De zwarte keizer
BONPORTI
aren barak ijs
200 jaar geleden overleden
w11
uit de schaduw gehaald
EEN SOLDAAT
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 11 APRIL 1959
BEELDHOUWDE
IN KRACHTIGE
BAROKSTIJL
TJET was een grootse uitvoe
ring op 6 april 1759 in
Covent Garden te Londen. Koor,
orkest en solisten brachten het
oratorium „The Messiah" van
Handel en de blinde meester
leidde zelf het geheel vanachter
het orgel. Dit was al de derde
uitvoering in die week van „The
Messiah" en de vele luisteraars
bewonderden niet alleen het
grootse werk. maar ook de
krachtige en suggestieve leiding
van de 74-jarige componist. Men
ging naar huis met de klanken
van de machtige Amen-fuga, die
volgde op „Hem, Die op de
troon zit. en het Lam, zij de
dankzegging en de eer en de
heerlijkheid en de kracht in alle
eeuwigheid", nog in de oren.
Dit Amen-koor was de be
krachtiging van wat er aan
waargChtig geloof in dit orato
rium was uitgedragen. Dit Amen
was de sluitsteen van eeiv ge-
loofswerk. was de bevestiging
van de ivoorden van het alt
recitatiefDeath is swal
low'd up in victory" (De dood
is verslonden tot overwinning)
was de zekerheid m het weten,
dat „The people that walked in
darkness have seen a great
light" (Het volk dat in duister
nis wandelt zal een groot licht
Maar dat Amen op 6 april 1759
was nog meer: het was de afslui
ting van een geheel leven, het
was als een ex-voto voor Han
del's laatste reis naar de eeuwig
heid. het was de laatste geloofs
belijdenis van de kunstenaar en
de mens Handel. Want wat al die
luisteraars in Covent Garden niet
wisten, maar wat wel de koor- en
orkestleden merkten, was, dal
Handel toen de klanken van het
Amen nog niet verstorven waren,
bewusteloos neerviel. Snel bracht
men hem naar zijn woning in
Brook Street 25, waar de compo
nist al ongeveer 40 jaar woonde
en waar hij ook zijn ..The Mes
siah" had geschreven.
Het was twee dagen voor Palm
zondag en vrienden van Handel
verwachtten dat hij met Pasen
wel weer op de been zou zijn
Handel zelf voelde het anders en
hij sprak de wens uit op Goede
Vrijdag te mogen sterven: om
mij met mijn goede God. mijn
genadige Heer en Heiland op de
dag Zijner opstanding te vereni
gen". De zaterdag vóór Pasen. 14
april, werd het leven van een der
meest gevierde componisten be
ëindigd. Op de avond van de 20ste
april werd het stoffelijk overschot
van deze krijgsman van de geest
bijgezet in de Westminster A'obey
te Londen. Handel zelf had- de
wens uitgesproken in deze kerk
te worden begraven en ook had
hij voor geld voor een grafsteen
gezorgd. Bezoekers van de West
minster Abbey zullen in de ..dich
ters hoek" het grote monument
boven Handel's graf vinden. De
beeldhouwer Roubiliac maakte
waren die zangeressen uit zijn
tijd niet zo erg lieftallig. Ze voel
den zich en de tijd is weer
teruggekeerd in onze dagen met
een Maria Meneghini Callas
echte prima-donna's.
Toen
de Italia
sopraan
véritable Dia-
s je i
s fera
voir.
moi, que je suis Beelzebub.
Chef des Diables". (Mevrouw, ik
weet wel dat u een echte duive
lin is, maar ik wil U wel zeggen
dat ik Beëlzebub, het hoofd van
de duivels, ben).
In al die moeilijkheden kreeg
Handel in 1737 een hartaanval
en ging hij enige tijd rust nemen
in Aken. Na 1732 ging Handel
zich steeds meer met het orato
rium bezighouden. Slechts twee
oratoria werden er vóór 1732 ge
schreven. Na 1742 componeerde
Handel in het geheel geen opera's
meer Hij had er toen al 46 op
zijn naam staan. En bij zijn dood
op 14 april 1759 telde zijn nala
tenschap 32 oratoria. Daarnaast
waren er dan nog vele orkestwer
ken. o.m. 18 Concerti grossi.
Ouvertures, de Wr.termusic. Or
gelconcerten. kamermuziek, klave-
cimbelwerken. een grote lijst kerk
muziek. cantates, vocale duetten.
