Heldenmoed in donkere jaren
RADIO-PROGRAMMA'S
IK ontving in de Londense jaren
vele verzetsstrijders, een bonte
mengeling wat beroep en andere
levensomstandigheden betreft,
maar één in de wil te strijden,
allen door verontwaardiging ge-
Gtaald en allen met het beeld van
een nieuw en vernieuwd vaderland
voor de geest. Zij vertelden mij van
hun zo uiteenlopende en tegelijk op
één zaak gerichte activiteiten, ver
télden van de hulpverlening aan het
steeds aanwassende leger van onder
duikers, van de zware huisvestings-
en voedselvoorzienings- en beveili
gingsproblemen waarvoor zij hierbij
gesteld werden; zij vertelden van de
stoutmoedige overvallen om voor de
zwervers bonkaarten te bemachtigen
en gevangen kameraden te bevrijden,
van de geldelijke
steunacties van
de verzetsbewe
ging, van de fiere
illegale pers, door
geen executiepe
loton te bedwin
gen, van de zo ge
vaarlijke diens
ten ten behoeve
van de geallieer
de oorlogvoering,
kortom van alle
takken van deze
grootse openba
ring van de Ne
derlandse volks
kracht en van on
ze gehechtheid
aan onze hoogste
goederen. Op hun
geloof, hun hoop
en hun onverzet
telijkheid moest
het nieuwe vaderland verrijzen.
Behalve van de ondergrondse
strijd gaven zij mij een beeld van
het lijden en de smart die ons volk
doorstond, van de wreedheid van de
overheerser, waarvoor een mensen
leven niet telde, van het wegmaaien
van zovelen en van het vertrappen
der geestelijke waarden.
Hoezeer heeft mij het toen nog
betrekkelijk kort geleden onder-
vondene (in 1934) geholpen om mij
in te leven in al die droefenis en
al dat leed en die noden in al hun
diepte te peilen.
De Engelandvaarders ontving ik
of afzonderlijk of groepsgewijs, vaak
het laatste. Deze groepen telden
soms vijftien tot twintig personen*
De ontmoetingen vonden meestal
plaats op Stubbings, doch ook wel
op Chester Square (ik kwam ge
regeld voor regeringsaangelegen
heden naar Londen, minstens drie
maal per weeks en had dan ook daar
gelegenheid nieuw-aangekomenen te
spreken).
Meestentijds ontving ik de Enge
landvaarders op het thee-uur. In
Stubbings sprak ik dan niet alleen
binnen met ze, maar wisselde ook
al wandelend met hen van gedach
ten. De deuren van mijn huis gaven,
zoals ik reeds zeide, onmiddellijk
toegang tot een klein park met een
grasveld. Hoeveel kilometer heb ik
wel niet sprekend en lopend in
kleine groepjes met hen afgelegd?
Tot laat in de herfst en weer vroeg
in het voorjaar werd er na de thee
gewandeld. Engelandvaarders, die
bijzonder geleden hadden of berich
ten voor mij bij zich hadden, sprak
ik daarna onder vier ogen.
De volgende ontmoeting met hen
was dan bij de uitreiking van hun
onderscheiding óp onze ambassade.
Velen zag ik ook daarna nog terug,
bijvoorbeeld als zij zich opnieuw
onderscheiden hadden. Was aan
vankelijk het tijdsverloop tussen hun
aankomst en de voordracht van
lange duur, men is er later in ge
slaagd die tot ongeveer twee a drie
weken terug te brengen.
Gedurende de oorlog ging het tot
mij geleiden van personen uiteraard
geheel anders dan in vredestijd; het
zou my te ver voeren van deze ver
schillen een beeld te geven.
