ranse
Jjlit
VIVALDI EN MOZART
zei yjaar
TWEE MOZART-OPERA'S
TWEE KUNSTENAARS
EXODUS
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 5 DECEMBER 1959
EENVOUDIG, NEDERIG, MENSELIJK
EEN ERUDIETE LETTERKUNDIGE
|"NE dichler en essayist J. A.
Rispens is vandaag zeventig
jaar geworden. Hij is een van de
weinige werkelijk erudiete letter
kundigen, die tot de protestants-
christelijke kring kunnen worden
gerekend. Rispens heeft in zijn
leven een ontwikkelingsgang door
gemaakt, die hem tijdelijk van de
georganiseerde christelijke krin
gen en activiteiten heeft verwij
derd. Maar steeds is de wereld
van zijn jeugd in zijn belangstel
ling gebleven. Anders dan de
meeste schrijvers en dichters, die
het geloof van hun jeugdjaren
hebben verloren en die tegenover
hun vroegere geestverwanten op
literair gebied óf rancuneus óf
doorschemert. Dat is het eigen- van de jaren Is
lijke hout, waaruit Rispens is ge- reeks van begaafde r
sneden, hout met de nerf der ja
ren en de knoesten van het lij
den. De mens. de christen.
Genade, zegt ge, hebt ge niet
omdat ge leeft uit eigen trotse
kracht?
Ach, dwaas is (en zijn trots een
trots ten dode).
Die zonder licht zijn weg zoekt betering ingetreden]
gedrukt", die In de kerkelijke at
mosfeer als kunstenaar dreigden
te verstikken. En wie bleven, on
dervonden het aan den lijve, hoe
weinig het zoeken van de ere
Gods (en het heil van de naaste)
op het gebied van kunst en cul
tuur de calvinisten ernst is. Er
is in de loop der jar
r het spi- staat het er met veel kerkmensen
plaatsen dit opzicht hopeloos voor.
Natuurlijk ziet de kunstcriticus
de grenzen van Rispens' dichtta
len natuur- ient. Hij is geen oorspronkelijk
voor wie wij dichter, al zijn er verspreid oor-
vaak zo zacht, zo zelden christelijke dichtbundels spronkelijke trekken. Zijn weric
alsof ze zelfs niet uitgesproken kunnen aanbevelen, deze bundel vertoont op vele plaatsen sporen
hillig zijn geworden, is
waren;)
toch blijft de ziel hun heugenis
bewaren
zoals de hand wol van een
schapevacht
En over de dichter getuigt hij:
Rispens lezen. Ze worden niet
voor vormproblemen geplaatst
de taal behoeft voor hen niet
i bewonderde voorbeelden. Het
geestesleven van na de tweede
wereldoorlog komt er niet of nau
welijks in aan het woord. Wie wat
Ik kan fotograferen
Ik kan fotograferen, practisch
handboek voor allen die goede
foto's willen maken, door Jan
Wolfslag. Uitgave A. W. Sijt-
hoff N.V., Leiden.
In de bekende serie van ,,Ik
kan"-boeken mocht uiteraard het
boek over fotograferen niet ont-
fend hoe eenvoudig, nederig,
menselijk de dichter, de met waardigheid ergens te blij-
A hetrUtv^S "galjas-*- ->2E
Rispens in de loop der jaren de productie van de protestants- Heeft hij wat hem bewoog eerst
i staan. Rispens heeft s
christelijke auteurs met belangstelling blijven voegen, het contact
met sommigen hunner blijven onderhouden en heeft hij in zijn
kritieken op sympathieke wijze over hen geschreven.
In zijn Tiart is hij christen ge- voudig geworden (er is niets zo
bleven. Dat hart is wel omhuld moeilijk te bereiken als de een-
bijna weerloos lijdend
uitgesproken
dan, als de avondzon ter kimme
rand
is hij vermoeid, ja, voelt zich
als gebroken behouden. Als
maar geurt als wierook, die men
heeft verbrand
is ook als dichter intellectualist; menselijke toon,
Rispens zegt tegen God: al het ',,i
mijne is het Uwe en doet
stand van, hoezeer hij het mag
dit geen begrip kan opbrengen.
