i
VLAAMSE POCKETS:
MUZIEK VOOR KOOR,
jr+zsvrzsz DPriFI TPDMPFT
NA PASEN
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 16 APRIL 19
BARABBAS OF JEZUS!
De kunst weer in dienst
van het evangelie
die verloren gaan, een
ons, die behouden
(Van onze kunstredacteur)
IN de oude rooms-katholieke kerken van Tsjecho-
slowakije heb ik vorige week stil gestaan voor
de grote vaak kleurrijke beelden van de gekruisig
de en de zegenende Christus. Ik heb er stil gestaan
zoals eens de Franse dichter Paul Claudel stil stond
voor het Mariabeeld in de Notre Dame te Parijs. Hij
kwam er niet om iets te vragen, niet om iets aan
te bieden, maar alleen maar om te zien. alleen maar
uit dankbaarheid dat Maria daar was. Het was geen
aanbidding van het beeld, maar een sterkere be
wustwording door het beeld dat Maria iets in zijn
leven betekende. De symbolische kracht van het
beeld liet zich gelden. En zo ook stond ik in die
prachtige weelderige barokke Jacobskerk te Praag,
zo ook stond ik in oude kerken ran Karlsbad. Pil-
sen. Brünn, Bratislava en Kutna Hora. Anonieme
kunstenaars droegen hun geloof uit en de kerk be
greep de waarde van het kunstwerk. En juist in
een land als Tsjechoslowakije, waar vroomheid en
religie worden verdrongen door staatsalmacht en
atheïsme, juist in een land waar het niet ongevaar
lijk is zich ondubbelzinnig en openlijk voor Jezus
uit te spreken, juist in een land waar Pilatus' vraag
,,Barabbas of Jezus" opnieuw een aangrijpende
werkelijkheid is. juist daar begrijpt tnen eens te
sterker de symbolische waarde van het beeld.
Achter mij knielt in de hoge go- Maar de waar-
tische ruimte van de St. Veits- achtige kunstenaar
dom in Praag een oude vrouw heeft zijn plaats
voor het altaar, zij maakt een niet verlaten, heeft
kruisteken op de borst En als ze zijn geloof niet
heengaat ziet ze even op naar het verloren, heeft zijn
grote kruisbeeld van Christus, enige inspiratie-
Dat was „het woord des kruises" bron teruggevon-
voor haar, dat was voor haar den. Hij leeft in en
„een kracht Gods". Thuis blijft de door het geloof en
Bijbel gesloten, is het crucifix zjjn kunst is een
verdwenen. Het is alles voor haar directe afspiegeling
kinderen „een dwaasheid". Maar daarvan. Moet
in het hart van die vrouw blijft daarvan een direc-
er het geloof en als ze dan in het te afspiegeling zijn,
kruisbeeld in de kerk de verlaten- omdat ook voor
heid van Jezus ziet, ja. dan er- hem het woord van
kent ze des te sterker de godver- 1 Cor. 1 een wer-
latenheid van de mens van nu. kelijkheid is. Het
Ze voelt de kloof die er gaapt bij kerkelijke jaar gaat
het kruis tussen God en de mens. hem niet onge-
Ze zucht en ze begrijpt dat het merkt voorbij. In
gemakkelijk is zich los te maken deze Lijdenstijd
van Jezus. Maar ze beseft ook, komt ook voor hem
dat het niet gemakkelijk is los te de vraag „Barabbas of Jezus". Hij
komen van Jezus. Jezus laat niet kan zich niet in woorden maar in
los. ook niet aan het kruis, juist beelden uiten, ernstig, bewogen, ge
niet aan het kruis. Dat heeft die heiligd. En met die beelden wil hij
kunstenaar van eeuwen geleden het geloof in Jezus op u en mij pro-
willen zeggen. Dat zegt ook de jecteren, met die beelden wil hij
de kerk.
De schaduw
van de regei
Bij Querido zijn drie zeer
geschreven verhalen van Inez
Dullemen verschenen, onder m
titel „De schaduw van de reg
Een jonge schrijfster, wie al
scheidene literaire prijzen I
deel gevallen zijn. Anders dal
kunstenaar van deze tijd.