De regeling van mijn contacten
met de Engelandvaarders verzocht
ik de heer Van 't Sant op zich te
nemen. Zoals ik reeds meedeelde,
was hij naar Engeland meegekomen
om de aangelegenheden betreffende
de zorg voor de veiligheid van mijn
persoon te regelen. In de gegeven
omstandigheden deden zich hierbij
problemen voor, die niet altijd ge
makkelijk op te lossen waren. Steeds
moest hij bedacht zijn op pogingen
van de vijand om mij onschadelijk
te maken. Hij heeft zijn taak uit
nemend vervuld. De heer Van t
Sant heeft gedurende de Londense
jaren bewezen een open oog te
hebben voor datgene, wat juist voor
mij ten opzichte van Nederland be
langrijk was.
Allen die aan het verzet hebben
deelgenomen en degenen die hen na
stonden zullen mij begrijpen, wan
neer ik zeg, dat allen die over
kwamen na hun aankomst nog veel
moesten doormaken voor zij hun
weg ip het leven weer konden vin
den, dat er veel door ben zelf en
door anderen moest worden gedaan
voor zij zich boven wat zij geestelijk
en lichamelijk hadden doorstaan,
konden uitworstelen. De een had
natuurlijk meer tijd nodig voor dit
verwerken van de schokkende er
varingen dan de ander. Vooral was
belangrijk voor hen, dat zij spoedig
voor eén bepaalde taak werden
gezet, die hun volle aandacht en
werkkracht vroeg. Met warm mee
leven volgde ik hun wedervaren.
aan krijgsverrichtingen, het Bronzen
Kruis ontvingen. Natuurlijk maak
ten vele Engelandvaarders op het
tijdstip der uitreiking reeds deel uit
van één der combattante groepen.
Het kwam meermalen voor, dat een
groep Engelandvaarders onderschei
dingen ontving zonder dat er anderen
bij waren. Ik sprak dan steeds een
woord over de toestand in het
vaderland.
Met dankbaarheid denk ik ook
aan onze luchtmacht. Onze piloten,
aanvankelijk niet talrijk de onge
lijke strijd in het luchtruim boven
Nederland had velen van hen
weggemaaid verrichtten van de
aanvang af uitnemende daden. De
opleiding van de jonge aspiranten
had zowel in Engeland als in Ame
rika plaats. Vele Engelandvaarders
solliciteerden hiervoor. Na het be
halen van hun brevet streden deze
mannen dapper mee in het bond
genootschappelijk verband.
Wij leefden ook steeds mee met
onze Irene-brigade, die onder bevel
stond van Nederlandse officieren en
ingedeeld was by het leger van
maarschalk Montgomery. Deze be
hoorde tot de strijdkrachten in
Normandië en onderscheidde zich
daar. Daarna streed zij op Neder
landse bodem voor onze vrijheid,
schouder aan schouder met Franse,
Poolse, Britse, Amerikaanse en
Canadese eenheden.
men vielen
E nabijheid van het indus
triestadje Slough waar
van de fabrieken de lucht
verontreinigden, maakte
de atmosfeer tot ver in
de omgeving drukkend
Dit ondervond ik dagelijks in Stub
bings en langzamerhand begon ik
naar betere lucht te verlangen.
Bovendien zou ik graag een kleiner
huis betrekken, dat meer op mijn
leefwijze was berekend. Als reactie
op al de overdadige, vaak ongezel
lige ruimte die ik vroeger om mij
heen gehad had en moest hebben,
ging en gaat mijn verlangen uit
naar een kleine beknopte behuizing.
Er werd naar iets geschikts gezocht
en spoedig kon ik mij zelf gaan over-
In het donkerste van de strijd eerde
de beroemde universiteit van Ox
ford de ongebroken geestkracht van
Nederlands Vorstin door haar het
eredoctoraat in het burgerlijk recht
te verlenen. De motivering luidde:
,,Te allen tijde wist zij zich, tegelijk
met de toewijding en liefde van
haar eigen volk, de bewondering
en de eerbied van het buitenland te
verwerven en ook in de huidige
oorlog geeft zij op dusdanige wijze
blijk dat de aloude deugden van
haar geslacht in haar voortleven, dat
zij overeenkomstig de traditie van
haar roemruchtig huis, geen haar
breed is afgeweken van de plichten
harer hoge waardigheid, zich daar
entegen heeft doen kennen als een
in alle omstandigheden van de ernst
van haar taak doordrongen, ge
trouwe en standvastige leidster van
haar onder rampspoed gebukt gaand
vaderland".
tuigen dat een landhuisje bij South
Mimms, een plaatsje aan een geheel
andere buitenkant van Londen ge
legen, geheel aan mijn wensen
voldeed. Een heuvelachtig land met
een heerlijk bos vlak achter het
huis, waarin wij vrij konden wan
delen en verfrissende hogere lucht
Het huis deed meer Nederlands aan,
wat my ook beviel.
