Prof. dr. F. C. Gerretson
Kerkdiensten voor Leiden
en omgeving
en de verhouding tot zijn vriend dr. Colijn
G. Puchinger
NIEITTE I.FinSCFTE COUHANT
ZATERDAG 1 NOVEMBER 1958
jy/JET twee anti-revolutionaire ministers-presidenten is
Gerretson bevriend geweest, met Colijn en Gerbran-
dy. Hoewel Colijn en Gerbrandy qua persoonlijkheid,
loopbaan en politieke aanpak nogal uiteen liepen, had
den beiden grote waardering voor Gerretson, en hebben
ze allebei nauw met heni samengewerkt.
Het ie nog niet de tijd om te spreken over de verhouding van Gerret
son tot Gerbrandy, maar wel kan reeds iets gezegd worden over de
verhouding van Gerretson tol Colijn.
Zij behoorden binnen het protestantse kamp tot verschillende partijen
en tot verschillende kerken, en toch hebben ze nauw samengewerkt, al
is daarvan tot heden naar buiten toe nog niet zo heel veel bekend ge
worden.
Hun onderlinge verhouding werd ln
feite door drie factoren bepaald, waar
door ze niet alleen een zekere aantrek
kingskracht op elkaar uitoefenden, maar
ook ln sterke mate op elkaar aangewezen
Allereerst stamden ze beiden uit een
positief orthodox-protestants milieu,
waaruit zij het Inzicht meekregen, dat
de religieuze overtuiging ook tot uiting
diende te komen in de politiek. Beiden
gevoelden zich verantwoordelijk mede
erfgenaam van de nalatenschap van Groen
van Prinsterer. welke door Kuyper en
Lohman reeds op zo heel bijzondere wijze
was. gerealiseerd.
In de tweede plaats behoorden ze tot
de weinigen in Nederland, die niet alleen
Indië concreet betrokken in hun gezichts
veld, maar door hun positie aan het inter
nationale wereldconcern de Bataafse Pe
troleum Maatschappij in meer dan één
opzicht wereldburgers waren Beiden
hebben b.v. langere tijd in Londen ge
woond.
In de derde plaats koesterden zij
voor elkaar een grote persoonlijke
waardering, die niet zozeer uitkwam
In enige intieme omgang op voe' van
gelijkheid, alswel gerealiseerd werd
in het voeren van tientallen gesprek
ken, door de jaren heen.
Wat het laatste aangaat: in Colijn zag
Gerretson, vooral na Lohmans dood, meet
en meer het ideaalbeeld van de nationaal,
denkende christenstaatsman. In Gerret
son ontdekte Colijn al meer een zee»
gaafd historicus, voor wie hij de grootste
bewondering had.
Sterke karakters als zij beiden w;
DR H. A. COLIJN.
koesterden zij niet alleen een levens
lange waardering juist voor die eigen
schappen bij de ander, die zij zelve mis
ten, maar vulden zij eigen arbeid aan door
het contact met de ander, zonder nochtans
ooit na te laten de ander kritisch te be-
In Colijn en Gerretson werkten de
Staatsman en de historicus van de
Groeniaanse richting trouw met elkaar
Dat ze elkaar ondanks hun verschillen
de keuze in kerk- en partijorganisatie
broodnodig hadden en ook waarachtig
één waren, dat hadden ze wel ontdekt
in hun gemeenschappelijke arbeid voor
de B.P.M., waar ze elkaar voor het leven
leerden kennen en waarderen. Bijna altijd
eensgezind, bleven ze ook later, bulten
ddt wereldconcern werkend, levenslang
trouwe bondgenoten.
„Wat is de staat
Het ls In zekere mate met de koop
man-staatsman Colijn net andersom ge
gaan dan met de koopman-staatsman Coen
Coen stichtte ln Indië voor de Oost-
Indische Compagnie eerst handelsfacto
rijen en bracht met het zwaard, ter be
scherming van de kooplieden, de nodige
orde Colijn vestigde eerst in Indië onder
Van Heutsz het gezag als militair
werd in een latere periode «an zijn lei
als directeur van de B P M. geroepen de
verhouding te regelen tussen de Neder
landse staat en ae Bataafse, bij de vast
stelling van het z.g. Djambicontract
waarbij de Bataafse rechten kreeg lnznke
de olieboring in het vermaarde Djambi-
Jarenlang moest Colijn voor de Ba
taafse met De Nederlandse regering
onderhandelen over deze zaak, om te
komen tot een goed contraot op koop
mansbasis, d.w.z.: met wederzijds voor
deel. Maar èn de hoogste chef van de
Bataafse. Sir Henry Deterding. én hel
Nederlandse kabinet vreesden nal
lijk dat de andere partij te veel ei<
Bij deze onderhandelingen vroeg Colijn
de jonge ambtenaar aan koloniën. Ger
retson. in dienst van de Bataafse te
den. wan Gerretson met de Jaren opklom
tot de rang van discretie-secretaris ondei
Deterding. Colijn en De Jonge.
