EXPRESSIONISTISCHE
BEELDHOUWKUNST
KERKMUZIEK
Arie en
PIANOMUZIEK van HAY DN
en SCHUMANN
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 15 AUGUSTUS 1959
Een wereld van angst en strijd
IN mijn beschouwingen heb ik er herhaaldelijk op j n D~. m n (p IfOrlt&n
gewezen, dat diepe omwentelingen en psychische Jw f\wf fXCJf I
emoties te allen tijde en overal een atmosfeer schep
pen, die gunstig is voor het ontstaan van expressio- TJOÉ KUNNEN wjj deze kunst reikbaar zpivere oer-
nistische kunst. Geen wonder, dot men in de vroege alsexPVe?sié...interpreteren? chr.steiijke geest.
the barn, 't is
,-oii know... zegt de
1° na»en kinderen
i een mengelmoes
i Engels tegen Arie
de bus uit de stad
gekomen om Teren te halen.
Arie Dof. een typische stads- m
igrant. zit in de put. En als lii.i
de stal loopt, denkt hij: het
de merkwaardigste scheppingen kan vinden, die, pubï?ek!
vreemd en indrukwekkend, alleen te begrijpen zijn,
als uitstralingen van innerlijk beleven, strijd en
emoties, zowel van de scheppers, als van het publiek
van deze tijden.
De wegen der kunst zijn onuitputtelijk. Zelfs het meest eerlijke
en trouwe naturalisme zoekt en vindt ontelbare verschillende toekomst, zowel hi
wegen om zijn doel te benaderen. Hoe meer is dat het geval, als later in het hiernamaals.
individuele gevoelens en eigen 's groot,
rs, moet steeds als
beeldhou
die deze kunst
moesten scheppen, en haar
ook hebben begrepen?
Wat ons deze suggestieve en
vreemde vormenwefeld openbaart
is niet alleen spanning, maar voor
al angst en strijd Naast hun diep
ontzag voor het goddelijke, zijn
deze mensen vervuld van een
kwellende onzekerheid
i stijl opnieuw ontdekken.
het tijd-
liddeleeuwse
Zo gebeurde dat ook
perk, dat wij het
plegen te noemen. (11de en i2de
Chr.) Na de eerste be- kerken zelf. i
in de plastiek.
tale
van de vroeg-
/ersiering der
eerste plaats
langrijke opleving der cultu»
de karolingische tijd. die aan de De ernstige,
westerse barbaren voor het eerst tuur der voor
een zeer gepolijste, ietwat hoofse
maar op de grote antieke be
schaving gebaseerde cultuur en
kunst heeft geschonken, i daarom
ook „karolingische renaissance'
genoemd!! is later bij de opvol- zelfs anarchistisch-vrij,
gers van Karei de Grote een derdelen van de kerk.
minder evenwichtige, minder ge- Niet ,lechts op de vele een^
geheel nieuwe kunst djg klassieke bronzen deuren
♦H™? den w,i een grote reeks boei
de kleine reliëfs, die een sc
straf en vergelding staan dreigend ,9n-
onheilspellend voor heh.
Men moet. om deze psychische
toestand beter te begrijpen slechts
aan de historische maSsapsychose
dgnken. die de Christelijke wereld rufr
in het jaar 4000 n. Chr. als
demie teisterde en h^lf waan-
nnig maakte. Dë apojealiptische
...ut.. voorspelling van het Johannés-
kerken evanBelie in ni*t a*hooi io.
rijk en overvloedig versierd, zo
vel met plastische ornamenties
els met figurale voorstellinger.
Het plastisch leven overwoekert,
schijnbaar zonder systeem, soms
polijste, i
een hoogtepunt betekent
schien het meest originele en 1
langrijke is. wat de wester
kunst der middeleeuwen schiep.
Versmelting
versierd.
TN DEZE kunst voltrekt zich de
eerste grote versmelting van
zeer heterogene overleveringen uit
het verleden. Antiek-Romeinse, by- gade van de kerk. al:
zantijns-Griekse en Iers-Keltische reusachtig reliëf,
elementen doordringen elkaar.