Bij Berry Brugman
EEUWENLANG hebben kunste-
naars hun kunst geboren doen
worden in de kerk, hebben zij zich
geheel aan de uitbeelding van hun
geloof gegeven, hebben zij alleen
maar Godverheerlijkende werken aj" yi
gemaakt. Er zijn tijden op ge- T 8 t h"!
volgd, dat de kunstenaar dat eigen
tehuis verloor, dat het geestelijk
onderdak verdween. De inspiratie ket kruis
,JZij dan namen Jezus en Hij, zelf
Zijn kruis dragende, ging naar de
zg. Schedelplaats." (Joh. 19:17)
Kruiswegstatie
tot de Vader heeft gebeden, komt
Hij terug tot de discipelen en
vindt ze slapendë.
Berry Brugman heeft Christus
in Zijn volle menselijkheid ge
zien, in Zijn enorme doodsangst.
Men voelt het aan de houding van
Christus dat Hij op dat moment
denkt: „Hoe is het mogelijk dat
deze mensen nu slapen terwijl ik
die doodsstrijd strijden moet. Hoe
kunnen vrienden iemand zo in de
steek laten". De lijdende mens
Christus kreeg hier de eerste spij
ker door Zijn hand —slagen. In
absolute verbouwereerdheid kijkt
Jezus naar de drie slapende man
nen en het is alsof we in die
Christus-verbeelding de berusten
de woorden uit Matth. 26:45:
„Slaapt nu maar en rust" horen.
Ook in Zijn doodstrijd liet de mens
heid Jezus in de steek.
Dan komt er de kruisdraging.
Niet het gehele kruishout moet
worden gedragen, doch alleen de
dwarsbalk. Hier hoort men het
woord van Joh. 19:17:,,en Hij
zelf zijn kruis dragende, ging
naar de zogenaamde Schedel
plaats. in het Hebreeuws ge
naamd Golgotha". Die kruistocht
moet te zwaar geweest zijn voor
Jezus, want Mattheus, Marcus en
Lucas melden dat Simon van Cy-
rene geprest werd het kruishout
achter Jezus aan te dragen. Berry
Brugman heeft niets mooier en
ook niets dramatischer gemaakt
dan de Bijbel aangeeft. Hij heeft
de mens Jezus in Zijn volkomen
verlatenheid en vermoeidheid bij
de kruisbalk gezien en dat heeft
hij geschilderd.
De kruisiging zelf is bij Berry
Brugman tot een levend getuige
nis geworden, een getuigenis die
'als het ware intuïtief bij hem tot
uiting kwam. „En Hij boog het
hoofd en gaf de geest", meldt Jo
hannes. Hier is geen ruimte voor
een schone landschapschildering. Sinds enlse tija komen eP
voor groen gras of bloeiende bo- ook Vlaamse pocketboeken aan
men. Berry Brugman heeft ook de markt De uitgeverij Heide-
hier het verlatenheidsheeld m al- land p.v.b.a. te Hasselt heeft
le eerlijkheid en zuiverheid ge- deze taak met kennis en ener-
schilderd en een decor van slechts gje ter hand genomen. Na de
één felle kleur gemaakt, als een eerste serie van acht werkjes, heid en smaak gaan hier dus sa- liteit al lang verloren hebben,
aanklacht, als een kfeet, als een dje reeds eerder zijn versche- men. Een zestiental illustraties maar die de Noord-Nederlander,
huivering ook. Een huivering die nen is er nu zeer «nlanes een achter in het boek verlevendigen die vaak zo weinig van Vlaande-
ook de hoofdman bij het kruis nieJw achttal in het licht ge- het beto°g- ..Odysseus Achter- ren afweet, kunnen helpen zich
zoveel moderne romans hier I
uitstalling van perversity
geen begrippengegoochel, ooxi
grondeloos pessimisme. In|
„ontmoeting met de andere"
titel van haar debuut" erv.~~
dat er bij al het donkere
mensenleven ook licht is
het maar „achter de regen-
het eerste verhaal is er eer
kere sympathie voor de oude
in Parijs, die eens de r
van de ik-figuur ongelukkig
te; in het tweede verhaal
een verborgen menselijk
tussen een zieke en een
verpleegster: in het derde
de kloof tussen een jong
een verbitterd man, op r
Zwitserland naar Griekei
even overbrugt. Al met al
klein geluk in de triestheid
regen van het leven, ma;
geluk dat de schrijfster blij]
niet cynisch, doch serieus w:
De Vlaamse Gids
Het aprilnummer van I
Vlaamse Gids" (Em. Jacqnj
laan 119, Brussel I) bevat j
