
De meeste opnamen zijn van
de jonge Zeeuwse fotograaf
Wim Riemens. wiens werk be
slist niet behoeft onder te doen
voor fotografen met nationale
naam. Zijn visie op de onder
werpen e.i de keuze daarvan,
gepaard aan een beheerste
techniek, geven zijn foto's al
le niveau. Naast Riemans moet
worden genoemd de uit Zee
land afkomstige Amsterdamse
fotograaf Cor van Weele, die
zich ook hier de vakman
toont.
Daarmee is ..Ontworsteld
land" een fotoboek, dat méér
is dan een provinciaal platen-
album. maar dat ook voor de
liefhebbers van dit soort wer
ken buiten de provincie een
winst betekent.
leden. Vijftienhonderd meter
een gulden de meter. Daar heeft
ie mee geboft, want ze vragen nu
vier gulden de meter. We behel
pen ons nu maar met een garage.
Die kon meteen gebouwd worden,
omdat daarvoor een vergunning
van het gemeentebestuur voldoen
de was."
Toen ik 15 was
Toen we hierna opmerkten, dat
zij zich dus ook al danig op hun
trouwdag voorbereidden zei Ant
je: „Maar wat wou je dan? 'k Had
hem al toen ik vijftien was ja,
stiekum natuurlijk en ik heb
hem nooit meer losgelaten. Dat
heeft-ie zeker goed aangevoeld,
want anders had-ie nooit zo vroeg
die lap grond gekocht."
Antje giechelde eens even, Sia
giechelde mee en toen kwam Do-
ra ten tonele, de kleinste van de
vier mevrouwtjes. Zij was erg
rustig, droeg een bril en maakte
een heel vriendelijke indruk.
Bij een poging, om ook haar in
het gesprek te betrekken, nam An
tje meteen d'r taak over en ver
volgde: „Natuurlijk bevalt de
nieuwe levensstaat ons beter dan
de oude. En de jongens nog véél
meer, want nu zijn ze tenminste
nog wel eens een keer op tijd
thuis. Hoewel.... zaterdags trouw
den ween maandagochtend om
vier uur was Bert al weer foetsie.
Maar toen ze nog thuis waren was
het nog erger. Altijd voor elkaar
inspringen. Zo zat dat bedrijf van
vader nu eenmaal in elkaar. De
een stond 's nachts om 12 uur op,
om bij de boeren in de omtrek
kalveren en varkens op te halen.
cii Harrie met de vriendelijke Dora
zijn buren. De twee broers kochten
nl. samen hel oude postkantoor
op de achtergrond dat recht
tegenover hun ouderlijke woning is
gelegen en waarvan door splitsing
en verbouwing twee flinke huizen
werden gemaakt.
der zó laat, kon je in de week
nooit eens met elkaar op stap.
Vandaar dat ik zes jaar verloofd
ben geweest. En Wim en Sia vijf
jaar. Harrie en Dora wa
nog het best aan toe; die
maar drie jaar verloofd."
..Maar ik moest de jongens al
tijd wekken", vertelde moeder
Van Haandel ons,
vrouw, die eerst getrouwd was
met een broer van haar tegen
woordige man, met Piet van Haan
del. Toen haar vierde zoon, Har
rie, drie maanden oud was, kwam
Piet te overlijden. En toen ze in
1940 hertrouwde met Jan van
Haandel. kreeg ze bij hem nóg
zes kinderen, van wie Pita (17)
de oudste is. Pita helpt haar in
de huishouding en verkoopt ben
zine en olie van de pomp. De
tweede dochter uit het tweede hu
welijk, Josephina (15) gaat op de
u.l.o.; Pieter (14) is op de am
bachtsschool en moet monteur
worden: en dan zijn daar nog An-
thonia (12). Henk (8) en Jan (7),
die allen nog op de lagere school
Moeder present
„Dat wekken doe ik ook nu
nog", zei moeder Van Haandel
zelfbewust. „Nu alleen m'n man.
Maar als de knechts om 12 uur
of 2 uur 's nachts voor de deur
staan, ben ik even goed present.
Ik wil niet hebben, dat hun vrou
wen eruit moeten om thee te zet
ten en de boterhammen klaar te
hun trouwen al wel maken. Dat doe ik voor hen. Ze
nachts verdwijnen.
maandag i
om 2 uur
maar daar hij Wim gevraagd had
de rondgang langs de boeren voor
hem te doen, was deze om mid
dernacht al in touw. Alleen Harry
bofte. Die moest op een meer nor
male tijd opstaan, om kwart over
zes, zodat hij om 7 uur bij z'n
dragline was.