Oud en nieuw, hoog-beschaafd en
primitief bevruchten elkaar, en
vormen een boeiende, rijk geva
rieerde kunst, die nooit uniform,
nooit verstard is. die overal ver
schillend en verrassend blijft.
Om dieper in de geestelijke
materiële wereld van deze t
door te dringen, helpen
rijkste voorbeelden.
Ook hier wemelt het van vreem
de fabeldieren, van fantastische
wezens, ook hier chaotische ver
warring der vormen, zodat wij
soms aan de Ierse miniaturen
de boek-illustraties. vooral moeten denken. Maar een groot
die van het z.g. „Ottonische" verschil is. dat wat hier leeft, be-
tijdperk (10e en 11e eeuw). Maar weegt en zich uitleeft, mensen,
nog rijkere en meer diepgrijpen- beesten, duivels en engelen ?ijn.
.even. gevoe- die hoe merkwaardig vervormd
tuurlijk ook. toch
stéeds iets vertel
len, iets voorstel
len. en de reële
wereld nooit ge
heel verlaten.
het duizendjarig
wereldondergang en. het Laatste
Oordeel te verwachten zijn, heeft
de spanning in heel Europa om
de jaarwisseling van 999 tot 1000.
tot het kookpunt opgevoerd. De
beschrijvingen van "deze hysteri
sche massa-angst door de ver
wachting van het Laatste Oordeel
bewijzen, hoe sterk, hoe realis-
soori tisch. maar hoe kinderlijk-fantas-
:n, een tisch deze mensen het Christendom
voudige zich eigen hebben gemaakt.
Weinigen, grote denkers en $u-
geesten uitgezonderd,
nuren en stenen^por|aleh rijk g schoonheid. e„ da „'„ijsi'
sswüü
tisch tapijt, dat hét vlak tot aan Wat,z® begrepen is heel iéts
de kleinste hoek toe bewogen en dei[s:
levendig maakt. Hierin biedt t,ek.
Frankrijk de
.JMMIGRANTENMIJMERINGEN"
IN CANADA
een tweedehands auto. De doml- j
nee en de ouderling hebben het
vaak moeilijk op huisbezoek. Aan- j
oassing of integratie, eenz
heid. onwil, taalmoeilijkhedei
is niets nieuws onder de zo
zijn de omsandighedi
icdige
het
Tussen angst
extase wordt nu de
en hun menselijke ziel ge-
wilden vangen, zij moet
i haar vechten tegen de
boze machten, die
haar bedreigen, er.
vervolgen, van bqi-
zelfs nog van bo
ven. Het boze is
alom tegenwoordig,
eranderd sedert
eeuw geleden.
Klein wonder
j_IET IS EIGENLIJK een klein
wonder dat er nu reeds in Ca-
nada een n de Nederlandse Laai
geschreven bundel vertellingen
kon verschijnen. Tekén. dat onze I
landgenoten daar al aardig geac-
alg het onbekende hier-
Hun namaals, maar voor-
rfp al in de eigen zieL
driften en ons
lichaam
vijanden, onze strijd
is onophoudelijk, wij
aSsapsychose komen nooit tot
Arie Dof bleek de juiste nian te
jn om deze schetsen te schrijf
?n. Ik denk aan zijn vertelling
ter de Kerk-picnic Een grote
'tocht van auto's met politie j
.Eenmaal
zich -
i het j
ote
Innerlijke storm
/"AVER dit alles spreken deze
extatische asketisch vergees-
„biblia pauperum"
prentenboek voor di
gelovigen, die hier zowel de bij
belse verhalen, als de levensge
schiedenis van lokale heiligen hebben"i
rgees-
telijkte figuren, allen als het wa
re door een innerlijke storm be- re vriend en weldoener de ku
wogen, hun gewaden tonen een Door de zo reële voorstelling,
zelfstandige, dynamische opge- wel van hun angsten
mystieke t
Een liefde in filmland, door
Paul Tabori. vertaald door Jan
vin Rheenen. Uitgave J. H.