„„v.,.-. uaiiu neen- gehad, heeft het foto-
toestel ook bepaaldelijk geen ge
heimen meer. Wij althans heb-
doornemen van
het boek niets gemist wat men
niettemin zou willen weten. Met
dit boek wordt het fotograferen
I ondertoon,mUJJJflp
dit werk ontroert door zijn n,ii
'afl echtheid en, wat ik maar weer
weerloosheid. Weerloosheid
werk als gelukkig ook tegen de genade.
C. RIJNSDORP tot een genoegen temeer.
geweest met de mantel van het es- voud! onna weerloos ujaeira^S^^
theticisme, met Nietzscheaans 0p hoop tegen hoop gelovend. Dit mag nu rmsschien de typi-
zelfgevoel en platonisch getinte fi- wijs man die de rijke tooi van sche kerkmensen niet onmiddel-
losoV maar diep lijden en de doc,r mateloos veel lectuur "ik aanspreken, voor hen ataat
klimmende som der jaren heeft verfijnde waarneming waar- er menig vers in de bundel, dat
het kleed doen slijten. Men zou neming naar buiten en naar bin- Z11 terstond zullen verstaan en
hem kunnen vergelijken met een nen alleen maar ondanks zich- waarvan zij zullen kunnen gaan
gepolychromeerd beeld, dat aan 1( priJsgeeIt bewus, houden zoals ..De onbekende me-
weer en wind is blootgesteld ge- van £raaj en sier laatse ,.De moeder van de ver
weest en waarvan de kleuren op niatmirH*fc 'iet He noëziekenner loren zoon", het eerste „Sonnet",
bepaalde plaatsen geheel zijn ver- 7 in land van herkomst"™ et -Korte dialoog", de in dit Zon-
dwenon. terwijl Ze h.er cn daar voor dagsblad afgedrukte „Psalm en
nog duidelijk zichtbaar zijn. De Europese geestesleven van voor
wijd beoefende lectuur tjjUg' m#,t no* 20
W..VX ucuc.c.iuc C11 de de tweede wereldoorlog
diepe bezinning daarover (dit laat- nawerkende invloed van de tach- Weggedrukt
ste juist maakt dc erudiet, in on- tigers. het aestheticisme en de ide-
derscheiding van de knappe school- alistisch getinte gedachtenwereld T^INDEREN KUNNEN soi
man», de jaren door bedreven, van Rispens' generatiegenoten en IV HPwlie,
hebben hem gevormd. Daarna hun onmiddellijke voorgangers,
kwam de terugkeer, maar op een invloeden ook van Nietzsche en
leeftijd, dat het niet meer mogelijk Rilke, en van veel Duitse kunst-
EJtaliaanó pchetóboek
waren bi] de dode paus
(Vai
kunstredacteur)
Paus Plus XII is, overleden. Op
11 oktober 1958 hield hij
ste audiëntie. Hij stond
gebaard in de Sint Pleter
L bewust wreed zijn tegenover
huisdieren. Zo kan de kerkse ge
meente, kinderen in cultureel ver
beschouwingen met het scheppend stand en boosheid, zonder het te Rome. Een beschrijving
laatste audiëntie? Hier is
om te vormen. In verzen ging en Maar dit alli
gaat dat nog het best. Daar is de lende kleuren, waaronder de nerl
i het woord.