De onderhandelingen hebben ondei
Pleyte. Idenburg en S. d<. Graaf jaren ge-
duurd. De ouderen onder on.« herinneren
zich nog wel hoe In het begin van d<
twintiger Jaren er een „DJambischan-
daal" ontstond, dat in de Tweede Kamer
felle debatten ontketende. Heiaas kan
ontkend worden, dat bij deze politieke
rel diverse politici erop uit waren
morele aanzien van Colijn als aanstaand
opvolger van Kuyper te vernietigen
Colijn wenste zich ln zijn positie als
directeur van de Bataafse niet in het pu
bliek te verdagen, maar met Gerretson
besprak hij in tientallen gesprekken de
praktische en principiële achtergrondei
van de onderhandelingen tussen de staal
deze maatschappij, waarbij ze einde-
s van gedachten wisselden over d<
grondslag, de rechten en het gezag van d«
„Ik haat de staat", zei de jonge Ger
retson, die usurpatie vreesde over hel
vrije bedrijf, In één der eerste gesprek
ken.
Colijns correctie op deze boutade ge
schiedde in een meesterlijke uitspraak,
die ver uitgrecp boven de theologische
vraag of de staat een vloek of een
was: De staat. Gerretson. I
noodzakelijken vul nu ma
Goed of Kwaac., maar altijd een nood
zakelijkheid. Daarom kunnen wjj d<
staat nimmer negeren of negatief quall-
flceren. Daarom ook moeten wij d<
staat goed behandelen; maar als nood
zakelijkheid. waar wü nóóit van al
komen, deze toch binnen de perken
houden!"
Uit dat antwoord, dat diepe indruk op
Gerretson maakte, blijkt reeds dat Colijn
geen doctrinair denkend mens w
nuchtere practicus, die wannéér hij
zijn standpunt formuleerde, een opmer
king maakte, die concreet op de praktijk
sloeg.
Samenwerking
Wat Gerretson in Colijn zo bew
as hetgeen de Engelsman uitdr
de term „common sense" en zijn
de dingen klaar te formuleren.
Colijn was geen geleerde, had geen boe-
kenontwikkeling hoewel hij talloze bio
grafieën las en in de Indiscie rir
ontwikkeling aanvulde met het getrouw
lezen van De Standaard. Colijn heeft
nooit een wijde economische of staats
rechtelijke kennis bezeten, maar hij wist.
door het leven geleerd, met een enkel
woord dat hij opving, wonderen te doen
als hij het ln een concrete situatie vooi
de praktijk uitwerkte Zijn klare formu
leringen, zijn besluitvaardigheid, gepaan
aan het natuurlijk gezag dat hij ten
toon spreidde, veroorzaakten, dat ei
alle partijen vooraanstaande politici
ren, die voor Colijn door het vuur gingen
en in hun eigen kring oprechte propa
gandlsten voor Colijn werden
Gerretson. die van nature In sterke
romanticus was. laafde zich aan de werke
lijkheidszin van Colijn en had vanaf de
eerste ontmoeting in Colijn een grote leer
meester gevonden.
Col(jn, die niet gestudeerd had, vond
In Gerretson een bron van wetenschap,
die hij steeds kon aanboren, te meer ge
waardeerd, omdat deze secretaris zijn
kennis op de meesl onbaatzuchtige wijze
ter beschikking van zijn chef stelde. Menig
geschrift van Col(jn is, zo niet direct ge
schreven, dan toch ontstaan uit een nota
van Gerretson. Dat was mogelijk omdat
deze secretaris zich geheel wist te ver
plaatsen en in te denken in de positie van
Colijn.
„Hel was de grootheid van Colijn.
dat hij dit in eigen intieme kring
niet verborg, maar er open voor
uit kwam: „Gerretsons stijl komt.
in het algemeen, met den mijnen
zoo overeen, dat hij zich niet be
hoeft te dwingen in een keurslijl
Nu en dan een woord f zin. waar
op de nadruk valt. cursiveeren
maakt de gelijkheid bijna com
pleet. Alleen, zooals ge terecht
hebt opgemerkt, moeien enkele
specifieke woorden en uitdrukkin
gen vermeden worden."
Aldus Colijn in een schrijven op Oude-
iarsdag 1927 aan de Utrechtse hoog-
raar B. C. de Savornin Lohman.