Gottmer, Haarlem.
Temidden van zedeloosheid
bandeloosheid, gangsterdom en
wal _ies meer zij oloeit in de
wereld van het witte doek een
liefde op tussen
andete soort mys- _J
indere bovenzinnelijke latende angst
interessante wereld, dan die van de psychoid- zo machtige Boze.
de expressies
S.O.S.-Noordpool
S.O.S. Noordpool, door Fred hij in de nacht van de vijftiende
Hildénbrandt. UitjaVe Ad M. april 1928 starten kan.
wonden lijnornamentiek die hun
lichamen wegcijferen, hun gelaat Vrijd en verlicht, ze ijn gezui- -
gespannen, hun geert is niet verd en verheven. Niet alleen de 11te" n.t is
riemnnpn6 f W1'?6 kunstenaar van deze uid- maar het gegeven van deze roman, die
u j jnzerï ?m ook de toeschouwer kont door het zo wein.g positiefs en zo erg veel
me duivels die de ar- realiseren van wal in hun geest negatiefs bevat, dat men hem landverhiïizei
me. zondige mensenziel m hun ,aaft -
klauwen krijgen, deze kwelgees- t°t ®e" soort Catharsis
ten. die de straf na het oordeel uit- Dl,: 1S de beloning, dit is de toe
openbaren de nimmer na- vlucht, wij zouden het v indaag zo
ijd tegen de uitdrukken: van het afr ageren.
En als een bevrijdence, hemel
se hymne klinkt de m ijestueuzè
Christusfiguur boven d? smarte
lijk strijdende, zichzelf zoekende
menselijke ziel uit.
kinde
een onooglijk gebomv-
ilecht licht. De domi-
in zijn handen klappen
eer hij kon beginnen. „Zijn preek
was overigens goed en welbestu
deerd. Over het getal 666. Wa
Lezer, ik heb iets geciteerd uit
een alleraardigst boekje, geschre
ven door een Hollandse immi
grant in Canada. Arie Dof (zeer
waarschijnlijk een pseudoniem».
De auteur tekent zijn broeders
niet in zwart-wit. doch spaart ze
evenmin.. Het geheim van de ma
nier waarop Arie Dof. zo maar
langs zijn neus weg. de broeders
en zusters typeert, ligt in zijn lief
de voor deze mensen en in zijn
humor. Vele typen passeren de
revue: ook in Canada zijn er huis
genoten des gelpofs die nooit thuis
zijn. „Verenigings-robots".
De begrafenis van een oude
ndverhuizer (een „old-timer"
kan lezen. Men wordt eigenlijk een feestdag.
Mensen, wat een piooiê dag was
ïield men j
of de dommee te "dogmatisch of
te veel Verbondsmatig was. Inte- I
gendeel. met grote eenparigheid
was men h?t erover eens dat de I
dominee mollig was Ook de scri
ba. een tweehonderdponder in
zwembroek was het aankijken
waard. Boven zijn veelkleurig
broekje vertoonde hij een spier
wit bovenlijf, waardoor hij enigs
zins op een blanke engel geleek."
„Om vier uur plofte, als een j
rijpe appel, de v
trouwde
middag I
kan heus wel wat beters vinden, der beduvelen bij het kopen
:cn klimpartij voor ge-
mannen. De rest van de
iracht hij (met verstuik
te voet' door. liggende aan het
strand, de badgasten beoordelend
naar hun financiële draagkracht."
„Die rjacht hebben vele kerkle-
,ien bitter geleden. Ik ben nu aan
het vervellen."
Wie wil weten hoe het leven
van onze geestverwanten in Ca
nada zowel in de stad als op het
land reilt en zeilt, kan ik de lec
tuur van dit boekje aanraden. Het
is zeker iets voor onze bibliothe
ken. Uitgevers zijn Guardian Pu
blishing Co Ltd. Hamilton. Onta
rio. Canada.