Dat Handel in al die werken al
tijd bijzonder origineel was kan
niet worden gezegd. Heel vaak
herhaalde hij zichzelf door vroe
gere werken te bewerken voor een
ander doel. En bovendien is het
bekend dat Handel enorm veel
van andere componisten over
nam. o.a. van Stradella in zijn
oratorium ..Israel in Egypt" van
Francesco Urio in zijn ..Dettingen
Fragment tan het grafmonument
voor Hundel in de Westminster
Abbey te Londen. In zijn handen
houdt Handel een muziekpapier
met de eerste noten t an de sopraan
aria ,Jk weet dat mijn Verlosser
leeft" uit „The Messiah".
dit monument, dat Handel voor
stelt, staande voor pen orgel. In
zijn hand houdt hij een muziek
papier met de eerste noten van
de sopraanaria uit ..The Mes
siah": ..I know that my Rede-
mer liveth, and that He shall
stand at the latter day upon the
earth" ilk weet. dat mijn Verlos
ser leeft en dat Hij zal opstaan
over het stof op de laatste dagi
Vlak onder dit monument treft U
dan een groot medaillon aan met
de beeltenis van de befaamde
zangeres Jenny Lind, die in 1887
overleed en vele malen de so
praanpartij van The Messiah"
vertolkte Ook zij kreeg in steen
dezelfde woorden mee uit ,,The
Messiah".
Zelfbewust
DAT grafmonument toont Handel
eigenlijk wel in zijn juiste ver
schijning: groot, krachtig, zelfbe
wust en met een barokke zwier.
De ingetogen houding van een
Bach was hem vreemd, hij was
een man van de wereld, een man
die met machtigen der aarde en
met vorsten omging, een man die
gevierd werd en tot dwingen in
staat was. een man die altijd in
de sfeer van de levensbeaming
heeft geleefd. Een
machtig brand-
lichtstralen
alle kanten.
Van jongsaf aan
bezat hij al de
sterke wil om door
te zetten en het
doel te bereiken.
Liep hij als zeven
jarige jongen in
puffend.
blazend
be-
Music Hall" te Dublin,
„The Messiah" t
14 april 1741
zweet achter
de barbier-chirurg
Georg Handel zat.
op weg van Halle
Weissenfels?
:t achter de
koets aan te hol
len. nam zijn vader
hem maar bij zich
en hoorde hij mu
ziek aan het her
togelijke hof te Weissenfels.
Het was een beslissende stap
in zijn leven, want de hertog
van Sachsen-Weissenfels drong
bij vader Handel zó aan op
een muzikale opvoeding van
de jongen, dat de barbier
heelmeester zijn zoon ten slotte
naar de bekende musicus en
organist van de Liebfraueir-
kirche in Halle, Friedrich Wil
helm Zachow. zond. Hij was de
enige in de gehele familie
Handel, die „aan muziek deed".
In dit opzicht is er wel een
groot verschil met Bach, uiieus
muzikale stamboom terugging
tot het begin van de 16e eeuw
en wiens nakomelingen tot het
midden van de 19e eeuw als
musici optraden.
Handel had geen stamboom op
muziekgebied en ook geen nako
melingen. Hij was niet getrouwd,
al wist hij dan vrouwelijk gezel
schap heel erg te waarderen.
Handel was beslist niet bleu ten
aanzien van de andere sexe en
was ook niet altijd even kieskeu
rig ten aanzien van de reputatie
van de prima-donna's en prima
ballerina's die in zijn omgeving
waren. Hij was echter veel te
sterk een vrijbuiter om zich 'e
kunnen binden aan een vrouw,
hoe charmant en hoe verleidelijk
ze ook geweest zou zijn.
In een kleine plaats als Halle
hield Handel het niet te lang uit
Hij beminde het gekleurde leven
hij hield van het avontuuiveel
meer dan Bach, zijn land- en tijd
genoot. In het opera-orkest te
Hamburg werd hij violist en hier
leerde hij de grote kunst van de
orgelmeester Buxtehude kennen.
Omdat hij Buxtehude's dochter
niet wilde trouwen, kwam Han
del ook niet in aanmerking de op
volger van Buxtehude te worden.