Nationale politiek
Wat Gerretson en Colijn tevens ver
bond was hun respect voor de oude De
Savornin Lohman. Geheel in de lijn van
Lohman stelde Colijn minder dan Kuyper
de antithese centraal. Niet dat hij deze
religieus niet accepteerde! Maar èn
Lohman èn Colijn èn Gerretson waren
ning. dat nu de anti-revolutlonai-
rhristelijk-historischen eenmaal de
leiding van het land in handen hadden,
zij hun beginselen zo diep en zr breed
mogelijk, dat wil zeggen met behulp van
zoveel mogelijk anderen, in de praktijk
moesten bren en. Zéker, kabinetter onder
rechtse leiding, maar niet met uitsluiting
van die liberalen, die bereid waren aan
hun arbeid mede te werken. Veeleer
moesten de liberalen alsnog tot een keuze
worden gebracht de leidende rechtse
staatslieden te steunen m hun arbeid of
ze tegen te staan. Maar daartoe moest ook
zo wijs mogelijk met hen worden om
gegaan
Dit vormt de sleutel tot Colijns poli
tiek. Even krachtig als Colijn zelf de
leiding begeerde en «mn geen partU-
krakeel wilde afstaan, éven open wilde
Colijn staan voor de hulp van alle Ne
derlanders die hem b|j die taak wilden
helpen.
Hierin wordt tevens de reden gevonden
waarom Konigin Wilhelmina veel meer
genegen was aan Colijn de leiding van
het kabinet op t dragen dan aan Kuyper
Daarom ook hebben de christeltjk-hlsto-
rischen als De Vos van Steenwijk. B C
de Savornin Lohman en Gerretson
rooms-katholleken als Kooien. Van Wijn
bergen en Van Nispen tol Sevenaer. libe
ralen als Oud. Kalff en Van Lldth de
Jeude. Colijn, mede om zijn persoonlijke
instelling jegens andersdenkenden,
harte gesteund bij het uitoefenen va
taak.
Overal waar Colijn optrad gevoelde hij
zich, was hij chef en liet door nie
mand de wet voorschrijven, door geen
partij en geen Tweede Kamer
Vele tegenstanders hebben zich hlei
geërgerd, anderen daarentegen zagen ln
Colijn de verpersoonlijkin-g van het gezag.
Ook Gerretson was de dienaar jegens
t meester Colijn Maar het ging Gerret-
>n zijn gehele leven, zoals het zovelen
ging: hij wist dat het waard was déze
te dienen, déze staatsman, waar
mogelijk, terzijde te staan in zijn poging
leiding te geven aan de nationale poli
tiek
„homogeen en zelfstandig" door
Groen van Prinsterer Jegens Abraham
Kuyper uitgesproken bij de oprichting
De Standaard In 1872, ie rondom
Colijn welhaast genationaliseerd.
Belgisch Verdrag
Een en ander betekende niet. dat Colijn
n Gerretson het altijd eens waren
Colijn heeft met enige bezorgdheid Ger
retsons arbeid voor de Nationale Unie
gadegeslagen, al erkende hij. dat Gerret-
dat verband .goed werk had
verricht.
Gerretson stond Inzake het vermaarde
Belgisch Verdrag, waaraan Vain Kame-
beek zijn ministerschap verloor, tegen-
Coilijn. maar tot een breuk kwam
het 1
Beiden haddi
de wtjsheid. die tegen-
eens gemist wordt ii
kerkelijke strijd: ze bleven
nauw voeling met elkaar
politieke en
inlHk
houden.