Arie Dof brengt een gezond clé
ment in de Amerikaanse en Ca
nadese christelijke lectuur. Hij
weet dat zonder humor hgt leven
niét gedijt.
P. J. RISSEEUW
DR. M. REVESZALI XANDER
Boekerij,
De Npordpool heeft al van de Rome juichte,
De Vierde Engul en
Goedgeluk
moei subjectieve siemmingen weren
ORGELSPEL
IN DE EREDIENST
oudste tijden af een grote
pool werd
trekkingskracht op de mensheid lan9 daarna beg.
weg. die de expeditie
uitgeoefend.
beeldhouwers
wijdèren zich nooit Umberto Nobile van Spitsbergen Gebeurtenissen van de twintiqe,
zo vér van de na- uit een tocht naar Alaska viu Jaren maakte.
dat de- de Noordpool, waarvoor hij
de Noord-
doch niet De Wereldbibliotheek t?
c dam heeft twee bijzond
een Wens- verhalen aan haar led. i
nobile boden als premie.
Goedge-
ze onherkenbaar
wordt. Ze ziin
nooit abstract
uiter- Italiaanse generaal het dènk-
ste "zirT van het &ee*d niet meer met een lucht- bedekt
woord, zoals de schip de Noordpool te verken- wordt i
Ierse meesters. nen en er de vaderlandse vlag getekend. Het
Wild en schrik- planten. Bezield door dit idee
"••ekkend als soms siaagt hij er ten slotte in de
TJET IS ALTIJD interessant van meerdere zijden
gedachten over bepaalde belangrijke onderwer
pen te lezen. Zo vonden we in de Hausmitteilungen
Amster- van de bekende Walcker-kerkorgelfabrietc uit Lud-
r fnooie wigsburg (een viermaal per jaar verschijnend boek-
'e met G°ede artikelen en waardevol fotomateriaal)
rtikel van Gregor Klaus uit Weingarten onder
ster Marie
Afrikaans) en „De vier. Ie engel" wuier overnemen, wel onderstrepend dat het de
van Johan Daisne. Hei verhaal rk. liturgie betreft. De kerkmuzikale vernieuwing
Marie Rothmann «met een in de protestantse en de rooms-katholieke kerk
Gregor Klaus bijzonder
die met hoon en schande dam in dfc Kaapprovincie» en roept
n Rome terugkeerde een prachtige sfeet op. Men voelt
dil boeit ten poefen uit "cb -als. het "'"e seh"' P
documi
De mejis Nobile, wiens beslis-
luchtschip, de Norgége- singen streng door de Italiaanse irüëiding van Jan Gresh( ff) speelt madkt het artïkêï
bruikt. Sindsdien verlaat de publieke opinie veróordeeld zijn zich af in de streek rond Stellen- (Ucei
ook Italiatot zijn beschikking te want het hele gamma
de monsters die
voorstellen
spontane realiteits- technici en geleerden stellen
meenschap opgenomen, jandei
de schrijfster tot allérlei psychol"
t-u.» „lensehjke grootheid en gische verwikkelingen behoefde 1
menselijke kleinheid geworden komen. De Vlaming D;
laat
toch krijgéh, zomede de steun
igenschappen, dat zich
de overheid. Kloeke officieren, hoogste nood openbaart, vinden
tP/*hnini O ri nn 1 no t-r» a n t.tnllo.r ii.a v M JC SITeeK. CdUC K
rmende of
vuld, zodat 2jch te zijner beschikking, zodat killende fragmenten in terug. treerd.
len zijn bijzonder knap geiTu;
dood van de rijke man. Een
zuilkapiteel in de kerk van Véze-
ly. De ziel t an de boze rijkaard,
i de vorm tan een kind uit zijn
mond opstijgend, wordt door twee
izcnde duivels gepakt. Onder
bed van de rijkaard zijn twee
ze toch menselijk
te benaderen zijn,
hoe onmenselijk ze
ook mogen ver
schijnen. Daarente
gen zijn de Ierse
fantasiegedrochten
totaal abstract, ver
van elke realiteit,
alleen hun dyna-
Dè schrijver gaat allereerst pre- gemeenschappe-
cies de oorsprong van de liturgie l'jke belijdenis van
na en de daarin geplaatste mu- geloof in God-
ziek Het Psalmgezang noemt hij d^. l'1 ucgm.