Spoedig vond de verhuizing plaats,
welke een ware verademing bracht.
Aanvankelijk werd er niet in onze
buurt gebombed. Dit veranderde
echter spoedig. We konden toen de
strijd boven de vliegvelden en de
helle verlichting door lichtkogels en
schijnwerpers zien. Tegen de avond
hoorden en zagen we telkens het
inslaan van de bommen.
Een zondagavond, het was 20
februari 1944, was er een zware
inslag vlakbij, in het bos; gelijktijdig
dreunde een vliegtuig boven ons
hoofd en bijna op hetzelfde ogenblik
viel er met een nog zwaardere slag
een volgende bom, nu slechts ander
halve meter van het huis. Eén mare
chaussee werd onmiddellijk gedood,
een ander dodelijk gewond. Beiden
stonden op wacht. De opperwacht
meester, die de wacht juist inspec
teerde, liep een shock op.
De omstandigheid, dat bij het
leggen van de fundering van het
huis gewapend beton was gebruikt,
bewaarde het huis voor instorten.
Het gaf wat mee. Het huis werd nu
enkele centimeters verzet ten op
zichte van het fundament. Hierdoor
ontstonden natuurlijk scheuren in
de muren.
Mevrouw Verbrugge, die mij in
Engeland gezelschap hield, en ik
hadden onze kamers aan de andere
zijde van het huis dan waar de
inslag plaats had, dus kregen wy de
minste schok en liep het huis aan
onze kant de minste schade op. Er
was geen twijfel mogelijk aan wat
er gebeurd was. Ik. voelde onder
mijn voeten de sprong die het huis
deed, een beweging als de deining
op zee. Tegen de helling van mijn
vloer haastte ik mij naar de deur,
die gelukkig niet ontzet was omdat
hij openstond. Met onbeschrijfelijke
spanning wachtte ik op de volgende
bom, die zeker het einde van ons
aller leven zou betekenen. Nog
hoorde ik het zwaregedreun van
het vliegtuig boven het huis. Ik
herademde toen deze derde bom
uitbleef.
Beneden hoorde ik wachtmeester
Beerman angstig roepen: „Waar is
de Koningin?" Tegelijk sloeg een
vieze lucht van gas, rook en vlam
men mij tegemoet. Ik antwoordde
dadelijk: „Hier ben ik, ik mankeer
De wacht binnen had met veel
tegenwoordigheid van geest onmid
dellijk het begin van brand gedoofd.
Over een knibbelspel van treden,
eenmaal de trap. werd ik door
Beerman naar beneden geholpen
Steeds stappend over stenen, gruis
en hout bereikte ik de keuken, waar
ik allen verspreid op de vloer vond
liggen. Zij hadden een veel sterkere
schok gehad dan ik. Mevrouw Ver-
brugge en ik werden onmiddellijk
naar de schuilkelder in de tuin ge
leid. Men vreesde namelijk, dat het
vliegtuig een tijdbom had neerge
worpen, die ieder ogenblik kon ont
ploffen.
Naast onze marechaussee die met
veel tegenwoordigheid van geest en
flinkheid optrad, moet ik hier noe
men de Engelse rechercheur, die
Scotland Yard bij mij geplaatst had
voor mijn bewaking van Engelse
zijde. Deze heeft mij vele en goede
diensten bewezen en bij het bom
bardement trof hij met voortvarend
heid de maatregelen, die bij bom
bardementen waren voorgeschreven.