Dat Colijn ondanks al zijn bezwaren
toch vóór het verdrag zou stemmen, acht
Gerretson eigenlijk een verloochening
le standpunt Op 11 jam
1927 schrijft Gerretson aan Colijn:
..Maar er is, zonder twijfel be
vreemding ook onder uwe vri
den.... Het is voor een leider
eenmaal niet alleen nodig, dat hij
gelijk heeft, maar óók. dat zijne
volgelingen vinden, dat hij gelijk
heeft, dat hij het contact met het
sentiment tan zijn troep niet
li est: en wie weet dat beter dan de
opvolger van Kuyper? En zoals de
soldaten van Maurits de pluimen
van zijn helm nu eenmaal gewoon
waren te zien vooraan in het strijd-
gewoel. zoo zijn uw menschen ge
desoriënteerd. nu zij u niet -ien op
de plaats, waar zij u intuïtief
CoIIJna standpunt wordt misschien het
best weergegeven in een brief »an hem
tan de -A R. Kiesvereniging „Nederland
:n Oranje" te Hoek van Holland vai
!9 december 1926:
„Ik ducht geen enkelen geweld
maatregel. Ik ducht evenmin open
lijke pressie. Maar >ok ik ben be
vreesd. dat wij na verwerping
dit Tractnat, na moeizame en lang
durige onderhandelingen (ged\
de welke wij voortdurend de stille
nngunst der mogendheden op ve
lerlei terrein ondervinden zullen),
tenslotte een overeenkomst krijgen,
die in het wezen der zaak niets
beter is dan de tegenwoordige,
welker verwerping de politieke at
mosfeer bedorven zal hebben. Ne
derland in een volstrekt geïsoleer
de positie zal hebben geplaatst, en
de naar mijn oordcel volstrekt
noodzakelijke samenwerking van
Nederland en België naar een verre
toekomst hebben verschoven
Hier is Colijn de realist, die in oktober
1928 in een brief nog eens nadrukkelijk
vaststelde
„Immers staatkunde omvat dc
kunst om het mogelijke te berei-
Inmiddels rommelt het meningsverschil
i/er de Belgische kwestie nog enig
jaren na ln de verhouding, vooral wan
Colijn optreedt als geheim ondei
handelaar met de Belgen.
„Groote weemoed"
In 1932 komt Gerretson ertoe de zaken
laar duidelijk te stellen, ln een schrlj
an Colijn op 1 mei:
„De afgeioopen maanden z
voor mij allesbehalve aangenaam
geweest. De strijd was. qua journa
listieke schaakpartij. nt«>l onaardig,
maar achter alles lag toch de groo
te weemoed, dat ik in deze zaak.
waarvan de juiste of onjuiste op
lossing van zoo cardinaal gewich
is voor de toekomst, heb mnctei
staan tegenover een man, aan wiet
ik niet slechts door groote genegen
heid, en dankbaarheid, maar. nam
ik meende, ook door een zelfdi
politiek beginsel gebonden ben...
ik geloof niet. dat Gij U geheel
realiseert, welke indruk er bi
velen uwer naaste en beste politieki
vrienden is gewekt. Wat ik zelf'
Zal ik dan iets anders mogen zeg
gen, dan wat ik in de afgelopen
maanden mijzelf zoo vaak heb
voorgehouden: Amicus Colijn: mi
gis amica cara, carissima patria!
Verschillende vrienden, waaronder
die u hebben bezocht, hebben
ten sterkste op aangedrongen, dat
ik toch eens naar u zou toegaan
Natuurlijk verlang ik zelf zeer u
weder eens de hand te drukken
Doch waar u zelf wel niet zonder
bepaalde bedoeling elk contact vooj
en tijdens de onderhandelingen met
de geheele oppositie vermeden hebt.
en de kieschheid verbood den ge
heimen onderhandelaar ongevraagd
te benaderen, aarzel ik, of mijn be
zoek aangenaam zal zijn. of het
nuttig zal kunnen zijn'.'.... Hei
scheen mij beter, voor ik bij u
belet vraag, ronduit uit te zeggen
waar het mij schort. Ik hoop uii
uw antwoord te mogen aflezen, of.
desondanks, mijn bezoek, op den
ouden voet van vertrouwen en
trouwelijkheid. u welkom zal zijn."
verwondert en, laat mij het zeggen,
lichtelijk verontrust. Eerst iets over
de eerste gewaarwording. Waarom
zou uw bezoek niet welkom zijn
Omdat gij op een bepaald punt een
andere meening hebt dan ik? Maar
dan werd de omgang tussehen men
schen een onmogelijkheid.' Immers
tussehen menschen. die iets betee-
kenen. zal op eenig punt altijd wel
cenig meeningsvcrschil voorkomen
En wat de tweede gewaarwording
betreft: loopt gij geen gevaar, dal
de kwestie van het Belgisch verdrag
u gaat domineeren instede van het
omgekeerde? Daarin ligt het gevaar
voor alle artistieke naturen
Maar waarom dit verschil van
zienswijze een gedachtenwisseling
onwenschelijk zou kunnen maken,
vermag ik. voor wat mij betreft
Gerretson was nu gerustgesteld inzake
de persoonlijke verhoudingen en dankte
er hem op 26 juni hartelijk voor, want
„op dat punt heb ik de huid van een
juffershondje"
Dat het crisiskabinet van 1933 geheel
conform beider virie was, laat zich uit het
voorgaande verstaan en ook in deze Jaren
houden Colijn en Gerretson geregeld
Colijn blijft de publikaties van Ger
retson. ondanks zijn overstelpende drukte
als minister-president, volgen In 1934
publiceert Gerretson zijn ingenieus sa
mengestelde Open Brief aan Dr. H. Colijn.