een aantal interessante bijdr;
Geopend wordt met een opmJÉ
lijk goed kort verhaal van
Baekelmans „De familie
mijn vrouw". Max Laml 1
schrijft over opvoedmgsprobk e
onder de titel „Van leren ve
nihilisme en onderwijs" (ovei
schillende landen). „De taa
gans het volk" heet een ai
van P. de Keyser n.a.v. de 1
verjaardag van het overlijdei B
Prudens van Duyse en Emiel
gen schrijft over „Krakeel e
de zgn. abstrakte kunst". V<
zijn er allerlei kanttekening© r
genomen en een vers van Wi
Brandt. v
L' Orgue
Saint-Placide. Pans VI b
met het eerste nummer vafO
jaar verschenen, wederom
hoofdredactie van de bekend 0
gamst en auteur Nobert Dufo s
De hoofdredacteur geeft
eerst een beschouwing ove:
orgelervaringen tijdens een
door Canada. Verder zijn er
geïllustreerde artikelen op
men over orgels te Caudebe
Caux en Pertuis. Een slotai
liturgische betekenis v;
gel door M. le Pasteur Pierre
lotton. Verder is er een kr
met allerlei wetenswaardig!)
doortrok toen hij zei: "„Waarlijk "ek na" van "Marmx Gijsen (pseud, in de Vlaamse literatuur te oriën-
dit was een Zoon Gods". Maar Sev®"- boekjes zijn met van dr j A Goris), eveneens teren. En wie daarin thuis
van dit kruis uit trok Berry Brug- rec'1t „volwassen pockets ge- met f0to's geïllustreerd, geeft de vindt ii
man een lichtende streep door dat noemd; ze dc-
huiveringwekkende décor. Via cru- voor wat mei
i lucis kruisweg licht- zo tegenkomt
0de stijl, de toon
niets onder nog onlangs in Holland gefêteer- zienswijze van iemand als Herre-
n dit genre al- de auteur reisindrukken uit Grie-
de inhoud biedt kenland van achter in de twinti-
de kunstenaar vond geen
voedingsbodem meer in de Bijbel,
mede omdat de kerk dat niet wil
de. Er kwam een natuur- en
mensverheerlijking voor in de
plaats. Tot de mens uiteindelijk
zijn kracht zocht in eigen schep
ping, in de materie, in dat wat
hij buiten Gods schepping meen
de te vinden. Hij ging experi
menteren, zichzelf wijzer achten
dan God. En de kerk liet dat al- N,el ,n zlnnenbekorende
les gaan. verwijderde zich hoe vele barokkunstenaars. Het
langer hoe meer van de kunste- ging hem niet om mooie mensen
Strakke, kale kerken ont- en uitgewerkte kleding, het ging
alleen het Woord hem niet om een visuele realiteit
Ataclö'yond ik die ItuMtawujr. tl~h*em "cên kracht* G°ods 'gewol'.
voor wie het Lijdensevangel den en daarvan wil hij in heilige ------ tra*
maar niet een aandoenlijk ver- bewogenheid getuigen net als zijn we£- Dl€ lichtende streep verbindt een behoorlijke verscheiden-
haal was maar een realiteit. De vrouw de beeldhouwster Janny de kruisdood met de Paasmorgen, heid.
kunstschilder Berry Brugman be- Brugman-de Vries. En dan leest die lichtende streep is de uitred- Johan Daisne ft in >zien cn
sefte dat de Bijbel even '"dnn hij in zijn Bijbel het verhaal over ding uit de dood, die lichtende zijn„ cen keuze Ult zijn fjimop_
gend en even duidelijk voor het Gethsemané_ als Jezus tot Zijn streep bevestigt de laatste woor- s£llen, de auteur noemt het „een
a ia discipelen zegt; „Zet u hier ne- den van het Matttieiw-evangelie. keuze uit de 5q beste en slechtste
n?.iman der. terwijl ik heenga om daar te ••^e ik ben met u al de dagen fiims van de laatste jaren". Slecht
eens door. Berry Brugman bidden.. Slechts Petrus en de tot aan de voleinding der wereld. is hier niet bedoeld in de zin
twee zonen van Zebedeus nam Jc- Zo heeft Berry Brugman op zijn van „onbetekenend". Daisne geregelde bijdragen in het Vla am-
zeide tot hen: „Mijn wjjze de kunst in dienst van de 'pseud. van dr; Herman ^Thiery) se dagblad Voorui^uït^ de Jaren ta[ opstellen, lopende
plaats inneemt, het kruis
Bethlehem met de opstanding
bindt, het kruis dat als een v
haak in het vlees van c'
is geslagen en hen niet
laat.