Na in Hamburg al enkele opera's
te hebben geschreven, trok Han
del naar Italië: Venetië. Floren
ce. Rome. Napels Met volle teu-
fen genoot Handel van de Itali-
anse opera, snoof hij het zonni
ge leven .op. Maar toen men ging
trachten hem rooms katholiek tc
maken, weigerde Handel. Dat
ging hem te ver. Eigenlijk heeft
hij nooit tot een kerkgenootschap
behoord, ook niet in Londen, de
stad vaar hij. na een kort ver
blijf in Hannover als hofkapel-
heen trok
Te Deum'
..Saul", van Johann Caspar Kerl
(Orgelcanzone i voor zijn koor
„Egypt was glad when they de
parted" uit het oratorium „Israël
in Egypt", enz. Moet men daar
voor Handel een verwijt maken.
Ik geloof van niet: de manier
waarop men een thema behan
delt. wijst op de inspiratieve hoe
danigheid van een componist Bo
vendien waren thema's vroeger
gemeenschappelijk eigendom. Het
parodiëren afgeleid van het
Griekse parooideein. d.i. een lied
enigszins veranderd zingen was
in Handels tijd gewoonte. Denk
maar wat Bach deed met wer
ken van Vivaldi.
En bovendien wist Handel pre
cies wat zijn luisteraars mooi
vonden. Hij wist bijv. dat zijn
vrolijk kamerduet „Nó di vol non
vuö fidarmi" succes had gehad
bij de hoorders en een jaar la
ter gebruikte hij het in zijn „Mes
siah" als het prachtige spranke
lende koor „For unto us a child
is bom" (Uns ist zum Heil ein
Kind geboren).
Dat ik hier de Engelse tekst
voorop zet is een gevolg van het
feit. dat Handel zijn oratoria op
Engelse tekst schreef Vele koren
hebben nog de gewoonte de wer
ken in het Duits uit te voeren,
maar dat is niet oorspronkelijk.
Handel zelf sprak echter maar
gebrekkig Engels en de uitgevers
van zijn werk moesten dan ook
enkele declamatorische fouten bij
1759
14 APRIL
1959
de Engelse taal.
kon Handel dat niet. Min of meer
bleef zijn muzikale declamatie
Italiaans. Slechts in zijn Chandos-
Anthems kerkmuziek die hy in
opdracht moest schrijven voor
een godsdienstoefening in de her
togelijke kapel te Cannons
heeft Handel zich geheel gespie
geld aan de monumentale koor
stijl van een Purcell en wist hij
met zijn puur barokke kunst een
rasechte Engelse kerkmuziek te
schrijven.
Vocaal componist
A/IEN KAN zich nu gaan afvra-
lu gen welke betekenis Handel
voor onze tijd nog heeft. Heel
veel werk wordt niet meer uitge
voerd. Van zijn orkest-composities
horen we nog enkele Concerti
Grossi en de Watermusic, zijn Or
gelconcerten worden maar heel
schaars uitgevoerd daar ze meest
al bewerkt moeten worden voor
orgel alleen, waardoor er een be
langrijke orkestpartij wordt ver
minkt (overigens zijn de meeste
bewerkingen dezer Orgelconcerten
volslagen mislukkingen. daar
Handel slechts enkele noten neer
schreef en verder improviseerde.