Over Rispens als essayist zal
opnieuw kunnen worden gehan
deld. M
i het hout zichtbaar wordt i
Rome binnenrijdt ziet
muziek-pockets
een in regeringsopdracht ge
schreven studie zal verschijnen
over mr. Johannes Kinker als
aestheticus en dichter, onder de
hoofdtitel „De geharnaste Dro
mer". Na een algemene inleiding
zal de auteur Kinker als wijsgeer
plaatsen in het achttiende-eeuwse
geestesklimaat, waarna Kinker
achtereenvolgens als aestheticus en m
dichter de aandacht verkrijgt. In (e Haarlem weer twee
iSST"'-
ist als Rispens op bezonken wij- pontstenbiogra.fi
tijdbeeld voor de geest -
verder met een dagboek, tot en eenmansshow" van Paus Pius XI-I
met 28 oktober 1958, als er weer en bij de zegening door Paus Jo-
zo'n mensenmenigte naar de Sint hannes XXIII, toen „miljoenen op
hield hij zijn laat- Pieter stroomt. Dan plotseling het plein en op de aardbol op hun
lii stond toen op- wordt het stil op het plein voor knieën zonken". Heel eenvoudig
te de kerk. Kardinaal Canali kon- heet het boek „Italiaans schèts-
dic digt luid aan: „Habemus papam... boek",
ge- Wij hebben een paus" en vervolgt -
door Bertus Aafjes. „Als ..Angelo Giuseppe Roncalli, die de
naam hegfj aangenomen van Jo- n
baimes xxin". Gerucht en geweld
Gerucht en geweld, door Bep
Vuyk, Uitgave Querido, Amster-
Bep Vuyk heeft in haar bundel
die beschrijving uitgegeven, novellen Gerucht en geweld ge
it formaat en in een prach- schreven wat velen met herinne-
typografische verzorging, ringen uit het Indonesië tijdens
geverij J. J. Romen te Roermond
heeft die beschrijving
groot formaat en in
blz) is t
her
uitgaven van Gottmer versche
nen en is een heel grote aan
kregen. wekt verwachtingen voor winst. Immers, over Vivaldi is
het geheel. Met name zal Kinker betrekkelijk weinig bekend en
de figuur van Bilderdijk zijdeling» zijn muziek heeft lange t[jd in
op merkwaardige wijze kunnen de schaduw gestaan.
belichten.
s I w In onze tijd is er in dit opzicht
l\OrtSlUlling een enorme kentering te constate
ren en wie thans eens het aantal
TVfAT ONS in dit korte herden- nieuwe grammofoonplaten met
VV kingsartikel echter in het bij- wprkpn van Vivaldi bekijkt, zal
Mozart
tgeverij J. H. Gottmer druk in pocketvorm. Het is
zeer gedocumenteerd werk over
de Salzburger meester gewor-
Norbert den. De muziek van Mozart heeft
wijlen Norbert Loeser altijd nauw
aan het hart gelegen. Dat merkt
men in deze biografie, waarin én
het leven èn het werk van Mo
zart met grote liefde wordt be
handeld. En met grote deskun
digheid. waardoor Loeser toch zijn
objectiviteit wist te behouden. Nog gotische" klederdrachten.
Wat men dan ziet heet massa.
En ook dat is maar een armzalig
woord. De mensheid zelf schijnt
in beweging gekomen. Zij rolt aan tige
als een donkere vloedgolf/wordt Maar er is nog meer bij die be- direct na de Tweede Wereldoorlog
se draaikolk binnen de schrijving. De man die van zijn zouden willen schrijven. Zij heeft
Bernini, klimt dan als Hde jaar af stokdoof is en als hiermee een aanwinst geleverd in
gde branding op tegen een onzer grootste kunstenaars de zg. Indische literatuur,
het bordes. Telkens verdwijnen geldt. Charles E. Eyck, is ook die De novellen zijn alle gedragen
grote flarden mensheid in de krop Sint Pieter binnengedrongen, heeft door een zakelijke bewogenheid.
Het heeft iets de kardinalen en de nonnen, de Full Sound of Fury is de poging
zoals deze diplomaten en de soldaten. de van de verrader met het verleden
Loeser. n.l. Vivaldi en Mozart
steeds betreuren we het echter 0ok van de zangers v
de Sint Pieti
grotesks,
reuzenvogel van Michelangelo al- juichende
les en iedereen verslindt. Er is
maar één term die dit evenement
onder woorden brengt: The great
est show on earth
De beschrijving gaat nog veel kerken getekend,
verder, vertelt van negerpriesters detailloze wij:
loit eerder ge
- - v«
Vertelt
de treurende mensen af te rekenen. All our yesterdays
getekend. Hij heeft ook de nieuwe een ontleding van een verleden,
paus getekend, karakteristiek, geprojecteerd in het 'leden. Ver-
kernachtig En hij heeft door Ita- haal van een toeschouwer een
lië gezworven en er mensen en boeiend verslag van situaties rond-
zijn eigen om de revoluties en ten slotte
zijn eigen Avontuur als vacantie, een con-
sterk suggererende stijl, gevangen frontatie met een onwezenlijke
dat de muziek-pockets geen tref
woordenregister wat de composi
ties betreft bevatten. Dat zou dc
waarde als biografie nog verhogen
dikke zwarte contouren. Die werkelijkheid,
de Sixtijn- tékeningen zijn alle in dat grote Bep Vuyk heeft de werkelijk-
boek opgenomen en nu is het een heid geproefd, zij heeft gestaan
waardevol werk geworden, het buiten de geïsoleerde samenleving
gaat werk van twee kunstenaars die en op deze wijze alleen kan pas
Rome waren bij -die „grootste echte literatuur ontstaan
kapel, die de kerk vullen „met boek opgenomen
pauweveren van geluid"...