Nolda bleek die dingen echter
wat minder zwaar te tillen danf
Antje, wat misschien wel moet i
worden toegeschreven aan haar
potige gestalte. Toen we bij ihèar
waren deed ze niets dan lachen,
schepte ook lachend de soep op,
vertelde dat ze soms voor de ge
zelligheid meerijdt met Joost en
z'n kalveren, en als het nodig
is ook nog assistentie verleent. •-1
Zwaar werk
Joost zelf gaf echter toe dat je
van goeden huize moet komen om
dit zware werk vol te houden.
Soms gaat men 's avonds om 10
uur naar bed, staat om 12 uur op
om de boeren af te gaan, kruipt
dan om 2 uur weer onder de wol
en staat om 7 uur 's ochtends
weer aan de dragline of bij de
zandtransporteurs
„We moeten elkaar nu eenmaal
helpen", zei hij heel kalmpjes.
„Niet altijd brengen we het vee
zelf naar de exportslacfoterijen. Er
zijn ook wel vrachtrijders, die dat
werk in Veghel van ons overne
men. Maar de boeren bezoeken
we wél altijd zelf. Die bellen ons
van te voren op. En dan rijden
we midden in de nacht al die
adressen af: in Deurne, Gemert,
Mortel. Beek. Donk, Kuildonk,
Boerdonk. Erp en Lieshout. Dik
wijls slaapt zo'n boer nog en
eten dan eerst hier en ze krijgen
precies hetzelfde wat wij eten. Zo
hoort het. Met de jongens was ik
altijd één. En met de knechts is
het niet anders. Trouwens, er
moet schot in zitten. Alleen zó
kan je een bedrijf opbouwen."
Terwijl moeder Van Haandel
haar zoon Joost eens strak aan
keek. werden we het meteen ge
waar: in deze ouderlijke woning
was moeders wil altijd wet. En
dus vroegen we Joost maar eens,
wanneer hij de laatste draai om
z'n oren had gehad.
Joost begon hard te lachen en
antwoordde: ..Dat weet ik nog
héél nauwkeurig. Dat was, toen
ik voor de laatste keer van de
militaire dienst met verlof was...
M'n jongste broertje Jan, die toen
misschien Hè a 2 jaar oud was.
moest pap eten. Hij zat er echter
maar zo'n beetje tegen te 'blazen.
Ik wou hem toen voordoen hoe hij
goed moest blazen. En hij deed
bracht om ze te wegen
gebeurd was vertrok de tweede
om 2 uur mee naar Amsterdam, wijls slaapt
of naar Winterswijk, naar Almelo je hem eerst i
of naar Utrecht, kortom naar 't de claxi
abattoir of naar
terij. En nummer 2 was dan nooit erg. Maar als ei
eerder terug dan voormiddags om ter sneeuw ligt
i met
l'ha.ve
uur of elf.
Elkaar helpen
Op het ogenblik doet alleen Joost
nog dat werk. omdat die op 't be
drijf van zijn vader bleef, dat nu
hoofdzakelijk op veevervoer is in
gesteld. maar natuurlijk doen de
jongens nóg wel eens een beroep
op elkaar als het erg druk is. En
dat is het haast altijd. Op den
duur echter moet vader het maar
met Joost en de knechts zien te
rooien. Wim kreeg van vader een
vrachtauto met twee transporteurs
voor z'n zandbedrijf; en Bert en
Harry kregen allebei een dragline.
Zo staat nou ieder op eigen be-
We meenden dus de conclusie
te mogen trekken, dat alleen voor
Joost het barre leven was geble
ven. Doch dat klopte maar half.
Want Nolda zag liaar man die
door. Je kunt nooit „nee" zeggen.
Want je concurrenten slapen niet.