De politie van South Mimms stond
ons, gezien de mogelijkheid dat er
een tijdbom aanwezig was, slechts
tien minuten toe om in het huis
terug te keren en c
pakken en verzocht
vertrekken. Het was
tocht naar Stubbings terug, die
nacht. We moesten een gfcote boog
maken om Londen, waar de bombar
dementen in volle gang waren en
waar wij veel branden zagen. Bern-
hard en Van 't Sant wachtten ons
op in Stubbings. Het was ongeveer
twee uur 's nachts.
Enkele dagen later waren Bernhard
en ik tegenwoordig bij de begrafenis
van onze trouwe bewakers. Het was
een diep droeve gang.
Ook in Stubbings vlogen de Duit
sers nacht op nacht over ons heen.
Zij hadden het op hun weg naar
Londen gemunt op het nabij ons
gelegen vliegveld. Ik bracht als er
luchtalarm was met alle huisgenoten
de nachten door in de oude wijn
kelder van Stubbings, waar het vrij
veilig was. Het was een onrustige
winter.
EEN keer, toen wy bij de
Koning en Koningin van
Groot-Brittannië te gast
waren ik meen begin
1944 deelde de Koning
mij mee, dat hij mij in de
Orde van de Kouseband had opge
nomen en overhandigde hij mij de
versierselen van die Orde. In mijn
dankwoord zei ik deze verlening
uitsluitend te willen zien als een
teken van 's Konings waardering
en die van het Britse volk voor
de weerstand door Nederland ge
boden en voor zijn onbreekbaar ver
zet en dat ik mij om die reden in
mijn opneming in de hoogste Britse
Orde verheugde. De Koning be
vestigde zijnerzijds uitdrukkelijk
deze interpretatie, die door mij aan
deze gebeurtenis werd gegeven. Het
was boeiend voor mij om gedurende
de oorlogsjaren het Britse parlemen
taire stelsel van nabij te zién wer
ken. De bestudering ervan in het
land zelf, waar het uit het volk is
voortgekomen, was zeer de moeite
Vermeldenswaard uit de Londense
periode is voorts nog, dat in die
tijd door de Nederlandse regering,
te zamen met die van België en
Luxemburg, de grondslagen werden
gelegd voor een hechte samenwer
king der drie landen na de oorlog,
voor de zogenaamde Benelux.
Ook mij bereikte natuurlijk het
bericht, dat Hitier, nadat hij had
ingezien, dat het hem onmogelijk
was ons volk te winnen, overwoog
het maar in zijn geheel van zijn
vaderlandse bodem weg te voeren,
hetgeen neer zou zijn gekomen op
wat hij „liquidatie" noemde, en onze
gewesten te bevolken met hem toe
gewijde lieden.
Ik voor mij weigerde aan te
nemen, dat dit vreselijke ooit wer
kelijkheid zou worden. Natuurlijk
twijfelde ik geen ogenblik of Hitier
tot zoiets in staat zou zijn, maar ik
geloofde rotsvast, dat God Neder
land zou doen herrijzen. Toen ik dit
bericht vernam, wist ik nog niet, dat
een en ander zo aan een zijden
draadje gehangen had.
Op 9 september 1944, toen na de invasie der geallieerden in Normandië,
de westelijke legers onze grenzen naderden, keerde prinses Juliana per
vliegtuig terug naar Engeland. Haar moeder wachtte haar op op het
vliegveld.
Cannes klaar voor
Songfestival
vaardigde een jonge en vrij onbekende
zanger af: Jean Philippe, die „Oui,
oui. oui, oui" zingt. Het is wel een
vlot liedje, dat bij de landelijke finale
mei enorm grote meerderheid van
stemmen is gekozen, maar degenen die
daar aan het roer staan geloven toch
niet in een overwinning.