serere mei. En Bertus Aafj*
dan na de begrafenis van de paus
del van Okke
een kind", is
dc- regel bevestigt. En toch
ook onze gewone kerkmensen ge
voelig voor poëzie en als de pre
dikant in zi;
teert (wanni
&1 te bekend is>, wordt het
middellijk stil. Ik weet het. sinds
de dagen van De Génestet. Ten
Kate en Beets, is het contact tus
sen het kerkvolk cn de dichters
verbroken. Er is kortsluiting op
getreden tussen „de duizend, die
zichzelf niet wezen konden" en de
individualist, die in de meeste ge
vallen „voor zich alleen slechts
waarheid vond".
De grote aftrek van Okke Ja
gers gedichten kan mede ver
klaard worden doordat daarin het
kerkvo'k op zeer verstaanbare wij
ze wordt aingesproken. De kerk
mensen willen de sfeer van het
collectieve in de poëzie die zij le
zen. verzen met het „wij" erin.
Geerten Gossaert en Jacquelini
uitga- grondige studie van Vivaldi gc-
maakt en heeft dat op zeer pret-
anderen
nor I tig leesbare wijze
?.u™n/Win? Hip meegedeeld. Niet alleen krijgt
_de_uitzonderlnf dj. m(n*ln d„ bo,k (]79 blI ht, ,en
en ander over Vivaldi's leven te
lezen, maar ook leert men meer
de betekenis, die Vivaldi èn in de
hJTmuziekgeschiedenis voor on-
-- tijd had en heeft. Het boek
DE LEEUW
De Leeuw, door Joseph f
sel. Uitgave H. J. Paris N
Amsterdam.
T[oor de echte opera-liefheb- /[Z~ I f^) C" I I I
f bers is het altijd een kost- I \l J\ l 7 V 7
bare liefhebberij een platenver- 111
zameling aan te leggen. De
meeste opera's beslaan drie of
meer grammofoonplaten en de prijs daarvan is nu niet direct dat heus wel een uitkomst om
zo, dat dit bedrag maar ineens op tafel kan worden gelegd. Er tenminste de lange gesproken ge-
zit natuurlijk een bepaalde sport in het sparen voor een gehele deelten 1
opera op de plaat en is dat eenmaal bereikt, dan schenkt zoiets
ook voldoening. Maar wellicht is niet iedereen in de gelegenheid
om te sparen of heeft niet iedereen het geduld om te wachten tot
hij het geld bij elkaar heeft. Het is ook zo verleidelijk, zo'n hele
set platen, compleet met toelichting, foto's, doos, etc., etc.
VIA NAALD
£N PIAAÏ
In dit zijn dertigste boek neemt
de Franse auteur Joseph Kessel
ons mee naar het wildreservaat
in Kenya. Het nieuwe contact, dat
bestaat tussen de tienjarige doch
ter van de voogd. Patricia, die is
opgegroeid in de jungle en de
leeuw King, die Hoor haar is op-
der Waals, iets minder ook gevoed, veroorzaken conflicten tus-
Patricia en haar ouders en
—i Afri-
maar toch zo rake term),
via iemand die deze verzen ci
teert of reciteert. Ze zijn name
lijk zo individualistisch in de ogen
der gemeente, dat er
Voetsporen
„voetsporen" moest
t nu eens anders gaan. Het
i gave bundel van een een-
kaans krijger, die King zoekt
Dit boek verhaalt van avontuur
en durf, van tedere liefde en vu
rige haat. Het wondere leven van
ildreservaat en de
'an de Afrikaanse
stammen zijn prachtig getekend.