Al heeft ieder veetransportbedrijf
z'n eigen rayon. De rit naar Am
sterdam laat ik nooit aan een an
der over. ook niet, als je koplam
pen in de sneeuw verdwijnen. En
als ik dan 's middags om 12 uur
thuis kom is het gauw eten en nog
een ander klusje opknappen. Wij
vervoeren immers alles wat men
van ons verlangt
„Maar hoe had u dan nog tijd
te zoeken?"
i Antje
Wachten
,,0, schei maar uit", ze
„de woensdag-, zaterdag-
dagavonden waren zogenaamd
voor de meisjes, maar je moest
maar afwachten wanneer de he
ren klaar waren. Soms zat je te
wachten tot half tien. En daar de
een zó laat thuis kwam en de an-
het prachtig na. Maar meteen lag
ik onder de tafel
Ofschoon moeder, met de elle
boog op de tafel geleund, en het
hoofd in de hand rustend, eerst
ernstig het verhaal zat aan te ho
ren, kon ze nu toch ook een glim
lach niet langer onderdrukken.
„Ja, ja", zuchtte ze, als wilde ze
zeggen, dat er heel wat kwam kij
ken om de boel in het gareel te
houden. Zo was het evenwel nim
mer. Zij had altijd een prachtge-
zin, vol ijver en werklust en met
een naam die even goed was als
die van de Nederlandsche Bank.
Verschil tussen de kinderen uit
het eerste en het tweede huwelijk?
Moeder haalde de schouders
eens op. Maar vader Jan zei: „Er
is inderdaad een verschil. De oud
ste jongens waren gemakkelijker,
gehoorzamer en rustiger. Of het
aan de tijd ligt.... ik weet het
niet. De zes jongsten zijn zo drif
tig. kunnen elkaar minder verdra
gen en zondags, als ze in huis
moeten blijven omdat het weer
niet best is, willen ze elk ogen
blik wat anders. De oudste vier
gingen zitten schrijven of tekenen
en je hoorde ze niet. Tegenwoor
dig kan ik nooit een middagdutje
meer doen. Telkens maken ze je
wakker
„En nu krijgt u er die vier
schoondochter ook nog bij",
merkten we op. „Een leuke wan
deling overigens om er zelf zon
dags eens langs te gaan."
„Ikke niet", zei moeder Van
Haandel. „Ik laat ze maar liefst
in haar waarde. Maar komen ze
hier, dan is het best natuurlijk."
Met dat al heeft de kranige
vrouw het toch een stuk gemak
kelijker gekregen, sinds die vier
zoons zijn getrouwd. „Nou heb ik
tenminste nog eens tijd om met
Jan of Joost mee te rijden naar
de veemarkt in Den Bosch. Ik ga
graag naar Den Bosch toe. Daar
is altijd zoveel vertier, vooral als
al die boeren en kooplui er heen
trekken
En Jan van Haandel beaamde
dat.
„Bent u er nooit geweest op
zo n dag?" vroeg hij ons. „Ik kan
het u aanbevelen. Want zo'n ver
schrikkelijke hoop vee bij elkaar
is toch zo'n mooi gezicht
veranderde Engels landschap
FOTO BOVEN:
Voor het ouderlijk huis: links
vader Jan van Haandel, midden
moeder Van Haandcl en rechts de
oudste zoon Joost, die in het vee-
transportbedrijf van z'n vader bleef,
om straks de jongere broertjes tot
een leidsman te kunnen zijn.
FOTO MIDDEN:
:ware werk als veetransporteur.
,,'k Ga dikwijls genoeg 's nachts
FOTO LINKS:
Al moeten Bert en Antje zich dan
voorlopig ook met deze kleine ga
rage behelpen, Antje voelt zich de
koning te rijk. En Bert steekt zijn
duim omhoog om te kennen te
geven, hoe goed hij zich in dat
kleine bouwsel weet te schikken.
Door het sterke teruglo
pen van het aantal konijnen
is het Engelse landschap
aan het veranderen. Op de
groene heidevelden staan nu
polletjes verdord boender
gras. Bepaalde bloemen ver
dwijnen, omdat ze verstikt
worden door de zich snel
uitbreidende minderwaar
dige grassen en houtige
planten, die vroeger door de
konijnen in bedwang werden
gehouden. Ook de roofdie
ren zijn genoodzaakt hun le
venswijze te veranderen.
Vossen (die overigens zelf
ook al door een virusziekte
met uitroeiing worden be
dreigd) en wezels die voor
namelijk van konijnen leef
den, zitten in hun wanhoop
eekhoorntjes na, en honge
rige buizerds volgen de boer
op het land om de wormen
op te pikken, die de ploeg
naar boven heeft gebracht.