COMMENTAAR
Interpol in actie
De K.R.O had gisteravond in zijn
televisie-programma dat wel weer
heel erg veel gesprekken bevatte, een
uitstekende documentaire over hel
werk van Interpol, waarin een niet
te moeilijk geval van opsporing op
de voet werd gevolgd. Niet alleen in
teressant, maar ook preventief wer
ken noemde het hoofd van Interpol
■nthousias- Nederland het, dat enkele politiehan-
zaal l\eb- delingen werden aangetoond. De do-
om" het cumentaire zat goed in elkaar en
t het bood gelegenheid om verscheidene
politieautoriteiten die in de studio
aanweizg waren hun mening te
In het festivalpaleis aan de Méditer-
rannée te Cannes is alles klaar om
morgenavond voor miljoenen Europese
ogen het Eurovisie-songfestival uit te
zenden.
Oit is de plaats, waar elk jaar tij
dens het filmfestival de groten van
het witte doek elkaar ontmoeten en
waar in de laatste jaren ook televisie-
wedstrijden worden gehouden.
Morgenavond zal de grote studio
feestelijk versierd zijn om de verte
genwoordigers (sters)
se landen te ontvangen, plus de cli
mante, blonde gast-oinroepster Jacque
line Joubert en het beroemde amuse
mentsorkest van Franck Pourccl dat
voor de begeleiding! zal zorgen.
En dan natuurlijk alle
ten, die een kaartje voor de zaal Reb
ben kunnen bemachtigen en
levisietoestel nodig hebben
festijn van wél behoede kelen,
uiterste gespannen zenuwen en uitge
zochte toiletjes mee te maken.
De drie Franse televisie-omroepslers gen. Aangezien dit geval zowel
hebben het nakijken deze avond....i
van haar voorgangsters, die nu i
paar eigen progi
leidt ên "eït" vT/tr ettelijk Duitsland aanwezig.
chansons kan zingen, Jacqueline Jou
bert, is de eer te beurt gevallen gast-
Verslaggever Dick de Vree boekte
een aardig succesje: hij stelde voor,
het embleem van Interpol boven de
Naar gewoonte zullen verschillende ingang van elk politiebureau in de
zangeressen hun eigen bij deze wereldorganisatie aangeslo-
--1-m. j.. en» landen te hangen, opdat een
reemdeling daaraan te allen tijde
politiepost kan herkennen. Hem
dirigent meebrengen, ook alzo Teddy
Scholten, die, wanneer zij „Een
beetje" zingt. Dolf van der Linden
het orkest ziet staan. Voor Dolf
een dubbel genoegen.
graag dit vermaarde
Hoe de volgorde
zijn kunnen we u
er wordt kort van tevoren geloot.
Voor velen zal het een teleurstelling
zijn (voor ons ook!) dat voor Zwitser
land ditmaal niet Lys Assia deel
neemt. Maar wie weet, hoe de Zwit
serse Christa Williams het er af
En daar zien we voor het eerst Mo-
den! Jacques Pills
„Mon pauvre pierrot" zal zingen.
Wat Frankrijk zelf betreft, dit land
hij wil tuerd toegezegd dat dit goede voor
stel op de eerstvolgende wereldver
gadering van Interpol, in Pakistan
de landen zal 1c houden, zou worden voorgelegd.
vertellen: Minister mr. A. A. M. Struycken
leidde dit programma in.
,,Rode ethergolven"
over liet westen
Radio voor morgen
Lelevieie voor
morgen
Uit Bielefeld wordt
deelnemende lan- (jaj de mini sierra ad van de DÖR toe-
..i SSS. komslplannen voor de uitbreiding van
radio en televisie heeft samengesteld en
gepubliceerd.
Deze plannen houden in, dat binnen
afzienbare tijd nieuwe en sterkere „ro
de ethergolven" over het Westen zul
len komen. Volgens berichten van de
informatiedienst „Kerk en Radio"
moeten voor 1964 minstens 44 UKW-
zenders op elf verschillende plaatsen
opgericht of belangrijk versterkt zijn
in de richting van het Westen, o.a.
in Berlijn, Schwerin en op de Brochen.
ri7fn °P het ogenblik telt men pas elf
artnfba UKW-zendcrs.
:in, Mr Van 1965 af moeten dan vier verschil-
ovè to lende radioprogramma's tegelijk uitge-
I. Lovc zonden worden, die in het gemeenschap-
ipancse pelijke zonegebied en tot ver in het
irtm I Westen te horen zijn.