„Koninklijk Kabinel of Dictatuur?" Hoe
wel Colijn in deze analyse de praktische
door
oplossing niet zag. waardeerde hij het
geschrift zeer en schreef op 28 januari
1934 aan de schrijver:
„Heden las ik den Open Brief en
ik heb dadelijk daarna aan Anema
geschreven met dringend verzoek
om bespreking op de voorpagina
van Dc Standaard. Een paar op
merkingen bracht fk onder zijne
aandacht. Als altijd is uw betoog
genot om te lezen. Met zeer
ik
Veel contact
Welkom 1
Het antwoord van Colijn is te typerend
voor ColUn en voor zijn verhouding tot
Gerretson om het niet weer te geven.
Precies een week later schrijft Colijn
ruiterlijk terug:
„Er is in uw brief iets. dat mij
„Vondels graf" ter gelegenheid va;
Vondelherdenking op 17 november 1937
in de Nieuwe Kerk te Amsterdam uitge
sproken, heeft Colijns volle aandacht blij
kens wat deze op 21 januari 1938 aan Ger
retson schrijft:
„Ik had indertijd, hier of daar.
iets van critiek gehoord en kan mij
dit. na lezing opperbest begrijpen
Maar mij is ieder woord uit het hart
gegrepen en uw derde alinea op
pag. 16 rechtvaardigt heel uw
toog."
Donderdagmiddag is het stoffelijk overschot van prof. dr. F. C.
Gerretson. die in de nacht van zondag op maandag te Utrecht is over
leden, op „Crooswijk" in zijn geboortestad Rotterdam ter aarde besteld.
Colijns vijfde kabinet, grijpt
Geregeld houden ze contact, ook via
gesprekken. „En dc deur staal voor u
ïlet slechts op een kier. maar wijd open"
ichrijft Coliin in 1936.
Een hoogtepunt voor Gerretson in de
rerhouding vormde het feil dat hU onder
Col|jn benoemd werd toi hoogleraar In
mstitutionele geschiedenis te Utrecht.
Onbekend was hy mei de persooniyke
aanbeveling die ColUn ditmaal schreef
aan de minister van onderwijs prof. Slo-
lemaker de Bruine. Daarin werd opge
merkt:
„Ik ben er altijd tegen geweest
om menschen tc pnusseeren alleen
omdat zij van dezelfde richting zijn
cn ik kan zeggen, dat ik mij nim
mer aan een bevordering van zoo
iets heb schuldig gemaakt. Maar als
wij nu eens cm enkele maal een
coryphee hebben met zulk een ge
malen blik op historische verschijn
selen als met Gerretson het geval
is. dan man toch ook wel meetel
len. dat hij gelegenheid ontvangt
onze richting aan een universiteit
aan het woord te doen komen."
Het vijfde kabinet
„Wanneer ik mij niet vergis
het morgen de eerste verjaardag
van uu! Ministerie' Natuurlijk, de
grootste moeilijkheden komen nog:
maar toch. wat reeds dit jaar tot
stand is gekomen, is worth while..
Hoe dan ook: durate. perseverate."
Ziende hoe Colijn te regeren heeft tegen
de stromingen van decadente democratie
en dictatuur in, schrijft Gerretson nog
eens op 25 mei 1937 aan Colijn:
„Uwe mislukking zou, binnen en
kele jaren, het succes beteekenen
van een richting, die het einde
zou zijn van ons historisch Neder-
Natuurlljk behoort Gerretson daarom
tot diegenen, die in 1939 diep verslagen
zijn wanneer, na 1926. Colijn ten tweeden
male voor De Geer moet .vijken."
Diep onder de indruk
Gerretson
Colijn wuarom deze nlel heeft volgehou
den, de door volgens velen Inconstitu
tionele motie-Deckers naast zich neer
te leggen.
BUna als een verwijt klinkt het op uit
een brief aan ColUn op 8 augustus 1939:
„Waarom hebt G(j niet, door de motie
naast u neer te leggen, het conflict tot
rijpheid doen komen?"
Colijn deed Gerretson de eer aan het
antwoord hem per ommegaande te doen
toekomen, zo open en precies, als hU
het in hel openbaar niet zeggen kon en
op dat moment niet zeggen wilde. Dat
geschiedde In een brief die voor de par
lementaire historieschrijver van groot be
lang is en die wij daarom citeren willen:
„Dank voor uw brief.
Zeker had ik de motie, om haar
inhoud, naast mij kunnen neer
leggen. Ze onderstelde, dat het
Kabinet geen waarborg bood voor
een vruchtbare samenwerking met
dc Staten-Generaal.