Berry Brugman heeft net als
vel© kunstenaars bi vroeger eeu-
krulswegstatie gemaakt.
ger jaren. Gijsens proza heeft
het is mede het geheim van zi;
succes als romanschrijver een Jules van Ackere, verzameld on
bijzondere, geheel eigen bekoring, der de titel „Eeuwige Muziek",
waarvan de bekoring hier dubbel Van Ackere (geb. 1914) is een mu
is door het onderwerp. sicoloog die ook internationale be-
kendheid geniet, want wel blijkt
Raymond Herremans „Boekuil- vertalingen van zijn werk in
tjes" vormen een keuze uit zijn bet Engels, het Duits, het Frans
het Indonesisch. Een groot aan-
—o- - in, opstellen, lopende van Bach
bedroefd, tot sterven? IVaZnlHko "Öndraëhtvëvër vesteld 's ^d van de Unie der Filmkri- na de tweede wereldoorlog tot tot Mahler behandelt deskundig
toe; blijft hier en waakt met 8 5 p 8 tiek, administrateur der Belgische 1948. Het zijn korte stukjes over en onderhoudend componisten,
Mii". Als Jezus dan iets verder en daarmee de kunst tot haar ge- Filmotheek en van het Wereld- romans en letterkundige gebeur- werken en verschijnselen. De op-
ter aarde heeft geworpen en boorteplaats teruggebracht. festival van de film; deskundig- tenissen, die natuurlijk hun actua- stellen zijn goed gedocumenteerd
geschikt studiemateri-
VIA NAALD
£N ALAAï
stonden,
werd gehJHHPV
het geheel beheerste. Maar
men ook het gevaar liep Christus nci, "Z"™
alleen maar in theologische for- c,sme of P'as^che werkingen. Het
muziekproblemen wil bezighouden.
Ook de beeldende kunst ont
breekt niet in deze reeks. Prof.
dr. Jozef Muls schrijft over
„Mcmling, de laat - Gotische
droom", een van liefde en begrip reiding.
getuigend essay over deze Vlaam
se meester. Vanwege het onder
werp boeit mij het hoofdstuk „Het
mystieke landschap" bijzonder.
—17571 h« J[\\7L1_ V.II L_ I ,meer dior de composities, die heel blad beslaande, illustraties.
wat Rheinberger en Karg-Elert Felix Timmersmans' „Scheme-
betreft besli^nnie^0zr°eJooga3^: ringen van dc dood", geschreven
schreven. Het werk te Lier in 1909 beleeft hier een
Bossi heeft nog herdruk, voorafgegaan door een
mules te vangen. De bewogenheid hem «Been maar t di heerliike
van de kunltenaar had soms zen van Christus' lijden, niet om klavierwerken, die heerree
plaats gemaakt voor een begrip- een menselijke afbeelding van speelstukken welke deze com- „i;.„njrhii dit
pensysteem. dat de kunst ve>- Christus. Zijn geschilderde ver- ponist een even grote naam bezorgden als de klavierwerken dit
wierp maar de inlegkunde in beeldingen zijn predikingen, zon- later Chopm deden. Eigenlijk leeft Domenico Scarlatti net als
der getheologlseer. zonder inleg- Chopin en net als Galuppi en Joh. Chr. Bach alleen maar voort
kunde, direct op de man af. Net door zijn klaviercomposities. Helaas is er niet één van zijn houder-
zo direct en net zo eenvoudig ais den Sonates in het oorspronkelijke handschrift bewaard gebleven.
het Bijbelwoord. Zo direct is ook Ze zijn net zoals de orgelwerken van Buxtehude alleen maar
zijn schilderstechnlek. breed, met door afschriften bekend geworden.