een brug van het oude naar hei d w z- Ult d® steeds
nieuwe testament Ook beklem-
toont Klaus het objectieve karak-
ter van de liturgie, welke objecti-'
viteit ook in de muziek tot gel
ding moet komen „Voor de sub
jectiviteit is er geen plaats
moeting met Chris-
in de liturgie,
vangt de gelovi-
christen de
'"jjë geest van het ge-
Verheven traditie
j^jAAR
VIA NAALD
EN PLAAT
OOK nog iets ander
verbindt deze kunst met
éigen groot verleden, met de ver
heven tradities, die de eerste
classici van de christelijke kunst,
in de scheppingen der byzantijn
se meesters (van de 6de eeuw n.
Chr.) ons als erfdeel achterlieten
Een traditie, dié eeuwen lang in
de religieuze kunst gehandhaafd
- bleef. Dit is het principe, dat de
Bij het lezen van drie der laat- opperste goddelijke figuren ancjers
ste Boekvinken kan men consU- behande)d e„ andefs geplaatst
■orden dan de andere voorstellin-
IN DE TIJD van Haydn èn
Mozart was de compo
nist nog gewoon hand
werksman. Hij leerde het
vak, schreef muziek over,
componeerde op opdracht
broodheer. De muziek
Drie Boekvinken
dachten, geen literaire inmenging. Wie b.v. de Pianosonates
Haydn hoort, zal geen enkele associatie krijgen met een bepaald, waann O1®"
- - om- l- Sevoclens kan vinden,
Inhoudloos zijn die pianowerken
van Haydn beslist niet. Aeem b.v.
zijn „Andante cpn varia :ioni" in
f-moll. waarin men ver; chillende
loof. Dat is alleen
mogelijk als die
niet afhankelijk is
van tijdelijke sub
jectieve stemmin
gen van de leiding
gevende figuren. In
de voorbije eeuwen
werd steeds meer
de mens en het per
soonlijke. het sub
jectieve gevoel dus,
in het middelpunt
gesteld. hetgeen
ook in de liturgie
tot uitdrukking
svilde komen. De li
turgische beweging.
buiten de muziek staand onderwerp. Het is muziek i ccji
zelf, een ongecompliceerd en volkomen logisch geconstrueerd spel persoonlijkheid'
met noten. Haydn demonstreerde j
zijn pianowerken.
i dramatisch leven voltrekt. De
in. dat de Arbeiderspers (Am
sterdam) haar traditie van naar-
gcestigheid en negativisme, die
tot de vaste .kenmerken van deze
overigens aantrekkelijke deeltjes
„literatuur in miniatuur" gaat
behoren, niet zonder meer laat
glippen.
„Anna en haar vader" is overi
gens een goed debuut van Marga-
retha Ferguson. Het bundeltje
Ze
astèe-
vat verschillende knap geschre- voorgeschreven plaats
ven verhalen. Ook in „De dren- °n or
kelingen" van Ferdinand Langen P03.1*!
vindt men van vakmanschap ge
tuigende vertellingen.
Het derde boekje is echter het
vergeestelijkt dan alle
deren. Ze hebben een bovenaard
se majesteit ze stralen een afwij
zende heiligheid uit. Hun abnor-
ma%l grote handen en ogen, hun heeft het visuele een grote rol ge-
Se aren verh°8en d®ze speeld bij Debussy: het rustig
/oortzwepimeri vs
dan plotseling
hebben ze steeds
de Pianosonates
Poissons d'Or" Haydn. Die sonates moet men DECCA heeft een aant;
Débussy, d^n niét als noodzakelijke uitingen pianowerken op de plaa
zoals b.v. bij legd in een veriolkmg
was. Mozarl meesterpianist Wilhelm
cas veei meer met het klavier igeb. 1834), nl. do So: ales no.