Wij kunnen deze roman, die in
Frankrijk met enthousiasme is
ontvangen cn onlangs is versche
nen in de Nederlandse vertaling
van Halbo C. Kool, van harte aan-
I slot-
om weer een Duitse term te ge
bruiken „Seltenheitswert" ge
komen, een opname van vader
en dochter Gigli. De in 1957 over
leden Italiaanse .tenor Beniamino
Gigli zingt hier samen met zijn
in 1916 geboren» dochter Rina
nl. George London (Graaf Alma- Rigü enkele duetten uit „L'Elisir
yivaElisabeth Schwarzkopf d-amore- van Donizetti. „Otello"
(gravin), Sena Jurinac (Oherubi-
no». Irmgard Seefried (Suzanne),
Erich Kunz (Figaro). Erich Maj- Mascagni. „Mefistofele van Boi-
kut (Basilio en Curzio). Marjan to en „II Pescatori di Perl.»
Rus (Bartolo). Wilhelm Felden van Bizet <25 cm. plaat HDLP
(Marcellina) en Rosl Schwaiger 1011). Liefhebbers van de Itali-
'Barbarina). Herbert von Kara- aanse opera zullen ongetwijfeld
ja" »s de dirigent en de Wiener een pIaat van Gigli willen en
Philharmoniker spelen de orkest-
partij .30 cm. plaat 33 CX 15581™?ï!e"a.he.bPtï- .SJ ""SS?
ÏÏ'em IvéngM^'e'uitvoering!1 Mat dfns ''«emdariscl,. De
deze bezetting denk ik
de
Waar God niet is kan geen gemeenschap wezen
nooit heb ik wat gemeenschap is beseft,
als in een kleine dorpskerk van voor dezen,
dat één zijn, dat de harten opwaarts heft.
Wy hoorden de overecuwse Bijbelwoorden
en nooit hebben mij woorden zo ontroerd
als toen: zij schenen me een onzichtb're koorde,
die alle luistrenden hield saamgesnoerd.
Nog hoor ik de echo soms door die gewelven
Nu 'k mij ran alle banden heb bevrijd,
nu ben ik opgesloten, in mijzelven.
toen ik gebonden was, toen was ik wijd.
O diep geheim van het verbond der zielen,
eeuwig mysterie ran de onzichtb're kerk:
'k was machtig, toen 'k met anderen kon knielen,
toen ik gedragen werd, toen was ik sterk.
Maar zo vraag ik me af
is het wel altijd nodig een com
plete opera aan te schaffen. Er
zijn vaak zo veel delen in een
opera die je echt moet zien en
niet alleen horen. Er zijn frag-
menten die meer gespeeld 'dan drie of
gezongen worden en dan gaat t
toch de helft verloren bij ee
plaatopname. En dan denk ik i
dit geval speciaal aan de Mi
zart-opera's, waarin heel veel ri
citatief zit. min _of meer gespro-
ze opera zag. Dat was in 1948.
ook onder leiding van Karajan en
ook met Schwarzkopf, Seefried,
Jurinac, Höngen en Rus. Nadien
heb ik nooit meer een
voorstelling gezien. Deze
bij ik dan aanteken dat Sena Ju
rinac de ongeslagen ster in deze
TAE EUROPESE FONO CLUB
uit Amsterdam is met een
heel bijzondere Querschnitt uit de
Beniamino Gigli en zijn dochter opera „Die Zauberflöte" van Mo-
Rina maakten samen een plaat voor zart gekomen. Met het koor en
His Master's Voice. het orkest van de Staatsopera van
Hamburg o.l.v. Artur Rother tre
den als solisten op Peter Roth-
proberen uit zo'n hele set met Etirang (Sarastro). Fritz Wun-
drie of vier platen direct de be- derlich (Tamino). Gisela Vivarel-
faamde aria te halen om die eens ij (Koningin der Nacht), Agncs
voor uw vrienden voor te draai- Giebel (Pamina», Horst Günter
en. Dat duurt vrij lang wat het iPapagena», allen bekende solis-
zoeken betreft en bovendien ver- ten dus. f30 cm. plaat. Opera no
plaatst U de naald zo vaak op 1134). Het is een van de bes
plaat laat 'nog heel duidelijk de
enorme capaciteiten van Gigli ho
ren, zelfs in aria's uit opera's,
die hij nimmer op het toneel
speelde. En de sopraanstem va"h
Rina Gigli straalt in alle schoon
heid. Voor de Italiaanse opera
betere heeft zij echt ee" gouden stem
t. dat
ken tekst dus. Gaat U echt bij beschadiging optreedt.
altijd wel
jrammofoon zitten
gehele opera, inclusief de gespro
ken tekst, af te luisteren. En
de grammofoonindus
trie met verstand te werk ge
gaan. Ze heeft hele opera""s op-
te genomen als documentatie.