Deze en soortgelijke
gen worden vermeld in de rappor
ten van de (overheids)dienst voor
het toezicht op de natuur aan het
Parlement. In Engeland werd de
myxomatose, de bekende besmet
telijke virusziekte, het eerst in ok
tober 1953 geconstateerd. Wanneer
de mens niet had ingegrepen dan
zou de ziekte zich slechts lang
zaam hebben verbreid, zeker niet
meer dan een paar kilometer per
maand, in hetzelfde tempo waar
in een geïnfekteerde vlo zich zou
kunnen verplaatsen van het ene
konijn naar het andere. Maar de
boeren, de organisaties tot bestrij
ding van de konijnenplaag en het
ministerie van landbouw zagen in
de myxomatose een natuurlijke
bondgenoot en brachten die naar
alle delen van het land over. Waar
de ziekte werd ingevoerd, stier
ven praktisch alle konijnen. Men
schat dat slechts vijf per duizend
in. het leven bleven. Volgens ra
ming waren cr voordien honderd
miljoen konijnen in Groot-Brittan-
nië, maar na een jaar kwam mtn
ze nauwelijks meer tegen.
veelbelovend. In september
kon,aan het Parlement worden ge-
rapporteètd. dat de vegetatieve
grondbedekking was verbeterd,
dat er meer grassoorten tot ont
wikkeling waren gekomen en dat
er ook meer goede grassen waren
verschenen. Het effekt op de wilde
flora was nog groter. Een bepaal
de orchidee, waarvan men dacht
dat hij in Engeland uitgestorven
was kwam weer te voorschijn en
begon veelvuldig te bloeien. Vele
zeldzame planten gingen een weel
derig leven leiden omdat er geen
konijnen meer waren, die in het
voorjaar de eerste spruitjes op
knabbelden.
Maar daarna nam men minder
prettige dingen waar. Vogels, die
graag in een kuiltje op de grond
nestelen, zoals leeuweriken en ta-
Suiten werden gehinderd door het
ichte grasbestand. Voor op het
vlakke land nestelende zeevogels
gold hetzelfde. In sommige streken
verspreidde een minderwaardige
grassoort, die de koeien niet wil
den eten, zich snel over de heu
velachtige weidegrond. In latere
rapporten werd er melding van
gemaakt dat bepaalde bloeiende
planten zich door de opmars van
ander gewas niet zouden kunnen
handhaven wanneer er voor de ko
nijnenvraat niet iets anders in de
plaats kwam. Braamstruiken be
gonnen steeds sneller om zich heen
te grijpen. De dopheide verdween
in streken, waar het landschap er
voorheen door gekarakteriseerd
werd. En zo was er meer.
Verleden jaar echter waren er
tekenen dat deze ontwikkeling ge
stuit was. Het virus van de my
xomatose schijnt verzwakt te zijn.
Slechts ongeveer de helft van de
konijnen, die door de ziekte wer
den aangetast, stierf er nu aan,
en de dieren, die er doorheen kwa
men, waren immuun. De konij
nenbevolking begint dan ook weer
toe te nemen. Was er aanvanke
lijk haast niets overgebleven
thans is naar schatting hun aantal
alweer bijna tien procent van het
totaal van vóór het uitbreken van
de ziekte.
Maar sommige plekjes In het
landschap zullen wel nooit meer
als vroeger worden. Een man van
Natuurbehoud zei: „Het Lulllng-
ton heidereservaat was een prach
tig voorbeeld van helde op kalk
achtige grond, toen het er nog we
melde van de konijnen. Maar se
dert de myxomatose kwam is het
geleidelijk bedekt met strulkge-
Voor Jolande
Je speelt met blokken zonder het te weten.
Wat zijn acht maanden voor zo'n kleine meid,
De box. de wieg, begrenzen nog je tijd.
De wijzers gaan, met slapen, spelen, eten.
De pop, de bal ...Je weet niet hoe ze heten.
Je kust de pop, maar raakt de bal steeds kwijt,
En wordt je moe, dan is zij er altijd,
die je 't verdriet al koest'rend doet vergeten.
Straks zal je stem heel aarzelend beginnen,
dan wijs ik naar voor jou bekende dingen:
De pop, de bal, de box waarin je kroop
En langzaam zal, gevormd tot korte zinnen,
Zijn Naam opklinken in je juichend zingen.
Die op je neerkwam, met het water, bij de doop.
D. VAN BOXEL Jr.