■erbonden dan Haydn. die zijn Pi- 52 in Es-dur. no. 48 in 4-dur en
stuk als muziek wél waarderen, anosonates slechts schreef op be- no. 34 in e-moll. alsmede de Fan-
volledig begrijpen niet. Hier stelling of na daartoe door ande- tasia in C-dur en Ands nte met
zijn gestimuleerd. Zo variaties in f-moll. (30 m lang-
speelplaat LXT 5457). V'elk een
verrukkelijk spel
licht wat vlak opgenomen, maar
het spel is glashelder.
T_fOE GEHEEL anders is het
I pianowerk van Robert Schu-
geen sprake van muziek alleen
terwille van de muziek. Bij Sehu- van de vorige eeuw begon, heeft
mami zong een ziel, gekweld of weer de juiste houding doen terug-
vreugdevol. zich uit. Achter Schu- vinden en in dit verband hebben
mann's muziek voelt men ook wel de laatste pausen ook richting-
de eigen persoonlijkheid, maar te- gevende verklaringen gedaan over
vens voelt men er een ideeën-ach- de houding van de muziek in de
tergrond achter, die men bij liturgie".
Gregor Klaus vermeldt hierbij
Woord rn muziek in de kc
gesymboliseerd door kansel t
orgel. Een blik in de Walburgsker
jpleC,^ttg"' leen door de titel heeft dit Mozart het geval
werkjé een literaire achtergrond.
Zonder dié titel kunnei
Haydn mist. Wie jaren terug dé
Walt Disney-filin „Fantasia" heeft enkefe" punten""uit"heT Motu" Pi
gezien, zal enigszins begrijpen wat prio van Paus Pius X (\an
ik bedoel. Bij de romantici ver- waarin de muziek een ve
khaus b'ndf men^ al^gauw een ^bepaald bestanddeel van de liturgie
bepaalde genoemd,
voorstelling die zich in wezen en in 'vertolking
Zo b v. de grote Fantasia in ver houdt van het wereldse karak-
C-dur Op. 17 van Schumann, een ter Als ideaal wordt daöri
de li
voorgeschre
-schema. Ze zijn deel van
irgie. niet vrij. niet persoon-
-ïaar kanonisch-gebonden.
De grootste tegenstelling tot zul-
i de kerk schrikt worden door een hand bij Genzinger. echtgenote
opmerkelijkst. De veelzijdige Rein ke voorstellingen en figuren.
Blijstra heeft thans dialogen gi
fantaseerd tussen tijdgenoten van
Perikles en die doorweven met
een gesprek tussen de schrijver
A. en ziin vriend B Aan de vorm
van Anaxagoras" moet men
even wennen, maar al spoedig door hun a;
raakt men geboeid door de rijk- hun verrassen
dom aan gedachten en de knap- riatie. Ze zijn
pe probleemstellingen. Vooral de tisch.
dan de ontelbare kleine popu
laire en vrije plastiscne dekora
ties van de zuilenkapitelen en pij
lers. Ze duiken overal op, m don
kere hoeken en op grote hoogte,
:n. maar treffend
ssieve expressie,
eigenaard en va-
ontaan. ondogma-
onduideliik te
»e- schrikwekkend losbandig.
Het spinet van Mozart
het aquariumglas of door
stukje brood, dat in het water
van de vijver wordt gegooid. Dan
weer het schichtig door elkaar Haydn paste dan zijn eigen
krioelen en bovpnal dé mooie Maria
goudglans van de visjes. Het is eèn ni
alles in het muzikale getranspo- lijksle'
neerd. maar het blijft a priori een
buitenmuzikaal gegeven. Eigenlijk
is het dus hier niet dé kunst van
de tonen die boeit, maar de taal
van de tonen, die iets yertelt.
Niet altijd is die taal van de
tonen het belangrijkste geweest.