Spieden en speui
Spieden en speuren in de
natuur, door Niko Tinbe
Uitgave Pioegsma. Amstei
woorden verheerlijkte.
Toen Jezus dan de zure wijn
zeide Hg: Het is
dbracht. En Hij boog het hoofd
i gaf de geest." (Joh. 19 30)
gen,
vegen en met sprekende
kleuren, expressief, bovenal eer
lijk en overtuigend.
Die Sonates
Scarlatti (zoon
Scarlatti, de componist
Domenico te Gouda door de Ned. Bachver-
Aiessandro enigmg o.l.v. dr. Anthon v. d.
115 Horst. De generaalbas wordt
650 (cantates) zijn niet zorgd door orgel, fagot, 2 celli
diepzinnig. In het voorwoord 1
i 2 contrabassen, (de plaathoes
schoonheid heeft geschreven,
kerkmuziek dan. Scarlatti
reeds in 1714 kapelmeester
de Capelia Giulia in het Vatikaan tatie,
te Rome. Vijf jaar lang heeft hij is vastgelegd:
deze functie vervuld en toch CR),
schreef hij maar betrekkelijk
weinig kerkmuziek. Ook in Lis
sabon is hij geruime tijd in een
kerkelijke functie werkzaam ge
ling komt eigenlijk pas bij de
grote slotfuga- Niettemin alle be
wondering voor deze grootse pres-
:oed op de plaat
cm plaat 67800
zich bekend gemaakt als or-
e° °°k a™»
Jansen heeft dit gedaan. AJs
organist maakte bij al enkele bui-
1W„_ tenlandse toumée's en als koor-
men ti. generaalbas leidcr kent vrijwel elke grote
Rome opnieuw werd stad hem'- DjZCr puit ipc
werken zijn
tal bewaard gebleven,
een Stabat Mater voor twee
stemmige koren
in 1941 in
uitgegeven.
In zijn kerkmuziek hield Scar
latti de opera-stijl ver weg en
kan hij eigenlijk als een volgeling
van Palestrina worden gezien.
Zijn Mis in g-moll (1754) voor
vierstemmig koor a cappella
daarvan een prachtig voorbet»«. oq
Z'in In bifeveer 1720 geschreven j"
Stabat Mater (het leed
wel iets fris en wordt korte inleiding van Anton
door Simon Jansen
meesterlijk vertolkt op
een prachtig klinkend se streekroman „De Zwarte Pok
orgel. ken" van de volksschrijver Ed-
TOT slot een plaat ward Vermeulen („Warden Oom")
i mmt wprkpn voor destijds ontdekt door Stijn Streu- vermaarde natuuronderzoeke
trompet, L, ook veis en - literair natuurlijk be-
niet alle in de originele langnjker het eveneens volkse Ven werk.
DECCA bracht werkje „De wereld van Soo Moe- De hoogleraar, die zijn st
Dat wetenschappelijk werk
de leek geen taaie kost behc
zijn, bewijst prof. dr. N. T.
Vlaam- gen wel bijzonder overtuige
zijn boek dat eerder in Eng
werd uitgegeven onder de
„Curious naturalists". Ruil
jaren spieden en speuren i
de
de coryfeeën aanving te Leiden t
de universiteit van Oxford da
laat zijn lezers een onge
boeiende tocht meemaken,
de bijenjagers van Hulshorst
poolstreken, op vleugel
musicus is door PHILIPS
namelijk als organist uitgebraent
langspeelplaat van hem uitgeko
men onder de titel „Berühmte
Werke für Orgel" waarbij Simon
Jansen het orgel bespeelt van de
prachtig* vuorbeeld: Martinikerk in Bolaward (stereo-
Simon C. Jansen speelde too
Philips op het orgel van de Mai
tinikerk te Bolsward een aanta
rken, waarvan eei
name verscheen.