Het antwoord had kunnen zijn:
dat zal wel blijken als de in de
hegrootina verwerkte voorstellen
in behandeling komen.
Maarden volgenden dag
moest een dringende suppletnrie
dcfensiebegrooting worden behan
deld Het scheen zoo goed als zeker,
dat die begrooting zou zijn verwor
pen indien ik niet gereageerd had
op de motie. Dan was hei ontslag
later gekomen, maar de suppletoire
begrooting was dan inmiddels ver
worpen. en zou eerst in het najaar
opnieuw ingediend cn behandeld
kunnen worden. Overigens was het
échec, bij deze stemming der Ka
mer. ongetwijfeld zeker in No
vember.
Het waren dus zuivere practische
overwegingen en geen constitutio-
neele bezwaren, die mijne gedrags
lijn hebben bepaald."
De oorlog
het heen- 8,ee«*s had
ColUn
ds Oppenheim
ds Bouter; Oos
Ootteva
>nderwerp: „De
•rk: 10 u ds De Wit, 5
Marekerk: 10.30 u dr
prof. dr Basker (Leiden).
De Ruiter: Maranathaker
Wuister; aula Hervorm
Boshuizerkade: 11 u vicaris W
leidi; aula Hervormde school
u ds Vossers: Vereniging van
'olkshuis 10.30 uur d
Waalse kerk. Breestra_._
•ademisch ziekenhuis: 10 u de heer
diaconessenhuis: 10 30 u ds Dijk
I van Leiderdorp; Jeugdkerk aula
slum: 10 u de heer V. d Pompe.
onderwerp: „Komt Hij vandaag bij Jou?";
•k: vrijdag
•Ink, 5 u c
0 u ds. Dc
Vest: 10 u
mfeldt;
Avondgebed.
Kerk: Zuiderkerk: 10 u dr W
Boer; school Timorst
kert. 5 u ds Rothuiz
Geref Kerk (vrijgc
De Vries.
Chr. Geref. Kerk:
Doopsgezinde Gemeente; 8.30 u 's avonds
ds Verheus. herdenking der gestorvenen.
Oud-Katholieke Kerk; 9 15 u hoogmis van
Allerheiligen, 7 u vespers; maandag: 7.30 u
avondmis van Allerzielen
Baptisten Gemeente: 10 u de heer Schou-
1u viering heilig Avondmaal.
Bübelbespreklng. vrijdag 8 u
dinsdag 8
bidstond.
Leger des
stond. 8 u
nenkomst. onderwp
2 u zondagsschool,
omst Gangetje,
Hells: zaterdagavond 7 u t
openluchtsamenkomst Beest
heiliging!
Liefde zondei
5 u openluchtsamen-
ju u opwekkingssamen-
Geluk voor het grijpen
o.l.v. kapitein en mevr
Schurlnk.
ALPHEN AAN DEN RIJN
Hcrv Gemeente: grote kerk. Juliai
9 u ds Bogers. 10.30 u vicaris Zage
u da Lefeber: gebouw Jonathan.
Hanemaaijer; kapel Gouwsluis: 6.3
kapel Marthastichting:
u ds Van Petegs
het g<
i prof. dr De Boei
gsdlenst, 11.15 u zondagg-
:ondagaca techisa tiekapel
cn 6.30 u ds Jorlssen.
7.15 u ds Jorlssen. dank-
Zulderkerk; 10 u da Wlji
6 30 u ds Mulder; Noorderkerk: 10 u
Baas. Den Haag, 6.30 u ds Kersten, Bode-
E Öudshi
van Koudekerk aan de
Geref. Kerk: vrljgem
ds Mulder.
6.30 u
Rijn.
i ds Zijlatrs
Noordwijk i
Chr. Geref. Kt
Oud-Geref Gemeen'
Ilenst, donderdag 6
Geref. Kerk: 10
Zee.
7.30
ds Heiner. dank- I
AARLANDERVEEN
Herv Gemeente: geen opgave ontvar
Geref. Kerk: 10 en 6.30 u ds Van t
Chr. Geref Kerk 9.30 en 6 30 u ds 1
tra tc Klundert
BENTHUIZEN
Herv Gemeente: 9.30 u de heer Gri
an Hillegcrsberg, 6 u ds Van Eijk
Geref Gemeente: 9.30 en 6 u lcesdlcr
HOOGMADE
Herv. Gemeente: 10 u ds Roth.