Overdadige harmonieën waren ei
niet en alles ademde de doorzich
tige barokgeest. beweeglijk en
dansend. Eén organist in ons
land. Albert de Klerk, speelt de
Orgelconcerten van Handel nog in
een zuiver improvisatorische ver
sie. Bovendien had Handel nooit
de beschikking over een groot or-
Van zijn kamermuziek hoort
men maar heel weinig, van de
clavecimbelmuziek niets en van
de koorwerken enkele oratoria,
zoals ..The Messiah". „Israël in
Egypt" en soms „Judas Macca-
baeus". De Ned. Handel-Vereni-
ging o.l v Jack P. Loorij doet
in dit verband nogal baanbrekend
werk. Die koorwerken zijn het
echter die Handels naam tot in
onze dagen populair hebben ge
houden. populair w de goede zin
van het woord De mensen zijn
in koorverband zelf Handel gaan
zingen. En dat is altijd zo ge
weest, in tegenstelling tot Bachs
koorwerken. De Matth Passion
van Bach moest honderd jaar
wachten voor ze werd her
ontdekt. Handels „Messiah"
heeft geen jaar behoeven te
zwijgen Uit de veelheid van
koorwerken, die in Handels
tijd geschreven werden, zijn
die van Handel over gren
zen en tijd heen blijven
voortbestaan. Begrijpelijk,
want boven de mooie reci
tatieven en de melodieuze
aria's, die ook anderen in
hun werken schreven, wist
Handel een koortaai te
scheppen die met een haast
plastische kleuring werd
doorstraald. Hij kan met
recht genoemd worden de
grondlegger van het koor-
Meer nog dan Bach was
Handel een zuiver vocaal
componist. Hoeveel vocale
partyen in Bachs koorwer
ken zijn niet zuiver instru
mentaal gedacht. Een wel
heel sprekend voorbeeld is
de Cantate „Jauchzet Gott
in allen Landen" (no. 51). voor so
praan. trompet, strijkers en conti
nuo. De sopraanpartij heeft Bach
eigenlijk als een tweede trompet
partij geschreven. Handel maakte
veel meer onderscheid in zijn wer-
NOVELLEN VAN HUGO CLAUS
De preekvorm voor het nihilisme
Hugo Claus, die een nieu
novcllenbundel uitgaf
der de titel „De zwn
ken. Bovendien hebben zijn koren
een duidelijke plastiek, ze zijn
ais het ware in een krachtige ba
rokstijl gebeeldhouwd. waarbij
Handel zich ten aanzien van een
te weinig aan uitvoerenden niet
bezorgd behoefde te maken. Hij
beschikte over heel wat meer
koorzangers dan Bach.
Bachwerken zijn meer verinnci-
lijkt, terwijl Handel allereerst
zocht naar een epische kracht en
een uiterlijke monumentaliteit.
Toch heeft Handel in zijn koor
werken de koormuziek nieuwe im
pulsen gegeven en heeft hij
juist in zijn oratoria de drama
tische bewogenheid bereikt, die
zijn opera's vaak missen. Zuiver
vocaal dus geheel van het
bel canto uit gedacht komen
de koorzangers en het publiek bij
Handel niets te kort. terwijl er
bij Bach altijd een grote zelfver
loochening gevonden moet wor
den. Bij Bach niet de uiterlijke
glans en weelde als bij Handel,
maar de lyriek en de verstilling
van de religieuze verdieping
De dramaticus Handel, die
Duitse. Italiaanse en Engelse sfe
ren tot een groot geheel vereen
de, gaf aan de koorzang de zui
ver vocale zeggingskracht, waar
aan later een Haydn, een Mo
zart, een Beethoven een voor
beeld namen. Maar laten alle uit
voerenden èn zangers, èn instru
mentalisten, èn dirigenten er wel
om denken, dat Handels mu
ziek geen logheid verdraagt, doch
in een rasechte barokke beweeg
lijkheid en doorzichtigheid moet
worden uitgevoerd.
CORN. BASOSKI
„De Pater schraapte zijn keel
en ging verder, er waren vlok
ken m zijn stem: „In Borneo
ontmoette ik op een morgen
een inboorling. Pater zei hij
mij, hoe komt het toch dat
gij, die toch een vrijgezel
zijt, zulk een lange baard
draagt? Want een baard bij deze
mensen is een teken van macht
en macht daar in Borneo bete
kent vooral: veel vrouwen."
Thomas zag de twee dames die
bij zijn moeder zaten mekaar
aankijken en glimlachen. Zijn
moeders gezicht bleef onaantast
baar. haar lichte ogen blikten
streng, als gestoord de Pater
Ziehier de kunst van het korte
verhaal: in vier volzinnen maken
wij kennis met vijf mensen en
bovendien bevatten deze weinige
zinnen een anekdote. Hier spreekt
de geboren auteur, in dit geval
Hugo Claus, die, geboren in 1929
te Brugge, voor zijn dertigste le
vensjaar al een internationale
vermaardheid heeft bereikt en
die al een behoorlijk oeuvre op
zijn naam heeft staan: gedichten.
- romans, essays, verhalen, to
neelwerk, t.v.-spelen, een opera
libretto en een Klank- en Licht
spel; die voortreffelijke vertalin-
êen gaf van Dylan Thomas en
eorg Büchner en wiens eigen
werk reeds vertaald werd in
Frankrijk. Engeland. Duitsland.