bekende
Van Bach speelt Simon
i Toccata en Fuga in d-
moll, de koraalvoorspelen „Ich
geniaal obee- rul' au Dir". „Nun (reut euch l.e-
hen Christen ghnein", Herr
Gott, nur schleuss cen Himmel
auf" en „Wir glauben all' an
einen Gott, alsmede de eigen be-
xpressief *bouw-
-- bleibet
M tate 147. De andere plaatzijde
met moeite kon "ordt «cvuld met Thema
beschrijvend bij dc Itruisdood Jansen Toccats
van Jezus) is een uiterst mn" k"r"
lijk werk, i___ -
bouwd en zo gestadig en logisch
werkend naar de grote climax
van het slot-Amen, dat men ge
boeid luistert naar een groots,
ontroerend en expres:
werk in klanken. Hier is nog
echte oude kerkstijl, die zich
die tijd maar met moe
vrijhouden van de steeds
terrein veroverende Italiaanse
opera stijL
FONTANA heeft dit werk in
life-recording op de plaat
riaties Op. 115 van Bossi. Cant:
lène uit Sonate II van Rheinber
ger en „Ach bleib mit deiner
Gnade" van KargElert.
Simon Jansen
dopr werken van Hen
ry Purcell en wel Tu
ne and Air in D, Vo
luntary for two trum
pets in C, de Trumpet-
Voluntary in D (gespeeld op een
Engelse kroningstrompet) en de
Sonate voor trompet en strijkers in
D. Die Trumpet-Voluntary is echter
niet. zoals ook de hoes aangeeft
van Purcell, maar van Jeremiah
Clarke. Waarom het werk dan
toch onder de naam van Purcell
staat is me niet duidelijk. Die
Trompettunes en voluntaries van
Purcell zijn oorspronkelij> clave-
ir het is cymbelwerken en werden door
h^el erg anderen georkestreerd. De ende-
plaatzijde bevat het bekende
Haydn in Es
het Concert voor twee trom-
te petten en orkest van Vivaldi.
Het is een bijzonder interessan
te plaat geworden, ook door het
TJfk1 e™' <ïe "koraalvóorspelen gebruik v.-„ verschillende trompet-
Clubs" een langspeel- van de Vlaamse letterkunde, Ge-
plaat uit met „Music rard Walschap,
for trumpet and orches- Men ziet: verscheidenheid ge-
tra. Het Unicom Con- noeg en werk dat de moeite
cert orchestra wordt waard is. De verkoopprijs is Belg.
geleid door Harry El- Fr. 25 per deeltje. Uit een oog
lis Dickson en de punt van cultureel verkeer tussen
trompetsoli worden Vlaanderen en Holland kan
geblazen door Roger de verschijning van deze Vlaam-
Voisin en Armando se pockets alleen maar toejuichen, jarig wetenschappelijk ond(
Ghitalla. De opname Bij het grote publiek is het zo appetijtelijk opgediend a
geschiedde in de Jor- Vlaamse werk lang niet voldoen- dit door mevrouw J, M. Baei
dan Hall in Boston <30 de bekend. Het zij de Uitgeverij van Koon deskundig vert
cm. plaat AL-R 56). Heideland gegund, dat haar poe- boek met zijn vele interes
Eén plaatzijde wordt kets er bij ons ingaan. Want een foto's en verklarende teken
geheel ingenomen
ïn Engeland en Afrika, dan
voet tussen rupsendodei
3or de verandering dwars
het Zuidafrikaanse Krugerpï
Zelden is het resultaat
de klank,
jammer dat alles
door elkaar loopt. De akoestiek ic
heeft veel galm en Stoon Jansen
heeft daarmee veel te weinig
'Sr'!ko°raa1'":"je"su «Oouden.
Freude ïiit 'Cam d°°'
volgen en „Nun freut euch is
een warreling van klanken waar
men niet uit kan komen. Zo zijn
wat onduidelijk, behalve „Ich ten. Solisten en orkest geven alles
een uitmun-
Dir". Waarom Simon
Jansen nu juist die bewerking
„Jesu bleibet meine Freude"
land Festival in de St. Janskerk sche opc&me heeft
genieten. Elk werk is muzikaal
en technisch gaaf vertolkt en de
opname is te prijzen.
CORN. BASOSKI
't Is maandag en het is april
de lucht is kerngezond,
met ijsblokken bestapeld aan
de blauwe horizon.
De wind draagt fonklend zonlicht, koel
als hoge berglucht mee,
er wappert helder wasgoed, wit
als uitgestoken sneeuw.
't Is maandag en het is april
Uw kruis stond opgericht,
ik mag met heel de morgen mee,
staan blinken in een witte zee
met witte bergen licht.
NEL VEERMA