HAZERSWOUDE
Herv. Gemeente: 9.30 u ds Slump te C
eest, zendingspredikant. 6 30 u ds
-eeden
Geref Kerk: 9.30 en 6.30 u dl V. d 1
Geref Kerk: 10 en 5 u
Chr. Geref. Kerk: 10 en
KATWIJK AAN 1
Herv Gemeente: grote
Makkenze, 6 u de heer
Sarabei
da Meuering
Voogd Delft.
VOORHOUT
Gemeente: 10 u ds De Jong.
VOORSCHOTEN
Gemi
ds Mellerin*: Rijndijk
ds De
10 e
s Hoe
WOUBRUGGE
dankstond gewi
Geref. Kerk:
woensdag 7.30
6.30 u ds Van Bleek.
ds Van BlceV
i ds Ferwerda. 5
i 5 u ds De Val
bergen; sch<
Geref ker
Voorsc
frlnga.
Geref Kerk: i
5 u ds Mcijnen
Geref Kerk
woensdag 5 nov 7 u danksto..-
Geref. Kerk. 10 en 7 u dr Smilde van
Blijs, woensdag 7.30 u ds Zijlatra. dank-
atond gewas.
DE KAAG
Herv. Gemeente: 10 en 5 u ds Fokkema.
LEIDERDORP
Herv. Gemeente: dorpskerk: 10 u ds Hon-
Den Haag.
Stem". aula Her
irwerp: „Ben je
in het kerkkoo:
ref. Kerk, dorp 10.15 u ds Banga. 6.3
Westerink van Ledden; kerkzaal ZU1
tier: 9 u ds Banga. 5 u ds Dijk.
LEIMUIDEN
v. Gemeente: 9.30 u de heer Dekkc
Alphen.
-ef. Kerk: 9.30 en 2.30 u ds Koffrle.
Geref. Kerk
e Saascnhelm
Geref Gemeent.
nov. ds De Gier
i Den Haag. dankdag
ds BruIJn. Den Jeugdkerk.
3.30 u ds V d. Bosch, Bodegn
NOORD WIJK-BINNEN
Gemeente 10 en 7 u ds Van Dok.
Geref. Kerk
NOORDWIJKERHOUT
Herv. Gemeente. 9.30 en 6.30 u ds V«
ér. Koolj.
Geref Kerk: 9.30 en 2 u ds Van Reen<
NIEUWKOOP
ZWAMMERDAM
Herv. Gemeente: 10 en 6.30 u de hes
I Van den Broeck.
Geref Kerk: 10 en 6 30 u ds Wagenaa
ZOETERMEER
Herv. Gemeente: 9 u ds Klein Kranei
burg van Hilversum, M u ds Pleteraina.
ds Klein Kranenburg. 6 30 u ds Pietersm
Geref Kerk: 10 cn 6 30 u ds Gerritsm
Geref. Kerk vrljgem.: 9.30 en 4.30 u
i 6.30 u de he«
NIEUWVEEN
OEGSTGEEST
Gemeente zendingskapel, heden-
1 u avondgebed: morgen: Groene of
rdkerk 10.30 u ds Callenbach; Psu-
10 u ds Visser, oogstdienst 7 u ds
Hoge Mors 10 u ds De VeU
rljz.-Hervormden, Willem
3.30 u dr Faber van Was
Geref. Kerk: 10 en 5 u ds
ref Kerk vrljgcr
8.30 i
wijk.
OUDE- EN NIEUWE W
Herv. Gemeente: 9.30 u d:
Geref Kerk 9.30 en 3 u
Remonstr Gemeente: 10.:
Schneider.
RIJNSBURG
Herv Gemeente grote kerl
ETERING
Knottnerus.
Rapenburg: 9.30 u ds V. d.
'rljgcr
Geref Kerk: 10 en 5 u ds Kampman
RIJNSATERWOUDE
v. Gemeente: 10 u ds Boesenkool van
ndervcen. 7 u dB Bouter van Lelden
ds V d
SASSENHEIM
Herv. Gemeente: 9 cn 10.30 i
u ds Flink van Den Haag.
Geref. Kerk: 9 30 u ds V.
i Kuiper.
ds Walvaart.
Ouu-Geref. Gemeente:
I Herv
u lees- kerker
I Gerei
■■rijgem 10.15
Vereniging vrijz.-Her
6 30
RADIO BLOEMENDAAL
Dienst 10 u ds Toornvliet. II 15 u ds Vai
Duinen van Wassenaar. 3.Af u ds Rang vai
lijfhuizen.