opnamen van Die Zauberflöte ge
worden. zowel stylistisch als wal
de uitvoering betreft. Artur Ro
ther weet precies waar het om
gaat bij Moz.art. De grootste ver
assing is wel Agnes Giebel als
verstaan omdat de uitvoering in daaruit heeft ze ook verzamel- Pamina. Vocaal brengt zij deze
«•ju-.-. platen genomen. De Duitser heeft partij zo schoon als ik nimmer
Het is m i voor zoiets een mooi woord: hoorde. Een aria als „Ach ich
die hele ..Opern-Querschnitt De Engel- fühl's" Is bij haar zelfs beter dan
het Italiaans
Ik twijfel er aai
het begeren
opera te hebben, dan het prak
tisch nut, dat de koop bepaalt
Want de meeste opera's drijven
toch laat ik het populair en
niet puriteins zeggen op een
aantal bekende aria's. Die wil
men horen, als het kan van ver
schillende zangers en zangeres-
Dan heeft men vergelijkings
zeggen: „Highlights from the bij Seefried. En dan is
mogelijkheden. Nu moet
complete recordingUit de ope
ra heeft men dus de hoogtepun
ten gehaald en die op één plaai
samengebracht. Nu kan men
toch de befaamde aria's horen,
de ouvertures, de populaire koor-
gedeelten. enz. zonder de kost
bare aanschaf van een hele set.
eens Voor de opera's van Mozart is
haast onovertrefbare Koningin
van de Nacht van Gisela Viva-
relli. lyrisch weliswaar maar zo
puntgaaf als geen zangeres haa
de bas Horst Günter geeft Pa-
pageno alle reliëf. Het is werke
lijk een voortreffelijke plaat ge-
bekend als oraloriu
i oor de Europest
Pamina uil Mozart
'i zangeres, zong
Fono Club de
.Zauberflöte"-
izikaliteit. Deze
duettenplaat zal eens historische
waarde krijgen. Voorzover mij
bekend is er nog geen plaat met
duetten van een vader en zijn
dochter.
CORN. BASOSKI
EEN HUGENOTENROMAN
Nieuw werk van Gera Kraan-v. d. Burg
Ik weet perfect hoe ik mij gedragen moet om
mijn vrouw voldoening te geven en haar te laten
doen alleen wat ik wil
Dit is het antwoord van Ercole d'Este, toekomstig
hertog van het Italiaanse vorstendom Ferrara, wan
neer hij Renée, dochter van Lodewijk XII als bruid
ontvangt uit de handen van Koning Frangois I.
Renée wist het: Prinsessen hebben zich te onder
werpen aan de wil van de koning. Er was al heel
wat over haar gemarchandeerd. Ze weet ook dat
haar man een zoon is van de beeldschone Lucretia
Borgia, nazaat van een Paus
Als zij in Ferrara aankomen
ziet zij naast haar schoonvader
(hij is toch weduwnaar?) een
mooie vrouw staan. Dat moest
dus zijn minnares Laura Dianti
zijn. „Renée's gezicht verstrak
te, ze nam afstand en wachtte,
tot die vrouw haar begroet had."
Renée. gewend milddadig te
zijn. krijgt van haar echtgenoot
bij het aanzien van de bittere
armoe in zijn land, te horen:
Is het niet beter dat weinigen
in welvaart leven dan dat het
volk iets heeft?
Rénée heeft haar geliefd
Frankrijk ver achter zich gela
ten en haar huwelijk met Er
cole, leenheer van de Paus cn
een fel Rooms-Katholiek. bezorgt
haar diepe, grievende teleurstel
lingen. De tweespalt tussen de
beide echtgenoten, welke zo nu
en dan wordt verzacht door de
geboorte van een kind, wordt in
hoofdzaak veroorzaakt door de
protestantse neigingen van Re
née. Vele vervolgde Hugenoten
vinden aan haar hof een veilige
schuilplaats. Zij voert correspon
dentie met Calvijn, die zelfs in
het geheim voor de Protestant
se kring rondom Renée komt
Actuele roman
kennis van zaken geschreven
historische roman, „Franse Le
lie" van Gera Kraanvan den
Burg, die eigenlijk een actuele
roman is. Want is het niet een
merkwaardig feit dat de kerken
der Reformatie zowel in het
Roomse België als in Frankrijk
in onze dagei. weer zoveel le
vensvatbaarheid tonen?