Zweden Amerika en Japan. Er
is in de bundel „De zwarte kei
zer". die hier besproken wordt en
die uitgegeven is bij de Bezige
Bij te Amsterdam, zelfs een
verhaal, „Suiker" (men kent het
thema van het gelijknamige to-
neelstuki, dat het jaartal 1942
vermeldt. Ongelofelijk, want dan
zou dit geschreven moeten zijn,
toen Claus dertien jaren telde.
Claus heeft zelf in Noord-Frank-
rijk als seizoenarbeider in de sui
ker gewerkt, maar men zou toch
paar jaar later geweest is.
Hoe het zij. vroegrijp is de
schrijver ongetwijfeld geweest:
vroeg rijp in de zin ook van het
afweten Van wat in de donkere
hoeken van het leven gebeurt. Er
is van Claus gezegd, dat zijn
werk de chaotisch ongebonden le
venswijze van na de oorlog uit
beeldt Maar nu loop ik al voor
op de geest
makr, durf je dan niet meer?"
vroeg hij."
Essentie
werk.
rwijl
nog i
Messiah" hg de e
l i an dit orator
Handel in Dublin
MA NAALD
€N HAAÏ
bl ij vi
Het
Verhalen van De Maupassant
Deze zeer verzorgde uitgave
(een herdruk) maakt deel uit van
een eerste reeks van tien delen
in de serie „De Onsterfelijken"
die vertalingen bevat van werken
van beroemde buitenlandse au
teurs als Andersen, de gezusters
Brontë, De Maupassant. Dickens.
Dostojewski. Dumas. Gogol. Sten
dhal. Toergenjew e a. Hoewel men
uiterat-d kan twisten over de
vraag of De Maupassant, die in
1893 stief, nu reeds aanspraak kan
maken op het predicaat „onster
felijk". zeker is. dat het omvang
rijke oeuvre van deze schrijver
een zeer voorname plaats in de
Frans. letterkunde van de twee
de helft der vorige eeuw inneemt
De Mi passant was, gelet op de
sfeer van zijn werk. een verte
genwoordiger van het naturalis
me. maar en in dit opzicht onder
scheidt hij zich van vele andere
naturalisten hij was tevens een
geboren verteller, die zich vooral
in de kleine verhalende vorm
thitiM Teelde. De ongeveer drie
honderd novellen en verhalen, die
hij tijdens zijn kortstondige leven
schreef, vormen het sterkste deel
van zijn werk. dat voor het ove
rige bestaat uit zeven romans,
een bundel verzen, drie toneel
stukken en drie reisverhalen. In
de door Contact uitgegeven bloem
lezing heeft Adriaan Morriën drie
en twintig "an de beste (door hem
uitstekend vertaalde) novellen en
verhalen bijeengebracht. Daarin
vindt men de belangrijkste the
ma's van De Maupassant's oeuvre
terug: de liefde, de prostitutie, de
Frans-Duitse oorlog. Normandie.
De lezer zal niet zelden ge
schokt worden door de realisti
sche schildering van het veelal
decadente leven in het Frankrijk
van het fin de siècle, maar hij
zal niet minder vaak worden ge
troffen door het mededogen van
de auteur met maatschappelijke
verschoppelingen en door de hun
kering naar zuiverheid en rein
heid. die in enkele verhalen door
breekt. De inleiding van Morriën
geeft een overzichtelijk beeld van
leven en werken van deze schrij
ver. die na een bandeloos leven
krankzinnig stierf.
opera „Rinaldo" in Londen
zo groot, dat Handel in Engeland
zijn tweede vaderland vond en
zich ook tot Engelsman liet natu
raliseren.
Harde strijd
lijk gehad. Hij heeft i
brek aan contanten verdwijnen. De
Italiaanse concurrentie was hec'
sterk en het was alsof dc Lon-
denaren de pathetische opera moe
En dan had Handel, die
echte dwingeland was. altijd her
rie met zangeressen. Overigens
VRANCESCO ANTONIO BON-
PORTI het is een naam
die vrijwel vergeten is. een
'naam ook die bij velen nooit
bekend is geweest Zijn tijdge
noten Corelh en Vivaldi hebben
enkele eeuwen voor zoveel
schaduw gezorgd, dat Bonporti
niet eens opviel. Hij compo
neerde kamersonates, motetten,
concerten voor strijkorkest en
Invenzioni voor vioolsolo. waar
van er vier abusievelijk aan
Bach werden toegeschreven.