Dat is eigenlijk eerst bij Beetho
ven begonnen. Toen kwam er een
ideeën-ondergrond, die de muziek
voedde. Beethoven, is eens te
recht opgemerkt, bouwde niet en
kel een vorm op, hij bouwde een
idee uit en zijn compositie ein
digt veelal met de volledige ver
werking van de ideè. Beethoven
k dat aan Liszt is opgedragen, steld het gregori
De Beethovenherdenking te Bonn kerkmuziekstuk
in 1835 was de eigenlijke aanlei-
schrijven en Schu-
betitelde de drie delen van
Peter Leopold von Genzinger tenmuzikale gegevens, o idergaat kel wer^ met Ruinen, Triomf-
uitstekend pianiste en een men alleen de schoonhei-: van de en sterrenkrans Zo
feite veel beter bij muziek. Backhaus speelt alles pa-
schreef hij o.m. Pianosonates
de goudvissen Prinses Maria Esterhazy en
hevig opge- zijn jonge vriendin Marianne
reiend en technisch vplnuakt,
Anna Keiler, met wie hij der echter de eigen aard dus het
al te aangenaam huwe- teken van Haydns persoonlijkheid.
kerkelijk en liturgisch als
het het gregoriaanse gezang be
nadert. Ook de zgn. klassieke po
lyfonie van de Palestrinastijl be
zit deze eigenschappen en is nauw
met het gregoriaans verbonden.
De kerk staat echter ook altijd
open voor de moderne muziek.
deze muziek overeen-
Het is alsof deze kleine plastiek-
jes een eigen géheim leven zou
den leiden binnen de plechtige,
strenge ruimtecompositie van een
romaanse kerk, onafhankelijk van
-het geheel, en van de andere de- stelde de immateriële inhoud
Op Slot Breitenburg bij Itzehoe koraties. Een leven van sprook- het centrum van het muzikale
ip Slceswijk-Holstcin bevindt zich jes, vgn wilde fantasieën en on
een spinel, waaraan Mozart zijn getemde driften. Hun zin en bete
opera „Die Zauberflöte" heeft kenis is vaak onduidelijk, hun
gecomponeerd. Omstreeks 1800 vormen zo chaotisch, dat een
kwam het instrument in het bezit nauwkeurige ikonografische uit-
de graaf von Breitenburg. Op legging van hun inhoud vaak
scheppingsproces: hij wa
ste bij wie de inhoud en niét de
vorm het essentiële in dé muziek
periode vóór Beethoven
muzikaal nirwana was, want dat
bestaat niét. Muziék is altijd
het slot worden ook documenten moeilijk, zo niet onmogelijk is.
bewaard, waaruit duidelijk blijkt. Men heeft onwillekeurig de in-
dat men hier wel degelijk met druk. alsof ze hier in het half-
het spinet van Mozart te doen duister een soort verstoppertje spc- vorm voor inhoud. Maar de
heeft. Het instrument wordt thans len, als ondeugende kinderen in houd heeft niet altijd gepreva-
gerestaureerd. zodat het het vol- een gewijde ruimte, hopend, dat leerd, de inhoud van de thema's
gende jaar bij de concerten op ze toch niet van nabij bekeken heeft niet altijd evenveel waarde
Slot Breitenburg weer bespeelbaar zullen worden, en zo zich vrij (jur- éehad, d.w.z. waarde als muzjek.
zal zijn. ven uitleven!