Deze plannen houden mede in, dat
ook de zenders op de midden en lan
ge golf enorm versterkt zullen worden.
TIPS
uit het buitenland
Tussen 9 en 10 uur kunt u in het
programma van Brussel Vlaams luis
teren naar een concert door het NIR-
omroeporkest o l.v. Pietcr Leemans.
Werken van Mozart, Grieg, Mendels
sohn e.a. staan op het programma
(324 m, I.
Het Aeolian Strijkkwartet treedt om
9 uur op in het BBC-programma
op 464 m. U kunt luisteren naar het
Kwartet in b van John B McEwen
en naar het Kwartet no 7 van Eliza
beth Maconchy.
vanavond
(de laatste!) politieke
verkiezingsuitzendingen door is er van
8.078.27 uur NTS-journaal met
weerbericht. Daarna is de AVRO aan
de beurt met het verzette woensdag-
avondprogramma. Eerst een halfuurtje
film en dan om 9 uur het televisie
spel „De kamer waarin wij leven-
van Graham Greene.
GROOT was ons medeleven
met onze marine, die op
schier alle zeeën aan de
krijgsverrichtingen heeft
deelgenomen, en met
onze koopvaardij, die zo'n
belangrijke bijdrage geleverd heeft
aan de oorlogvoering. Wie zal ooit
ten volle kunnen doorgronden wat
onze zeevarenden hebben gedaan en.
hoe groot de offers zijn, die door hen
werden gebracht?
Miljoenen tonnen goederen die
voor de oorlogvoering en de voedsel
voorziening van belahg waren, wer
den door Nederlandse schepen uit
alle werelddelen naar Engeland en
de andere bondgenoten overgebracht.
Aanvankelijk vonden deze tochten
plaats met slechts
een enkel kanon
men geheel al
leen op zee, bloot
gesteld aan hevi
ge bombardemen
ten uit de lucht,
aan de torpedo's
van onderzeebo-
mijnen in het
vaarwater. Bij de
ze reizen werden
in alle stilte hel
dendaden verricht,
waarvan sommi
ge nimmer tot ons
zullen of kunnen
doordringen.
In een latere
periode doorklief
de men de zeeën
in grote konvooi
en die, met anti-luchtdoelgeschut be
wapend, onder escorte voeren. Kon
vooien voeren ook naar Moermansk
en niet zelden in de barre winter
om krijgsvoorraden te brengen
voor het Russische front, dat de eerste
tijd aan hevige vijandelijke aanval
len blootstond.
Menig schip werd tot zinken ge
bracht ende bemanning dobberde
dan soms lang rond in open boten
in de koude van de Poolzee, niet
zelden met halfbevroren lichamen.
Ik heb ze gezien deze dappere man
nen, in het hospitaal, met afgezette
ledematen, hulpbehoevend voor het
verdere leven, en dat waren er velen.
Ook gold ons medeleven onze
onverschrokken vissers, die, de ge
varen op zee moedig trotserend, tot
op het laatst voor de voor de
oorlogseconomie zo belangrijke
aanvoer van vis hebben gezorgd.
Drong dit alles tot ons door, voor
mij werd het daarna nog eens amb
telijk bevestigd door de rapporten,
die de voordrachten tot het verlenen
van onderscheidingen vergezelden.
Deze gaven uitvoerig en getrouw de
feiten weer. Bij de. uitreiking van
die onderscheidingen op onze amr
bassade werden de belangrijkste
wapenfeiten van de gedecoreerden
door mij met een enkel woord her-
dacht. Ik bewaar aan die uitreikin
gen een onvergetelijke herinnering.
Onder de gedecoreerden waren
niet alleen mannen die zich bij de
marine, de koop\j^ardij, de land
macht en de luchtmacht dapper ge
dragen hadden, maar ook Engeland
vaarders, die voor hun gevaarvolle
ovèrtocht onderscheiden werden met
het Kruis van Verdienste of, indien
zij onderweg deelgenomen hadden