Maar men vergat hem. Zijn
dienend leven als priester in
Padua stond geen publiciteit toe
en zijn werk als kunstenaar is
ook in de beslotenheid gebleven.
Eerst de laatste jaren heeft de
muziekwetenschap weer meer licht
op Bonporti geworpen. Men heeft
ontdekt dat zijn werk ten onrech
te vergeten of onbekend is. Hij
is uit de schaduw \an Corelli en
Vivaldi weggehaald en heeft nu
200 jaren na zijn dood de be
kendheid gekregen waarop hij
recht heeft. Francesco Antonio
Bonporti werd op 11 juni 1672 te
Ti ente geboren en overleed op 19
iecember 1749 dus tien jaar vóór
Handel.
In 1691 gic.g Bonporti in Rome
theologie studeren nadat hij reeds
Wij spraken en wij sliepen
en toen wij droomden staarden wij
klaar wakker de klare avond in:
en dachten aan het vergane dag-blauw.
In de straten vonden we onszelf terug:
Naakt en eenzaam
met in onze hand een appel.
MIES VREUGDENHIL
bruck. Zeer vermoedelijk studeer
de hij in Rome muziek bij Giu
seppe Pitoni en Archangelo Corel
li. In 1695 keerde hij naar Trente
terug, waar hij priester werd en
een benoeming kreeg als organist
en koorleider aan de kathedraal.
In die tijd publiceerde hij al
zijn Trio-sonates, die hij voorzag
van zijn naam met het bijschrift
„Gentilhuomo di Trento". Later
schreef hij er nog bij „Dilettan
te di musica". Dit dilettant-zijn
deelde nij met de andere compo
nisten Tommasso Albinoni (1671
1750) en Benedetto Marcello
(1686—1739) Dit woord dilettant
werd uitsluitend gebezigd om er
mee aan te duiden, dat de mu
ziek niet voor een bepaald doel
werd geschreven of een ambtelij
ke verplichting zou zijn.
Zijn werken kregen tijdens zijn
leven een vrij grote bekendheid.
Veracini introduceerde meerdere
werken van Bonporti in enkele
Duitse steden en werk van hem
werd gedrukt in Londen en Am
sterdam. In 1727 werd hij door
Keizer Karei VI benoemd tot „fa
miliare aul.co". een bewijs dat
hij waarschijnlijk enige tijd in
Wenen heeft doorgebracht. Na
een mislukking van zijn streven
om cantor in Trente te worden,
vertrok hij in 1740 naai Padua.
waar hij negen jaar later over
leed.
]\/f EERDERE componisten hebben
iVl werk van Bonporti overge
nomen en in eigen stijl bewerkt.
Daarmee is eigenlijk tevens aan
getoond dat het werk van Bonpor
ti toch ech* riet zo minderwaar
dig was. Integendeel. Bonporti
was niet alleen een uiterst knap
vakman, maar ook een zeer in
ventief componist, die verrassen
de thematische vondsten toonde
Zijn werk heeft de lichte sprankc-
ling van de echte Italiaanse ba
rokmuziek, en ze kent ook de ga
ve lyriek, zoals bijv. het ontroe
rende vioolrecitatief in het „Con
certo a quattro F-dur Op. 11 no.
5". waarin de soloviool tegen een
gedragen achtergrond van de an
dere strijkers als het ware een
complete vertelling doet.
PHILIPS heeft Bonporti via
de grammofoonplaat geëerd en
wel door de uitgave van vier
„Concervi a quattro Op. 11". ge
speeld door het Italiaanse kamer
orkest „I Musici" (30 cm. lang
speelplaat A 00449 L). Deze vier
Concerten zijn verrukkelijke stuk
ken muziek met een heerlijk con
certerend karakter, waarbij vaak
solostemmen worden gebruikt. Op
deze plaat worden de solopartijen
gespeeld door Roberto Michelucci
(viool) en Enzo Altobelli (cello).
Het kleine Italiaanse ensemble
„I Musici" speelt de vier werken
subliem. Hier is een homogeniteit
in hel samenspel en een lichtheid
in de vertolking, die verrassen.
Dit is volmaakt verantwoord mu
siceren. dit is deze Italiaanse ba
rokmuziek in het juiste licht stel
len.