Sidewinders voor
alle Navolanden
De New York Times meldt uit Was
hington dat de Verenigde Staten beslo-
hebben alle Navo-bondgenote
1 pen en met raketten van het type
Sidewinder. De Sidewinder is een
met vaste brandstol die uit vliegtuigen
wordt afgeschoten en die voor hitte bij
zonder gevoelig is en zich derhalve auto
matisch op de hete uitlaatgassen van
andere vliegtuigen richt. Sidewinder is
de naam van een uiterst giftige ratel
slang. Volgens de New York Times zul
len deze projectielen vooralsnog door
Amerika worden geleverd doch later
ln Europa worden gefabriceerd
Nieuwe verstekeling
naar Curarao
De minister van Justitie heeft besloten
een nieuwe verstekeling, de twintigjarige
Menadonees Max Kumcntas. niet in Ne
derland toe te laten. Hij was in Pladjoe
aan boord gekomen van de Shcll-tanker
Tomocyclus. en nu men te Rotterdam
heeft vastgesteld, dat hij goed gezond is.
moet hij blijven varen en met het schip
mee naar Curagao. Waarheen dan zijn
vlucht zal zijn, is nog onbekend
Het ministerie van Justitie was van oor
deel, dat de man niet om politieke redenen
tot de vlucht genoodzaakt werd. doch zich
aan boord begaf omdat hij werkloos was
en opzag tegen de dienstplicht. Voor poli
tiek bleek hij geen belangatellir.g te heb
ben. aldus deelde men ons van bevoegde
zijde mede.
Wat de nuchtere CoHJn aan Gerretson
orgehouden. wordt door
1940 veronachtsaamd: té
vlug publiceert h|j in z|Jn bekende bro
chure „Op de grens van twee werelden"
jn oordeel over een sHuatle, die nog niet
overzien was. Tevens verloor Colijn uit
et oog dat er ook In de politiek geen
Usheid bestaat, die in alle gevallen
geldt. Ën zeker was het medlr(jn voor
Nederland In de eerste bezettingsmaan
den moeilijk te vinden, al lijkt het achter
af allemaal erg eenvoudig.
Ook Gerretson behoorde tot de critici,
e van mening waren, dat Colijn over
haast had gehandeld, maar juist omdat
hij ln die dagen ln onafgebroken contact
ColUn stond, wist hij, dat ColUne
handelingen en geschriften (té weinig nog
ls wel eens herinnerd aan het wekenlange
verbod van De Standaard) voortkwamen
uit échte vaderlandsliefde en trouw aan
het Oranjehuis.
Tot Colijns wegvoering heeft Gerretson
Colijn met raad en daad terzijde gestaan,
met alle historische ervaring hem eigen.
Toen Colijn op 22 juni 1939 seventlg jaar
werd, wUdde bUna iedere Nederlandse
artikel aan de Jarige minister
president. Wanneer men deze artikelen
thans eens achter elkaar leest, valt op
hoe zeer al die artikelen op elkaar lUken,
hoe weinig eigens de meeste bijdragen
hebben.
Tot de weinigen die met een eigen visie
uit de bus kwamen, behoorde Gerretson.
HU schreef een van de Juwelen van her
denkingsartikelen, zoals alleen hU het
Hij stuurde zijn artikel persoonlijk aan
ColUn toe, met de begeleidende opmer
king:
„U en mevrouw Colijn. op dezen
feestdag geluk wenschend. herdenk
ik met dankbaarheid al datgene
waardoor gij ook mijn leven hebt
verrijkt.
Steeds uw
Gerretson."
Hierin ligl wel besloten de sleutel tot
eikaars waardering: ze hebben elkaara
leven verrUkl! Ze hebben op de meest
praktische wijze eikaars gaven en schat
ten elkander ter beschikking gesteld, zon
der veel mooie woorden, niet om de
uiterlijke schijn, maar metterdeadl
Een bron
Hun visie op de economie van die
dagen op Indië, op het militaire vraag
stuk. de buitenlandse verhoudingen, op
het onderwijs, op de waterstaat en zoveel
meer. zal in de komende Jaren nog onge
twijfeld voorwerp van onderzoek zijn.
Maar reeds bij een oppervlakkige kennis
name der feiten blijkt hoezeer ze elkaar
hebben beïnvloed, hoe neuw hun samen-
Beiden begrepen dat een chrlstelijka
politiek niet kan leven van vrome ter
men. evenmin als de chrlstelt'Ve weien
schap! Beiden hebben gepoogd de anti
revolutionaire of christelljk-hlstorische
richting tot nationale gelding te brengen.
Op korte termijn bezien is beider
streven reeds bij hun leven in vele
opzichten omstreden, ja mislukt.
Maar zij laten het voorbeeld "an
een machtige poging achter...
Een schat van ervaring ligt in bei
der leven en samenwerking ver
scholen
Dat wij die bron niet onoange-
boord mogen laten