Ons bezwaart de verdeeldheid
in de gereformeerde gezindte
terecht, maar als u 's zondags
naar de kerk gaat, komen onze
Rpomse landgenoten reeds van
eén vroegdienst terug. Heeft het
u nooit benauwd dat de grote
scheur in de kerk, veroorzaakt
door het optreden van Luther en
Calvijn, nooit meer geheeld is?
Er zijn hoopvolle tekenen in
onze dagen: niet langer is de
Heilige Schrift een verboden
boek voor de R.K. leken. Inte
gendeel.. Aan de waarde der
relekwieënverering zoals in de
oude Duitse stad Trier (deze
zomer 3 miljoen bedevaartgan
gers), wordt op nuchtere
wijze door vooraanstaande
Roomsen getornd. Er is v.
naar een liturgie in de volks
taal. Neen, we moeten
niet verküken op de ogenschijn
lijke eenheid der Roomsen. Er
zijn binnen de Roomse kerk
le stromingen, die vaak niet
minder fel tegenover elkaar
staan dan Protestanten in geest
verwante kring.
Maar wie zijn ogen niet sluit
moet toch wel toegeven dat al
leen reeds de sterk toenemende
Maria-cultus de kloof tussèn
Rooms en Protestant eer ver
breedt dan verkleint.
Scheuring
WTANNEER ik zeg dat de
man „Franse Lelie" eigen
lijk een zeer actueel boek is.
bedoel ik hiermee dat deze boei
ende historische roman ons weer
eens broodnodig confronteert
met het grote drama dat zich
in Europa heeft afgespeeld, toen
het Luther niet gelukte de kerk
te hervormen doch er naast de
alleenzaligmakende kerk een ge
reformeerde kerk ontstond.
De roman „Franse Lelie" laat
ons duidelijk de tragiek zien
van deze scheuring. Renée. ten.
diepste overtuigd van de dwa
lingen en verdorvenheid binnen
de R.K. kerk. moet het aanzien
dat haar kinderen R.K. worden
opgevoed. Later, als haar man
is gestorven, zal haar zoon zijn
moeder zelfs voor de keus stel
len tot de moederkerk terug te
keren of naar Frankrijk terug
te keren. Zij verkiest het laatste
en wordt in het kleine protes
tantse vorstendom Montargis een
toevlucht voor de talrijke ge
kwelde Hugenoten in de elkaar
snel opvolgende godsdienstoor-
De schrijfster tekent ons Re
née als een diepdenkende vrouw
met een scherpe tong. Wanneer
haar brieven werden onder
schept brachten deze haar vaak
in moeilijkheden. Zij kende Cal
vijn en Beza. Met Gaspar de
Coligny was zij bevriend. Heel
haar leven heeft zij - het voor
haar tijd uitzonderlijke stand
punt der verdraagzaamheid in
genomen. Wanneer haar R.K.
dochter zegt: de partijen
staan scherp tegenover elkaar,
antwoordt Renée: Ja, ik wil
verzoening verdraagzaamheid,
vrijheid van overtuiging voor
Maar ook tegenover de refor
mator Beza, die van Montargis
liefst een tweede Genève zou
willen maken, zegt zij: Mon
targis is geen Genève. Ik wil
gewetensvrijheid voor rooms-ka-
tholieken evengoed als voor pro
testanten. Gelijke rechten voor
beide godsdienster, gelijke be
scherming voor elke onderdaan.
„Beza keek bedenkelijk.
Uwe Hoogheid huldigt een onge
woon standpunt, zei hij."
Zo leefde Renée haar moeilij
ke leven, temidden van twee
partijen die elkaar niet konden
verdragen. Zij heeft, vóór zij
stierf, de Bartholomeusnacht nog
beleefd. De gruwzame moord op
de Protestantse Franse adel en
het volk ''er Hugenoten.
Concentratie
DE scherpzinnige essayist Men-
no ter Braak heeft eens ge
schreven: „De concentratie op
de hoofdzaak is de eigenlijke
gave van dc romancier." Ik
moest aan deze woorden denken
toen ik (tegen mijn gewoonte)
de romar „Franse Lelie" voor
de tweede maal las.