CORN BASOSKI
verbazing over zijn technisch
kunnen bekomen zijn. Het loont
de moeite van de in deze bundel
verzamelde verhalen telkens al
leen maar even het begin te le
zen. De knappe verplaatsing in
het hart van de zaak, in medias
res. door middel van enkele vol
zinnen, vervult ieder die iets van
de moeilijkheden van het schrij
ven afweet, met bewondering.
Men weet hoezeer b.v. ook de
Belgisch-Franse auteur Simenon
een meester is op dit gebied.
enkele voorbeelden.ter adstructie.
De novelle Het Huis in de Strui
ken begint aldus:
„Daar grootvader nu al drie
dagen dood is, donderdag tegen
de avond, moet ik morgen niet
naar school. Het zou oneerbie
dig zijn te praten, te lachen met
zusters borststrik die weerom
verkeerd zit, te proberen Mia
Schapers te knijpen, als nie
mand het ziet, als mijn eigen
grootvader dood in het huis ligt
met bloemen op zijn borst en
zijn handen gevouwen (net alsof
zij aan elkaar gegroeid zijn staan
zijn handen recht op)."
in de situatie:
„Wanamaker had nog een
knikker, de gemarmerde, de
melkwitte met de oranje rivier
tjes. De lange Piers, die met
Simon speelde, stootte Wanama
ker in de lenden. „Wel Wana-
IE OPGEGROEID is bij de
novelle van vroeger, die
beschrijvend cn ontledend was,
die zorg had voor sfeer en stem
ming en die het zich tot plicht
rekende schoonheid aan te wij
zen. al was het maar glimpsge-
wijs en als tegenhanger tot even
tuele ellende, die in het korte
verhaal beschreven werd, die
houdt de adem in bij de korte
ker, we hebben de novellen ge
kend der z.g. nieuwe zakelijk
heid: .met name herinner ik mij
hiei de proeven van Roel Hou-
wink op dit gebied, waarin men
b v. las: „Zijn gelaat in de spie
gel was met ontdaan. Hij strik
te een nieuwe das, ging eten in
de stad." Maar hoe programma
tisch deed dit aan, hoe opzette
lijk was dit nagestreefd en hoog
stens bereikt, als eindpunt van
een streven. Hier is het 't van
zelfsprekende uitgangspunt. Het
is niet te ver gezocht hier de in-
vloed van radio en film te sig
naleren. De montage is ook bij
het schrijven een techniek gewor
den die de jongere generatie, op
gegroeid bij film, radio en tv.,
als iets vanzelfsprekends heeft
leren aanvaarden en gebruiken.
De moderne auteur heeft een
meedogenloze blik: hij doorziet
de dingen zonder genade, omdat
hij het leven als genadeloos heeft
ervaren. En zo komt men van
zelf op de geest van het werk,
•in dit geval van Claus. Uit deze
verhalen krijgt men de indruk,
dat Claus opgegroeid is in een
omgeving die onverbloemd de
duistere kanten van het leven,
waarin de sexualiteit de hoofdrol
speelt, voor de jongen heeft
blootgelegd Dit is voor hem het
leven en hij schroomt geen ogen
blik het zo te tekenen, met een
extreem realisme.
Salome
jl/IAAR de kritiek moet eerlijk
-*-1 zijn. Juist gisteren las ik het
libretto van Oscar Wilde. „Sa-
lome". een toneelwerk van het
begin dezer eeuw, waarop Ri
chard Strauss muziek heeft ge
schreven die, als de opera Salo
me, bekend staat als een van de
markantste operawerken van
voor de eerste wereldoorlog. Wie
hier leest, en luistert, en eventu
eel kijkt, tast aan alle kanten
met de handen de decadentie van
het fin-de-siècle. Deze wulpse en
uiterst geraffineerde kunst. ge
raffineerd zowel psychologisch,
taalkunstig. muzikaal als tech
nisch. deze muziek die na een
uiterst korte inleiding met de
deur in huis valt en u onmiddel
lijk met een onbeschrijfelijke op
winding vervult, is naar mijn
overtuiging slechter dan het werk
van Claus. Wilde en Strauss had
den wéét van het goede en het
evangelie, maar zij buitten deze
waarden esthetisch uit. Johannes
de Doper wordt dan gebruikt
als contrastwerking: de kuise
profeet tegenover het wulpse jon
ge meisje. Dit is een bewust es
thetisch verbuigen van het evan
gelie. Bij Claus van zulke zaken
geen spoor. Hij ziet eenvoudig
be
paalde dingen moet verzwijgen,
te minder omdat, zoals hij het
heeft ervaren, het leven om die
sexuele zaken, normaal en ab
normaal. draait. Hij wil niets be
wijzen. niet aanklagen. alleen
maar noteren. Het gaat eenvou
dig over wat de christen ziet als
het smakeloos geworden zout van
ccn ontkerstende samenleving,
waard om door Russen en Chine
zen te worden vertreden.