heel sterk voorbeeld daar-
Schumann zelf zich al
reet een voorstelling. Maar daar
naast heeft deze Fantasia nog eer
diepere psychologische inhoud:
zijn grote liefde voor Clara Wieck komt met de
vormt de sterke, haast patheti- dienst en noch muzikaal noch in
sche gepassioneerdheid van dit de uiterlijke vorm het wereldlijke
werk. Schumann moest heel wat in de kerk haalt". En in de Con-
beproevingén doorstaan voor hij stitutio van Paus Pius XI i uit
met Clara kon trouwen en dat is 1928' wordt gezegd: De kunst in
wel heel duidelijk neergelegd m het godshuis is niet doel op zich
deze (te» lange Fantasia. zelf. maar heeft een dienend ka-
DECCA heeft ook dit werk op rakter. De muziék en werke-
de plaat vastgelegd in een'vertol- lijk niet alleen de liturgische
Bf* achtige kunst als
zich losmaken van het kerkelijke
gezang en van dé liturgie en in
ae plaats van het meer vocale ka
rakter der kerkmuziek kwam er
een instrumentaal-orkesfrale suil,
waarbij het orgel een naboots.ng
werd van het moderne orkest ca
het instrument zich dus van zich
zelf vervreemdde en leidde tot een
inzinking van de orgelmuziek en
koraal: Een deTIorgeJb,ouw":.1
i„ Heel belangrijk voor de kerkor
ganist ncfenit Klaus de kunst van
de improvisatie. De organist moet
zich kunnen uitdrukken op een wij
ze, die past bij dat bepaalde mo
ment .Vele graag gehoorde en
graag gespeelde stukken uit de
zgn. klassieke orgelliteratuur kun
nen niet als liturgische muziek
aangezien worden, zonder daarmee
de muzikale of artistieke waarde
vart deze muziekstukken te verklei
nen. De organist zal zich zijn zui
ver dienende functie bewust moe
ten zijn. Muziek zondersamen
hang met het geheel is er in de
liturgie niet. ook niet als het
woordloze muziek is. Het orgel
spel moet streng gebonden zijn
king
chen (geb. 1926), met als toegif- ze zich voegt
ten de Toccata Op. 7 en de Ara-
bèske Op. 18 van Schumann (30
cm. langspeelplaat LXT 5438).
Schumann stelt wel hoge eisen
aan de virtuositeit van zijn ver
tolkers. maar hij kon dat doen
want zelf was hij eens een groot
virtuoos en zijn vrouw Clara was
een der befaamdste pianisten van
die tijd. Ook de Toccata
de orde van God".
het i
tikel
het gesproken of gezongen
woord. Koraalgebonden, cantus fir-
musgebonden spel is het meest
ideale. Ook het esthetische ele-
rgelspel mag niet
genomen door de
over de plaats vi_-.
de liturgie. Klaus schrijft hi
'en we onderstrepen dit
voor alle kerkorganisten die
ten in subjectieve gevoelsstem-
mingen de toon van het orgel te
gevoed worden door allerlei
beschouwing kale herinnering, maar alleen uit
el ir. de liturgische melodieënschat. Be-
over heerst de organist deze kunst der
raag improvisatie niet, dan zal hij zich
•ach- een keuze moeten doen uit stuk
ken die hiermee overeensterh-
zijn objectieve
zeldzame poëtische ver- waarbij allerlei persoonlijke ge-
olkingen van Ju- voelsstemmmgen al direct uitge-
technisch boven sloten zijn. Het orgel, dat reeds
de kritiek verheven, maar bij de *'an d® af een plaats in
meer verstilde gedeelten had ik de. kerk hee": behield deze plaats
toch ook graag in het spel wat f 0?z.e Klaus da"
meer verstilling gehao, speciaal heel kort de ontwikkeling van het
in de Arabeske Niettemin spel orgel nagaaL komt lrtot de
clusie. dat die
altijd even goed i
CORN. BASOSKI langer hoe meer
,-ikkeling
i geweest. „Hoe
ging het orgel
Ten slotte stelt Klaus heel dui
delijk dat de orgelbouw ten
nauwste samenhangt met de or
gelmuziek. zoals die in de ere
dienst klinkt. „De orgelbouw heeft
rekening te houden met de litur
gie, opdat liturgie, woord, zang en
spel een innerlijk verbonden een
heid vormt*»". Wé hebben maar
een kleine keuze gedaan uit de
uitspraken van Klaus, maar wel
licht waard voor onze kerkorganis
ten om eens te overdenken.