Mevrouw Kraan had over dit
onderwerp een turf van een
boek kunnen schrijven. Zij gaf
slechts een korte roman, sterk
geconcentreerd op de hoofdzaak.
Dat werd de kracht van dit
boek. al vereist het lezen ook
(gelukkig» de noodzaak van een
zich concentreren van de kant
van de lezer. Maa deze (weder
zijdse) concentratie zal telkens
als dit boek ter hand wordt ge
nomen, rijk worden beloond.
Het verhaal, waarin uiteraard
over allerlei zedelijke misstan
den moest worden gesproken, is
geschreven met een calvinis
tische ingetogenheid, die bewijst
dat een protestants schrijver
geen enkel onderwei. en geen
enkele situatie „uit de weg" be
hoeft te gaan. Het komt maar
aan op het hoe de dingen te ver
woorden.
Zo zie ik, na de uitstekende
historische romans van deze
schrijfster over de tijd van af-
sohciding en reveil, deze korte
Hugcnotenroman als een nieuwe
rijpe vrucht van haar talent.
Laten we hopen dat ook deze
schrijfster, hij het klimmen der
jaren, de protestant* literatuur
nog met menig werk zal verrij
ken. Het valt de lezer, die niet
over veel tijd beschikt, vaak
moeilijk in de ontzaglijke maal
stroom van boeken tot een
ze te komen. Ziehier dan
eens een protestantse roma
het kopen en lezen waard is.
Het is een uitgave van
Kok te Kampen.
P. J. RISSEEUW
Exodus, roman van Leon Uris,
vertaling H. C. E. de Wit-Boon-
acker. Uitgave Holland!» N.V.,
Baarn.
De aanbevelingen, dat dit boek
een roman is van Uris, schrijver
van andere bekende werken, en
dat het een bestseller is in Ame
rika, doen volkomen tekort aan
de betekenis van dit werk, dat de
dikte heeft van een halve Bij
bel! Het is veel meer. Het is de-
uitbeelding van een der grootste
gebeurtenissen dezer eeuw, een
werk, dat de adem beneemt en
dat in gespannen aandacht wordt
doorgelezen. Hiermede is echtei
de werkelijke betekenis van het
ooek nog te kort gedaan. Hier
wordt de vervulling beschreven
van de oude profetieën in Oud en
Nieuw Testament. Het volk Isra
el wordt uit alle hoeken van de
wereld teruggejaagd naar Palesti
na. De vreselijke vervolgingen
van de laatste tijd. de vervolgin
gen, die wellicht nog zullen ko
men: Zij betekenen niets anders
dan dat het woord van de Bijbel
waar is. Israël keert terug. Hel
bézit en bebouwt het land, het
brengt de dode velden tot leven
Hoe het met deze exodus of uit
tocht, deze opbouw van Israël za.
gaan. weten wij niet. Wij weten
alleen dat eenmaal Israël zijn
land zal bewonen en dat het in
zijn geheel tot Christus zal komen
als de volheid der volken is inge
gaan. Dit laatste en belangrijkste
punt noemt de schrijver niet.
In de eerste delen van het boek
wordt op zeer bekwame wijze de
geschiedenis van het Joodse volk
in vroeger eeuwen en vooral in de
laatste jaren tot een boeiende ro
man verenigd. Hoe meer het boek
vordert, hoe meer de historie de
roman verdringt. De lezer zal
echter tegen die tijd voldoende
opgevoed zijn. om dit te waarde
ren. tenzij hij volkomen blind is.
De bezetenheid waarmee de Jo
den alles geven om dc heilige
aarde te betreden, te bebouwen
cn te verdedigen heeft een veel
diepere grond dan in het Joodse
hart gelegen kan zijn. De wijze
waarop zij met weinigen in getal
grote legers verslaan, zij is voor
speld. Niets gaat de vrienden van
de Britten meer aan het hart dan
de verblindheid waarmede zij hun
tegenwerking volhouden. Ook de
lafheid der Christelijke regerin
gen stelt diep teleur. Toch zijn er
vele Christenen, die van harte
hun steun gaven, sommigen over
troffen zelfs de Joden. Want zij
weten wat er op het spel staat.
Vele zijn de teksten uit het Oude
Testament, waarop de schrijver
zich beroept. Hij had het ook op
het Nieuwe kunnen doen.