Hoe minder bewuste tendens
de kunst heeft, des te sterker
werkt haar onbewuste strekking.
Een visie op het leven, zo onbe
vangen en meesterlijk gegeven,
als hier bij Claus is geschied,
werkt aanstekelijk. Dit is de
preekvorm voor het nihilisme.
Maar omgekeerd: ook zo moet
het geloof worden uitgedragen:
even onbevangen, even tendens
loos, even rustig noterend en
waarnemend. Want het geloof
ziet dingen die het ongeloof niet
ziet. Nodig is in preek en ge
schrift de christelijke visie, niet
de christelijke propaganda. Want
aan de nihilist ontgaan de sporen
van de genade en de goedheid en
de liefde, die er nog overal zijn.
C. RIJNSDORP
Poëzie van
ALBRECHT
RODENBACH
■u
JLJOEVEEL levensechter en le
venskrachtiger is een litera
tuur, wanneer ze haar kracht
put uit een strijd om het bestaan
van een volk en van een cul
tuur; wanneer ze niet opgaat in
het verheerlijken van onvrucht
bare, abstracte schoonheid, in het
mijmeren over klein geluk, in
het „beduvelen" van de burger
zich vlug en fel. ook in hun poëti
sche produktie. Technisch gezien is
Perk misschien de grotere dich
ter, maar hoe smal was dc be
staansgrond van zijn dichterschap
en van de beweging die met hem
begon; de Tachtigers die met zelf
overschatting en uiterlijke hou
ding compenseren moesten, wal
ze aan wezenlijke waarde en in
nerlijke nooazaak te kort kwamen.
Maar Rodenbach wortelde in de
worsteling om een volk. een taal.
een geloof en daardoor ontvangen
zijn verzen een kracht boven zich
zelf. die we bij de broze schoon
heid van Pek missen
Vergeiijk van de laatste wat ge
wilt met Rodenbach's „Macte Ani
mo" en deze verschillen zijn haast
tastbaar.
Deze actuele dichter werd kort
maar grondig ingeleid door Albert
Westerlinck (prof dr. J. Aerts),
die ook een representatieve bloem
lezing koos. (Monografieën over
Vlaamse Letterkunde Uitgeverij
A. Manteau. BrusselDen Haag).
Waarom Rodenbach een actueel
dichter is loert ons de verwarde
situatie der moderne poëzie; ver
ward. omdat de meeste dichters
zin cn grond van hun werkzaam
heid binnen zichzelf en hun literai
re beweging zoeken. Bij Roden
bach kunnen we ontdekken dat we
verder moeten zien dan onze
neus lang is; wellicht bespeuren
we dan een West-Europese cultuur
die in gevaar verkeert en om
strijdliederen vraagt.
M BEINEMA.
We
i dit.
Al-
brecht Rodenbach (18561880) en
de Vlaamse Beweging waarvan hij
voorganger was, vergelijken met
Jacques Perk (18591881) en de
na hem komende Tachtigers.
Tragische overeenkomst vormt
beider vroeg ten offer vallen aan
dezelfde longziekte: zij verteerden
MACTE ANIMO
Ik moet er met van weten, van die zuidse vrouwenzielen,
die voelend het noodlottig leed hun longeren vernielen,
te midden het ontbladeren van de bomen kneuteren gaan
dat 't jammer is van hen en van hun lief en van de blaan.
Zijt gij het die ik rochelen voel hier rond mijn hert. vernieling7
Zijt gij het. God verplette u. worm die mijner jeugd bezieling
verknagen moet! Het lijf wierp u mijn eigen roekeloosheid.
Doch, zier om zier, bestrijde ik u den geest, Noodlottigheid!
Gij die vandaag den hemel kuist van vuiler dampen rotheid,
o licht, o warmte, o levenslust, bedanke u, vurige godheid!
Mijn zonnig land mijn verten mijn jong leven
Kameraad,
Weer u scherp, en eind als een soldaatl
